Franse klontjes, zinkende infuussetjes & andere ellende op reis Help, ik ben op vakantie! Een goede voorbereiding verhoogt de kans op een geslaagde vakantie. Toch kun je wel eens iets vergeten of gewoon pure pech hebben. In het maartnummer van dit jaar plaatsten wij een oproep: stuur ons uw vakantie blunder! In dit artikel een greep uit uw reacties, met praktische tips en adviezen. Voor een onbezorgde vakantie! Tekst Marianne Wenneker Beeld Welmoet de Graaf Afrikaanse wegwerppennen Nog even insuline halen in de apotheek, dan zijn we reisvaardig voor ons familiebezoek in Zuid-Afrika. Het lijkt een goed begin van een heerlijke vakantie! Na een goede reis en een warm weerzien wil ik m n spuit pakken. Maar dan blijkt dat ik m n insuline thuis heb laten liggen! We bellen onze buurvrouw in Holland, zij voert onze kat en heeft dus een huissleutel. We spreken af dat zij mijn insuline zal opsturen via DHL. Dan belt ze ons: weten wij wel hoeveel papieren er ingevuld moeten worden om medicijnen via het vliegtuig over de grens te krijgen? Daar hadden wij helemaal niet aan gedacht. We laten de insuline in Nederland en kopen nog diezelfde dag wegwerppennen in Zuid-Afrika met mijn medicijnenpas. Zó geregeld en dat moet gezegd die wegwerp pennen zijn erg gemakkelijk in het gebruik! Nandi Voerman-Tollenaar (58), diabetes type 1 sinds 1975 Advies: Vraag voor u op vakantie gaat bij uw diabetesverpleegkundige of uw merk insuline in uw vakantieland verkrijgbaar is. Neem ook internationale telefoonnummers mee van de leveranciers van insuline en diabeteshulpmiddelen. In geval van nood kunt u dan snel overleggen. Naast extra recepten kan het handig zijn om een overzichtje mee te nemen met daarop de merknamen, de internationale (stof-)naam (dit is de wetenschappelijke naam van de werkzame stof van het medicijn) en dosering van de geneesmiddelen die u gebruikt. Sommige middelen hebben in het buitenland namelijk een andere merknaam, maar de stofnaam blijft hetzelfde. Uw apotheek kan u dit overzicht verstrekken. Neem verder voldoende insuline of tabletten mee op reis, net zoals een reservepen, pomp of meter. En voldoende teststrips, want u wilt misschien vaker controleren. 29
Insulinepomp te water In september 2009 ging ik op vakantie naar Egypte met een goede vriendin. Voor frequente duikers is dat namelijk dé plek om prachtige duiken te maken. Tijdens mijn eerste duik kwam ik er echter halverwege achter dat ik mijn insulinepomp nog om had! Die is in de afgelopen tweeënhalf jaar gewoon onderdeel van mij geworden, vandaar dat ik hem vergeten was af te doen. Eenmaal weer boven water deed de pomp natuurlijk niets meer, hij was vol water gelopen. Gelukkig had ik een reservepomp meegenomen. Eenmaal thuis bleek de zorgverzekering mijn verdronken pomp niet te vergoeden. DVN adviseerde me contact op te nemen met Medtronic, en die heeft vervolgens overleg gehad met de diabetesverpleegkundige van mijn ziekenhuis. Zij heeft een nieuwe pomp voor me aangevraagd; anders was het een duur grapje geworden. Marlous van Lit (24), diabetes type 1 sinds 2006 Advies: Alle pompen kunnen tegen waterspatten, maar de meeste zijn niet geschikt om mee te zwemmen. Voor de pompen van Medtronic is een speciale waterdichte koker beschikbaar. Voor alle overige pompen geldt: vervang uw pomp door kortwerkende insuline als u een verkoelende duik wilt nemen. Neem voldoende medicatie mee op reis en ook een reservemeter, -pen en pomp. En extra teststrips! Goed bewaard, maar vergeten Mijn vrouw en ik waren van november 2009 tot februari 2010 in Australië. De lange vliegreis leverde nauwelijks problemen op, omdat we een tussenstop van vijf dagen hadden in Bangkok. De insuline zat in de handbagage; in de bagageruimte van het vliegtuig zou de insuline te koud worden. In Australië logeerden we op wel zes verschillende adressen. Omdat daar zomerse temperaturen waren, legden we op elk logeeradres de insuline zo snel mogelijk in een koelkast. Steeds legden we ook briefjes klaar met de tekst: Vergeet de insuline niet. Na bijna drie maanden reizen bezochten we onze dochter in Sydney. Daar aangekomen bleek dat we dit keer toch de insuline waren vergeten. De pen had ik wel bij me, met nog voor twee dagen insuline. Na een aantal telefoontjes het was zaterdag kon ik een Chinese arts bezoeken. Hij schreef insuline voor aan de hand van mijn medisch paspoort, dat ik altijd bij me heb als ik naar Australië reis. De rekening: vijftig Australische dollars. Bij een apotheek kreeg ik, voor tachtig Australische dollars, één doosje met vijf penfill flesjes insuline, keurig verpakt in speciaal warmte- en koudewerend folie. Eenmaal thuis heb ik een en ander bij mijn ziektekostenverzekeraar gede clareerd, maar de kosten bleken in het eigen risico van 2010 te vallen. Jan Brabander (74), diabetes type 1 sinds 1996 Advies: Deze meneer heeft het goed gedaan: steeds zijn insuline bewaard in de koelkast. Insuline, glucagon, teststrips en insulinepompen mogen niet worden bewaard in de warme zon, in het handschoenenkastje of op de hoedenplank. De beste temperatuur voor insuline en glucagon is tussen de twee en acht graden, anders kan de werking ervan afnemen. Gaat u op stap als het warm is, bewaar de insuline en glucagon dan bijvoorbeeld in een koelbox of een koeltasje. Het gebruik van koelelementen is niet per se nodig, als het tasje maar goed isoleert. Bewaar tabletten in de originele verpakking, liefst op een donkere, koele plaats, bijvoorbeeld in een flanellen doek of een schone sok. Gaat u op vakantie, vervoer uw insuline of tabletten dan in uw handbagage. En neem een extra recept voor tabletten en/of insuline, reservepennen en naalden mee. 30
-Achtergrond- Oververhitte meter? Afgelopen februari ging ik op reis naar Kenia. Ik nam mee: mijn eigen pomp, een reservepompje, voldoende katheters, bloedglucosemeter én een identieke reservemeter (Accu-Chek Mobile) en voldoende testmateriaal. Vooral in het begin heb ik vaak gemeten. Na drie dagen verscheen er in het venster de code E3. Ik ging er vanuit dat dit een misverstand was en probeerde het nog diverse keren. De meter bleef dezelfde code aangeven, net als de reservemeter. Ik verspilde hierdoor veel testmateriaal. Mijn man belde met de helpdesk van Roche. Na overleg met zijn collega s vertelde de helpdeskmedewerker dat het aan de warmte lag. In de gebruiksaanwijzing staat dat de meter boven de 44 graden niet te vertrouwen is en dan met de foutmelding E8 komt. Echter: het wás geen 44 graden en een foutmelding E8 hebben we niet gehad. Mijn man vroeg of Roche een andere meter en nieuw testmateriaal kon opsturen, maar dat bleek niet mogelijk. Voor ons een hele lastige situatie! Marleen van de Velde (64), diabetes type 1 sinds 44 jaar, pomp Advies: De Accu-Chek Mobile is gevoeliger voor warmte dan een gewone meter. Op de verpakking van de testcassettes staat daarom dat deze niet gebruikt kunnen worden boven de 32 graden. Voor reizen naar warme landen is het dan ook beter om een andere meter mee te nemen. Wie diabetes heeft, moet sowieso opletten met zon en warmte. Zonnebrand kan leiden tot een ontregelde diabetes. Warmte vermindert de insuline behoefte. Het zorgt er ook voor dat de opname van insuline sneller gaat, waardoor u meer kans heeft op een hypo. Meet altijd goed uw waarden voor en tijdens een dag in de (directe) zon, bijvoorbeeld als u naar het strand gaat. DiabetesLIVE over vakantie DiabetesLIVE is het internet TV-programma van DVN. De interessante uitzending van vorige maand ging over vakantie & diabetes. Uitzending gemist? Bekijk m alsnog op internet, de links naar de DiabetesLIVE uitzending van 28 mei staan op www.dvn.nl/diabc en www.mijndvn.nl Vergeten schieter Voor onze vakantie in Duitsland had ik aan alles gedacht: reservemeter, heel veel strips, pennen en naalden (voor als mijn pomp het zou begeven), extra insuline, slangetjes en reservoirs voor de pomp, dextro s... Van alles heel veel en verdeeld over twee tassen. Maar ik bleek toch iets te hebben vergeten: de Quickserter, het apparaatje waarmee ik de naaldjes in mijn buik schiet! Thuis noemen wij dit apparaatje de schieter, leg dat maar eens in je beste Duits uit bij de apotheek. Gelukkig bleek de vrouw van de apotheker ook diabetes te hebben en een pomp te gebruiken. Zij wist heel snel wat ik nodig had en na een dag was alles geregeld. Mieke van Beers (46), diabetes type 1 sinds 1996 Advies: Duitse apotheekmedewerkers hebben een uitgebreide kennis van medicatie en aandoeningen. Alle soorten insuline, orale bloedglucoseverlagers en hulpmiddelen die u in Nederland krijgt voorgeschreven, zijn ook in Duitsland verkrijgbaar. Wel is het belangrijk om te weten dat de glucosewaarde in Duitsland wordt bepaald in mg/dl. Waar een Nederlandse glucosemeter 6,0 mmol/l aangeeft, zal een Duitse glocosemeter 108 mg/dl aangeven. Kortom, u moet een uitslag gemeten in een medisch centrum in Duitsland altijd delen door 18,1 om de uitslag zoals in Nederland te krijgen. Hetzelfde geldt voor bloedglucosemeters in Spanje. Bij hitte wordt insuline sneller opgenomen! 31
Infuuspleisters in het zwembad Mijn dochters Ambra (10) en Iris (6) kregen allebei diabetes toen ze tweeënhalf jaar waren. Drie jaar geleden wilden we ze laten overzetten op de pomp. We hadden al een paar keer een afspraak gemaakt, maar steeds werd die vanuit het ziekenhuis verschoven. Toen het er eindelijk van zou komen, bleek dit precies een week voor onze vakantie naar Brazilië te zijn. Omdat ik bang was dat het ziekenhuis dat niet verantwoord zou vinden en de afspraak weer zou verzetten, heb ik dat niet verteld. Anders sta je immers weer achteraan in de rij. Een week later zaten we in het vliegtuig en eenmaal in Brazilië zaten we ineens van de winter in de zomer. Ambra en Iris sprongen natuurlijk zo het zwembad in en geregeld vond ik de infuussetjes op de bodem van het zwembad. Ik blééf bezig. Nu heb ik wat meer ervaring en weet ik: zodra je zonnebrand hebt gesmeerd, plakken de pleisters niet meer. En sowieso vallen de setjes er in het zwembad vanaf. Maar in die vakantie was het wennen voor iedereen, ik vond het stressvol en uiteindelijk zijn we tijdelijk teruggegaan op de pennen. Echt vakantie werd het niet meer. Nu stellen we ons erop in. We gaan nu met extra dozen infuussetjes op vakantie; beter één te veel dan te weinig. Lydia Braakman, moeder van Ambra (10 jaar) en Iris (6 jaar) Advies: Een infuuspleister heeft twee uur nodig om goed te hechten. Breng daarom niet vlak voor het zwemmen een nieuw naaldje in en plak ook niet vlak voor het zwemmen een nieuwe pleister. Neem ook altijd een reservepomp mee, in uw geval dus twee stuks. Voor de zomervakantie biedt Medtronic een leenpomp. Doe de aanvraag wel ruim van tevoren! Tijdens actieve vakanties hebben de spieren meer glucose nodig, daardoor kan de bloedglucose dalen Franse suikerklontjes Vier jaar geleden ging ik op vakantie naar Frankrijk, samen met m n vriend. We hadden de racefietsen mee en fietsten regelmatig. Dan heb je af en toe een Dextrootje extra nodig. Ik neem altijd voorraad mee, maar in een Franse supermarkt ging ik toch op zoek naar extra. Ik kon het niet vinden, ook niet iets wat erop leek. Ook bij de drogist of apotheek hadden ze het niet. Ze hadden alleen iets wat oplosbaar was, in een enorme fles, maar daar zat ik niet op te wachten. Uiteindelijk heb ik maar een doosje suikerklontjes gekocht, voor het geval dat. Ik vraag me nu nog steeds af: hoe doen mensen met diabetes het dan in Frankrijk? Ik ben me er inmiddels bewust van dat het niet zo vanzelfsprekend is dat dit soort dingen voorhanden zijn, zelfs niet in een land zo dichtbij als Frankrijk. Dus ik neem sindsdien veel meer Dextro mee als ik op vakantie ga. Anne-Marie Eerenstein (28), diabetes type 1 sinds 1985 Advies: Neem als u op pad gaat, altijd tussendoortjes mee, zoals Dextro of een fruitreep. Weet u niet zeker of dit in het vakantieland beschikbaar is, neem dan een ruime voorraad mee van huis. Tijdens vakanties onderneemt u vaak andere dingen dan thuis. Dit heeft invloed op uw bloedglucose. Zeker tijdens actieve vakanties hebben uw spieren meer glucose nodig, en daardoor kan uw bloedglucose dalen. U hoeft dan minder insuline te spuiten of tabletten te slikken. Gaat u een bijzonder actieve vakantie doen zoals survivaltocht, snowboarden, duiken of bergbeklimmen, overleg dan van tevoren met uw arts. 33
-Achtergrond- Nog meer tips voor op reis Neem in ieder geval mee op vakantie: insuline (zorg in warme landen voor een koele bewaarplaats) of tabletten, recept, glucagon, reservepennen of pomp met extra infuussetjes. Veiligheidscontroles op luchthavens worden steeds strenger. Neem daarom altijd een (Engelstalige) medische verklaring van uw arts mee, waarop staat welke medicijnen en hulpmiddelen u gebruikt. Dit is handig wanneer u een douane moet passeren met spuiten, naalden, pompen en/of meters. Zo n verklaring kunt u downloaden op de website van DVN onder Elke dag > Vakantie. Ondanks het tonen van uw medische verklaring kunt u toch gecontroleerd worden. Tip: koppel uw insulinepomp af en laat die door de controleband gaan. Hiermee voorkomt u piepen tijdens het passeren van de controlepoort, waardoor u gefouilleerd moet worden. Neem op vakantie het Europees Medisch Paspoort mee. U kunt hierin gegevens noteren over uw gezondheid, medicijngebruik, bloedgroep en allergieën. Het boekje is in elf Europese talen opgesteld, zodat men ook in het buitenland snel kan zien wat de oorzaak van eventuele problemen is. Vul het paspoort samen met uw behan delaar in en laat uw arts een handtekening en een stempel zetten. Gaat u op vakantie naar Turkije of Marokko? De website van het Slotervaartziekenhuis biedt allerhande informatie over het reizen met diabetes naar deze landen, onder andere vindt u hier de telefoonnummers van het Centraal Meldpunt. Via dit meldpunt kunnen artsen in Nederland en Marokko snel medische informatie uitwisselen. Ook heeft het ziekenhuis een medisch paspoort voor mensen met diabetes ontwikkeld met daarin alle relevante informatie voor de arts in Turkije of Marokko. Dit kunt u eveneens downloaden via de website van het Slotervaartziekenhuis www.diabetes-slotervaart.nl Zorgverzekeraar Agis heeft in Turkije en Marokko eigen Servicecentra waar u terecht kunt voor advies of voor hulp bij spoedeisende zorg. Agis Servicecentrum Turkije: tel. +90 (0) 212 444 24 47. Zie ook www.agis-turkije.nl of www.agisturkey.com Agis Servicecentrum Marokko: + 212 522 39 40 40. Zie ook www.agis-marokko.nl of www.agis-maroc.com Als u naar een bestemming vliegt waar het tijdsverschil met Nederland meer dan twee uur bedraagt, heeft dat mogelijk invloed op uw medicatieschema. Overleg altijd met uw arts of diabetesverpleegkundige hoe u op de dag van vertrek en aankomst uw diabetes het beste kunt regelen. Vraag ook hoe u uw spuitschema of inname van tabletten kunt aanpassen aan eventueel andere eet- en slaaptijden. Vliegen met insuline Insuline mag in het vliegtuig worden meegenomen in de handbagage. Sinds 6 november 2006 mogen de passagiers van vliegtuigen maximaal 100 ml vloeibare stof per verpakking in de handbagage meenemen (naar de VS maximaal 90 ml). Voor vloeibare medicijnen geldt een uitzondering: daarvan mag u in de hand bagage zoveel meenemen als nodig is voor de vlucht én het verblijf in het buitenland. In de handbagage mogen ook (vloeibare) koelelementen mee, als dat noodzakelijk is om uw medicijnen veilig te vervoeren. De temperatuur in vliegtuigen is gewoonlijk niet hoger dan normaal: koelen van insuline in de hand bagage tijdens een vliegreis is daarom in principe niet nodig. Insuline kunt u in een isolatietasje, zonder koeling 4 tot 6 weken bewaren bij een temperatuur tot maximaal 35 graden Celcius; de werking neemt dan slechts met 5% af. De insuline die daarna nog over is, moet u weggooien. Vloeibare hypodrankjes mogen alleen mee het vliegtuig in als de inhoud van de verpakking minder dan 100 ml bedraagt. Advies Als u een vliegreis maakt, is het advies om insuline altijd in de handbagage te vervoeren. Dit in verband met eventuele kans op beschadiging of het kwijtraken van bagage op luchthavens. Bewaren van insuline in uw koffer, in de laadruimte van het vliegtuig, geeft altijd enig risico op bevriezing. Insuline die bevroren is geweest, kan niet meer worden gebruikt en moet worden weggegooid. 35