Researchverslag: rituelen Joanna Siccama GAR1-B 11-10-2014 leraar: Harald Warmelink
Inleiding Om onderzoek te doen naar rituelen is het in eerste plaats belangrijk om te definiëren wat een ritueel is. Dit is lastiger dan het lijkt, er is namelijk niet één uitleg over wat een ritueel is. Naar mijn mening is een ritueel een serie handelingen die vaak worden herhaald en een bepaald doel hebben. Van deze definitie ben ik dan ook uitgegaan in de rest van mijn verslag. In mijn onderzoek ging ik een ritueel observeren die een persoon onderging om in een creatieve gedachtegang (mindset) te komen. Deze persoon was in mijn geval Rebecca Siccama, een creatieve vrouw die een christelijke kunstenaarsgroep in een kerk in Rotterdam leidt. Zijzelf schildert voornamelijk abstracte schilderijen. De reden dat ik heb gekozen om Rebecca te observeren is omdat ik het interessant vond dat ze een christelijke groep leidt. Ik kon me voorstellen dat christenen duidelijke rituelen hebben voor het onderzoek. Daarnaast werkt ze niet professioneel, ze werkt niet met opdrachten waardoor ze puur vanuit haar eigen creatieve ideeën moet werken, wat betekend dat zij echt in een creatieve gedachtegang moet komen. Omdat er geen kwaliteitsdruk is en omdat ze abstract werkt dacht ik ook dat zij veel vrijer werkt dan de meeste mensen, wat ik ideaal vond voor mijn onderzoek. Woensdagavond 1 oktober 2014 ging ik naar het atelier om Rebecca en haar groep te observeren. Ik zit zelf ook in die kerk, en ik ken de kunstenaarsgroep en Rebecca erg goed. Dit zorgde ervoor dat ze erg open stond voor het onderzoek en dat ze zich niet anders ging gedragen. Ik heb echter alsnog ervoor gekozen om te participeren en mee te doen met het schilderen om zo ook zelf te ervaren wat voor rituelen er in de praktijk worden gedaan in plaats van de rituelen op een afstand te bekijken.
Methode Voordat ik ging observeren had ik een aantal vooronderstellingen. Ten eerst ging ik ervan uit dat het ritueel iets te maken zou hebben met het christendom. Mijn verwachtingen waren dan ook dat ze waarschijnlijk zouden gaan bidden. Omdat het een groep is ging ik er ook vanuit dat er interactie zou zijn. Daarnaast verwachtte ik dat de rituelen van verschillende personen in de groep ook verschillend zullen zijn. Daarom heb ik me ook voornamelijk gericht op het ritueel van één persoon, Rebecca. Ten slotte ging ik er ook vanuit dat Rebecca erg vanuit haar gevoel zou schilderen, sinds ze abstract schildert en niet vast zit aan een opdracht, hierdoor dacht ik ook dat ze echt een creatieve gedachtegang nodig zou hebben. In mijn onderzoek ging ik de rituelen van Rebecca registreren. Ik keek dus naar hoe zij begon in de groep, hoe zij begon aan een schilderij en of ze tijden het schilderen nog rituelen had. Dit ging ik doen door deel te nemen aan de groep, om ze zo op hun gemak te houden, en door tussendoor mijn observaties direct op te schrijven. Hierdoor bleef het onderzoek accuraat en zou ik niets vergeten. Ik ben niet undercover gegaan omdat ik direct notities wou maken en omdat ik de groep ken waardoor ik het niet noodzakelijk achtte om hun niet te informeren. Aan het einde heb ik een interview afgenomen met Rebecca om haar mening over mijn observaties te vragen en om mijn gedachtes te checken. Deze is te vinden in de bijlage.
Analyse De kunstenaarsgroep begon met samen bidden. Hierbij was iedereen vrij om wel of niet iets hardop te zeggen. Daarna gingen we over het christendom, de bijbel en ons persoonlijke leven te praten. Ondertussen dronken we thee. Na het praten zette Rebecca christelijke muziek op en begon iedereen met zijn eigen werk. Rebecca begon in eerste plaats met opruimen om ruimte te maken. Waarschijnlijk deed ze dit naast praktische redenen ook om haar hoofd leeg te halen als voorbereiding op het schilderen. Ook legde ze haar materialen klaar, wat in dit geval betekende dat ze kwasten en verf uitzocht en een plank op een schildersezel klaarzette. Ik denk dat dit een manier van mensen is om rustig in het hoofd te worden en om zichzelf te beperken, wat het makkelijker maakt om aan (bijvoorbeeld) een schilderij te beginnen. Hierna begon Rebecca met om zich heen kijken en naar de lege plank staren. Ze was hoogstwaarschijnlijk aan het nadenken over wat ze ging schilderen. Vervolgens begon ze met het hele schilderveld vol schilderen met (schijnbaar) willekeurige kleuren. Zelf denk ik dat ze (bewust of onbewust) wel specifieke kleurkeuzes maakte, waarschijnlijk op intuïtie. Ondertussen keek ze naar welke vormen ze in de kleurvlakken zag en versterkte deze. Ook begon ze met experimenteren met lijnen, vormen en materialen. Zo pakte ze ook af en toe een doekje of kaartje om verf uit te smeren. Daarnaast stopte ze soms om van veraf haar schilderij te bekijken. Ook heeft ze tijdens het schilderen nog een keer koffie gezet om tijdens het schilderen op te drinken en viel het me op dat ze tijdens het schilderen niet met anderen praatte. Niet alles wat ik heb gezien valt onder een ritueel, al is de grens lastig te bepalen. Ik denk dat koffie of thee drinken een belangrijk ritueel is, koffiezetten is voor veel mensen een handige pauze die niet te lang duurt en het drinken van koffie of thee werkt relaxend. Daarnaast is materialen klaarleggen ook een algemeen ritueel om het hoofd leeg te halen. Ook is muziek een belangrijke inspiratiebron en manier om rustig te worden. In dit geval werkte de groep met aanbiddingsmuziek omdat het een christelijke groep is. Daarnaast denk ik dat het bidden voor deze groep een belangrijk ritueel is. Uit het interview blijkt ook dat Rebecca vraagt om inspiratie van God. God en de bijbel is denk ik een hele belangrijke inspiratiebron en bron van rust voor deze mensen en is daardoor een belangrijk onderdeel van hun ritueel. Voor Rebecca is denk ik het schilderveld vol schilderen met kleuren een heel belangrijk ritueel. Dit is iets wat in bijna al haar schilderijen terug komt en wat erg inspirerend werkt omdat er allerlei vormen in gezien kunnen worden.
Conclusie Wat mij vooral opviel bij dit onderzoek is dat de rituelen allemaal om twee doelen draaien: rust en inspiratie. Om rust te krijgen helpt koffie- of theezetten en drinken, materialen klaarleggen en muziek luisteren. Voor inspiratie gebruikte Rebecca voornamelijk de rituelen: aanbiddingsmuziek luisteren, bidden en kleuren op haar doek schilderen. Het bidden had ik van te voren verwacht. Ook klopte mijn verwachting dat Rebecca erg vanuit haar gevoel zou schilderen. Met het starten van de groep was er interactie, maar zodra de mensen gingen schilderen niet meer. Rebecca gaf ook aan dat ze liever tijdens het schilderen niet afgeleidt wordt door andere mensen. Wat ik vooral interessant vond voor een eigen ritueel is het vrij schilderen met kleuren en de vormen daarin zien. Met het project: rituelen zou dit toegepast kunnen worden door mensen vormen met kleur te laten maken. Op dit moment zitten wij te denken om mensen vormen te laten maken in verf dat drijft op water zodat de vormen telkens weer verandert kunnen worden en telkens weer kleuren toegevoegd kunnen worden. Daarnaast vind ik muziek ook interessant. Ik denk dat muziek (of andere geluiden) erg inspirerend kunnen zijn bij een ritueel.
Bijlagen Interview met Rebecca Siccama: - Wat ging er door je hoofd heen vooraf aan het schilderen en tijdens? Eerst richtte ik me op God en ging ik aan Hem vragen wat ik ga schilderen. Toen ben ik gaan experimenteren, gewoon doen zonder na te denken. Ik had toen het gevoel dat ik uit de hoek wou werken en ik had de gedachte dat ik puur wou schilderen. - Af en toe ga je staren, is dat bewust? Ja, dan ga ik even van een afstand kijken om te zien wat er gebeurt van een afstand en om te zien wat er mist. - Vind je dat een ritueel? Dat is meer techniek dan een ritueel - Eerst schilder je het vel vol met kleuren, wat is daarvan de bedoeling? De bedoeling is dat ik dan in mijn intuïtie, creativiteit, kom - Kijk je meer naar wat er verschijnt of ga je bewust ergens naartoe werken? Ik kijk over het algemeen naar wat er verschijnt, soms zie ik ineens iets wat er heel goed bij past. Het is wel een soort combi, soms doe ik het ene meer en soms juist het andere - Hoe begin je de voorbereiding op het schilderen? Met wat koffie. Daarna zet ik aanbiddingsmuziek op, dat is een belangrijke inspiratiebron voor mij. Ik wil geïnspireerd raken door de Heilige Geest, soms is dat een beeld wat ik krijg en soms begin ik gewoon en dan ontstaat er iets. - Bid je ook van te voren? Meestal wel, zeker nu, omdat ik voor een specifiek iemand iets wou maken. - Sluit je nog met een soort ritueel af? Nee, als ik op een gegeven moment zoiets heb van 'dit is het', dan stop ik. Dit schilderij moest in één keer af, dus dit was heel direct, normaal schilder ik in lagen en dan bedenk je steeds het vervolg verder uit. - Wat zijn rituelen volgens jou? Dingen die zich herhalen, die je elke keer weer doet. - Moet er volgens jou een reden achter zitten? Nee, de reden is in de flow komen, tot rust komen of inspiratie, maar dat is meestal niet bewust. - Werk je beter alleen of met mensen om je heen? Ik werk prima alleen. Samen gaat goed zolang ze me niet afleiden en zelf gewoon lekker bezig zijn. - Werk je beter met muziek of met stilte? Ik werk absoluut beter met muziek.