Familieparticipatie Congres GGZ 19/09/2012 Lieven Dupont Stafmedewerker studiedienst lieven.dupont@familieplatform.be www.familieplatform.be Aandachtspunten en selectief overzicht van methodieken & methoden voor de realisatie van een gezinsvriendelijke ggz
Inhoudstafel Introductie Krachtlijnen / MACRO MICRO MESO META (opleiding) META (onderzoek & ontwikkeling) Perspectief Literatuur
Introductie Algemene begrippen en kaders
Begrippen Triade-trialoog FGG expliciete focus op familie-dialoog Participatie (definitie LUCAS) Participatie (in ggz) betekent (1) inspraak in besluitvorming en (2) actieve deelname* aan een (3) waaier van activiteiten (planning, evaluatie, hulpverlening, onderzoek, training, rekrutering, ) (4) vanuit de ervaringsdeskundigheid van de persoon, (5) in partnerschap met professionals. * breder: ook info & ondersteuning krijgen
Procesmodel participatie (Tambuyzer et al., 2010)
Knelpunten (~ determinanten/contextfactoren, Tambuyzer et al., 2010) 1. Gebruikerskenmerken op maat * interesse, assertiviteit, taboe, ik mantelzorger? * relatie patient-familie, overbelasting * leeftijd, problematiek, 2. Informatieverstrekking & communicatie, vakjargon micro, meso 3. Geen of onduidelijke procedures, micro, meso, meta wisselende hulpverleners, (onderzoek & ontw.) 4. Gebrek aan ondersteuning & opleiding meta (opleiding hv) 5. Attitude: geruststelling, niet serieus nemen, meta (opleiding), autoriteit, vooroordelen, wantrouwen, meso, macro te complex, 6. Geen tijd & middelen meso, macro
Participatieladder o o o o Van samenspraak tot samenwerking Therapie is geen participatie Belang van informatie & empowerment Onthaal, luisteren, dialoog Realiteit is complexer: geen doel op zich - afhankelijk van context, doelstellingen & mogelijkheden recht, geen plicht ; niet hoe hoger, hoe beter
Krachtlijnen Algemene aandachtspunten voor de realisatie van een gezinsvriendelijke ggz en aanpalende sectoren (welzijn, onderwijs, arbeid,...)
Algemeen Structuur & Cultuur Alle niveaus Alle types professionelen Top-down & bottom-up (samenwerking) Evidence based & practice based Op maat Evaluatie/metingen & opvolging-bijsturing Info, opleiding, vorming & coaching Dialoog, ontmoeting, uitwisseling Ervaringsdeskundige (ED) ervaringswerkers (micro) & vertegenwoordigers (FV) (meso)
MACRO GGZ-beleid CULTUUR Stimulerend kader (visie, projecten, incentives, ) Beeldvorming (psychisch ziek zijn, zelfhulp, professionele hulp) STRUCTUUR Familiebeleid Kwaliteitsdecreet, kwaliteitscontrole (uitkomst én proces) Aanpassing opleidingscurricula Middelen & tijd
Mindset Contact met familieleden hoeft niet veel tijd te kosten. een luisterend oor, een telefoontje, Dynamisch zoekproces naar een unieke & constructieve samenwerking, in het belang en met respect voor allen Familie/gezinstherapie familieparticipatie
MICRO Methodieken, methoden en aandachtspunten voor een gezinsvriendelijkere zorg op individueel niveau: cliënt familie hulpverlener
Basisschema rollen & noden (EXPMZ, 2007) Familie-mantelzorger Professional Informatiebron - ED Afstemmen & erkennen Zorgverlener of niet! Samenwerken & informeren Zorgvrager Ondersteunen (praktisch & emotioneel) Rolbehoud Faciliteren & verbinden
Focus: informatie & ondersteuning Algemene kenmerken Kennisoverdracht Beleving, erkenning van last en lijden, rouwverwerking Cognitie: verwachtingen bijstellen, realistische doelen stellen Vaardigheden in omgang, communicatie met naaste & hv, hulp & steun zoeken, problemen oplossen, Evidence based Cliënt: herval heropname therapietrouw regelm. medicijngebruik Familie: subjectief welbevinden stress gezondheidsklachten isolatie Opvolgings- & terugkomdagen effect op lange termijn! Info = basis voor steun en empowerment/participatie Structureel onderdeel takenpakket/competentieprofiel hv?!
Focus: informatie Psycho-educatie InFoP (www.werkenmetfamilies.be) PROFAMILLE (www.werkenmetfamilies.be) (franstalig) Psychische problemen in de familie (www.trimbos.nl) Psycho-educatie voor familieleden van mensen met schizofrenie Omgaan met borderline Omgaan met mensen met een depressie Family Psycho-education (www.samhsa.gov) Rondleiding, infofoon, inloophuis/inloopmobiel, praatcafé s, inforeeks, thema-avond, studiedag, symposium, juridisch advies, Folders & brochures, documentatiecentrum, tijdschrift, websitesociale media, literatuur, spellen, films, reportage,
Focus: informatie & ondersteuning (coping) Methodieken COMPAS (www.werkenmetfamilies.be) + ED PROSPECT (EUFAMI) + ED PROFAMILLE (www.werkenmetfamilies.be) (franstalig) Training Interactievaardigheden (www.demat.nl) + ED Behavioural Family Therapy (BFT) (Falloon et al, 84, 85, 87, 93) + ED Multi Family Group Therapy (MFGT) (McFarlane et al, 1995) Motiverende gespreksvoering (www.werkenmetfamilies.be, www.ggz-nhn.nl) Vroegdetectie & preventie: KO(P)Ploper in zorg (www.koppvlaanderen.be) Psychische problemen in de familie (PIF)(www.trimbos.nl) Mijn verhaal als mantelzorger (www.ggnet.nl) Preventieve ondersteuning mantelzorger (POM) (www.trimbos.nl) Pakket Interventie Mantelzorg op Maat (PIMM) Altrecht, in ontwikkeling
Focus: informatie & ondersteuning (coping) Methoden Lotgenotencontact Ouder/partnertrainingen Familieverenigingen, ECD Foton, zelfstandige coaches Individuele gezinsondersteuning - familiebegeleiding Vb.: ouderbegeleiding Centrum Zit Stil, sociale dienst Huntingtonliga, dementieconsulent & chat (ECD), van begeleidingen auticoach, familievertrouwenspersoon & methode Familiezorg (www.exfam.nl), Literatuur & (interactieve) websites Crisis- en respijtzorg
Focus: afstemming & samenwerking Coaching & MDO Zorgtrajectbegeleiding + zorgboek + opleiding (Centrum Zit Stil) Sociale dienst Huntington-liga Familievertrouwenspersoon (www.stichting-fvp.nl & www.lsfvp.nl) (Info, doorverwijzing, ondersteuning, advies, bemiddeling, signaleren bij problemen, vragen en klachten rondom de hulpverlening) THUISZORG GDT-overleg Overleg rond de psychiatrische patiënt (vanaf 1 april 2012)
Focus: samenwerking & verbinding Netwerkmethodieken Patiënt & omgeving als expert Eigen Kracht Conferentie (www.eigen-kracht.be) Familienetwerkberaad (www.opvang.be) Familiezorgconferentie ( Gedeelde zorg, 2007) Columbus-experiment (www.vzw-oranjehuis.be) ONADA (onada.kinsbergenvzw.be) Ontwikkeling, versterking & gebruik netwerk MAPS, ELP, PTP (www.planvzw.be) Support@work (www.supportatwork.be) Genogram, ecogram/map, zorgleefplan, levensverhaal, levensboek, levenskalender, - zie toolkits Getuigenissen & verhalen (bv. leven als (g)een ander )
Focus: samenwerking & afstemming Beter Samen - (VVA) Ontwikkeld door en bestemd voor zowel ouders als dienstverleners Doel: voorbereiding samenwerking, houvast informatie-uitwisseling (ook ts. voorzieningen), start & opvolging handelingsplan Inhoud & vorm: Visie/handleiding over samenwerking Praktische fiches samenwerking op maat, afsprakennota, ouder - en dienstverlenersdeskundig verslag! Cursus om instrument te leren gebruiken In begrijpelijke, herkenbare, respectvolle taal
Focus: samenwerking, afstemming & verbinding Tools Triadekaart 3.2. www.triadekaart.nl www.werkenmetfamilies.be Als kapstok voor gesprek, noden & mogelijkheden familie, taken en taakverdeling, beeld van verloop Bestemd voor alle 3 partijen Gekoppeld aan vorming - dvd: Gedeelde zorg Afsprakenformulieren, communicatieschriften, Digitale tools De Wegwijzer (www.participate-autisme.be), gebaseerd op Beter Samen Familienet (https://hetfamilienet.nl) ShareCare (www.sharecare.nl)
MESO Methoden & modellen voor organisaties & netwerken om betrokkenheid van families op micro-niveau te bevorderen
Basis Heldere visietekst & expliciet familiebeleid op maat PIJLER 1: Omgang, informatie & betrokkenheid PIJLER 2: Familie-beleid in de organisatiestructuur Vb. Modelregeling Betrokken omgeving (2006), Modelrichtlijn SLKF (2009), Criteria LPGGZ (2011), Familie-prestatie-indicatoren LPGGZ (2011- ) Opleiding & coaching àlle medewerkers competentieprofiel tijdens werktijd
Pijler 1: Omgang, informatie & betrokkenheid 1. Informatie- en communicatiebeleid Wie, wat, hoe, wanneer, Persoonsgebonden vs. niet-persoonsgebonden info Pro-actief, herhaald, op maat, ook + 2. Respectvolle & zorgvuldige omgang 3. Betrokkenheid bij opname, diagnostiek, behandeling, ontslag, evaluatie & nazorg, inclusief crisis- en signaleringsplan 4. Toegankelijkheid/bereikbaarheid Betrek de familie, tenzij de patiënt dit gemotiveerd niet wil ( inspanningsplicht )
Pijler 1: Omgang, informatie & betrokkenheid tips/tools Aangepaste brochures / onderdeel familie op website Ziekte, verloop, behandeling, medicatie, Juridische aspecten, voorziening, beleid, accommodatie, regels, Ondersteuning & activiteiten, familieverenigingen Luisterplaatsen en gespreksruimtes Checklist met aandachtspunten familiegesprek/mantelzorg Standaardruimte familie in dossier bij elke fase in behandeling
Pijler 2: Familie-beleid in de organisatiestructuur - 1 Aanbod informele ontmoeting & activiteiten Methodieken, tools & protocollen Psycho-educatie, coping, triadekaart, Context & mantelzorgbelasting: KOPP, POM, PIMM, rouwprotocol, Richtlijnen rond omgang met beroepsgeheim Formele metingen familie Noden & behoeften; bv. vragenlijst familie (LPGGZ), FPRI, Mantelzorgbelasting; bv. EDIZ, Zorgkompas (VILANS), CSI, IBF, BES, ISB,
Pijler 2: Familie-beleid in de organisatiestructuur - 2 Systematisch betrekken familie bij hulpverlening, beleid, training/casuïstiek, onderzoek, procesbegeleiding Ruimte voor handelingen mbt. familie in tijdsregistratiesysteem Feedbackprocedures klachtenregeling Familieraad, werkgroep, panel, familie-organisaties-fv + budget Opgeleid referentiepersoon, ambassadeur (ED ervaringswerker), FVP Coöperatie Vast aanspreekpersoon familie Aanbod/aandacht voor: Nazorg (arbeid, wonen, ) Crisis- en respijtzorg
Voordeel protocollen & standaardwerkwijzen (1) verantwoording naar cliënt (2) ondersteuning & houvast (3) willekeur en vergeten (4) bevordert constructief & doelgericht overleg (5) juiste timing & dosering (6) Inzicht voor familie in wat zij van de organisatie mogen verwachten
META (opleiding) Cursussen, trainingen, vormingen & coaching voor hulpverleners om kennis, attitude en vaardigheden mbt. familiebetrokkenheid te verbeteren
Algemeen Basis- en vervolgopleidingen, supervisie, intervisie & coaching Inclusief psychiaters, huisartsen, privétherapeuten en andere sectoren Méér dan een korte training + follow-up (terugkomdagen)! Train-de-trainer cursussen Competentieprofiel ( goed hulpverlenersschap = informeren & betrekken familie) Inzet van ED bij ontwikkeling curriculum, methoden, training,
Inhoudsaspecten vorming (Afhankelijk van fase hv werken op bewustzijn of op houding & gedrag) Attitude & reflectie Inzicht in leefwereld, ervaringen & noden van familie Meerwaarde & noodzaak van familie-expertise en betrokkenheid Contextueel-systemisch denken ( geven zien, meerzijdige partijdigheid, ) Flexibiliteit in het zoeken naar oplossingen Aandacht voor tegenoverdracht vanuit eigen familiesysteem Kennis & vaardigheden Methodieken, ook mbt. ondersteuning, respijtzorg en organisaties! Genuanceerd omgaan met beroepsgeheim Didactiek, bemiddelen (bv. EKC), taal, communicatie & onderhandelen
Vormaspecten vorming (bewustwordingsdagen, workshops, training / werkboeken, ) Ervarings- en praktijkgericht Ervaringsverhalen, dagboeken, getuigenissen Inventarisaties noden & behoeften van families Reflectieoefeningen, bv. vragenlijst familierelaties hulpverleners Rollenspelen, video-interactie Onderlinge uitwisseling Wederzijdse ontmoeting, dialoog/trialoog & interactie Aanwezigheid/inzet bij praatcafés/vormingen/activiteiten familie Dialoogmethoden, uitwisselingsessies, triadeconferentie, (constructief positief)
Methodieken & vormingen Familie als bondgenoot! (www.familiealsbondgenoot.nl) + ED! Familie in zicht (www.mediant.nl) Prospect (www.eufami.org) + ED! Methode Familiezorg (www.exfam.nl) bewezen effectief Meriden Family Programme (www.meridenfamilyprogramme.com) + ED! Doelgroepspecifiek/op maat (Familieverenigingen, Expertise- en vormingscentra (ECD s, Vilans, )) Oprichten & begeleiden gespreksgroepen, oa. www.zelfhulp.be Vragen en dilemma s (Psychische stoornissen & naastbetrokkenen, p. 149-151)
Toolkits Familie als partner in ggz. Een praktische gids voor zorgverleners (SIMILES, 2012) (online pdf) / www.werkenmetfamilies.be + updates! Onderhandelde zorg. Ondersteunende methodieken voor participatie van bewoners en familie in de residentiële ouderenzorg (Spruytte et al, LUCAS, 2009) Impulspakket samenspel. Praktijkwijzer om het samenspel met mantelzorgers te bevorderen. Royers, T., EXPMZ, 2010 (online pdf) Gedeelde zorg een ideeënboek (VILANS & PON, ouderenzorg, 2007) Instrumentenkoffer mantelzorger als partner (Stichting Transmurale zorg, mantelzorg)
META (onderzoek & ontwikkeling) Onderzoeks- en evaluatie-instrumenten familie(betrokkenheid) Aandachtspunten & participatieve ontwikkelingsmethodieken voor de realisatie van een gezinsvriendelijker voorzieningen
Organisaties / stap 1: Onderzoek & evaluatie Familiebeleid Screening ( Onderhandelde zorg, LUCAS, 2009) Checklist familiebeleid (Morée & Van Lier, 2006, p. 44-45) Familie-prestatie-indicatoren (Zorgverzekeraars NL & LPGGZ, 2011- ) Familietevredenheid, noden & behoeften, belasting Vragenlijst (cf. supra), interview, schilderijmethode, spiegelbijeenkomst, Vragenlijst Kwaliteitscriteria Familiebeleid (LPGGZ) GGZ thermometer waardering betrokkenen (Trimbos) G3 prijs (nl.similes.be) Publieksster (www.familiester.nl) - Ypsilon Beleidsster (www.lpggzsterren.nl)
Organisaties / stap 2: Ontwikkelen & veranderen Draagvlak creëren bij alle partijen gemeenschappelijke doelen samen met familie(fv), patiënten(raad), basiswerkers & bestuur! Op maat van / voorkeur voorziening/afdeling zie Familie in GGZ: partners in zorg (2006) Combinatie van diverse benaderingen meest succesvol Timing (bv. projecten art. 107) Metingen - opvolging
Methoden & methodieken VOORZIENINGEN De zorg gaat door! (PON, GGZ, 2007) (ervaringskennis + praktijkkennis + wetenschappelijke kennis) Een sterke band / verandermethodiek (VILANS, ouderenzorg, 2011) Partners in zorg draaiboek (Kenniskring Transities in Zorg & Argos Zorggroep, ouderenzorg, 2007) Meriden Family Programme (www.meridenfamilyprogramme.com) Consultancy op maat (Vlaamse Dienst Autisme, VVA, Centrum Zit Stil, ) ZORGPADEN, zorgnetwerken, RICHTLIJNEN, evaluatie-instrumenten FV in adviescomités, focusgroepen, jury s, ronde-tafels, KBS (2007, 2008, 2011): factoren van effectieve participatie
Perspectief
To do Participatief opstellen Vlaams familiebeleid & visie met beter en geïntegreerd statuut voor ervaringswerkers & FV Participatie- en ondersteuningsmethodieken en -practices Inventarisatie Onderzoek/ontwikkeling, vertaling & verbreding + evaluatie Promoting, training, implementatie + opvolging Opleiding, vorming & coaching Hulpverleners (formeel & informeel circuit en andere sectoren) Familievertegenwoordigers (meso/meta) & ervaringswerkers (micro/meta) Familieplatform GG
If you want small changes in the workforce then work on attitudes. But if you want quantum changes, then change a person s perception of their role (Covey 1994) Familieparticipatie - hulpverlenersparticipatie?
Literatuur
Literatuur Hulpverleners Boeken/rapporten Hulpverleners en familie: partners in zorg. Een handleiding voor hulpverleners in de ggz, Borgesius Els, 1994. Psychische stoornissen & naastbetrokkenen. Een praktijkboek voor behandelaars, Van Meekeren E. & Baars J., 2011. Ondersteuning aan GGZ-mantelzorgers, EXPMZ, 2011 (online pdf) Familie als partner in ggz. SIMILES, 2012 (online pdf) Artikels Factsheet mantelzorgers van mensen met psychische aandoening, 2011 (online pdf) Client, familie en hulpverlener. Over het belang van samenwerking. Tijdschrift voor rehabilitatie, 2008 (4), p. 35-43. Tussen cliënt en zorgverstrekker, Psychiatrie & Verpleging, 2004 (1), 21-32
Literatuur Beleid (meso/meta/macro) Participatie van cliënten en mantelzorgers in de therapeutische projecten, Tambuyzer et al, LUCAS, 2010 (online pdf) Eén verhaal, drie visies. cliënten, familieleden en hulpverleners over participatie in de geestelijke gezondheidszorg, Tambuyzer, 2012 Hefbomen voor een betere cliëntenparticipatie, Denis, A., & Teller, M., KBS, 2011 Familie in de GGZ: partner in zorg, van Lier W., EXPMZ, 2008 (online pdf) Genoeg is genoeg. Trappenburg, M., 2011 (online pdf) Niet alleen de cliënt centraal, van de Bovenkamp & Trappenburg, 2008 (online pdf) Betrokken omgeving, 2004 (online pdf) Familiebeleid in de GGZ: van moeilijkheden naar mogelijkheden, NIZW Zorg & EIZ, 2006 (pdf) Samenspel met mantelzorger, EXPMZ, 2007 (online pdf) Modelrichtlijn Familie- en Naastbetrokkenenbeleid Versie 2.0, SLKF, 2009 (online pdf) Criteria familiebeleid vanuit cliënten en familieperspectief, LPGGZ, 2011 (online pdf) Prestatie-indicatoren familiebeleid, Zorgverzekeraars Nederland & LPGGZ, 2011 (online pdf) Families as Partners in Mental Health Care: A Guidebook for Implementing Family Work, Froggatt et al., 2007
Verdere info & vragen: www.familieplatform.be lieven.dupont@familieplatform.be 0476/963.966