DE HEEMKUNDE BRON Heemkundevereniging Brunssum Jaargang 8, nummer 29, dec 2014
Uitgave van de Heemkundevereniging Brunssum. Bezoekadres: De Heemkundevereniging Brunssum is gevestigd in de Mariaschool naast de Vincentiuskerk, Prins Hendriklaan nr. 382, Brunssum. Het Heemkundelokaal is geopend op maandag 14.00 tot 17.00 uur. Tijdelijk postadres Heemkundevereniging Brunssum: Schiffelerstraat 53, 6441 CN Brunssum. Tel: 06-38394836. E-mail: marcelsenden@gmail.com Website: www.heemkundebrunssum.nl Facebook: https://www.facebook.com/heemkundevereniging.brunssum Fotoarchief: Email: jo.chiaradia@planet.nl Inhoudsopgave. Blz. Nieuws van de Heemkundevereniging Brunssum. 4 Brunssum, plaatjes van vroeger. 16 Mijnmuseum Brunssum. 18 De elf broers en zussen Pierik samen 800 jaar oud. 19 Ir. Op den Kamp. 21 Dialect. 27 Boltini s verdwijntruc op de Treebeekse kermis. 33 Redactie: Jan Halmans en Marcel Senden. Redactieadres: M. Senden, Schiffelerstraat 53, 6441 CN Brunssum. Tel: 06-38394836. E-mail: marcelsenden@gmail.com De tekeningen zijn gemaakt door Jan Halmans. De inhoud van de ondertekende artikelen/stukken blijft voor de verantwoordelijkheid van de schrijvers. De Heemkundevereniging Brunssum heeft de grootst mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het vaststellen van het auteurs- en portretrecht van de gepubliceerde teksten en de getoonde foto's en vervolgens met het maken van afspraken met rechthebbenden. Mocht u kennis hebben van (onbedoelde) schending van rechten van gepubliceerd werk in dit blad, dan verzoeken wij u hierover contact op te nemen met de Heemkundevereniging Brunssum. 2
Het bestuur en de redactie van de Heemkundevereniging Brunssum wensen alle leden en lezers prettige kerstdagen en een voorspoedig 2015. 3
Nieuws van de Heemkundevereniging Brunssum. Het Museum van de Vrouw. Door: Pieter Vermeulen. Op zaterdag 4 oktober 14 bezochten we het Museum van de Vrouw in Echt. Een deel van de groep verzamelde zich bij het verenigingslokaal aan de Prins Hendriklaan, om al dan niet carpoolend naar midden Limburg te vertrekken. De anderen gingen geheel op eigen initiatief en gelegenheid. In Echt zat de gids zich lekker in het najaarszonnetje te warmen toen tegen enen ruim de helft van de 24 aangemelde personen ten tonele verscheen. Daar verzamelden we ons in de Gooj Kamer waarna een groepje van 13 personen met de gids het museum wilde betreden. Dat ging echter niet helemaal zonder slag of stoot want een slecht functionerend alarm gebood ons pas op de plaats te maken. We zijn toen via de uitgang naar binnen geloodst waarna we in drie kwartier tijd uitgebreid uitleg kregen over de evolutie van de voedselketen, waarom mensen in bepaalde tijden bepaalde soorten voedsel nuttigden, hoe de mens in de loop der eeuwen leerde voedsel te bewaren en welke gebruiken er ontstonden bij het eten. Het geheel was onderverdeeld in de 12 maanden van het jaar, met iedere maand een eigen thema. Voor degene die slecht ter been was werd een stoel bijgezet en de gids begon duidelijk en goed begrijpbaar met zijn verhaal, dat doorspekt was met humoristische opmerkingen. Bij ieder onderwerp ging hij terug naar een ver verleden naar, zoals hij dat zei, de mensen in konijnenvellen. Dit schetste een overduidelijk beeld over de bedoelde periode. Nadat onze gids ons het nodige te denken had gegeven, was groep 2 aan de beurt en konden wij nog op ons gemak rondkijken eer we aan de koffie met vla gingen. Kort samengevat kan ik zeggen dat het een gezellige en bovenal leerzame middag was, waarbij ik tegen iedereen die er niet bij was kan zeggen: Ga zeker eens een kijkje nemen in het Museum van de Vrouw in Echt. 4
De naam Proef was dan ook de perfecte naam voor dit smakelijke museumbezoek. Dan nu de maanden op een rijtje: Januari: Thema koken. Eten gebeurde altijd in de keuken dicht bij het vuur. Er werden in lang vervlogen tijden altijd eenpansgerechten gegeten, omdat er maar één kookpit was. In de middeleeuwen werkte de mensen om eten te kopen, maar van werken werd je niet rijk, van de handel wel. Dat wisten de boeren al gauw. Zij hoefden geen eten te kopen; dat hadden ze al. Ze produceerden dus om te verhandelen. Er ontstond zo klasseverschil waaruit een bekend spreekwoord voortkomt: Bier na wijn geeft venijn, wijn na bier geeft plezier. Dit had niet te maken met een eventuele kater de dag erna, maar er werd mee aangegeven dat, als je eerst bier dronk en daarna wijn, je hoger op de maatschappelijke ladder terecht kwam en andersom ook natuurlijk. Bier was tenslotte de drank van de lagere, wijn van de hogere klasse. Februari: Thema bewaren. Het bewaren van voedsel is in de loop der tijden steeds een groot probleem geweest. Maar men ontdekte dat na behandeling met zout, suiker, vet of alcohol bepaalde levensmiddelen langer te bewaren waren. Het gebruik van ijskelders op kastelen en in kloosters waren ideaal om voedsel langer te bewaren, maar de burger had deze luxe niet. Toen Napoleon tijdens zijn oorlogen problemen had met het bewaren en transporteren van grote hoeveelheden voedsel, schreef hij een prijsvraag uit om dit probleem op te lossen. Het idee om voedsel door inblikken te conserveren was een grote vooruitgang om bederf tegen te gaan. Later kwam een Duitser, Weck genaamd, met het idee om levensmiddelen in weckpotten door koken in te maken. Bij het koken ontsnapt de lucht onder de deksel van het weckglas uit. Bij afkoeling sluit de gummiring de pot af en zo ontstaat er een vacuüm zonder zuurstof. Een voorwaarde voor bederf is hiermee weggenomen. 5
Maart: Thema dranken. Omdat men vroeger niet zo nauw keek met de hygiëne (de pispot werd bijvoorbeeld zo op straat leeg gegooid) was het nog niet zo zeker dat het water, dat langs de straat opgepompt werd, niet met urine of andere ondefinieerbaar vuil verontreinigd was. Vandaar dat men liever bier dronk, dat tijdens het brouwen gekookt werd. April: Thema tradities. Sociale en religieuze gebeurtenissen gaan al sinds mensenheugenis samen met gezamenlijk en lekker eten. Hierbij denken we bv. aan Kerst, Pasen, communiefeesten, kermissen. Mei: Thema groente. In de middeleeuwen was het gebruik van groente niet zo erg in trek. Men had geen idee van vitamines en men vond het maar slappe kost, die de maag maar slecht vulde. Ook de houdbaarheid was slecht, dus de mens kon het niet erg waarderen. Door de techniek van het conserveren kwam ook de teelt en het gebruik van groente meer in zwang. Juni: Thema zuivel. Zuivel werd in vroeger eeuwen niet zozeer als voedsel gezien, mede omdat de houdbaarheid erg slecht was. De gedachte ging dat er boze geesten in melk zaten en op een dag kwamen ze erachter dat, als ze de melk langzaam verwarmden de boze geesten hun voeten in de melk verbrandden en er uitsprongen. Als de melk bijna kookte, waren deze geesten er bijna allemaal uit en deed men vlug de deksel op de ketel, waarna deze dan snel in koud water werd afgekoeld. Melk werd hierdoor iets langer houdbaar, een proces dat we met de huidige kennis pasteuriseren zouden noemen. Ook leerde men het melkvet uit de melk te stoten zodat er boter overbleef. Vanaf de 19e eeuw kreeg de boter een gedegen concurrent aan de margarine die gefabriceerd werd uit plantaardige olie en dierlijk vet. 6
Juli: Thema snoepen. In de 16 e eeuw maakte het ijsje zijn opwachting. Dit was een gebruik dat overwaaide vanuit Italië waar de familie De Medici dit als lekkernij gebruikte. Het eten uit de muur (snackautomaat) werd populair vanaf 1902, in eerste instantie in gebieden waar de industrie in snel tempo opbloeide. Na 1920 waaide een nieuw gebruik vanuit België over naar Zuid- Nederland. Het zogenaamde frietje met was daar al langer gebruik op markten en bij kermissen. Sinds 1958 kennen we ook de chips, want in dat jaar ontdekte de Engelse firma Smith dat, als je de al eeuwenlang bekende aardappel in dunnen plakjes sneed en frituurde, je een heerlijke lekkernij had. Ze zagen er handel in en brachten het product in kleine zakjes op de markt. In die zakjes zat weer een kleiner zakje met zout dat je er dan zelf over kon strooien. Augustus: Thema bakken. Al lang voor de middeleeuwen werd er in deze streken graan verbouwd, hetgeen een goede voedselbron was voor de mens. Het graan werd vermalen en kon onder de juiste condities goed bewaard blijven. Van dit meel bakte men brood voor de menselijke consumptie. In later jaren leerde men dat meel ook voor feestelijkere baksels gebruikt kon worden zoals vlaaien. Beroemd zijn tegenwoordig de Limburgse vlaaien. September: Thema fruit. Fruit werd vroeger als minderwaardig gezien en er werden geen voedingswaarden aan toegekend. Behalve dan als men ziek was. Dan kon het de genezing versnellen. Het was slecht houdbaar, maar omdat de vaak zoetige smaak wel beviel werd het nogal eens tussendoor gegeten. Na de intrede van het inmaken werd ook fruit populairder. Oktober: Thema (on)gezond. Kruidenvrouwtjes wisten wel wat met natuurlijke producten te doen, maar dat was tegen het zere been van de Kerk, die zelf wel bepaalde wat goed was voor de mens. 7
Ze kruidenvrouwtjes werden dan ook als heks bestempeld en gingen de brandstapel op. Als ze echt brandden, dan waren het dus ook echte heksen. Logisch toch?! Vroeger werd vleessap en kruidenaftreksel ingedikt en als smaakmaker gebruikt. Het was de voorganger van ons maggiblokje. November: Thema Vlees. Deze maand staat al van oudsher bekend als de slachtmaand. In de middeleeuwen werden de varkens niet gehouden voor het vlees, maar voor de mest. s Winters was het voeren van vee te duur dus werd er in november geslacht. Een andere reden was dat het s zomers te warm was en het vlees niet lang genoeg bewaard kon blijven. De boer verkocht het vlees, maar behield het vet. Hij had dan een flinke vetpot. De omgeving en het weer waren bepalend voor het type vee dat gehouden kon worden. Pastoor kreeg altijd het eerste proefje van het slachtdier, want als hij het veilig kon eten, dan kon iedereen het eten. December: Thema tafelmanieren. In de middeleeuwen gingen gezamenlijke maaltijden vergezeld van hoorngeschal. Rond deze tijd werd voor het eerst de handen gewassen voor het eten, niet uit hygiënisch oogpunt, maar omdat de ander dan geen wapen kon vasthouden. Om deze reden van zelfbehoud gaf men elkaar ook een hand. Tafels bestonden in die tijd nog niet, maar er werden lange ruwe planken op schragen gelegd met daarachter banken, waarop men gewoon aanschoof. Uit die periode stamt ook het woord banket. De planken werden bedekt met lange tafellakens, die bescherming boden tegen splinters en ook dienst deden als servet en zelfs als zakdoek. Met volle mond drinken was uit den boze. In de loop der jaren werd een kleine groep mensen welvarender en ontstond klasseverschil. 8
Aan een gedekte tafel kon men zien welke stand de bewoners hadden, want bij het betere volk stond aan twee zijden van de tafel een peperen zoutstelletje en bij de lagere rangen slechts één. Foto-expositie in d r Brikke-Oave tijdens de bevrijdingsfeesten. Door: Pieter Vermeulen. Op 19 september 1944 werd Brunssum bevrijd door Amerikaanse soldaten van de 2nd Armored Division, bijgenaamd Hell on Wheels. 70 jaar later werd dit historische feit op grootschalige wijze herdacht in de week van zaterdag 13 september tot en met zondag 21 september 2014. Deze hele week stond Brunssum in het teken van herdenken en vieren, met onder andere een doorlopende tentoonstelling in d r Brikke-Oave, waarbij foto s, filmbeelden, historisch materiaal, schaalmodellen van militaire voertuigen en uniformen de bevrijdingstijd weer deden herleven. 9
Ook de Heemkundevereniging Brunssum was present op deze tentoonstelling waar op een aantal panelen oude foto s werden geëxposeerd, die een beeld gaven van Brunssum uit de jaren veertig. De foto s voor deze foto-expostie waren zorgvuldig uitgezocht door dhr. Jo Chiaradia, die het foto-archief van de Heemkundevereniging beheert. Bij de stand van onze Heemkundevereniging, die zich presenteerde in de hal van d r Brikke-Oave werd informatie in de vorm van folders verspreid en konden bezoekers tegen een vrije gave de speciale uitgave van de Heemkunde Bron (nr. 28) meenemen. Gedurende de gehele duur van de expositie waren van 9.00 tot 17.00 uur een aantal leden van de Heemkundevereniging Brunssum (Pieter en Lilian Vermeulen, Sjir Reinartz, Wim Jetten, Luuk van Nuil, May Embrechts, Ger Weening, Jo Chiaradia, Marcel Senden), bij de stand en foto s aanwezig, om de bezoekers, indien gevraagd, uitleg te geven bij de foto s en tevens de Heemkundevereniging Brunssum te promoten. Het was gezellig druk bij de foto-presentatie, waarbij we ook weer enkele nieuwe leden hebben mogen begroeten. Ook de Heemkunde 10
Bron was erg gewild, waardoor er een leuk bedrag de kas instroomde. Van de 300 boekjes was dan ook vrijwel niets meer over. Graag willen we een woord van dank uitspreken voor de tomeloze inzet van ons medelid Ruud Scholten, die de bevrijdingsfeesten in onze stad tot een mooie herdenking heeft gemaakt. Mede door zijn inzet is niet alleen het heugelijke feit herdacht dat Brunssum op 19 september 1945 werd bevrijd, maar werd er ook stilgestaan bij iedereen die door dit oorlogsgeweld het leven heeft gelaten, waarbij we zeker niet op de laatste plaats moeten denken aan de militairen die van ver kwamen, om ons te bevrijden van het juk van de bezetter, hetgeen velen van hen met het leven hebben moeten bekopen. Ook beheert Ruud met verve zijn oorlogswebsite en heeft hiermee toegang tot en een grote kennis van alle wapenfeiten van de jaren 40-45. Veel mensen, die aan traumatische ervaringen min of meer een oorlogstrauma hebben over gehouden, kunnen aan deze website grote steun hebben, omdat ze daar kunnen ervaren dat er veel lotgenoten zijn, waardoor ze zich wellicht iets meer in hun belevingen gesteund voelen. Uiteraard ook een woord van dank voor de Gemeente Brunssum en de ondernemersvereniging van Brunssum, de OCB, die door hun hulp en steun de herdenking van Brunssum 70 jaar bevrijd mogelijk hebben gemaakt. Bij de opening van de bevrijdingsfeesten op zaterdagmiddag, kreeg ons medelid Ger Weening het eerste officiële vel postzegels van de bevrijding van Brunssum uitgereikt door wethouder Hugo Janssen, in het bijzijn van mede-organisator van de bevrijdingsfeesten Ruud Scholten. Ger Weening had het plan, om deze persoonlijke postzegels te laten drukken, naar voren gebracht en omdat de organisatie dit zo n goed idee vond, werd het ten uitvoer gebracht. Uit waardering daarvoor werd Ger in het openbaar door de wethouder bedankt en kreeg hij de postzegels aangeboden. De Heemkundevereniging feliciteert Ger ermee, dat door zijn idee de zegels van Brunssum 70 jaar bevrijd zijn uitgebracht. 11
Foto-expositie tijdens Ouwe Mert Treffe 2014. Door: Pieter Vermeulen. Op 19 oktober j.l. werd wederom het Ouwe Mert Treffe georganiseerd. Door middel van low budget festiviteiten wordt een poging ondernomen om de Oude Markt weer deelgenoot te maken van een bruisend stadsleven in Brunssum. Zo weet de oude garde onder ons, dat in vroeger jaren de zomerkermis op het Lindeplein stond en de najaarskermis op de Oude Markt werd gehouden. Sinds enkele jaren is er dus het Ouwe Mert Treffe, waarbij er talloze klassieke motoren, auto s en tractoren te zien zijn. En ik moet zeggen, er staan zeker juweeltjes bij. Bij dit festijn heeft de fotogroep van Heemkundevereniging Brunssum zich, net als vorig jaar, geprofileerd met een foto-expositie in café Eggen. Mijn assistentie, bij de fotopresentatie tijdens de bevrijdingsfeesten, was Jo Chiaradia, onze matador van het fotoarchief, schijnbaar zo goed bevallen, dat hij me vroeg om hem te komen assisteren bij de diverse projecten, zodat ik hem wat kon ontlasten. En waarom ook niet; ook mij was het goed bevallen, dus we hadden een match. Daarom zijn we kort na de bevrijdingsfeesten eens in gesprek gegaan, om samen te bepalen wat we op het Ouwe Mert Treffe konden gaan presenteren. We waren het snel eens en zo konden er al vlug een hele serie nieuwe foto s uitgeprint, geplastificeerd en op de panelen aangebracht worden. Zondagmorgen de 19 e oktober stonden we al voor tienen met de geladen auto en aanhanger bij Hub Eggen voor de deur. Het was er nog akelig donker, maar nadat we zo n tien minuten de terrasstoelen warm hadden gehouden kwam er beweging in het geheel. We waren vroeger dan afgesproken, dus we hadden de wachttijd helemaal aan onszelf te danken. We kregen een lekkere kop koffie aangeboden en het werk kon beginnen. Nieuw was, dat we een grote plaat gemaakt hadden, waarop stond aangegeven waar de Heemkundevereniging Brunssum voor staat. 12
Onder deze plaat hadden we onze sponsorkast gehangen, voor eventuele vrije bijdragen. Na een uurtje stond de hele presentatie gereed en konden we huiswaarts keren om even een boterhammetje te eten, want met een lege maag kom je de middag niet door. Rond één uur waren we weer present. Er stonden al een heel rijtje oude voertuigen op de Oude Markt, maar het feest begon pas om twee uur die middag en dus hadden de deelnemers nog royaal de tijd om de markt te vullen. En dat gebeurde dan ook. Om 2 uur stond het er goed vol en ook het publiek begon al aardig toe te stromen. Mede door het prachtige weer was het aanvankelijk in het café niet erg druk, maar naar gelang de middag vorderde, werd het er steeds voller en voller. Foto: Fotoexpositie in café Eggen. Rechts dhr. Pieter Vermeulen. De foto s hadden weer volop bekijks. We hadden dan ook voor deze gelegenheid heel wat aardige kiekjes van oude auto s, vrachtauto s en motoren op de panelen geplakt. Ook kwamen er weer vele verhalen los van bezoekers die situaties, voertuigen en personen herkenden, alsook meer persoonlijke verhalen, 13
zoals dat van een man, die via technisch bureau Vromen vroeger in het bedrijf van mijn ouders leidingwerk moest verrichten. Soms interessante verhalen, die vragen uit je kleine jongensjaren kunnen ophelderen. Foto: Bestelwagen van het merk Commer, van Stoomwasserij Brunssum, van de famile Vermeulen uit de Julianastraat. Ook werden er weer nieuwe contacten gelegd met mensen, waarvan we foto s mogen inscannen voor ons fotoarchief. Na een gezellige en goedbezochte middag hielden we het om n uur of 6 voor gezien. De oude autootjesshow was om 5 uur officieel afgelopen en een uurtje later werd het langzaamaan wat stiller op de feestlocatie, al schalde de muziek van het orkest nog luid over de Ouwe Mert. Niet lang erna begon het te regenen, maar dat neemt niet weg dat het een prachtige dag was geweest, waarvan iedereen met volle teugen heeft genoten. 14
Op maandagmiddag zijn Jo en ik weer bij café Eggen onze panelen gaan afbreken. Er werd daar alweer met man en macht gewerkt om de tenten buiten op te ruimen en het café weer blitzeblank te krijgen. Ook wij hebben onze spulletjes weer netjes in de werkplaats bij Jo opgeborgen. En al was onze extra grote sponsorkast slechts met enkele euro s gevuld, kunnen we toch weer op een geslaagde middag terugblikken en alvast bedenken waar en wanneer onze volgende presentatie kan zijn. Website Heemkundevereniging Brunssum compleet vernieuwd. Door: Marcel Senden. Op woensdag 5 november 2014 is de nieuwe website van de Heemkundevereniging Brunssum gelanceerd. Deze website is ontworpen en gebouwd door ons lid Ron Slangen. Hij heeft dit geheel belangenloos gedaan. Men krijgt op deze website op heldere en overzichtelijke wijze informatie over de activiteiten van de Heemkundevereniging Brunssum. Speciale aandacht is er voor oude foto s en verhalen uit Brunssum. Er zijn afzonderlijke pagina s over het Mijnmuseum Brunssum, Genealogie (met overzicht bidprentjes) en Dialect. En er is nog veel meer. Reden genoeg om deze nieuwe website eens te bezoeken, www.heemkundebrunssum.nl Ron Slangen GRAPHX heeft de website gesponsord. Daarvoor hartelijk dank. 15
Brunssum, plaatjes van vroeger. Door: Jo Chiaradia. Foto 1: Oude Markt en Dorpstraat. Foto 2: Blezerberg met op de achtergrond de Prins Hendriklaan. 16
Foto 3: Lindeplein. Foto 4: Viaduct Bodemplein-Akerstraat. Een groot aantal foto s, zijn zowel op papier als digitaal, te bezichtigen in het fotoarchief van de Gemeente Brunssum. U kunt voor een bezichtiging o.a. een afspraak maken met Jo Chiaradia, 045-5229234 of jo.chiaradia@planet.nl. Hebt u vragen over oude foto s en/of heeft u nog een interessante oude foto voor in deze rubriek neem dan contact op met Jo Chiaradia, 045-5229234 of jo.chiaradia@planet.nl. Zie voor meer plaatjes van oud Brunssum onze website www.heemkundebrunssum.nl. 17
Mijnmuseum Brunssum Lezing in Golfhotel. Door: Marcel Senden. Dhr. Cor van den Brand heeft op vrijdag 19 september 2014 in het Hotel Golf - Residentie Brunssummerheide een lezing gegeven voor een groep golfers uit Heiloo (Noord-Holland). De Heemkundevereniging Brunssum werd door deze golfclub via E-mail en telefoon benaderd met het verzoek een lezing te geven tijdens hun diner. Dhr. Cor van den Brand van het Mijnmuseum Brunssum is op dit verzoek ingegaan. Hij had zich terdege voorbereid. Hij had ook het goede idee om voor alle toehoorders (ongeveer dertig personen) een attentie mee te nemen. Voor het samenstellen van deze attentie was hij bij verschillende Brunssumse bedrijven (o.a. Heuts, van Mourik, Koempelclub) langs gegaan, om promotiemateriaal (tassen, petten enz.) en folders te verzamelen. Voor de voorzitter van de Golfclub Heiloo had hij als geschenk een mooie tafelbel, geschonken door de Brunssumse edelsmid Ramon Ranschaert (Arthouse Limburg) meegenomen. De lezing startte om 18.30 uur. In een uur tijd, vertelde dhr. van den Brand over de historie van Brunssum. Hij pikte uit de rijke geschiedenis van Brunssum juist die items die ook voor personen van buiten de provincie interessant waren. Hij sprak bijvoorbeeld over de geschiedenis die zich afspeelde in de buurt van de golfbaan, zoals over de zigeunerfamilie Steinbach. Ook verhaalde hij over Ed van Thijn, die in de tweede wereld oorlog in Brunssum ondergedoken was. Zijn lezing werd zeer gewaardeerd. Als blijk van waardering kreeg hij van de voorzitter van de Heiloose golfclub 250,--. Dit hele bedrag heeft dhr. Cor van den Brand aan het Mijnmuseum Brunssum geschonken. Lezingen. Het Mijnmuseum Brunssum houdt lezingen (ook op locatie) met betrekking tot het mijnverleden. Neem hiervoor contact op met dhr. Theo Jeurissen, tel. 045-5257570. Voor scholen is een speciaal educatief programma ontwikkeld. Neem hiervoor contact op met dhr. Jos Waltmans, tel. 06-48269963, waltbrun@ziggo.nl. 18
De elf broers en zussen Pierik samen 800 jaar oud. Door: Marcel Senden. Met dank aan: Frans en Toon Pierik. Op zaterdag 15 november 2014 zijn alle (elf) nog levende kinderen van het echtpaar Pierik Heijnen bijeen om het heuglijke feit te vieren dat zij met zijn elven 800 jaar oud zijn. In het kader van dit bijzondere jubileum is de onderstaande foto gemaakt. Op de bovenstaande foto staan in willekeurige volgorde: Tiela (82 jr.), Frans (79 jr.), Els (78 jr.), Annie (77 jr.), Mia (75 jr.), Gonny (74 jr.), Toon (71 jr.), Tiny (69 jr.), Gerty (67 jr.), Miny (65 jr.) en Jo (63 jr.). (Foto: Fam. Frans Pierik). Dit zijn de elf van de twaalf kinderen van vader Hein Pierik en moeder Maria Heijnen. Dochter Jet is helaas in 1965 overleden. Het gezin Pierik-Heijnen woonde tot 1949 in het huis naast de zaak van kapper Frans Heijnen op de Maastrichterstraat. De 11 kinderen sliepen op twee slaapkamers, waarvan één slaapkamer boven de kapperszaak (huis Heijnen) lag. Deze kamer stond via een deur in verbinding met huis Pierik-Heijnen. Het huis van kapper Frans Heijnen is het ouderlijk huis van Maria Pierik-Heijnen. Er woonden de ouders Heijnen-Smeets en nog veel van hun ingetrouwde dochters. Het huis van de familie Pierik-Heijnen is afgebroken. In 1949 verhuist het gezin Pierik-Heijnen naar een nieuw gebouwd en groter huis in Houzerveld, Ridder Vosstraat nr. 23. 19
Foto: De Maastrichterstraat met geheel links de kapperszaak van Frans Heijnen, daarnaast het woonhuis van de familie Pierik-Heijnen (ouders). Geheel rechts op de foto, het woonhuis van de grootouders Pierik-Gerding. Op de achtergrond het witte noodkerkje van de Fatima-parochie. Tegenover hun huis aan de Maastrichterstraat woonde hun grootouders, Jan Pierik en Wilhemina Gerding. Jan Pierik, is op 23 maart 1881 in Goor geboren. Goor ligt in Twente, een paar kilometer ten westen van Hengelo. Jan Pierik trouwt in Duitsland met Wilhelmina Gerding. Wilhemina Gerding is geboren op 12 maart 1886 en op 15 maart 1957 overleden. Jan Pierik is op 18 november 1950 in Brunssum overleden Jan Pierik gaat in Duitsland werken. Daar trouwt hij met Wilhelmina Gerding. In Gladbeck (in de buurt van Gelsenkirchen in Duitsland) worden hun oudste kinderen geboren. In 1916 werden de buitenlanders verzocht Duitsland te verlaten. Het gezin Pierik-Gerding verhuist dan naar Brunssum, waar ze een woning toegewezen krijgt in de Rozengaard, Kasteelstraat nr. 8. In de dertiger jaren bouwt Jan Pierik een nieuw huis op de Maastrichterstraat tegenover het huis van de familie Heijnen (later kapper Frans Heijnen). Uit het huwelijk van Jan Pierik met Wilhelmina Gerding zijn 12 kinderen, 8 jongens en 4 meisjes geboren. Een van de jongens, de op 6 november 1908 in Gladbeck (Duitsland) geboren Hein, trouwt in Brunssum Maria Heijnen. Maria Heijnen is de op 23 juli 1911 geboren dochter van Hendrik Heijnen en Maria Mechtilda Smeets. Hein Pierik is op 18 maart 1994 overleden. Maria Heijnen is op 4 februari 1991 overleden. 20
Johan Wilhelm Cornelis op den Kamp. Door: Marcel Senden. In het centrum van Brunssum ligt de Ir. Op den Kampstraat. Deze straat is genoemd naar Ir. Johan Wilhelm Cornelis op den Kamp, hoofdbedrijfsingenieur van de Staatsmijn Hendrik. Johan Wilhelm Cornelis op den Kamp is op 24 mei 1888 in Utrecht geboren als zoon van Johannes op den Kamp en Christina Reitz. Zijn vader Johannes op den Kamp is in 1857 in Grevenbicht geboren als zoon van Wilhelmus op den Kamp en Richarda Knoors. Zijn voorvaders zijn bijna allemaal afkomstig uit Grevenbicht aan de Maas. Vele van hen waren vissers. Zijn moeder Christina Reitz is in 1857 in Maastricht geboren als dochter van Philip Reitz en Anna Mechtildis Thijssens. Zijn ouders trouwen op 9 februari 1887 in Utrecht. Zover bekend had Johan Wilhelm Cornelis op den Kamp een broer, de op 24 juni 1894 in Utrecht geboren Theodor Philip op den Kamp. Deze Theodor op den Kamp is in 1950 ingenieur, is gehuwd met A.A. Janssen en woont in Den Haag. Johan Wilhelm Cornelis op den Kamp trouwt met Irma Debora Steinberg. Irma Debora Steinberg is in het Duitse Hagen geboren als dochter van Salomon Steinberg en Selma Herz. Uit het huwelijk op den Kamp Steinberg is zover bekend een kind geboren; Gertie op den Kamp. Zij woont in 1950 nog in Brunssum. Zij trouwt met ene Groothoff. Waarschijnlijk emigreert het echtpaar Groothoff op de Kamp naar Australië. Zij hebben op zijn minst één zoon, Peter Groothoff, die momenteel nog in Australië woont. Johan Wilhelm Cornelis op den Kamp doorloopt in Nijmegen de H.B.S.. Hij studeert vervolgens aan de Technische Hoge School te Delft en doet daar in 1914 zijn examens voor mijningenieur. 21
In april 1915 treed hij in dienst van de Staatsmijnen en werkt achtereenvolgens op de Staatsmijn Wilhelmina en de Staatsmijn Emma. In 1923 wordt hij belast met de leiding van de Staatsmijn Hendrik. Op 1 januari 1930 wordt hij bevorderd tot hoofdingenieur en op 1 januari 1948 tot hoofdbedrijfsingenieur. Hij is verder verschillende jaren lid van de ondernemingsraad van de Staatsmijnen. In april 1940 viert Ir. op den Kamp het 25-jarig (1915-1940) dienstjubileum bij de Staatsmijnen. Het personeel van de Staatsmijn Hendrik schenkt hem ter gelegenheid van dit jubileum een beeld voorstellende een mijnwerker, gemaakt door Charles Vos. De gemeente Brunssum koopt het beeld in 1970. Het beeld staat nu in het Bestuurscentrum, Lindeplein nr. 1, Brunssum. Foto: Beeld voorstellende een mijnwerker, gemaakt door Charles Vos. Op 31 augustus 1948 is er een bijzondere gemeenteraadsvergadering in het gemeentehuis. Op deze gemeenteraadsvergadering ontvangt ir. J.W.C. op den Kamp, ter gelegenheid van het zilveren (1923-1948) ambtsjubileum als bedrijfsingenieur van de Staatsmijn Hendrik, het ereburgerschap van Brunssum. Hij is de eerste persoon in Brunssum die deze onderscheiding ontvangt. Hij krijgt de bij het ereburgerschap horende eremedaille met het wapen van Brunssum. In zijn toespraak zegt de locoburgemeester, dhr. L.C. Keulen: "U gaat morgen uw zilveren ambtsjubileum als bedrijfsingenieur van de Hendrik vieren. Reeds jaren hebben we uw aandeel in het gehele maatschappelijke en culturele leven van onze gemeente gade geslagen. U hebt zowel personen als verenigingen, kerkelijke of sociale instellingen uw morele en daadwerkelijke steun verleend." 22
Foto: De familie op den Kamp, Ir. op den Kamp in het midden, op de bank in het plantsoen vóór de mijn Hendrik aan de Akerstraat. De dag daarna wordt te zijner eer in het plantsoen vóór de Staatsmijn Hendrik aan de Akerstraat, een bank geplaatst, met als ornament een beeld van Sint Cecilia geflankeerd door twee mijnwerkers. Het beeld is in het Kleiatelier gemaakt door Pierre Daems. De bank staat tegenover de muziekkiosk. Hier komen alle door de mijn gesponsorde muziekkorpsen uit de omgeving een keer per jaar een serenade aan hem brengen (uitdrukkelijk gewenst). Bij de sluiting van de Staatsmijn Hendrik, is de bank gesloopt en het beeld verplaatst. Momenteel staat het beeld in de I.V.N. Heemtuin aan de Nicolas Maesstraat nr. 2 in Brunssum. Foto: Het beeld in de heemtuin aan de Nicolaas Maestraat in Brunssum. 23
Ir. op den Kamp is vanaf 1927 beschermheer van de voetbalclub Limburgia. Tevens is hij beschermheer van het Rumpens Mannenkoor en erevoorzitter van de harmonie Kunst en Vriendschap. Foto: Woonhuis Ir. op den Kamp aan de Akerstraat (momenteel nr. 12a). (foto: M. Senden). Johan Wilhelm Cornelis op den Kamp overlijdt op 7 september 1950 in Brunssum. Hij is op 11 september 1950 op de algemene begraafplaats aan de Merkelbeekerstraat begraven. Zijn graf is nog steeds op de bovengenoemde begraafplaats aanwezig. Zijn echtgenote Irma Debora Steinberg is op 24 februari 1950, op 55 jarige leeftijd, in Sittard overleden. 24
Foto: Begrafenisstoet Ir. op den Kamp vertrekt vanaf de Staatsmijn Hendrik. In 2013 bezoekt Peter Groothoff en zijn gezin Brunssum. Peter Groothoff is de in Australië wonende zoon van Gertie op den Kamp, dus de kleinzoon van Ir. op den Kamp. Hij is op zoek geweest naar sporen van zijn grootvader in Brunssum. Behalve het graf van zijn grootvader op de algemene begraafplaats, bezoekt hij in de I.V.N. Heemtuin (In de Struiken) het beeld van St. Cecilia, dat hoort bij de bank in het plantsoen vóór de Staatsmijn Hendrik. Hij is nog op zoek naar de tijdscapsule die zijn moeder Gertie op de Kamp in 1948 in de voet van de bank geplaatst heeft. 25
Foto: Dochter Gertie op den Kamp plaatst de tijdscapsule in de voet van de bank. Met dank aan dhr. H. Bus (begraafplaatsenadministratie) en dhr. F. Castermans (voorlichting) Gemeente Brunssum Bronnen: - Peter Groothoff. Searching for the past. Northen Star nr. 23, magazine for HQ JFC Brunssum, October 2013. - Hoofdbedrijfsingenieur J.W.C op den Kamp. Steenkool 1950, nr. 19, blz. 450. - Oud en nieuw. Een mysterie uit 1948. Stadskrant Brunssum, jaargang 3, nr. 3, april 2013, blz. 3. - http://www.charlesvos.nl. - Overlijdensadvertentie Ir. J.W.C. op den Kamp. Limburgs Dagblad, zaterdag 9 september 1950. - Parenteel van Leonardus op den Kamp. http://members.home.nl/savelkoul/odk/leonardus%20op%20den%20kamp.htm - http://www.brunssum.nl/vrije_tijd/kunst_en_kultuur/ - Een eeuw Brunssum. Honderd jaar muziek! Harmonie orkest Brunssum 1907. Drs. Theo Raets, - De 20e eeuw. De meest extreme eeuw van Brunssum. Drs. Theo Raets e.a.. 26
Dialect. t Kink in der sjtaal t Vruus dat t krakt D r kouwe winkter houw os gepakt De riep hingt a gen beum t Is wie inne sjoeëne dreum t kindje in de krib dat lach Mar vier wille ummer mieë mach t Vruus, d r sjnei is hagelblank De kirkklokke loewe oere-lank Vier sjture wunsj-kate durch t lank Aa jieëkerinne deë v r kinne, of hont gekank Mar kieëk nogins um dich hin Hat dat egelig noe nog zin? Jan Halmans. Wit Wit is der grónk Wit is der weëg Es ich der sjtoep neet veëg Wit zin de sjtruuk en de moere En wit is de hék Inne voeëgel zit te loere Noa eek leen sjtukske wek Wit is t graas En gries is de loch Wit is mieng vinsterglaas Wit zint de vlökskes en zach Ich keek noa inne voeëgel en dach Dae hat ng noeëts gevas! De kater sjlieëpt mar wach op de nach! Jan Halmans. 27
De Wintjer Ooch al is de wintjer duuster en koud, Dan komt g`r mit inne kilo of tiejn zout, De wintjer waal doeèr, oane probleme, En doeèd de kans op valle verkleene. Jan Theunissen. Krismes viejre `t Is koud, `t snieèjt en bedèkt de denne beum, In hoeès brenne lempkes tösje tekskes van denne greun, De kirkklokke sjloan twelf oeère, Mer `t zal nog ee paar sjtond doeère, Dan goan v`r noa de Nachtmês, Want `t Kriskientje is geboare, Dat gedènkt me al mieè dan twiejdoeèzend joare. Opweag noa de kirk ziejn viejr ueèveral krisbeum sjtoan, Mit gekleuèrde lampe diej om de buurt oeèt en aan goan, `t Is drök van alle kènj komme luuj aa gelope, En jus wiej viejr in de kirk kearskes kope, Diej sjteake v`r aan ter iejre Gods, En doeèn dat mit gepaste trots, Noa de Mis drènke v`r heem gezellig èè gleaske, Want Krismes vingt in iejders hart èè werm plaetske. Ich weet `t is neet iejderee gegeave, Vueèle doeèn Krismes op hun manneer beleave, Ziej meene `t goot mer höbbe neet de mood, Om dat hun hart nog geen vreej mit `t geloof sjloot. Jan Theunissen. 28
Kloare decemberdaag. Kloare decemberdaag Woeë op ee zjwerverskindj Gods ieësjteling In der sjtal te sjloape lik Doeër de herdesj truij bemindj Maria s leeveling Ee sjtar die huuj brent Bringe va ee riek landj Driej kuëninge allengs noa Betlehem Doa huërde ziej zachte sjtumme zinge Va ingele in t besjnieëd veldj En volgde de sjtar die boave d`r sjtal sjtong En fonkelde es woar dat vuërsjpild t Leeg dat zie woar vuërgegange Doa loog in Moeëderssjoeët Op t insigste sjtukske helder linne t Welds en Gods kleennoeëd Ee nuuj beginne Jan van Haaf. D`r Wintjer Me deed d`r veuël uëver kalle En neet jieëderee deed t bevalle Mer de wintjer va dit joar Doa kump ginne mit kloar Reëge, gevruur, doeëj, sneij, ee op en neer Doe wieërs gaar va dit onbereakenbare weer Gieëkerinne head waal verkoudheed of griep Dizze wintjer kin alleen mer geniep Mer al doeërd d`r wintjer lank t vuurjoar sjteed al i-de gank Dooch dich werm aa en gank droet Neet zitte blieve in de boet Zurg ummer vuur ee good gemood Da kump alles weer good. Jan van Haaf. 29
De zin van Krismes Ins per joar is t zoeëwiet, Dan is t weer de kristied. Zuus-te de luuj weer wie gekke gelle, En allerlei duur dinger besjtille! Ze dinke dat ze alleen mér recht kinne doeën aan dit fieës, Es t cadeau en t eëte duur is van pries. De echte boodsjap wurd oet t oog verloare, En dat is noch ummer dat t kriskindj is geboare! Gans einfach in inne sjtal en oane duur dinger, Dus houd wat dat betruf aan der pols inne vinger! Dink ins noa uëver dat kriskindj dat os de vrede kumpt bringe, En woeë vuur vieër krisleedjes kinne zinge. Dat de rus oppe welt wilt beware, En os besjermt vuur alle gevoare! Dus truuk noa de basis is t devies, Went krismes is neet bedoelt om vuur jieëdere pries. Anger luuj mit cadeautjes of eëte af te troeve, En ze op die maneer te sjeete onger de doeve! n Cadeautje huërt d r natuurlijk waal bie, Mér dink dizze krismes ooch inne kieër, Dat de boodsjap van krismes besjteet oeët hiel veuël mieër! Ron Logister. 30
Nuuj Joar n Joar sjteet weer op t punt om te goan, De tied blief noe eenmoal neet sjtil sjtoan. Ooch al zouwe v r dat waal ins geer wille, Dat hove v r os joa neet te vertille. Mer n nuuj joar sjteet op t punt van beginne, n nuje periode in t leëve, kloar om te ontginne. Wat zouw os dat kommende joar goan bringe? Zouwe v r t ganze joar van vruid kinnen zinge? Allemoal neet te beantwoerde vroage welle in os op, Allemoal goeije vuurnummes zitte in ozze kop! Loate v r t mer allemoal op os afkomme, En hope dat os dat nuje joar good zal bekomme! Ron Logister. Al doeër ee Commercie bepoalt al In os plastikke welt Geveul en tradisie zint Noe ee moal minder weërd es geld Doe mos neet raar sjtoan te kieke Went aan t inj van t joar Sinterkloas mit narrekap op en poasjeier Zich in ene krisboom ophingt mit ingelehoar Wiel Roeselers. Confetti en Ingelehoar t Leëve is mieë Es jieëmere en zurge t Is veuël mieë Es sjravele en sjurge Zieën de zon en de vuëgel Ruuk de blome en t graas Geneet van t leëve Hub die koeraasj t Leëve kint n fieës zun t Ganse joar De ene kieër confetti Dan mit ingelehoar Wiel Roeselers. 31
Krisverhoal Of t verhoal noe woar is Of kunstig verzonne Dat makt toch nieks oet Hoe t allemoal om is begonne Is dat de luuj ns lieëre Uëver t leëve noa te dinke Dat ze ns de tied numme Angere aandach te sjinke Went t allemoal neet woar is Mer t bringt get vruid oppe eërd Dan is doarom alleen al t Verhoal good weërd Mer ich wil t persé geleuve Ich houd t verhoal vuur woar De gedanke der van is t weërd Al miee dan twieëdoezend joar Wiel Roeselers. Tekeningen door: Jan Halmans. De welt wermt op, mer de maatsjappie wurdt keuler. Wiel. 32
Boltini s verdwijntruc op de Treebeekse kermis. Door: Wim Moorer. (Herinneringen van de mam). Begin jaren 30 van de vorige eeuw begon Johan Akkerman onder de naam Akkerman-Boltini een reizend variététheater. Hij deed daarmee vele kermissen aan, onder andere ook die op de Markt in Treebeek. De Treebeekse kermis begon met Pasen en duurde liefst drie weken. Tijdens het verblijf in Treebeek bezochten de kinderen Akkerman dan de Sint Franciscusschool. Foto: Het reizend variététheater van de familie Akkerman-Boltini. Ook de Brunssumse kermis werd regelmatig aangedaan. De oudste zoon van de familie, Toni, de latere directeur van circus Toni Boltini 1, had snel een paar speelkameraadjes gevonden, de in het Leeuwstuk wonende Piet Derks, Sjaak Bothmer, Sjra Faams en Jochems. Het variététheater van vader Johan trok meer dan gewone belangstelling van de jongens. Toni liet hun van alles zien. Maar wat hun het meeste boeide was wel het geheim achter de verdwijntruc. Tijdens een act verdween Toni spoorloos. Daarvoor moest hij eerst in 1 De naam Boltini is een artiestennaam voor het eerst (ca.1885) gebruikt door de grootvader van Toni, Johan Bolten, die als goochelaar optrad onder de naam Professor Boltini. 33
een kist kruipen die vervolgens zorgvuldig werd gesloten. Na het nodige hokus pokus van vader Johan en het weer openen van de kist, bleek Toni verdwenen om even later, elders op de bühne, weer springlevend te voorschijn te komen. Na enig aandringen vertelde Toni de vier jongens hoe de truc werkte. Als de kist gesloten was kon hij via een luikje in de vloer van de bühne ongezien verdwijnen, om vervolgens via een nauwe doorgang onder de bühne, elders door een ander luikje weer te voorschijn komen. Dat had hij beter niet kunnen vertellen, want bij de eerst volgende voorstelling bleek de grote truc niet meer te werken, de kist was weliswaar leeg maar Toni bleef weg, tot grote pret van de vier vrienden maar tot woede van vader Johan. Wat hadden de vier vrienden geflikt? Zij hadden het tweede luikje dichtgetimmerd zodat Toni niet meer terug kon op de bühne. De woedende vader Johan heeft de jongens met een eind hout nagezeten tot in het Leeuwstuk waar ze geruisloos verdwenen. De tijd dat de kermis nog duurde, kozen de vier voor alle zekerheid toch maar voor een omweg van het Leeuwstuk naar school. Foto: Optocht op de Marebosjesweg ter gelegenheid van het 50 jarig huwelijk van het echtpaar Bruls uit het Leeuwstuk, 29 juli 1936. Voorop, in de kleding van gymnastiekvereniging Don Bosco, twee van de vier daders links Sjaak Bothmer en rechts Piet Derks. Foto s: Collectie Auteur. Fotograaf onbekend. 34
Hebt u interesse in de geschiedenis van Brunssum, genealogie, oude foto s van Brunssum, dialect en het mijnverleden, bezoek dan eens de Heemkundekamer en het Mijnmuseum Brunssum, gevestigd in de voormalige basisschool Rumpenerhof, aan de Prins Hendriklaan nr. 382, Brunssum, (naast de St. Vincentiuskerk). Openingstijd iedere maandag (uitgezonderd feestdagen) van 13:00-17:00 uur. Het Mijnmuseum is ook op woensdagmiddag geopend. WILT U LID WORDEN? (dan ontvangt u o.a. 4 x per jaar de Heemkunde Bron). Meldt u dan aan bij M. Senden, Schiffelerstraat 53, 6441 CN Brunssum. Tel: 06-38394836. E-mail: marcelsenden@gmail.com Contributie: slechts 16 per jaar! Gezinsleden kunnen lid worden tegen een verlaagd lidmaatschap van 5 per jaar. Bij ingang van een lidmaatschap op 1 juli gelden gehalveerde contributie-bedragen. Het bankrekeningnummer van de Heemkundevereniging Bron van Brunsham is NL45 RABO 0140 7466 33 (Heemkundevereniging Bron van Brunsham is de officiële naam). AANMELDINGSFORMULIER Ondergetekende:........M/V Telefoon:.... Email. Straat: nr...postcode Plaats Geeft zich op als: Gewoon lid Gezinslid van de HKV Brunssum. Per 1 januari. Per 1 juli jaartal invullen a.u.b.! Brunssum:... De verschuldigde contributie kan worden overgemaakt op bankrekening NL45 RABO 0140 7466 33 t.n.v. de Heemkundevereniging Bron van Brunsham (Heemkundevereniging Brunssum). A.u.b. opsturen naar of inleveren bij M. Senden, Schiffelerstraat 53, 6441 CN Brunssum. 35
Plan Uw Kantoor is gevestigd in Brunssum op de Kerkstraat 326 Wat kan Plan Uw Kantoor leveren of voor u betekenen? Computers op maat. (wij maken graag een vrijblijvende offerte) Laptops en pc's. Printers en multifunctionals. Kantoorartikelen. Toners en inktcartridges. Laptop en computer reparatie. Virusvrij maken en opschonen van uw systeem. Webdesign, domeinregistratie en hosting. Kopieër- fax en scanservice. Inbindservice. Netwerk beheer. http://www.planuwkantoor.nu Tel: 045 564 34 92 36