Trajectbemiddeling Een handleiding

Transcriptie

1 Trajectbemiddeling Een handleiding

2 Colofon Dit is een uitgave van VCOK vzw, Raas van Gaverestraat 97 a, 9000 Gent Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze ook zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Tekst: Franky De Meyer en Lise Dammans, projectmedewerkers, bemiddelaars Eindredactie: Magelaan cvba, 9000 Gent In de tekst wordt om stilistische en esthetische redenen de hij-vorm gebruikt: hij/zij en hem/haar is nu eenmaal een storende taalconstructie. Uiteraard wordt met die hij-vorm personen van zowel het mannelijke als het vrouwelijke geslacht bedoeld. Handleiding trajectbemiddeling p. 2

3 Inhoud Deel 1. Trajectbemiddeling: enige achtergrond Wat is trajectbemiddeling? Wat is trajectbemiddeling niet? Deel 2: Trajectbemiddeling in de praktijk Het bemiddelingsmodel contrapunt Het specifieke van trajectbemiddeling en de rollen van de trajectbemiddelaar Rol 1: de bemiddelaar beheert andermans onderhandelingen Ervaringen uit de bemiddelingspraktijk Ervaringen uit de gerechtelijke trajectbemiddeling in Brussel Ervaringen uit de niet-gerechtelijke trajectbemiddeling in Gent Richtlijnen voor de trajectbemiddelaar bij een gerechtelijke trajectbemiddeling Richtlijnen voor de trajectbemiddelaar bij een niet-gerechtelijke trajectbemiddeling Rol 2: de bemiddelaar beheert de (on)evenwichten Ervaringen uit de gerechtelijke trajectbemiddeling in Brussel Richtlijnen voor de trajectbemiddelaar bij een gerechtelijke trajectbemiddeling Richtlijnen voor de trajectbemiddelaar bij een niet-gerechtelijke trajectbemiddeling Rol 3: de bemiddelaar beheert de informatie Ervaringen uit de bemiddelingspraktijk Richtlijnen voor de trajectbemiddelaar bij een gerechtelijke trajectbemiddeling Richtlijnen voor de trajectbemiddelaar bij een niet-gerechtelijke trajectbemiddeling Bevindingen uit het project trajectbemiddeling Bevindingen van de trajectbemiddelaars Zowel voor de gerechtelijke als de niet-gerechtelijke trajectbemiddeling Specifiek voor de niet-gerechtelijke trajectbemiddeling Specifiek voor de gerechtelijke trajectbemiddeling Bevindingen van de rechters Deel 3. Kansen voor en vragen over trajectbemiddeling Kansen voor trajectbemiddeling Vragen over trajectbemiddeling Handleiding trajectbemiddeling p. 3

4 Bijlagen Bijlage 1: het project trajectbemiddeling Bijlage 2: checklist voor de inhoudelijke aspecten Bijlage 3: aandachtspunten in verband met de rollen van de trajectbemiddelaar in een gerechtelijke context Bijlage 4: informatie over de persoonlijke verschijning Bijlage 5: informatie voor cliënten over het project trajectbemiddeling Bijlage 6: informatie voor cliënten over de wet bemiddeling Handleiding trajectbemiddeling p. 4

5 Deel 1 Trajectbemiddeling: enige achtergrond Uit het IPOS-onderzoek is gebleken dat slechts een klein percentage van de mensen die willen scheiden de weg van de bemiddeling kiezen 1. Dat ondanks het feit dat de wet op de bemiddeling al van februari 2005 dateert en ondanks de talloze bekendmakingscampagnes. Ook melden de bemiddelaars op hun fora 2, vormingsdagen en supervisiegroepen dat zij de bemiddeling weinig in de praktijk kunnen brengen. Aan de andere kant is de officiële lijst van erkende bemiddelaars 3 lang. Er is informatie over bemiddeling beschikbaar via folders en artikels, op infosessies en websites en er zijn bemiddelaars. Waarom wordt er dan zo weinig gebruik van gemaakt? Om de redenen daarvan te achterhalen heeft het forum bemiddeling Gent de start van een bemiddeling bekeken. Hoe maken mensen in een scheidingsconflict de keuze voor de weg naar een oplossing? Hoe krijgen zij informatie over die verschillende mogelijkheden? Hoe informeren de professionelen hierover? En hoe maken die professionelen de mogelijke meerwaarde van bemiddeling duidelijk? Een meerderheid van de mensen die scheiden doet een beroep op een professionele scheidingsdeskundige dat bleek ook uit het IPOS-onderzoek. Ook al zijn velen van die scheidingsdeskundigen bemiddelaar, toch kiezen mensen niet voor bemiddeling. Dat heeft te maken met de dienstverleners zelf advocaten, therapeuten en notarissen die zich dikwijls bij het eerste contact opstellen als inhoudsdeskundige. Daardoor wordt de piste van de bemiddeling al van bij het begin bemoeilijkt, zoniet onmogelijk gemaakt. Dankzij een project dat door de toenmalige staatssecretaris voor Gezinsbeleid Wathelet werd gesteund, hebben we de praktijk van de trajectbemiddeling verder kunnen ontwikkelen. Dat leidde tot een aantal aandachtspunten en belangrijke accenten. Deze handleiding is onder andere gebaseerd op de ervaringen die we in het project hebben opgedaan. Meer informatie over het project vindt u terug in bijlage 1. 1 Uit de IPOS-studie, een representatief onderzoek tussen maart 2008 en 2009 bij mensen in scheiding gerekruteerd in vier Vlaamse rechtbanken, blijkt dat 157 van de mensen die via een procedure Echtscheiding Onderlinge Toestemming in bemiddeling gaan (11.4%) en 26 van de 445 mensen die via de procedure Echtscheiding Onherstelbare Ontwrichting in bemiddeling gaan (5.5%). ( Handleiding trajectbemiddeling p. 5

6 Wat is trajectbemiddeling? Trajectbemiddeling is de eerste fase van elke bemiddeling. Traject Een traject is een weg naar een van de twee mogelijke oplossingen van een conflict: een overeenkomst of een vonnis. Als mensen die scheiden kiezen voor een overeenkomst, dan kunnen zij die ofwel zelf onderhandelen (met of zonder bemiddelaar), ofwel die onderhandeling delegeren naar tweeprofessionelen (een notaris of een advocaat). Als ze kiezen voor een vonnis, zullen zij ofwel zelf, ofwel twee advocaten van de partijen een rechter proberen te overtuigen. Aan elke bemiddeling gaat een trajectbemiddeling vooraf In de bemiddelingswet van 2005 staat dat de bemiddelaar eerst een protocol laat ondertekenen vooraleer de bemiddeling start. In dat protocol staat onder andere dat de bemiddeling vrijwillig is. Een bemiddeling moet dus beginnen met de bespreking van de wijze waarop het conflict kan worden opgelost. De bemiddelaar heeft als taak de mensen te laten nadenken over de vraag of zo n bemiddeling voor hen een gepaste methode is. Ze moeten ook weten dat er alternatieven voor bemiddeling zijn. De eerste stap is dus bepalen hoe het conflict opgelost kan worden, binnen welk kader en met welke dienstverlener(s). Kiest men voor een overeenkomst via onderhandeling of voor een vonnisna pleidooien voor de rechter? Als de cliënt kiest voor het vonnis dan is onmiddellijk duidelijk dat de gepaste dienstverlener een pleitende advocaat is. Maar mensen hebben zeer weinig zicht op de kaders, de trajecten en de gevolgen van het overeenkomst- of vonnistraject. Belangrijk is dus dat de dienstverlener eerst informatie geeft over die trajecten waardoor de cliënten goed geïnformeerd en weloverwogen kunnen kiezen. Cliënten zijn perfect in staat om zelf een traject te kiezen maar in vele gevallen hebben zij te weinig informatie om dat weloverwogen te doen. Een dienstverlener lost het probleem niet op door in de plaats van de cliënt het traject te kiezen, wel door op een strategische en didactische manier te informeren. De dienstverlener moet dan wel zicht hebben op het praktische verloop van het traject. Als één partij de piste van de overeenkomst wil volgen, moet de dienstverlener ook met de andere betrokkene(n) aan de slag. Er kan immers maar onderhandeld worden als ook de andere partij meedoet. Dat is het grote verschil met het vonnistraject: een cliënt kan daar alleen voor kiezen, zonder rekening te houden met andere betrokkene(n). Om alle mogelijkheden en keuzes open te laten, moeten beide trajecten alle kansen krijgen. Het gevolg is dat de dienstverlener bij het eerste contact met een cliënt ook voor de andere betrokkene(n) werkt. De trajectbemiddeling verloopt volgens twee bemiddelingsprincipes Het eerste bemiddelingsprincipe is dat de cliënten alle belangrijke beslissingen zelf nemen. Het is aan de bemiddelaar om erover te waken dat alle partijen goedgeïnformeerd zijn en weloverwogen beslissen. In geen geval mag de bemiddelaar in de plaats van de cliënten beslissen. Hij mag geen advies geven over hun situatie, in hun plaats vragen beantwoorden of hun bekommernissen oplossen. Het tweede bemiddelingsprincipe stelt dat de cliënten gelijkwaardig moeten kunnen onderhandelen. Daarom moet de bemiddelaar bij een meningsverschil erover waken dat beide partijen evenveel invloed hebben op de keuze van het traject. Hij zorgt van bij de aanvang voor evenwicht tussen de cliënten. Die principes komen terug in de internationale vakliteratuur rond de deontologie van de bemiddeling. De Amerikaanse bemiddelaar Jack Himmelstein heeft het als volgt samengevat: maximizing parties sense of responsibility, supporting autonomy, holding both realities, establishing effective communication, creating empathy and understanding. Handleiding trajectbemiddeling p. 6

7 De trajectbemiddeling wordt eventueel afgerond met de ondertekening van een bemiddelingsprotocol Als de bemiddeling leidt tot een vonnistraject, dan eindigt daar het bemiddelingstraject. Zelfs al kiest een van de partijen voor een overeenkomsttraject, dan zal die toch het vonnistraject moeten volgen. De keuze voor overeenkomsttraject moet immers door beide partijen worden gemaakt.. Daarna kunnen beide partijen beslissen of ze zelf zullen onderhandelen of ze die onderhandelingen door twee advocaten laten doen. Als ze een beroep doen op advocaten, kunnen ze afspreken dat die zullen onderhandelen en niet pleiten. Als zij gebruik willen maken van de diensten van een erkende bemiddelaar moeten zij allebei akkoord zijn met de principes die in het bemiddelingsprotocol staan. De bemiddelaar (ook de trajectbemiddelaar) helpt de partijen omgoed geïnformeerd zelf te beslissen In de vakliteratuur maakt men het essentiële onderscheid tussen adviseren en informeren. Een bemiddelaar geeft nooit advies maar zorgt dat de cliënten zelf weloverwogen beslissingen nemen. Wie advies zoekt, gaat naar een advocaat, een notaris of een jurist. De bemiddelaar kan de partijen uitleggen wat de verschillen tussen deze dienstverleners zijn. Conclusie: de start van een trajectbemiddeling vraagt bemiddelingsvaardigheden Een trajectbemiddelaar heeft best een opleiding in bemiddeling gevolgd en heeft ervaring met bemiddeling in familiale, sociale of commerciële geschillen. Een trajectbemiddelaar die het eerste gesprek voert, moet het verloop en de valkuilen van een bemiddeling kennen en gericht kunnen interveniëren. De kans dat mensen een weloverwogen keuze maken voor de oplossingsweg is kleinerwanneer het eerste gesprek gebeurt door iemand die geen ervaring heeft met onderhandelingen over echtscheiding, de gerechtelijke procedure met advocaten of het verloop van een bemiddelingsprocedure. Hoe minder mensen de keuze maken voor bemiddeling voor de start van een gerechtelijke procedure, hoe meer gerechtelijke bemiddelingen. Vaak contacteert een cliënt een bemiddelaar omdat de advocaat zegt dat hij dat moet doen. Vanaf dat moment moet de trajectbemiddelaar niet alleen rekening houden met de twee partijen in het conflict, maar ook met drie andere: de rechter en de twee advocaten. Handleiding trajectbemiddeling p. 7

8 Wat is trajectbemiddeling niet? Bemiddelbaar maken Een trajectbemiddelaar heeft niet als taak om mensen bemiddelbaar te maken. Mensen kunnen hun eigen keuzes maken en het vonnistraject is gelijkwaardig aan het overeenkomsttraject. Het doel van trajectbemiddelaars is dus niet aanzetten tot bemiddeling. Aan de andere kant is het niet evident om als bemiddelaar neutraal te blijven. Een bemiddelaar kent immers de voordelen van een bemiddeling en staat(uiteraard) achter het principe van bemiddeling. Maar een akkoord over een oplossingsweg door beide partijen is belangrijker dan de mogelijke voordelen van een onderhandelde oplossing. Alleen informatie geven Bij een scheiding spelen emoties een belangrijke rol, maar emoties alleen zijn meestal slechte raadgevers. De partijen kunnen zich aangevallen voelen en om zich te verdedigen gaanze in de aanval. Daarbij is men in eerste instantie gefocust op kortetermijnoplossingen. De emoties staan een rationeel overdachte keuze van een oplossing in de weg. Bovendien hebben de partijen geen zicht op hoe de te volgen weg een invloed op hun onderlinge verhoudingen zal hebben. Een trajectbemiddelaar zal mensen doen stilstaan bij de mogelijk gevolgen van een traject op langere termijn. Daarom moet een trajectbemiddelaar de mensen informeren over de weg zelf, de mogelijke voor- en nadelen, de positieve of negatieve gevolgen van de keuze op de verhoudingen tussen betrokkenen, tussen de betrokkenen en hun omgeving, en tussen de betrokkenen en hun kinderen. Ook belangrijke derden uit de omgeving van de onderhandelaars zullen hun beslissingen beïnvloeden. Een trajectbemiddelaar zal dus vaardigheden moeten hebben om een evenwicht te vinden tussen hevige emoties en rationele beslissingen. Rationeel informeren over bemiddeling is belangrijk maar onvoldoende om de meerwaarde van bemiddeling te laten inzien. De cliënten kunnen er zich weinigconcreets bij voorstellen. Daarom moet een trajectbemiddelaar ook beslagen zijn om met de emoties en de onevenwichten aan de slag te gaan. Als de mensen merken dat de trajectbemiddelaar iets doet met hun relationele conflicten wordt de meerwaarde van de bemiddeling veel duidelijker. Ze ervaren namelijk het effect daarvan. Handleiding trajectbemiddeling p. 8

9 Deel 2 Trajectbemiddeling in de praktijk Het bemiddelingsmodel contrapunt In onze bemiddelingspraktijk en in het project trajectbemiddeling hebben we gewerkt met het bemiddelingsmodel contrapunt. Dat is gebaseerd op vier pijlers: de onderhandelingsmethode, de onderhandelingsprocedure, de vier rollen van de bemiddelaar en het psychologisch model. Onderhandelings- Onderhandelings- Rollen van de be- Psychologisch mo- methode procedure middelaar del Interest based onderhan- Onderhandelingsronde 1: Rol 1. Beheerder van Communicatie- en sys- delings-methode trajectbemiddeling (onder- andermans onderhande- teemtheorie. handelen over de oplos- ling: de mensen beslis- Invloedsaxioma. Gebaseerd op de bekom- singswegen) sen zelf Stilstaan bij effecten mernissen Hanteren inhoudelij- van interventies en Onderhandelingsronde ke conflic- helpt interventies te Loopingtechniek om be- 2:een akkoord bereiken ten/menings- sturen. kommernissen te verza- over de informatie gekop- verschillen melen peld aan de onderhande- Hanteren relationele Axioma digitaal en ana- lings-onderwerpen conflicten/menings- loog: Bespreken van de BAZO verschillen Effecten van inter- (Beste Alternatief Zonder Onderhandelingsronde 3: venties zien Overeenkomst) inventaris maken van de Rol 2. Beheerder van Bewust zijn van beslissingscriteria met (on)evenwichten: iedere eigen invloed via Onderhandelaars helpen accent op het verzamelen onderhandelaar heeft de analoge taal om elkaars bekommernis- van de onderliggende kans evenwaardig te sen te begrijpen bekommernissen beïnvloeden Axioma inhoud en be- Onder invloed van trekking. Geen compromis maar Onderhandelingsronde 4: maatschappelijke Hoe mensen willen win-win situatie oplossingen brainstor- perspectieven gezien worden door men,kiezen en beslissen. Onder invloed van elkaar en door de be- Uitwerken op papier van de bemiddelings- middelaar kunnen her- de overeenkomst context kennen. Mensen erken- Onder invloed van nen in hoe ze willen persoonsgebonden gezien worden. kenmerken of kenmerken eigen aan Waarheidsaxioma: de verhouding Discussies over wie heeft gelijk of over wie is juist en wie is fout zijn niet zinvol. Handleiding trajectbemiddeling p. 9

10 Rol 3. Beheerder van informatie: informed decision making Didactisch informeren Strategisch informeren Grondig informeren Axioma symmetrie en complementariteit: Bemiddelaar kan zichzelf soepel one up en one down zetten. Rekening houden met bestaande patronen in leiden en volgen. Rol 4. Beheerder van het proces: efficiënt verloop Beheren procedure Beheren methode Beheren werkverhouding Hoe het model in de praktijk brengen? We geven enige duiding op basis van de vier rollen van de trajectbemiddelaar. Rol 1. De bemiddelaar beheert andermans onderhandelingen: de mensen beslissen zelf De cliënten beslissen zelf over welke weg naar een oplossing ze willen bewandelen. Als ze kiezen voor overleg, bepalen zij ook de te regelen inhoud. Een beslissing wordt mee bepaald door inhoudelijke en/of relationele meningsverschillen. De bemiddelaar beheert de manier waarop er met de meningsverschillen wordt omgegaan. Dat men niet tot een akkoord of een oplossing kan komen, heeft meestal te maken met de inefficiënte manier van omgaan met meningsverschillen. Er is ook een kans op pseudo-inhoudelijke meningsverschillen: er wordt dan gepraat en/of geruzied over zaken waar het niet over gaat. Rol 2. De bemiddelaar beheert de (on)evenwichten Om tot een duurzame overeenkomst te komen, moeten beide partijen het gevoel hebben dat ze eengelijkwaardige inbreng hebben in het verloop en het resultaat van de onderhandelingen. De bemiddelaar geeft daarom de onderhandelaars de kans om invloed te hebben. Onevenwichten zijn legio in onderhandelingen: ze hebben vaak te maken met maatschappelijke perspectieven, de bemiddelingssituatie op zich of de persoonlijkheid van de onderhandelaars. Rol 3. De bemiddelaar beheert de informatie Om een beslissing te kunnen nemen, moeten de partijenvoldoende informatie hebben over de mogelijk oplossingen en de gangbare rechtspraak. De bemiddelaar geeft daarom volledige informatie en op zo n manier dat de cliënten die begrijpen en er zelf mee aan de slag kunnen gaan. De bemiddelaar is voorzichtig met informatie die het conflict zou kunnen vergroten. Rol 4. De bemiddelaar beheert het bemiddelingsproces Om de bemiddeling efficiënt te laten verlopen, maakt de bemiddelaar gebruik van een onderhandelingsprocedure, een onderhandelingsmethode en een psychologisch model. Een onderhandelingsprocedure Een onderhandelingsprocedure is een gefaseerde weg. Daardoor kunnen de partijen door het bos de bomen blijven zien. Wat hebben we al gedaan, wat moeten we nog doen? Deze werkwijze geeft hoop op een goed resultaat. Handleiding trajectbemiddeling p. 10

11 Onderhandelingsronde 1: trajectbemiddeling, dus onderhandelen over de oplossingswegen. Onderhandelingsronde 2:een akkoord bereiken over de informatie gekoppeld aan de inhoudelijke aspecten waarover onderhandeld zal worden. Onderhandelingsronde 3: een inventaris maken van de beslissingscriteria met het accent op het verzamelen van de onderliggende bekommernissen. Onderhandelingsronde 4: oplossingen brainstormen, kiezen en beslissen. Een onderhandelingsmethode In dit model gaat het om de interest-based-onderhandelingsmethode. De onderhandelingen worden gevoerd op basis van de onderliggende bekommernissen van de partijen en niet op basis van hun standpunten. Mensen nemen standpunten in tijdens onderhandelingen en daar hebben ze goede redenen voor. Maar wanneer er onderhandeld wordt op basis van onderliggende belangen, staande ingenomen standpunten niet centraal, wel de goede redenen die de basis vormen voor het standpunt. Als elke onderhandelaar het gevoel heeft dat ieders bekommernissen gelijkwaardig aan bod komen, vergroot de kans dat die de vooraf ingenomen standpunten loslaat en andere creatieve oplossingen mee bedenkt. De zoektocht naar onderliggende drijfveren vraagt ernstige inspanningen en een grote openheid van de onderhandelaars. Daarom moeten de onderhandelaars het gevoel hebben dat het zinvol is om zich daarvoor in te spannen: ze moeten niet alleen hun eigen bekommernissen verwoorden, ze moeten ook die van de andere beluisteren en er rekening mee houden. Die taakspanning komt tot stand door het BAZO (Beste Alternatief Zonder Overeenkomst) grondig uit te werken en te verduidelijken. Een psychologisch model, hier de systeem- en communicatietheorie Een constructieve samenwerkingsverhouding tussen de onderhandelaars onderling en tussen de bemiddelaar en de onderhandelaars. In dit model wordt de systeem- en communicatietheorie gebruikt om de menselijke verhoudingen te bekijken. Devijf axioma s van de communicatietheorie geven de bemiddelaar technieken om met zijn tussenkomsten de samenwerking te bevorderen. Handleiding trajectbemiddeling p. 11

12 Het specifieke van trajectbemiddeling en de rollen van de bemiddelaar We schetsen hierna het eigen karakter van trajectbemiddeling en de rollen van de bemiddelaar. We stellen een aantal zaken vast die voor alle situaties gelden, maar er zijn ook bevindingen die eigen zijn aan de twee contexten: de gerechtelijke of de niet-gerechtelijke trajectbemiddeling. Van daaruit gaan we dieper in op de verschillende rollen van de bemiddelaar: beheerder van andermans onderhandelingen, van het evenwicht en van de informatie. We zetten de belangrijkste tussenkomsten van de trajectbemiddelaar op een rijtje. We hebben er voor gekozen om vooral in te gaan op de belangrijke tussenkomsten van de trajectbemiddelaar en niet zozeer op wat de trajectbemiddelaar op inhoudelijk vlak allemaal moet doen. Daarvoor hebben wij in het project een draaiboekje gebruikt: in bijlage 2 staat een schema met die inhoudelijke aspecten, bijlage 3 geeft een overzicht van de invloed van de gerechtelijke context op de rollen van de bemiddelaar. We willen benadrukken dat de tips, indrukken of vaststellingen in dit document niet gebaseerd zijn op onderzoek. Het project had immers tot doel om de praktijk te ontwikkelen en op basis daarvan materiaal te verzamelen dat bruikbaar is voor de bemiddelaarszelf en in de opleiding voor bemiddelaars. Het gaat hier dus om hypothesen. Praktisch De trajectbemiddelaar vergaderde één keer met de partijen gedurende één tot maximum anderhalf uur. De trajectbemiddelaar ging als bemiddelaar aan de slag: enerzijds kregen de mensen concrete informatie over de verschillende mogelijke oplossingswegen, anderzijds werden de inhoudelijke meningsverschillen geïnventariseerd. Op relationeel niveau verduidelijkten we de onderliggende relationele conflicten of meningsverschillen die een akkoord over een oplossingsweg in de weg zaten. Aan het einde van de samenkomst was er ofwel een akkoord over de oplossingsweg, ofwel een akkoord over bedenktijd, ofwel geen akkoord. Omdat in een aantal gevallen de agenda niet in één vergadering kon worden afgewerkt, was er een tweede afspraak. Handleiding trajectbemiddeling p. 12

13 Rol 1. De bemiddelaar beheert andermans onderhandelingen: de mensen beslissen alles zelf De cliënten kunnen zelf beslissen over hun oplossingsweg, maar er kunnen allerlei zaken een beslissing in de weg staan. De trajectbemiddelaar probeert die obstakels te herkennen en een nietstorende plaats te geven. De tussenkomsten van de trajectbemiddelaar gaan niet over de inhoud van de meningsverschillen maar wel over de onderliggende en/of achterliggende relationele meningsverschillen. Dat is niet zo evident: die onderliggende meningsverschillen zijn gebaseerd op het aanvoelen van de situatie en geven betekenis aan wat de ander doet of niet doet. Ervaringen uit de bemiddelingspraktijk Van WAT en IK naar HOE en WE Het autonomieprincipe geldt voor alle belangrijke beslissingen. In een conflictsituatie moeten mensen twee belangrijke beslissingen nemen: Hoe gaan wij ons conflict oplossen? Welke regeling(en) zullen onze inhoudelijke conflicten oplossen? De beslissing over het conflictoplossingskader wordt meestal ondoordacht en snel genomen, met veelal grote gevolgen. Sommigen zien het zelfs niet als een bewuste en weloverwogen beslissing. Men komt hierdoor in een traject terecht waarvan ze de invloed op het verdere verloop en op hun onderlinge verhouding op langere termijn niet goed hebben ingeschat. De eerste beslissing neemt men dikwijls op advies van anderen. Men verliest het eigen vermogen om conflicten op te lossen snel uit het oog. Dit heeft te maken met de dynamiek van conflicten op zich: meningsverschillen en/of conflicten kunnen mensen heel onzeker maken. Deze onzekerheid wekt een gevoel van dreigend verlies op. Daardoor geraakt hun comfortzone bedreigd en die wil men niet verliezen. Gevolg daarvan is dat de cliënten zich in zo n situatie defensief of aanvallend opstellen. Ze kijken enkel nog naar het doel dat ze willen bereiken. Ze kijken naar wat ze niet willen verliezen en ze klampen zich daaraan vast. Op dat moment is het meestal onmogelijk om het (eventuele) nieuwe als een kans te zien. Daarnaast zijn ze gericht op de persoon. Het dreigend verlies wordt veroorzaakt door de andere, het is de andere die de comfortzone bedreigt. Voor het conflict maakte die andere deel uit van de comfortzone. Ze voelden en dachten in termen van wij (WE). Door het conflict wordt het WE onder druk gezet en reflexmatig gaan ze heel snel naar het IK. Advies van anderen lijkt dan een oplossing om een nieuw WE te maken. Het HOE verdwijnt uit beeld. Deze twee elementen zijn de ideale voedingsbodem voor een strijd. Ze zijn vaak veel meer gericht op: WAT wil IK,WAT is MIJN standpunt, WAT wil IK als resultaat? WAT wil IK niet verliezen, WAT wil IK zeker behouden? WIE bedreigt mijn comfortzone, WIE doet mij dit aan? De meest aangewezen oplossing om de bedreiging te verminderen lijkt dan iemand zoeken die advies geeft en meegaat in WAT IK wil bereiken. Daarbovenop zijn er een aantal onderliggende relationele conflicten waarover men niet of weinig spreekt. Op relationeel niveau gaat het over: Wat doe jij mij aan? De ene onderhandelaar meestal degene die zich in zijn comfortzone bedreigd voelt handelt en spreekt vanuit de positie dat hem iets aangedaan wordt. Maar de andere onderhandelaar heeft die bedoeling niet en ontkent dat dus. Gevolg zijn gevoelens van tekort gedaan worden, niet au sérieux genomen worden, niet in je eigen waarde erkend worden. Dit verklaart in vele gevallen de intensiteit en de vorm van het conflict. Handleiding trajectbemiddeling p. 13

14 Zolang deze meningsverschillen bestaan, is het dikwijls onmogelijk om in onderling overleg tot een akkoord te komen. Een trajectbemiddelaar heeft vanuit zijn rol als beheerder van andermans onderhandelingen de opdracht om oog te hebben voor dit soort onderliggende meningsverschillen, ze op tafel te krijgen en bespreekbaar te maken. Kan er begrip komen voor het verschillend aanvoelen van de posities? Tempo s synchroniseren De bemiddelaar zit vaak in een situatie waarin de ene al iets beslist heeft ( Ik wil scheiden ) en de andere daar nog niet aan toe is. Een ander voorbeeld: de ene heeft beslist om na de scheiding zijn recht op een gedeeld verblijf van de kinderen op te eisen, de andere wil dat niet. Om op het eerste voorbeeld door te gaan: wie beslist heeft om te scheiden, wil praten over regelingen en gaat voorbij aan het feit dat de anderedaar nog niet aan toe is. Wie niet akkoord is met de scheiding gaat sowieso met niets akkoord omdat elke regeling voorbijgaat aan het gegeven dat hij in een positie wordt geplaatst waarin hij niet wil zitten. Hoe meer de ene niet wil spreken over regelingen, hoe meer de ander vooruit wil. Hoe harder de ene op het gaspedaal duwt, hoe meer de andere op de rem gaat staan. Bij dit soort meningsverschillen hoort men dan uitspraken als ik heb het recht om of de wet zegt dat. Wat opvalt in deze situaties is dat degene die al beslist heeft voorbij gaat aan het feit dat de ander het niet eens is over wat er zal gebeuren. De eerste beslisser blijft doorpraten over mogelijke regelingen en negeert het niet akkoord zijn van de andere totaal. Degene die niet akkoord gaat met de beslissing negeert het feit dat de ander beslist heeft en blijft gewoon praten over het niet akkoord gaan met de voorstellen van de andere. Het onderliggende meningsverschil gaat dus over het is wel nodig of goed om te regelen aan de ene kant en het is niet nodig of goed om te regelen. De partijen proberen elkaar vooral van hun eigen grote gelijkte overtuigen. Dat werkt meestal niet: de partijen gaan nog meer op hun eigen strepen staan waardoor een soort van loopgravenoorlog ontstaat. Een trajectbemiddelaar kan de partijen doen stilstaan bij het feit dat ze allebei een probleem hebben. Degene die wil scheiden heeft de andere nodig om het in overleg te doen. Degene die niet wil scheiden heeft de andere nodig om de relatie verder te zetten. Wanneer ze merken dat ze allebei een probleem hebben, maar dat die verschillend van aard zijn, kan er een zeker gevoel van gemeenschappelijkheid ontstaan en kan er een weg naar een oplossing zichtbaar worden. Er moet dus een evolutie zijn van IK wil scheiden en ga jou proberen daarvan te overtuigen en IK wil niet scheiden en ga jou proberen daarvan te overtuigen om het niet te doen naar Wat kunnen wij doen om dit meningsverschil op te lossen en welke weg gaan we hierin volgen? Het is de stap van IK naar WE. Handleiding trajectbemiddeling p. 14

15 Ervaringen uit de gerechtelijke trajectbemiddeling in Brussel Van WAT en IK naar HOE en WE Van IK naar WE Vooral bij doorverwijzingen door de jeugdrechter hebben we gemerkt dat de duur van het conflict en dedaarmee samengaande opeenvolging van verschillende gerechtelijke procedures van grote invloed zijn op het werk van de trajectbemiddelaar. Dit kan in twee richtingen gaan. De eerste mogelijkheid is dat de duur van het proces begint te wegen. Mensen merken dat het IK-uitgangspunt hen geen stap verder brengt: de moeilijkheden en conflicten blijven aanslepen. Ze raken het gepalaver moe, de conflicten doen hun levenskwaliteit dalen en daarom kiezen ze voor WE. Dit wordt ook wel eens procesmoeheid genoemd. Even dit fenomeen nader bekijken. Als de cliënten zeggen: Dit levert allemaal niets op, het gerecht brengt geen oplossing, kan dit een manier zijn om zonder gezichtsverlies een ommezwaai te maken. Het is niet evident om te kiezen voor een onderhandeling met een persoon die misschien al jarenlang voorgesteld werd als iemand met wie niet te spreken valt, iemand die geen rekening houdt met het belang van de kinderen, iemand die alleen maar aan zijn eigenbelang denkt. Bij een langdurig, aanslepend conflict hebben we de indruk dat de cliënten aan het begin een oplossingsweg hebben gekozen (een gerechtelijke procedure) waaruit ze achteraf nog moeilijk geraken. Bij trajectbemiddelingen doorverwezen door de jeugdrechter viel op dat er voor de procedure aan de jeugdrechtbank er in heel wat situaties een moeilijk scheidingstraject met slepende gerechtelijke procedures was geweest. Mensen die de plotse ommezwaai van een traject de rechter beslist naar een traject in overleg maakten, gaven aan dat zij niets anders konden doen dan in het verweer gaan. Meestal ging ook de entourage van familie, vrienden en collega s mee in de negatieve beeldvormig over elkaar. Dan wordt het moeilijk voor hen om plots op een andere manier met de ander om te gaan en toch geloofwaardig te blijven voor die entourage. Als de ommezwaai toegeschreven wordt aan procesmoeheid, is dat voor die entourage een redelijke verklaring en kunnen de partijen hun geloofwaardigheid bewaren. De andere mogelijkheid is dat het conflict en de procedure tot een instituut verwordt. Er moeten onoplosbare meningsverschillen blijven bestaan om aan te tonen hoe onmogelijk de ander is. Dit wordt dan vertaald in zinnen als hoe nodig het is om te scheiden of hoe nodig het is om de kinderen te beschermen tegen de ander. Bij zulke situaties wil één van de betrokkenen blijven laten zien dat de ander bij hem of haar iets onherstelbaars heeft aangericht. Men kan dit ook zien als een vraag naar één of andere vorm van genoegdoening. Maar als de andere bereidheid toont om die genoegdoening op de één of andere manier te geven, wordt die in vele gevallen niet geaccepteerd.een trajectbemiddelaar kan in deze situaties soms een opening maken door samen met de partijen hun niet-samenwerken te bekijken. Lapidair gesteld: Hoe gaan jullie samenwerken om in overleg jullie niet-samenwerken te organiseren? Het kan een manier zijn om de partijen rond de tafel te krijgen zonder dat zij hun instituut moeten opgeven. Een gerechtelijke procedure beginnen is een eenzijdig initiatief: voor de niet-initiatiefnemer komt dit ofwel totaal onverwacht, ofwel na een aanslepende periode van meningsverschillen. In het verzoekschrift staat de argumentatie om te scheiden, maar vaak ook een beschrijving van de negatieve kanten van de andere. In het project hebben we gemerkt dat die uitspraken in het verzoekschrift een heel grote invloed hebben op hoe de mensen zich tot elkaar verhouden. In de meeste gevallen van gerechtelijke trajectbemiddeling was het WE al langer zo goed als onbestaande en werd dit door het verzoekschrift nog scherper gesteld. In andere gevallen zorgde de procedure zelf voor het volledig teniet doen van het WE: de verweerder ging de eiser als totaal onbetrouwbaar beschouwen. In een gerechtelijke trajectbemiddeling zit iets contradictorisch dat de onderhandeling complex en moeilijk maakt. Drie voorbeelden van die contradictie. Handleiding trajectbemiddeling p. 15

16 Mogelijkheid 1.Wanneer een procedure is gestart, heeft de verweerder het gevoel dat de eiser niet meer wil samenwerken. Aan de andere kant heeft de eiser het gevoel dat er met de verweerder niet valt samen te werken. Toch krijgen ze van de rechter het advies om samen te gaan zitten. Mogelijkheid 2. Wanneer de procedure is gestart, geeft de eiser aan dat hij een beslissing heeft genomen over de oplossingsweg. De verweerder vindt dat er geen probleem is en dat er dus niets moet worden opgelost. Ze krijgen het advies van de rechter om samen het probleem op te lossen. Mogelijkheid 3. Wanneer de procedure gestart is, geeft de eiser aan dat er met de verweerder niet samen te werken valt en ook de verweerder vindt hetzelfde. Ze krijgen het advies van de rechter om samen te zitten en het probleem op te lossen. In de praktijk bleek dat die contradicties bij de start van een gerechtelijke trajectbemiddeling telkens weer op de voorgrondstonden. Ze vormden een obstakel voor een zinvolle onderhandeling over een oplossingsweg. Zolang de contradictie er was, bleek het weinig zinvol om informatie te geven over de verschillende wegen: de partijen luisterden weliswaar maar ze waren teveel ingenomen door het probleem en daardoor sijpelde de informatie niet door. Daarom was het cruciaal om de onderliggende beleving van deze contradictie op tafel krijgen. Van WAT naar HOE In het verzoekschrift staat expliciet wat iemand vraagt en de argumenten daarvoor. De ander is het daar niet mee eens en heeft een tegenargumentatie. De ene partij wil bewijzen dat de vraag van de andere onterecht is en dat diens argumenten niet kloppen. De meesten proberen hun eigen argumentatie kracht bij te zetten door die van de andere te proberen ontkrachten. Daardoor wordt de opdracht van de trajectbemiddelaar ingewikkelder: die kan die behoefte niet negeren, maar hij moet de beide partijen wel kunnen meenemen naar het HOE. Een bijkomende moeilijkheid is dat de eiser al een beslissing over het hoe heeft genomen. De eiser heeft bijvoorbeeld beslist om een gerechtelijke procedure te starten, is hiervoor naar een advocaat gestapt en heeft die al betaald. Naar de trajectbemiddelaar gaan ervaart de eiser als terugkomen op een eerdere beslissing, alsof hij door de rechter wordt teruggefloten. Tijdens de trajectbemiddeling kwam dit tot uiting in onder meer excuseergedrag, verantwoordingsgedrag of argumentatiegedrag op basis van wie de ander wel is van de eiser. Eisers deden uitspraken zoals: Ik wist echt niet meer wat ik anders kon doen, Ik wou dit zelf niet maar men heeft mij geadviseerd om de procedure toch maar te starten, Normaal gezien zou ik deze stap niet zetten en ben ik zo niet of Ik heb echt alles geprobeerd, maar hij wou niet samenwerken. Geregeld hadden we de indruk dat de eisers vreesden dat de trajectbemiddelaar hen als onwillig, onsympathiek of nietcoöperatief zou bekijken waardoor die van de andere partij een positiever beeld zou krijgen. Een moeilijkheid om de verweerder over het hoe mee te nemen, is dat die probeert aan te tonen dat het probleem bij de eiser ligt. Ze doen hardnekkige pogingen om de trajectbemiddelaar duidelijk te maken dat de ander niet te vertrouwen is en dat die zijn onbetrouwbaarheid nogmaals heeft bewezen door de procedure te starten. We kregen sterk de indruk dat zowel bij eisers als verweerders hetzelfde idee over de trajectbemiddelaar leefde: die zou bemiddeling een veel betere weg vinden en hen als mislukkelingen beschouwen als ze voor de gerechtelijke procedure kozen. Bemiddeling veronderstelt een minimale vorm van samenwerking (een WE) en nadenken over het HOE. Wanneer een bemiddelaar over samenwerken spreekt, dan staat dat haaks op de realiteit van beide partijen: zij hebben nog maar onlangs moeten vaststellen dat samenwerken zo goed als onmogelijk is. Als een bemiddelaar zomaar over het HOE spreekt en niet begrijpt dat er al een HOE is gekozen, negeert die de keuze van één van beiden. Daardoor loopt men het risico om als redelijk naïef te worden gezien. Het gevolg is dat sommigen afhaken en in hun realiteit blijven zitten. Als trajectbemiddelaars willen dat mensen bij een trajectbemiddeling voor bemiddeling kiezen, moeten Handleiding trajectbemiddeling p. 16

17 zij ervaren dat de trajectbemiddelaar weet heeft van hun beleving rond samenwerken en dat die de daarmee samenhorende contradicties herkent en erkent. Zo toont de trajectbemiddelaar dat hij niet naïef is en komt er misschien wat mentale ruimte vrij voor informatie. De trajectbemiddelaar geeft hiermee ook aan dat de contradicties en de stand van zaken i.v.m.de samenwerking geen belemmeringen hoeven te zijn voor een bepaalde keuze van oplossingsweg. Het is ons opgevallen dat de meerderheid van de cliënten een verkeerd beeld van bemiddeling heeft. Zij deden uitspraken als: Ja mevrouw, wij komen niet overeen dus een bemiddelaar zal ons niet kunnen helpen of Ik zal niet rustig genoeg kunnen zijn, dus heeft het geen zin dat ik naar een bemiddelaar ga. Een meerderheid denkt dat er bij bemiddeling vooral een beroep wordt gedaan op de rationele kant, dat bemiddeling een omgeving creëert om heel rustig en zonder al te veel emoties om te gaan met meningsverschillen, dat bemiddeling goed is voor mensen die vrij goed overeen komen en niet teveel meningsverschillen hebben. Daar tegenover staat het model dat wij gebruiken: ruimte maken voor de onderliggende beleving en de daaraan verbonden emoties. Bemiddeling is bij wijze van spreken een context creëren waarbinnen de onderhandelaars zich eens goed mogen laten gaan en zich niet continu onder controle moeten houden. Tempo s synchroniseren De eenzijdige start van een gerechtelijk procedure heeft ook een belangrijke invloed op het tempo. Van zodra iemand in de positie van verweerder zit, heeft de eiser bepaald dat er een probleem is. Soms zijn er gesprekken, discussies en conflicten aan vooraf gegaan om te bepalen of er nu al dan niet een probleem is, soms komt de start van de procedure voor de verweerder totaal onverwacht. Een voorbeeld rond ouderschapsregeling. Het hoofdverblijf van de kinderen is bij de moeder en er is een weekendregeling voor de vader. De moeder vindt dat alles goed loopt en zo mag blijven. De vader vindt dit niet en vraagt aan de jeugdrechtbank een week-weekregeling. Hoewel de vader daar nog niet echt met de moeder over gesproken heeft, heeft hij het idee wel eens laten vallen, zonder daarbij duidelijk aan te geven wat hij echt wil. Om zijn vraag kracht bij te zetten, heeft hij in het verzoekschrift een aantal negatieve kanten in de thuissituatie van de moeder vermeld. De vader kijkt uit naar de nieuwe regeling en wil die zo snel mogelijk laten beginnen. Voor hem is deze verandering een winst, de moeder ziet het als een verlies. Zij probeert de regeling zo lang mogelijk uit te stellen. Vader op het gaspedaal, moeder op de rem. Uit de ervaring met trajectbemiddelingen weten we dat wie de verandering als een kans ziet (de vader in het voorbeeld) dikwijls niet ziet dat die verandering voor de ander een bedreiging is. Bij de start van trajectbemiddeling is het grote gespreksonderwerp meestal de voors en de tegens van de nieuwe verblijfsregeling. Tempo s synchroniseren betekent hier: de vader moet de tijd nemen om het verdriet over het mogelijk verlies van de moeder te erkennen en de moeder moet zich bewust zijn van wat het betekent om te moeten wachten op iets wat de vader fundamenteel belangrijk vindt. Een trajectbemiddelaar moet rekening houden met de invloed van de eenzijdige procedurestart. Als één van de partijen vindt dat er eigenlijk geen probleem is, dat alles zeer onverwacht gebeurt, dat het te snel gaat, dat men zich bedreigd voelt, dat er een risico op verlies is, dan zal die zich tijdens de vergadering niet constructief opstellen. Ze hebben een remgedrag : ze zwijgen of gaan juist heel hard doordiscussiëren over de inhoud, en wegen van de mogelijke voor- en nadelen van de verschillende oplossingswegen niet af. Maar als het gas geven en remmen bespreekbaar wordt gemaakt, krijgen we ruimte om over mogelijke toekomstige veranderingen en de weg daarnaartoe te spreken. Als de ene onderhandelaar kan inzien dat het zinnig is om de voet van het gaspedaal te halen en gas terug te nemen, kan de andere partij ook wat minder hard remmen. Handleiding trajectbemiddeling p. 17

18 Ervaringen uit de niet-gerechtelijke trajectbemiddeling in Gent Het ging om 32 situaties die te maken hadden met al dan niet scheiden en 15 situaties rond de verandering van de ouderschapsregeling na een scheiding. Van WAT en IK naar HOE en WE Van IK naar WE Het verschil met de gerechtelijke bemiddelingen was opvallend. Eerst en vooral was er in de meeste situaties nog een zeker WE-gevoel aanwezig. Bij een scheiding was de situatie meestal als volgt. De partij die wou scheiden of een scheiding minstens ernstig overwoog, wou een manier vinden om de scheiding zo te kunnen regelen dat het WE-gevoel niet verloren zou gaan. Die wou ook een constructieve verhouding met de ander behouden, zeker in functie van de kinderen. De partij die het initiatief niet nam, had een soort van ongeloof omdat de ander niet meer in WE-termen zou willen denken of terug naar WE zou willen evolueren. Als de niet-initiatiefnemer merkte dat de andere het menens was en dat die zijn beslissing wou uitvoeren, hadden die in de helft van de situaties dezelfde bekommernis: het scheiden op zo n manier doen dat het WE-gevoel behouden blijft. In een aantal gevallen hadden we de indruk dat het streven naar het behoud van het WE-gevoel centraal stond omdat men in stilte hoopte dat de ander zijn beslissing toch niet zou uitvoeren. Soms zorgde het opblazen van het WE-verbond bij de niet-initiatiefnemer voor zeer veel leed, pijn en ontgoocheling. Dit ging bijna tot ongeloof, zich niet kunnen voorstellen dat de ander zover zou gaan. Bij de ouderschapsregelingen na scheiding hebben we een grote variatie gemerkt. Hoe groter het WE-gevoel was, hoe gemakkelijker er in onderling overleg oplossingen werden gezocht. Het was ook opvallend dat nieuwe partners zich ook gingen opstellen als ouder, wat de andere ouder meestal als bedreigend aanvoelde. Van WAT naar HOE Bij de scheidingssituaties valt vooral de prominente aanwezigheid van het gaspedaal/rempedaalmechanisme op. De ene probeert de andere te overtuigen van het eigen standpunt en als het niet lukt, is men zeer snel geneigd om af te haken. Er ontstaat aan beide kanten een gevoel van onmacht, van blokkering en niet vooruit geraken. De trajectbemiddelaar heeft een belangrijke taak in het proberen afstemmen van de tempo s. Ruimte maken voor ieders standpunt en naar tussenoplossingen zoeken waarbij beide onderhandelaars het gevoel hebben dat wat ze fundamenteel belangrijk vinden in voldoende mate aan bod komt, staan centraal. Er ontstaat een gevoel van machteloosheidwanneer men de andere niet kan overtuigen. Daardoor heeft de initiatiefnemer snel de neiging om te kiezen voor een gerechtelijke procedure, zonder die procedure goed te kennen en te weten welke stappen daarvoor moeten worden gezet. Bij de trajectbemiddelingen was het zeer belangrijk om niet alleen inhoudelijke informatie over de gerechtelijke procedure te geven, maar ook om te reflecteren over de mogelijke invloed van de verschillende wegen op de toekomstige verhouding tussen de beide onderhandelaars als expartners en vooral als ouders. Dat nadenken gebeurt niet spontaan. Toch blijkt dat als de concrete invloed van de gekozen weg op hun toekomstige onderlinge verhouding besproken wordt, men niet snel en ondoordacht in een gerechtelijke procedure stapt. Wanneer er zorg en bekommernis is voor de kwaliteit van de verhouding vooral als ouders lukt het velen wel om rekening te houden met het tempo van de andere. Handleiding trajectbemiddeling p. 18

19 Richtlijnen voor de trajectbemiddelaar bij een gerechtelijke trajectbemiddeling Van WAT en IK naar HOE en WE De trajectbemiddelaar probeert niet te overtuigen, de onderhandelaars beheren mee het verloop In een gerechtelijke trajectbemiddeling hebben velen niet het gevoel dat ze de ruimte hebben om zelf te beslissen. Ze gaan er vanuit dat de bemiddelaar een voorstander van bemiddeling is en dus het liefst zou willen dat de partijen voor bemiddeling kiezen. Daarom is het belangrijk dat de partijen zich vrij voelen om ook te kiezen voor een gerechtelijke procedure. De trajectbemiddelaar moet dus de verschillende oplossingswegen (in overleg of een derde beslist) als evenwaardig aanbieden en hij mag geen voorkeur laten blijken. De trajectbemiddelaar doet niet zomaar tussenkomsten. Hij stelt voor om dingen te doen, het over bepaalde aspecten te hebben, hij komt tussen en geeft informatie. Hij kan niet zomaar zijn agenda afhaspelen. De trajectbemiddelaar werkt in opdracht en met toestemming van de mensen. Aan het begin van een vergadering zitten de onderhandelaars dikwijls met het gevoel dat ze dit enkel doen omdat de rechter het hen gevraagd heeft, zelfs al heeft die benadrukt dat ze in alle vrijheid kunnen kiezen. Het risico is dat men zich sociaal wenselijk gaat gedragen en dit verplicht nummer snel willen afhaspelen. Het is daarom belangrijk dat de tussenkomsten van de trajectbemiddelaar zorgen voor een taakspanning waardoor de mensen het gevoel krijgen dat het om hen gaat, dat het voor hen gebeurt en dat ze daarbij een belang hebben. De trajectbemiddelaar spreekt in geen geval zijn voorkeur uit over de te volgen weg, niet alleen in woorden maar ook niet door de ene weg wat meer te belichten dan de andere. De trajectbemiddelaar begint dus niet met een lijst van voordelen van de ene weg in vergelijking met andere wegen. De trajectbemiddelaar is niet belerend in zijn tussenkomsten. Het risico is groot dat de trajectbemiddelaar snel een soort lesgever wordt die uitlegt wat goed, beter of best is. Dit risico vergroot als de trajectbemiddelaar ook de persoon kan zijn die de bemiddeling zelf zal doen, als men daarvoor zou kiezen. In het project in Brussel werd er van daaruit expliciet voor gekozen om dit niet te doen. De trajectbemiddelaar maakt van bij het begin duidelijk dat men vrijwillig naar de vergadering komt en dat de inhoud ervan vertrouwelijk is Puur theoretisch en wettelijk gezien is deze vergadering vrijwillig, maar in de praktijk wil men dat wel eens anders ervaren. Daarom volstaat het niet om te zeggen dat de samenkomst op vrijwillige basis gebeurt, de trajectbemiddelaar moet ook peilen naar hoe de mensen die vrijwilligheid beleven. Het uiteindelijke doel is beide partijen te laten ondervinden dat zij een keuze hebben. Door de vertrouwelijkheid te bespreken, krijgen mensen de kans om neen te zeggen, ook al hebben ze oorspronkelijk ingestemd met de vergadering. Eens de cliënten weten dat alle informatie vertrouwelijk is, wordt het voor de meesten mogelijk om te beslissen. De trajectbemiddelaar vraagt aan beide onderhandelaars wat het voor hen betekent om in deze gerechtelijke procedure te zitten Doel daarvan is een zicht krijgen op de contradicties (zie hiervoor). Zo krijgen de cliënten zicht op de obstakels die een samenwerking bemoeilijken. Omdat de meeste onderhandelaars daar niet gemakkelijk over spreken, kan de trajectbemiddelaar hen daarover bevragen. Het is ook belangrijk om naar het verzoekschrift, de tussentijdse conclusies en het verslag van een eventuele sociale studie te vragen. Door hierbij stil te staan, krijgen zowel de eiser als de verweerder de kans om iets over de effecten ervan te zeggen. De partijen gaan dan de inhoud van het verzoekschrift nuanceren, ze leggen uit waarom het geschreven werd of hoe dit past in hun strategie voor de rechtbank. Handleiding trajectbemiddeling p. 19

20 De trajectbemiddelaar vraagt naar de chronologie van de gerechtelijke stappen die voor deze procedure zijn gezet Dit is zeker belangrijk als er sprake is van een aanslepend conflict en meerdere procedures. Door vragen te stellen krijgt de trajectbemiddelaar een zicht op de huidige toestand van het conflict. Als de partijen hun wedervaren, hun ontgoochelingen, frustraties en emoties kunnen vertellen, kunnen misverstanden verduidelijkt worden. Ze gaan elementen uit de verzoekschriften en uitspraken tijdens de verschijningen nuanceren. Ze leggen uit waarom ze iets deden of zegden. De bevraging zorgt er bij een aantal mensen voor dat zij vertellen hoe ze echt tegenover het gebeuren staan en hoe ze de toekomst zien. Een handig instrument bij de bevraging is een tijdslijn die bij de eerste gerechtelijke stappen begint en stelselmatig en chronologisch verder wordt opgebouwd. Zo komt er een soort van samenvatting van het verleden tot stand en wordt duidelijk waarom de onderlinge verhoudingen en posities zijn zoals ze vandaag zijn. De trajectbemiddelaar vraagt naar hoe de partijen hun toekomstige verhouding zien Doel daarvan is een sprong te maken van wat ze niet willen naar wat ze wel willen. Het is opvallend dat veel mensen in een situatie terecht zijn gekomen die ze eigenlijk niet willen. Ze zetten een eerste stap (zoals de start van een procedure) maar schatten de effecten daarvan op zichzelf, de andere en hun onderlinge verhoudingen niet in. Eenmaal begonnen, vinden velen het niet evident om daarmee te stoppen en een andere weg te kiezen die beter aansluit bij de eigen wensen. De trajectbemiddelaar kan er voor zorgen dat er ruimte komt om te spreken over een eventuele procesmoeheid. Hij kan ook vragen naar wat iemand nodig heeft (en ook wat de andere daar eventueel voor kan doen) om zonder het conflict als instituut verder te kunnen. De bevraging probeert ook hoop te introduceren door te suggereren maar niet te zeggen dat het anders kan. Wanneer we dit vanuit het invloedsaxioma van de communicatietheorie bekijken, is het doelhiervan mensen te laten zien dat ze invloed (kunnen) hebben op het verdere verloop. Tempo s synchroniseren De volgende drie tussenkomsten vormen eigenlijk één geheel. Ruimte maken voor de bekommernissen over de verandering van zowel eiser als verweerder, helpt om te temporiseren. Het kan leiden tot een gevoel van bereidheid om de eventuele positieve effecten van de verandering te evalueren. Het zorgt er voor dat de negatieve gevoelens van de verweerder door de eenzijdigheid van de andere om de procedure te starten wat verminderd worden. Er komt zo meer ruimte voor: Gaan WE veranderen of niet? De trajectbemiddelaar vraagt naar de bekommernissen van de eiser rond de verandering die hij wil Als de eiser met de interest-based-onderhandelingsmethode wordt bevraagd, kan dit het conflict over het HOE tijdelijk stoppen. In het verzoekschrift heeft de eiser duidelijk gemaakt wat hij wil veranderen. Het waarom staat ook in het verzoekschrift, maar meestal met een juridische argumentatie. Daaronder zitten andere, niet-uitgesproken bekommernissen. Door te vragen naar die bekommernissen kan de vraag naar verandering een andere kleur krijgen. De trajectbemiddelaar vraagt naar de bekommernissen van de verweerder rond de verandering die de eiser wil Deze bevraging gebeurt eveneens vanuit de interest-based-onderhandelingsmethode en heeft als doel ruimte te maken voor de bekommernissen van de verweerder. De trajectbemiddelaar vraagt beiden naar de voor- en nadelen van een mogelijke verandering of van het status quo Doel is hen samen te laten kijken naar het effect van een verandering of een status quo. Mogelijke voordelen, nadelen, voorwaarden en omstandigheden worden gewikt en gewogen. Handleiding trajectbemiddeling p. 20