AMBACHT. erfgoed, economie en duurzaamheid. internationale conferentie over de kracht van het ambacht in Eindhoven en Tilburg op 14 en 15 maart 2014

Transcriptie

1 AMBACHT erfgoed, economie en duurzaamheid internationale conferentie over de kracht van het ambacht in Eindhoven en Tilburg op 14 en 15 maart

2 programma Vrijdag 14 maart 2014 in het Atelier van Piet Hein Eek in Eindhoven 9.00 uur: Ontvangst met koffie en thee 9.30 uur: Welkom 9.45 uur: Inleiding op het programma van de conferentie uur: Thema 1: Het verduurzamen van het ambacht uur: Thema 2: Ambachtseconomie en ambachtscultuur uur: Lunchpauze uur: Thema 3: Inspireren en vernieuwen uur: Koffie en thee uur: Thema 4: Doorgeven van kennis en vaardigheden die samenhangen met het ambacht uur: Borrel 2 Zaterdag 15 maart 2014 in het TextielMuseum in Tlburg uur: Ontvangst met koffie en thee uur: Inleiding op het thema uur: Thema 5: Erfgoedinstellingen uur: Lunchpauze uur: Traditie en vernieuwing in het TextielMuseum en het TextielLab uur: Rondleiding TextielMuseum uur: Afsluiting Internationaal Congres met conclusie van de voorzitter uur: Borrel

3 inschrijving De deelnemersbijdrage bedraagt 75, voor twee dagen inclusief koffie en thee, lunch, borrel en verslag (dat u na afloop wordt toegezonden). Het is mogelijk om voor 100, per nacht een hotelovernachting met ontbijt te boeken. U kunt ook één dag deelnemen aan de conferentie. U betaalt dan voor vrijdag 14 maart 50, en voor zaterdag 15 maart 30,. 3 Meer informatie en inschrijven: Nederlands Centrum voor Volks cultuur en Immaterieel Erfgoed ( en immaterieelerfgoed@live.nl).

4 LEARNING from others Ambachten zijn belangrijk, niet alleen voor de economie maar ook voor de cultuur van een land, als immaterieel erfgoed (zoals de gelijknamige UNESCO conventie laat zien). Wat kunnen verschillende partijen bijdragen? Wat kunnen gemeentes en provincies doen om een gunstig klimaat te scheppen waarin het ambacht economisch kan gedijen (een sector met vele kleine bedrijfjes waarin alles bij elkaar zo n 111 miljard euro omgaat)? Wat kunnen de opleidingen doen om een nieuwe generatie het oude vakmanschap door te geven? Hoe kunnen erfgoedinstellingen de culturele waarden van het erfgoed zichtbaar maken voor een breed publiek en bijdragen aan een duurzame structuur? 4 Alleen een integrale benadering, waarin alle partijen samenwerken, kan leiden tot een duurzaam succes. We willen niet alleen overzicht geven waar verschillende partijen mee bezig zijn en waar kansen liggen. Maar ook prikkelen tot samenwerken tussen erfgoed en economie, tussen erfgoed en design, tussen opleidingen en erfgoedinstellingen enzovoort. Daarbij kijken we naar inspirerende voorbeelden uit het buitenland. Het motto van de internationale conferentie is Learning from others. Wat kan Nederland leren van de sterke voorbeelden uit andere landen, bijvoorbeeld van het systeem van action-borne knowledge (Noorwegen), de kracht van de maakeconomie (Duitsland), artistieke vernieuwing (Japan), inspirerende projecten met cultuur- en erfgoedinstellingen

5 (Engeland)? En hoe kunnen de verschillende partijen (beter) samenwerken op al deze punten, zodat ze elkaar versterken. Dat alles met het doel een duurzame structuur te creëren waarin het ambacht kan gedijen. De eerste dag van de conferentie vindt plaats in het atelier van designer én ambachtsman Piet Hein Eek, één van die designers waarmee Nederland inter nationaal scoort in de wereld. De tweede dag, gericht op de erfgoedinstellingen, vindt plaats in het Textiel- Museum in Tilburg, met zijn internationaal vermaarde TextielLab. erfgoed DUURZAAM maken De conferentie wordt georganiseerd door het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed (VIE) en het Fonds voor Cultuurparticipatie en is bedoeld voor beleidsmakers en bewindvoerders van overheden, opleidingen en erfgoedinstellingen. 5

6 inhoud THEMA 1 6 het verduurzamen van het ambacht: erfgoed, economie en duurzaamheid Inleiding op het programma van de conferentie DOOR ALBERT VAN DER ZEIJDEN, NEDERLANDS CENTRUM VOOR VOLKSCULTUUR EN IMMATERIEEL ERFGOED In een korte inleiding wordt het thema van de conferentie neergezet. De insteek van de conferentie is de UNESCO conventie van het immaterieel cultureel erfgoed. In deze conferentie gaat het om het opzetten van een structuur voor het doorgeven van kennis en vaardigheden die met het ambacht zijn verbonden. Het gaat dus om het verduurzamen van erfgoed, daar zit een erfgoedkant aan, maar ook het aspect van doorgeven en vernieuwen en het scheppen van een gunstig klimaat waarin het ambacht kan gedijen. Daarvoor hebben we verschillende partijen nodig. Er is daarom gekozen voor een opzet van de conferentie, waarin de verschillende partijen die een rol kunnen spelen aan bod komen: economische stakeholders, overheden, opleidingen, vernieuwers en erfgoedinstellingen.

7 UNESCO Conventie Immaterieel Cultureel Erfgoed 7 De UNESCO conventie van het immaterieel erfgoed en het verduurzamen van het ambacht DOOR FRANCESCA COMINELLI, SORBONNE De basis om het ambacht een toekomst te geven is het traditionele ambacht, de heritage craft. Vanuit het perspectief van de UNESCO conventie van het immaterieel erfgoed wordt de visie van UNESCO op de kracht van het ambacht als erfgoed uiteengezet. UNESCO legt de nadruk op het doorgeven van kennis en vaardigheden, maar ook op het ontwikkelen van goede safeguardingstechnieken, waarbij het maître d art aspect vaak naar voren wordt geschoven, maar het scheppen van een gunstig economisch klimaat minstens zo belangrijk is. Vervolgens komen de verschillende partijen aan bod die kunnen bijdragen aan het scheppen van een gunstig klimaat en hoe partijen met elkaar kunnen samenwerken om dit doel te bereiken.

8 THEMA 2 ambachtseconomie en ambachts cultuur: het scheppen van een gunstig klimaat waarin het ambacht kan gedijen Ambachtseconomie en ambachtsculturen in de wereld DOOR ARJO KLAMER, ERASMUSUNIVERSITEIT ROTTERDAM Hoe kunnen we in Nederland leren van inspirerende voorbeelden uit andere landen? Volgens Klamer is een dynamische ambachtseconomie niet los te zien van een goede ambachtscultuur met waardering voor het ambacht. In landen als Japan en Italië staat de ambachtseconomie in hoog aanzien. Ambachtseconomie en ambachtscultuur in Duitsland: de kracht van een maakeconomie en de kansen van de UNESCO conventie DOOR TITUS KOCKEL, ZENTRALVERBAND DES DEUTSCHEN HANDWERKS Duitsland staat bekend om zijn sterke maakeconomie. Wat is het belang van het ambacht? En ook: wat is het belang van het traditionele ambacht, hoe wordt daar in Duitsland op ingespeeld, wat kan de UNESCO conventie toevoegen aan het creëren van een duurzame structuur voor het ambacht? 8 AMBACHT in aanzien

9 bijdragen aan een gunstig KLIMAAT 9 Discussiepanel in interactie met de zaal OVER DE ROL VAN DE ECONOMIE, DE AMBACHTSCULTUUR, DE OVERHEDEN, DE VAK BONDEN EN DE OPLEIDINGEN MET DE SPREKERS, AD BERGWERFF (PLATFORM AMBACHTEN VNO-NCW EN MKB NEDERLAND, TEVENS BETROKKEN BIJ HET SER ADVIES), SJAAK SPERBER (GEMEENTE GOIRLE), GIEP HAGOORT (HOOGLERAAR EMERITUS KUNST EN ECONOMIE UU/HKU, AMSTERDAM SCHOOL OF MANAGEMENT) EN WILLEMIEN IPPEL (CRAFTS COUNCIL NEDERLAND). Discussievragen: Hoe kunnen we, gelet op de buitenlandse voorbeelden, bijdragen aan een gunstig klimaat waarin het ambacht kan gedijen? Welke zaken zijn belangrijk vanuit economisch perspectief? Waar liggen kansen en mogelijkheden? Wat kunnen gemeenten bijdragen aan het scheppen van een gunstig klimaat? Wat is de rol van de opleidingen? Hoe kunnen wij ambachten beter zichtbaar maken? En vooral: wat kunnen aantrekkelijke samenwerkingsprojecten zijn?

10 VERNIEUWING van het ambacht 10 THEMA 3 inspireren en vernieuwen Om te overleven is het een dwingende eis dat het ambacht zich voortdurend blijft vernieuwen. Designers als Piet Hein Eek en Masanori Oji presenteren inspirerende voorbeelden, waarbij ze ook de link leggen naar het ambacht aan de ene kant en naar nieuwe afzetmarkten aan de andere kant. Geïntegreerde lezing en rondleiding door de ambachtenhal van Piet Hein Eek: over ambacht, design en economie DOOR PIET HEIN EEK Piet Hein Eek is een internationaal vermaard designer die veel heeft gedaan aan vernieuwing van het ambacht. De basis vormt voor hem het ambacht, daarnaast werkt hij aan productvernieuwing en nieuwe afzetmarkten.

11 ambachtslieden en DESIGNERS Traditie en vernieuwing in Japan DOOR MASANORI OJI In Japan staat het ambacht in hoog aanzien en Japan heeft een rijke traditie van ambachten. In samenwerking met ambachtsmensen zet Masanori Oji sterk in op vernieuwing van het ambacht en zoekt hij naar nieuwe afzetmogelijkheden. 11 Discussiepanel in interactie met de zaal DE SPREKERS, THOMAS EYCK (PRODUCENT HEDENDAAGS AMBACHTELIJK DESIGN), IRENE VERMEULEN (CRAFTS CURATOR), RENÉ VAN DEN BERG (MAAKSCHOENATELIER) EN ROBIN VAN LEEUWEN (ZEILMAKERIJ AMSTERDAM). Discussievragen: Vernieuwing van het ambacht is essentieel om te overleven, waarbij de meeste vernieuwing uit het maakproces zelf voortvloeit. Welke rol kunnen designers spelen in het vernieuwingstraject? Hoe kunnen ambachtslieden en designers elkaar vinden en samenwerken op een vruchtbare, gelijkwaardige manier? Wat zijn daar de problemen en hoe kun je die oplossen? Waar liggen de rechten op het product? Hoe kunnen er nieuwe afzetmarkten gecreëerd worden en hoe kunnen ambachtslieden hun productie op de nieuwe vraag afstemmen? Wat kunnen de opleidingen aan vernieuwing bijdragen? Wat zijn mogelijkheden voor samenwerking?

12 THEMA 4 doorgeven van kennis en vaardigheden die samenhangen met het ambacht Zonder doorgeven en het opleiden van nieuwe generaties ambachtslieden heeft het ambacht geen toekomst. Er is in Nederland een tekort aan goede vakmensen. Hoe kunnen we investeren in het ambacht? In dit themablok wordt gekeken naar de verschillende circuits die met het doorgeven van de ambachten bezig zijn, de circuits van de ambachtsmensen zelf en natuurlijk ook de opleidingen, met name die van het MBO. Het Maître d Art Model in Frankrijk DOOR FRANCESCA COMINELLI, SORBONNE De traditionele manier van kennisoverdracht is die van het model van de meester - gezel, in Frankrijk het Maître d Art model genoemd. Frankrijk heeft een lange traditie van het behoud en beheer van ambachten. Maar biedt ook inspirerende voorbeelden hoe deze ambachten levensvatbaar gehouden kunnen worden voor de toekomst. 12 MEESTERS en gezellen

13 Kansen voor vakmanschap in het MBO DOOR LENIE VAN DEN BULK, CED GROEP Investeren in vakmanschap is één van de belangrijke aanbevelingen van het SER advies over ambachten. Het Sociaal Cultureel Planbureau heeft onderzoek gedaan naar de kansen voor vakmanschap in het MBO. Wat motiveert studenten om voor een ambacht te kiezen? Waar liggen kansen, waar liggen mogelijkheden? De toekomst van het restauratieambacht in Nederland DOOR JAN VAN T HOF, RIJKSDIENST CULTUREEL ERFGOED Zonder kennis van restauratieambachten kunnen historische gebouwen niet meer gerestaureerd worden. Op welke manier investeert de RCE in het ambacht? Hoe houdt de RCE de kennis hierover levend? 13 kiezen voor VAKMANSCHAP

14 SAMENWERKEN in het doorgeven van kennis 14 Discussiepanel in interactie met de zaal DE SPREKERS, TITUS KOCKEL (ZENTRALVERBAND DES DEUTSCHEN HANDWERKS), GERARD VAN HOUTERT (HET LEERLOKAAL) EN ESMÉ HOFMAN (KENNISCENTRUM VLECHTEN). Discussievragen: Wat is de potentie van het ambacht vanuit cultuur- en erfgoedperspectief, hoe kan hier vanuit de sfeer van de opleidingen op worden ingespeeld? Wat zijn de mogelijkheden voor ambachtsmensen om zich bij te scholen? Hoe zorgen we voor een structuur waarin het cursusaanbod door de ambachtslieden beter zichtbaar gemaakt wordt? Hoe kunnen ambachtslieden zelf een opleiding opzetten om hun ambacht door te geven? Hoe kunnen partijen samenwerken in het doorgeven van kennis?

15 THEMA 5 erfgoedinstellingen: inventariseren en doorgeven, inzichtelijk maken, vernieuwen Erfgoedinstellingen kunnen een rol spelen op verschillende manieren. Ze kunnen helpen bij het in kaart brengen van de ambachten, het documenteren van technieken en vaardigheden, en bij het inzichtelijk maken voor een breed publiek. Sommige instellingen, zoals het TextielLab en het Zuiderzeemuseum, dragen ook bij aan vernieuwing van het ambacht door productvernieuwing te bevorderen. ERFGOED en ambachten Inleiding op het thema DOOR JAN JAAP KNOL, FONDS VOOR CULTUURPARTICIPATIE Hoe kunnen erfgoedinstellingen bijdragen aan het behoud en beheer van ambachten? En hoe stimuleert het Fonds deze initiatieven? Wat kunnen fondsen nog meer betekenen? 15 Action-Borne Knowledge: een Noors model voor het inventariseren en documenteren in samenhang met een model voor het doorgeven van kennis en vaardigheden DOOR EIVIND FALK, HANDVERKSINSTITUTTET EN VAN MUSEUM MAIHAUGEN De Noorse crafts-vereniging heeft een inventarisatie gemaakt van bedreigde ambachten, een begin gemaakt met de documentatie en vervolgens een systeem bedacht hoe ambachtsmensen kennis en vaardigheden kunnen doorgeven naar volgende generaties (Action-Borne Knowledge). Is het model ook navolgbaar voor erfgoedinstellingen en musea in Nederland?

16 DOORGEVEN aan nieuwe generaties 16 Hoe kunnen erfgoedinstellingen in aansprekende projecten jongeren warm maken voor het ambacht? DOOR ROSY GREENLEES, CRAFTS COUNCIL ENGELAND De Crafts Council staat bekend om een reeks van inspirerende ambachtsprojecten voor scholen, musea, en galeries. Hoe kunnen erfgoedinstellingen helpen bij het enthousiasmeren van jongeren? Ambachten rondom de Zuiderzee: museaal of levend erfgoed? DOOR KRIS CALLENS, ZUIDERZEEMUSEUM Het Zuiderzeemuseum documenteert kennis over ambachten en verzorgt ook presentaties van levende ambachten. Daarnaast draagt het bij aan productvernieuwing door opdrachten te geven aan kunstenaars en designers.

17 behoud en BEHEER Discussiepanel in interactie met de zaal DE SPREKERS: JEANINE DEKKER (STICHTING CULTUREEL ERFGOED ZEELAND), BETTY HOOGEVEEN (STICHTING STAPHORSTER STIPWERK) MARION POORTVLIET (CRAFTS COUNCIL NEDERLAND), ERROL VAN DE WERDT (TEXTIELMUSEUM TILBURG) EN INEKE STROUKEN (VIE) Discussievragen: Wat kunnen erfgoedinstellingen bijdragen aan: 1. de documentatie van het ambacht, 2. het doorgeven van kennis en vaardigheden, 3. het enthousiasmeren van een breed publiek voor het ambacht, 4. vernieuwing en productontwikkeling? Wat is de rol van fondsen om aansprekende projecten te financieren? Hoe kunnen wij bij het safeguarden van ambachten het beste samenwerken? 17 Traditie en vernieuwing in het TextielMuseum en het TextielLab ERROL VAN DE WERDT EN HEBE VERSTAPPEN, TEXTIELMUSEUM TILBURG Rondleiding TextielMuseum, Splitsen in verschillende groepen: 1. Rondleiding met als thema: Experiment en inspiratie 2 Rondleiding met als thema: Traditie en vakmanschap Afsluiting van het congres met een samenvatting van de conferentie door de voorzitter.

18 colofon Organisatie Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed F.C. Dondersstraat 1, 3572 JA Utrecht Fonds voor Cultuurparticipatie Kromme Nieuwegracht 70, 3512 HL Utrecht Foto s: Rick Huisinga Vormgeving: Icarus, grafisch ontwerp en illustratie Met dank aan Dutch Culture, Centre for International Coöperation Crafts Council Nederland