Boekje open over platbodems

Transcriptie

1 Boekje open over platbodems 25 jarig bestaan VSRP

2 Vooraf In dit boekje vertellen we u over platbodems: oud Hollandse schepen. Het gaat over verschillende scheepstypes, hun eigenaren en een aantal schepen. De kenners onder u zullen wellicht de informatie hier en daar wat oppervlakkig vinden. Dat is ook zo. Om in kort bestek alles te vertellen over tjalken, aken en schouwen is onmogelijk. Hele bibliotheken zijn immers al volgeschreven over oude scheepstypes. Ook zal een schipper, wiens dierbare bezit in dit boekje is afgebeeld, zeggen dat het verhaal van zijn schip te oppervlakkig is. Ook dat is waar, want elke schipper kan dagen praten over zijn schip, de reizen, de bijzondere gebeurtenissen. In dit boekje gaat het niet om volledigheid, maar om u te laten proeven aan het plezier dat leden van de VSRP hebben bij het varen met een platbodem. Wilt u meer weten, over schepen en schippers, zoek dan maar eens op internet, klik op lees een boek of tijdschrift over dit onderwerp of spreek een schipper aan. U bent echter gewaarschuwd: in aanraking komen met de wereld van de platbodem kan leiden tot een levenslange passie! De samenstellers 1 2

3 Een boekje open over platbodems Bij stadjes aan het water zie je soms ineens een heel bos van masten boven alles uitsteken. Je weet dan: daar is de jachthaven. Eén soort zeilers ziet niet alleen die masten, maar speurt ook met één snelle blik het hele mastbos langs en zegt dan bijvoorbeeld: hm, ik zie een paar interessante mastjes. Dat zijn de liefhebbers van Platbodems. Alle Oudhollandse schepen die men ook wel platbodems noemt herken je namelijk direct aan de houten mast, met een mooie top, een fiere wimpel, houten blokken (katrollen) en donkere lijnen waarmee de zeilen gehesen kunnen worden. Kom je dichterbij zo n schip dan ontdek je natuurlijk dat de ene platbodem er totaal anders uitziet dan de andere. Langer, korter, breder, met of zonder kajuit, echt en authentiek of toch meer een replica. De meesten hebben zijzwaarden, van die mooie tafelbladen die aan de zijkant van de boot hangen. Die kunnen tijdens de reis naar beneden gelaten worden en dienen dan als kiel : tegen het zijwaarts afdrijven. Want onder water hebben deze schepen geen dikke vin, diepstekende romp of bulb. Het zijn PLAT bodems. Het voordeel: in ondiep water kunnen ze ook varen en als het eb wordt op de Wadden liggen ze gewoon een poosje plat op hun bodem tot de vloed weer opkomt. Ze zijn stevig gebouwd en lekker breed. Het zijn stoere schepen waarmee vroeger in elk jaargetijde gewerkt kon worden. Platbodems waren dus werkschepen: om te vissen, om handel te vervoeren of passagiers, vee, spullen, over te varen. Voor elk soort werk en elk soort watergebied was er een ander type platbodem, maar in de basis lijken ze alle- maal op elkaar: onder het voordek wordt geslapen, in het midden is de plek waar het geld verdiend wordt en achterin wordt gestuurd en soms ook gewoond. Liefhebbers van Oudhollandse schepen houden er van te zeilen zoals vroeger: ze hijsen authentieke zeilen, poetsen het koper, lakken het houtwerk en zwerven de gehele zomer over de Nederlandse wateren. Maar ook op de Waddenzee, richting Duitsland en op de Zeeuwse wateren kun je platbodems tegenkomen. Oude stadjes langs het IJsselmeer zoals Spakenburg hebben graag originele platboomde Botters in de haven liggen in herinnering aan de tijd dat er mee gevist werd. Leuk voor de toeristen. In Harlingen zie je hele rijen Tjalken en Aken liggen, stoere zeilende vrachtvaarders, waar tegenwoordig passagiers comfortabel op kunnen meereizen, want: bij bijna alle oude werkschepen is het middendeel, de werk- of laadruimte, veranderd in een kajuit. Die kajuit is vaak voorzien van allerlei gerieflijkheden zoals de kombuis, de kooien, de bakskisten, het kommaliewant en natuurlijk het gemak. Maar: van de echte oude Hollandse platbodems zijn er niet zo veel meer over. Gelukkig worden er voor de liefhebbers van oude schepen tot op de dag van vandaag mooie replica s gebouwd. Nieuwe oude schepen. Ach en als het toch een nieuw schip wordt, dan is de verleiding groot om wat eigentijdse gadgets en accessoires toe te voegen: een magnetron, nou dat zie je niet, een schotelantenne, dat toch maar niet. Om de echte oude schepen te bewaren en om replica s er goed uit te laten zien heeft in Nederland het Stamboek Ronde en Platbodemjachten 3 4

4 criteria opgesteld en duizenden mooie schepen gekeurd en op een lijst gezet. Als je een schouw hebt dan moet die boot er ook uitzien als een schouw. Was een boot vroeger van hout of staal dan kan die nu niet van polyester zijn. Wie een echt honderd jaar oud schip heeft en alles origineel weet te houden volgens die heeft een volgens het stamboek een A schip. De nieuw gebouwde replica s die zich goed houden aan de criteria staan doorgaans op de D lijst. Er zijn in Nederland veel organisaties die zich bezig houden met ons varend erfgoed. Duizenden enthousiastelingen weten de kwaliteiten van de oude schepen te waarderen en vertellen met hun schip over voorbije tijden waarin stoere schippers op woelige wateren de duiten bij elkaar verdienden waarmee vele steden in Nederland groot zijn geworden. Het is onmogelijk in een klein boekje alle soorten oude schepen te beschrijven en daar ook alles van te vertellen. Kenners: wordt dus niet boos als de informatie wat beperkt is. We wensen iedereen veel plezier met deze eerste of hernieuwde kennismaking met de platbodem. Botters De hele zuid en oostkant van de Zuiderzee was het domein van de Botters. Grote, zoals de Volendammer kwak, en kleinere, zoals de Zuidwal botters van Elburg en Harderwijk. De Botter heeft een mooie roef onder het dichte voordek en achter de mast is de ruime werkplek. De kop is hoog en de achterkant laag. Daardoor konden de netten aan de achterkant gemakkelijk worden ingehaald. Alle botters hadden een bun voor het bewaren van de vis. Rond 1900 waren er met gemak 1300 botters bij elkaar te halen voor een vlootschouw, maar in de zestiger en zeventiger jaren van de vorige eeuw waren de meesten in de open haard of op een schepenkerkhof beland of voor een prikkie te koop. Een aantal fanatiekelingen is toen aan de slag gegaan met restauratie en behoud. De Vereniging Botterbehoud is daarin de belangrijkste organisatie, maar van onschatbare waarde is ook het onderzoek van Peter Dorleyn geweest. Hij beschreef de wereld van het botterzeilen en tekende alle aspecten van tuigage, vistechnieken en het leven aan boord. Iets over de bun Veel vissersschepen hadden vroeger in het midden van het schip, onder de werkvloer, een gedeelte met een dubbele bodem. Via roosters onder water, in de zijkanten van het schip, kon het water vrij in en uit stromen. Zo n nat gedeelte van het schip heette een bun. Op de werkvloer in het schip stond een soort van kist zonder bodem. Als je daarin keek zag je het water in de bun. Als de gevangen vis uit de netten werd gehaald ging ze direct via die kist de bun in. Daar zwom de vangst dan lekker rond. In de haven stampte de knecht met z n klompen op het dek, de vis schrok daarvan en zwom snel heen en weer. Zo kon met een schepnet de vis weer uit de bun gehaald 5 6 worden.

5 Rob In de zeventiger jaren gingen we met de Botter tochtjes maken met toeristen. Dat verdiende mooi en daarmee konden we dan weer wat eikenhout kopen. In de bun hielden we het bier koud. Als toeristen per ongeluk in de bun keken dan schrokken ze altijd, want het leek inderdaad net alsof we een dikke lekkage onderin hadden. Soms hingen we dan een handpomp in de bun en lieten we ze flink pompen. Wat er uit werd gepompt stroomde er natuurlijk via de roosters net zo hard weer in. Wij lol. Meestal legden we na een half uurtje lens pompen wel uit wat een bun was. Zag u een Botter? Bouwer: ergens aan de Zuiderzee Schipper: Ook van eikenhout Langs IJsselmeer en Randmeren Beschrijf hier waar u de Botter zag en wat u te weten kwam Arie Toen ik jong was, ver voor de oorlog, ging ik een keer met de stoomboot van Lemmer naar Amsterdam. Ergens halverwege, waar nu ongeveer Lelystad ligt, kwam de stoomboot langs een enorme hoeveelheid botters. Honderden. Allemaal aan het vissen. Je kunt het je niet voorstellen hoe dat er uit zag, omdat we er vandaag de dag alleen maar bruinige of vaalgele foto s van hebben. Maar het was echt een vloot van botters. En de stoomboot moest er met een stevige bocht omheen. Ik vermoed dat de kapitein van de Lemsterboot niet alleen ontzag had voor de boten, maar ook voor die gasten die er op voeren. Daar kon je beter mee vissen dan mee vechten. 7 8

6 Hoogaarzen en hengsten Deze schepen voeren vooral in Zeeland, het zijn oorspronkelijk vissersschepen en je ziet ze al op schilderijen uit de 17e eeuw. Ze hebben een platte bodem, zijn geschikt voor ondiepe wateren en konden gemakkelijk droogvallen. De boot is bij de mast het breedst. De boeg loopt heel schuin op. Het schip heeft een bijna spitse voorkant. De achterkant loopt mooi gebogen op: geschikt voor woelig water. Het roer is vissend, dat wil zeggen het steekt onder de bodem uit. Samen met de zijzwaarden zorgt dat voor goede zeileigenschappen. Waar bij de hoogaarsjachten de kajuit staat, was natuurlijk vroeger de werkplek van de vissers. De schepen werden vroeger van eikenhout gebouwd in Arnemuiden, op Tholen, maar ook in Vlaanderen en bij Kinderdijk. Op de Oosterschelde zeilden in het verleden ook vele Hengsten. Op het eerste oog is er veel overeenkomst met de Hoogaars, maar er zijn ook veel verschillen. Vooral aan de voorkant is de Hengst zwaarder en wat hoger. De kenners weten dat er onder de waterlijn ook flinke verschillen bestaan. Bob Ik weet nog dat we met een hoogaars en een soort van hengst, klaar voor een zeilkamp op het Veerse Meer, uit Bruinisse vertrokken. Het tij liep lekker door, de wind zat goed, maar die Hoogaars was een stuk sneller dan wij. Ik dacht echter nog een geultje te weten dat parallel aan de grote vaargeul liep en een stuk korter was. Dus wij met die Hengst vrolijk stuurboord uit om zo de anderen in te halen. Op een goed, of beter, kwaad moment had ik echter het idee dat we steeds langzamer gingen. Het water om de boot stroomde harder dan wij gingen. Ik keek argwanend overboord en zag, nog geen halve meter onder water, een prachtige zandbodem. Jawel, we zaten vast. Snel streken we de zeilen. Een kwartiertje later konden we om de boot heen lopen. Het was natuurlijk jammer dat we toen een paar uur op die zandplaat op de vloed moesten wachten, maar voor de Hoogaars was het erger, want bij ons aan boord lag al het eten en drinken. Zag u een hengst of een hoogaars? 9 10

7 lingen als visgebied en vestigden zich in plaatsen als Tholen en Yerseke. Ook de Jan Korneel werd 1931 naar Tholen verkocht en kwam als TH 5 bij de familie Schot terecht voor de oestervisserij. Een Kromhout 13 Motor werd ingebouwd. In 1961 neemt het schip voor het laatst, zonder zeil en roer, deel aan de mosselfeesten te Yerseke. Door een strenge winter, wanneer het overgrote deel van het oesterbroed doodvriest, komt er een einde aan de werkzame carrière van de hengst. In 1964 koopt Johannes Cornelis Sitsen uit Bergen op Zoom de Twee Gebroeders, doopt het schip om in Jan Korneel en verbouwt het tot jacht: de tweede jeugd begint. Jan Korneel voormalig Twee Gebroeders CLN 15 / TH 5 Hengst uit 1908 Bouwer: JF de Klerk, Kruispolderhaven / Hontenisse, Zeeuws Vlaanderen Schippers: Rolf en Angelika Bringmann Drieëndertig jaar later verkeert het schip weer in deplorabele staat. De Jan Korneel komt terecht op de werf van Cees Droste te Hoorn en wordt bekeken door deskundigen. Het resultaat luidt: weggooien of restaureren... Met zijn kenmerkende vorm en een lengte van 11,25 meter mag de Jan Korneel beschouwd worden als een representatief voorbeeld van de hengst. In het najaar van 1997 wordt het schip op de wal gezet, eiken krommers worden uitgezocht op de zagerij, mallen gemaakt en sloopwerk verricht. Voor de aanstaande jaren worden twee fases van de restauratie met Cees Droste afgesproken: Het werfboek van de Klerk vermeldt on 1908: een Nieuwen Hingst van 29 vt vlak gebouwd in voor Norbert Rammelo. De eerste thuishavens waren Hontenisse (HON 3) en/of Philipine (PI 10) wordt de Twee Gebroeders omgenummerd tot CLN 15. In die periode zijn Piet T. Vermeersen, Piet Praet en daarna F.A.E. Vermeersen achtereenvolgens schipper. Eeuwenlang beviste men met deze schepen de kreken en zeilde men er zelfs mee tot aan Blankenberge. Toen Saeftinge verzandde en de Braakman werd afgesloten, verhuisden vele Zeeuws-Vlaamse vissers naar de visgronden boven de Westerschelde. Zij kozen de Oosterschelde en de Greve : Een nieuw vlak en leggers, de loefbijter, voor- en achterstevens, alle inhouten en de onderborden vervangen. Dit gebeurt op eigen rekening van de eigenaren Rolf en Angelika Bringmann en met steun van de FONV (Federatie Oud Nederlandse Vaartuigen). De bovenkant van het boeisel en het potdeksel zijn nog niet aan de beurt. Het oude dek, het zeilwerk en de kajuit staan er nog op, maar die komen bij de eindrestauratie aan de slag : De Jan Korneel is geadopteerd door de VZW Tolerant en ligt op de CNR-Werf te Rupelmonde. Door vrijwilligers van Tolerant, door Julian de Jonge, Michiel Verras, André Pekaar en de eigenaar wordt er weer 11 12

8 onder leiding van Cees Droste duchtig aan gewerkt. Het eerste jaar ook met behulp van de VZW De Steenschuit. Dek en kajuit gaan eraf, een nieuw voordek, het zeilwerk, nieuwe koppen voor de spanten, de achterkot en een nieuwe motor worden geplaatst, het ijzerwerk wordt volledig vervangen. Na het kalfateren van de romp wordt de volledig origineel herstelde Jan Korneel voorzien van het laatste visserijnummer TH 5. De feestelijke tewaterlating te Rupelmonde vond plaats op 14 september 2008 tijdens het Weekend op de Helling. In het voorjaar 2009 kreeg de TH 5 - Jan Korneel de status Varend Monument en de eigenaren ontvingen de W.H. de Vosprijs, toegekend door de SSRP voor de ongelooflijke inzet bij de restauratie van het bijna verloren gegane schip. Zag u nog een Zeeuw? Beschrijf hem en laat de schipper vertellen 13 14

9 Schouwen, kajuitschouwen, zeeschouwen, zalmschouwen Er zijn schouwen in vele soorten en maten, al sinds de Middeleeuwen. Boeren, handelaren, veerlui, vissers, zeilden, boomden en roeiden er mee rond en verdienden hun geld er mee. Je herkent ze direct, door de platte voor- en achterkant. Het is eigenlijk een langwerpige bak, door andere schippers soms zelfs meewarig een spekbak genoemd. Natuurlijk zijn de planken of ijzeren platen waar het schip van gemaakt is wel degelijk enigszins gebogen en heeft de schouw prima zeileigenschappen. De schouwen die afstammen van de spekbakken van het IJsselmeer worden zeeschouwen genoemd. Die zeeschouw is een populair schip. Er staan er rond de vierhonderd in het stamboek. In Friesland zie je veel schouwtjes en kajuitschouwen die als plezierjacht gebouwd zijn. Er is zelfs een schouw waarvan de afmetingen precies zijn voorgeschreven: de GWS (Grouwse Watersport Vereniging), waarmee fanatiek wedstrijden worden gezeild. Verder zijn er nog Philippinse schouwen, Tholense schouwen, Zeeuwse schouwen, Wieringer schouwen. Er zitten natuurlijk grote verschillen tussen de ene schouw en de andere. Dat is vooral te zien als er een paar naast elkaar liggen. Let dan vooral op de voorkant. Langs de grote rivieren is er nog een bijzonder type schouw te zien, met een smalle achterkant, een hoge kop en een zeildoeken schuilhuik voor de mast: de Zalmschouw. Jaap Die lui van de zalmschouwen hebben een keer in een museum in Woudrichem een oud potkacheltje ontdekt dat vroeger aan boord van zalmschouwen gebruikt werd. Bij een ijzergieterij hebben ze er toen een paar honderd laten namaken en dus hebben ze er nu allemaal één aan boord. Als er in Gorinchem of Dordrecht of waar dan ook langs de rivieren een oudhollands evenement is dan komen de zalmschouwen daar geheid op af, zoeken een hoekje van de haven op en dan gaan natuurlijk die gore potkachels aan, met turf. Je ruikt en ziet ze soms eerder dan de stoomslepers! Zag u een schouw? Gert-jan Ik heb een nichtje en die ging op een winderige dag mee zeilen in ons Friese schouwtje. Wij natuurlijk stoer doen. Toen we achter het eiland langs voeren kwamen we even in de luwte, maar direct daarna gierde er een windvlaag langs de bomen en die kwam dwars bij ons binnen. Dus die hele schouw sloeg om en iedereen lag in het water! t Was gelukkig zomer! Kees zwom naar de wal om bij een boer even te bellen. Omdat de schouw omgekeerd lag, met de mast naar beneden, klommen wij als achterblijvers er maar bovenop. Toen zegt dat nichtje: nou zie ik dat het echt een plattebodem is

10 Sybe Waterhond Schouw uit 1969 Bouwer: Van der Meulen, Sneek Schipper: F.P.M. Smit Thuishaven: Oudega Zeeschouw uit 1974 Bouwer: Scheepswerf Barends & Teske, Leiden. Schipper: R.C. Fiolet Thuishaven: Linschoten De firma Van der Meulen is al jaren een begrip in de houten scheepsbouw. Deze open schouw, lengte 3.60 meter laat zien dat kwaliteit lang mee gaat, mits er natuurlijk zorgvuldig onderhoud aan wordt gepleegd. Het scheepje, dat ook jaren onder de naam Marietje II heeft rondgevaren is nog voorzien van een oorspronkelijk katoenen zeil. Sinds drie jaar is er in de scheg een elektrische motor ingebouwd. Het vaargebied en ligplaats is Oudega in Zuidwest Friesland, maar de stalling is op de trailer in garage thuis in Oudega. Zo hopen we dat deze schouw heel oud mag worden. Dit type scheepjes past heel goed bij het Friese vaargebied, de grote en kleine meren, de slootjes, de verbindingskanalen, het lijkt zelfs, volgens de verhalen, zo te zijn dat ze in Fries water sneller varen dan in Hollands water, maar of dat waar is is nooit bewezen. Wat men ook wel zegt: één schouwtje, da s een Fries, twee schouwtjes, da s een wedstrijd. Deze zeeschouw werd als casco gekocht en vervolgens door de huidige schipper afgebouwd bij scheepswerf de Bolder te Oegstgeest. Daar gingen een paar winters mee heen. De Waterhond was zeilklaar in 1976 en kon het varen beginnen! Maar tijdens oudjaarsnacht 1980/81 was het schip slachtoffer van brand door een rotje in de winterberging. De schouw lag in het water en is losgekapt en weggewaaid. Losse onderdelen zoals rondhouten, roer en zwaarden lagen in de loods en moesten worden vervangen. Het vaargebied van de Waterhond is alle Nederlandse binnenwateren, inclusief de Zeeuwse stromen, IJsselmeer en Waddenzee, de Duitse wadden, de Oostkust van Denemarken en de Belgische binnenwateren De thuishaven is WSV De Amer in Drimmelen, vlakbij de Biesbos

11 tochten op het IJsselmeer. De oudste zoon deed regelmatig mee aan wedstrijden, tot hij, kort na zijn vader, overleed. De huidige eigenaar heeft de originele mastplank cadeau gekregen van de weduwe van de bouwer (met jaartal 1968, het Huizer Melkmeisje en de tekst vanwege den koning ). Ze had deze bewaard toen het schip werd verkocht. De ontwerptekening van het schip wilde ze niet afgeven, maar van het zeilplan mochten wél een kopie gemaakt worden. Eyseend Zeeschouw uit 1971 Bouwer: W. Schipper, Huizen Schipper: H. Groot Thuishaven: Laren De huidige eigenaars kochten de zeeschouw in oktober 2001 en ze zijn de 3e eigenaar. Het schip heette toen Beast en zag er beastachtig uit als gevolg van achterstallig onderhoud. Dat was anders toen ze in 1971, in de oude haven van Huizen, als Vrouwe Cornelia te water ging. Wanneer en door wie - de zeeschouw verkocht is aan de 2e eigenaar en wie dat was, is niet te achterhalen. Eind goed al goed; onze zeeschouw is inmiddels in goede staat terug in z n thuishaven en ligt nu bij de botterwerf in Huizen. Er komen (en varen) regelmatig mensen langs, die ons aanspreken omdat ze het schip herkennen en de familie Schipper gekend hebben. De bouwer, de heer W. Schipper uit Huizen, heeft het schip zelf gebouwd naar een ontwerp van Piet Westland, een werknemer van werf Kok te Huizen. Op 21 december 1968 startte de bouw, er is bijna twee en een half jaar aan gewerkt, daarbij ondersteund door Vrouwe Cornelia, de echtgenote van de heer Schipper. De familie - vader, moeder en drie kinderen maakte 19 20

12 Ostara Zeeschouw Bouwer: nog onbekend Schippers: F.van Yperen en E. Schrik Thuishaven: Dordrecht De Kleine Johannes, ZC 249 Zeeschouw uit 1978 Bouwer: Sytse Westerdijk, Anjum Schipper: Jan Eijrond Thuishaven: Lemmer Soms vraag je je wel eens af hoe is het toch zo gekomen? Het was een druilerige zondag, ergens in maart Tijdens het klussen aan onze Zalmschouw Aeolus bedachten we dat de tijd rijp was voor een grotere boot. Natuurlijk moest dat wel weer een platbodem zijn, een zeeschouw of grundel van een metertje of 8, met binnenboord diesel. Het moest geen opknapper zijn, we hebben immers al stevig aan de Aeolus geklust. Na een korte zoektocht vonden we in Amsterdam de Anna Maria. Citaat uit de advertentie: Leuke zeeschouw (etc etc) helaas door omstandigheden wat achterstallig onderhoud. Rond mei 2012 werd de koop gesloten. We gingen direct varen? Nee hoor, het hele vaarseizoen werd er in Amsterdam geklust. Pas eind augustus was de make-over klaar en herdoopten wij de zeeschouw in Ostara. Onze nieuwe boot was dus inderdaad geen opknapper: het was een project! Zie nog Deze zeeschouw is gebouwd door Westerdijk, maar naar eigen inzicht door de eigenaars zelf afgetimmerd, iets wat met heel veel platbodems gebeurt tot op de dag van vandaag. Het schip is vernoemd naar het beroemde boek van Frederik van Eeden. Dit thema is door middel van zelfontworpen houtsnijwerk verbeeld. Voor de mast zit Kleine Johannes op de uitkijk en op de kajuit staan de dieren uit de grote tuin van zijn ouderlijk huis. Het is een goed zeilend Fries schip. In de afgelopen 35 jaar heeft Kleine Johannes veel zeemijlen over de meren en zeeën gevaren. De schipper kan veel vertellen over lange zeiltochten en spannende wedstrijden. De lijfspreuk aan boord: Goed zeilen is een beetje geheim, maar de uitrusting en alles wat daarvoor dient kan goed worden bekeken, in de haven en zeilend over de wateren

13 Pallieter Friese kajuitschouw uit 1975 Bouwer: Brandsma Rohel, Augustinusga Schipper: Ton Loffeld Thuishaven: Leeuwarden Het schip, 8 m. lang en 3.50 breed, is gebouwd in 1975 op de werf van de toen nog levende oude heer Brandsma, die kort daarna het roer overgaf aan zijn zoon Bein. Het schip is geheel op het oog gebouwd van Frans en Deens eikenhout, met een teak dek. De Pallieter heeft een hoge kop, net als een zeeschouw. Dat is met opzet gedaan om beter bestand te zijn tegen de golven bij wat ruigere omstandigheden. Het onderhoud gebeurt nog altijd op dezelfde werf in Rohel, door Jasper Visser, die als leerling bij Brandsma ook heeft meegeholpen aan de bouw. De naam van het schip is ontleend aan de roman van Felix Timmermans waarin het levensmotto van de hoofdpersoon Pallieter carpe diem is. Hij gaat als levensgenieter door het leven en voedt zich (naast bier) met veel fruit. De appeltjes op de steven van het schip herinneren daaraan. Het schip is al sinds de bouw eigendom van de huidige schipper die er nog steeds veelvuldig en met plezier in vaart op de Friese meren, de Waddenzee en het IJsselmeer. Ook zijn vrijwel alle Nederlandse rivieren bevaren. De kinderen zijn er als het ware in opgegroeid en komen nog steeds met genoegen op de boot, inclusief hun kinderen, de kleinkinderen. De schipper is al sinds de oprichting van de VSRP lid en bezoekt regelmatig de bijeenkomsten en reünies. Maar ook de Friese reünie in Heeg hoort er bij. Daar komen de liefhebbers van houten Friese schepen bij elkaar en dat is iedere keer weer een feest. Daarover nog een verhaal: In augustus 2011, tijdens de Friese reünie die in Heeg werd gehouden. Onze dochter en schoonzoon waren aan boord met hun pasgeboren dochter Jopie Pip, die op dat moment absoluut de jongste deelnemer aan de reünie was. Tijdens het admiraalzeilen lag Jopie rustig te slapen in het vooronder. Maar op de terugweg was het huilen geblazen want het kind had honger. Mijn schoonzoon nam haar op en gaf haar in de open kuip te midden van alle terugvarende schepen de fles. Dit unieke moment werd opgemerkt door Trix Prins in één van de voorbij varende schepen, die dat meteen op foto vastlegde. Een dierbare foto van de Pallieter, maar nog meer van de opvarenden

14 Schobber, ZC 354 De Brave Bison Hoornse Zeeschouw uit 1978 Bouwer: eigen bouw Schippers: Henk en Nel Haftka Zeeschouw uit 1979 Bouwer: de Plaete, Ooltgensplaat Schippers: Frank Renes en Marjan Hogenbirk Thuishaven: Huizen Deze Hoornse zeeschouw is m. lang en 3.85 m. breed met een diepgang van 0.85 m. Dat is wat groter dan gebruikelijk voor dit soort spekbakken. Van deze schouwen zijn er in de crisisjaren 33 als visserman schouw gebouwd, maar dan waren ze niet langer dan 8.50 m. en kostten ze dan 1200 gulden. Er werd door de Zuiderzeevissers mee gevist op haring en paling. Bij toeval is er een oude en bruikbare tekening ontdekt van dit type schouw, die bij Loyds is vergroot naar m. Dit iets grotere formaat komt natuurlijk vooral ten goede aan de hoeveelheid leefruimte aan boord. Maar ook van de oude 8.50 m. vissermanschouwen zijn er nog flink wat in de vaart. De echte originele schepen zijn direct te herkennen, want ze zijn niet van gelast staal maar geklonken ijzer. De Brave Bison is een Zeeschouw die gebouwd is in 1979 bij de Jachtwerf De Plaete in Ooltgensplaat naar een ontwerp van Den Hartigh. Het schip heeft, tot ze verkocht werd in 1992, onder de naam Geertje gevaren waarna ze haar huidige naam kreeg. Eigenaren van De Plaete zeeschouwen zijn altijd nieuwsgierig naar elkaars schip. Niet vanwege het model, want dat kennen en herkennen ze direct, maar naar de wijze waarop het interieur ooit is ingetimmerd. Want dat deed iedere eigenaar zelf en er zijn dan vele varianten mogelijk. Zo ook bij de Brave Bison, waar men bijvoorbeeld een lang keukenwerkblad heeft over de volle lengte van de kajuit, positief, maar een klotsende watertank onder de kooien in het vooronder, en dat is weer wat minder. Met een lengte van 8.25 en een breedte van 3.40 is deze zeeschouw origineel van lengte, net als eertijds de spekbakken op het IJsselmeer. Een afmeting die tot gevolg heeft dat het een goed hanteerbaar schip is, geschikt voor alle vaargebieden behalve gek genoeg de volle zee. Toch nog eens nadenken over de benaming zee schouw

15 breekt; wel is er een ruim vooronder. Het is een veilige plaats voor velen, ook voor (klein)kinderen! s Avonds gaat er een grote dektent over de kuip, waardoor de leefruimte extra groot wordt. In het knusse vooronder, van 1,40 meter hoog, kunnen vier personen slapen. Donger Visserman schouw Bouwer: J.van der Heide, Stroobos Schippers: Paul Konings en Corrie Wesselo Thuishaven: Harderwijk Koken gebeurt buiten onder zeil. De Donger is een uniek schip. Er is één zusterschip van de zelfde ontwerper, dat jaren later werd gebouwd. Bij het opknappen van de Donger zijn van dit zusterschip de maten van mast en zeil overgenomen. Met dit nieuwe tuig is het een fijn te varen schip, zeer geschikt voor mooie vakanties. De Donger is 9.00 m. lang, 3,50 m.breed en 75 cm diep. Het schip is als plezierjacht ontworpen met als voorbeeld de spekbak: de open schouw waarmee gevist werd en die gebruikt werd als opvolger van de houten botter. De ontwerper is Martin Bekebrede. De schouw is gebouwd in 1978 op de jachtwerf J. van der Heide in Stroobos. De originele bouwtekeningen zijn nog aanwezig. De naam Donger is afgeleid van het riviertje de Donger, waar het schip werd gebouwd. Het riviertje bestaat niet meer, maar iedereen kent Dongeradeel. Kenmerkend voor dit schip is zijn grote diepe kuip, omdat de kajuit ont

16 Hobbel Hereditas Zeeschouw uit 1978 Bouwer: De Plaete, afbouw: W. Boshuis Schippers: N. Sonneveld en R. Paap Thuishaven: Oostelijk Flevoland Zeeschouw uit 1976 Bouwer: Blok, Bovenkarspel Schippers: J. en T. Berndes Thuishaven: Leeuwarden Hobbel is een mooi voorbeeld van een zeeschouw van een goed Huitema ontwerp, afgebouwd door een liefhebber die hield van degelijke materialen en een compleet schip. Vele jaren werd er mee door Nederland gevaren, tot de eerste eigenaar ziek werd en overleed. In 2011 werd de boot van de erven overgenomen door Niek Sonneveld en Ralph Paap en werd de ligplaats Lelystad / Oostelijk Flevoland. De eerste reis van deze twee nieuwe eigenaars (Huizen Lelystad) was op zaterdag voor Pasen in 2012, een dag met een zeer pittige wind uit de geheel verkeerde hoek. Omdat voor alle zekerheid allerlei afsluiters dicht zaten moest, midden op het Markermeer, de pan met knakworsten buiten het potdeksel worden afgegoten. Daarbij verdwenen enkele worstjes in het woelige water. En zie daar: kort daarna nam de wind prettig af en draaide waardoor uiteindelijk Hobbel, onder vol tuig in een mooi avondzonnetje, Lelystad Haven binnenzeilde. Het spreekt voor zich dat sindsdien uit alle porties knakworsten aan boord er altijd één knakworst plechtig aan de golven wordt geofferd. De boot is gebouwd door J.Blok in Bovenkarspel en in 1976 onder de naam Henri Dunant 2 in de vaart gekomen. Half jaren tachtig is de boot verkocht aan de familie Wijnbergh uit Amsterdam. Die noemden haar Kakkelobbes en hebben tot 1995 / 1996 mee gevaren. Toen is het schip via een makelaar verkocht. Uiteindelijk hebben de huidige eigenaren hem in 2006 overgenomen van de heer Lehmann uit Moers bij Duisburg. Al vrij snel na de aankoop werd besloten de boot om te dopen en Hereditas te noemen wat in het latijn erfenis betekent. De boot is dus erfenis genoemd, niet vanwege de mogelijke toekomstige waarde voor nazaten, maar als verwijzing naar het achterstallig onderhoud wat meegekocht werd bij de aanschaf

17 Het verhaal gaat dat de vorige eigenaar het schip gekocht heeft zonder dat zijn vrouw de schouw gezien had. Bij het zien van het schip schrok ze zo hevig dat ze, na een korte, felle woordenwisseling met de auto richting huis is vertrokken waardoor meneer een taxi kon nemen. Het gevolg: de boot ging gelijk weer in de verkoop. Toen de huidige eigenaren het schip kochten was het behoorlijk verwaarloosd. Nog steeds wordt met heel veel geduld en liefde gewerkt aan de dankbare restauratie van schip. Anne Gouwe schouw uit 1963 Bouwer: onbekend, Woubrugge Schipper: J. Duijndam Thuishaven: Nieuwe Wetering Deze Gouwe schouw heeft, net als de huidige eigenaar, 1963 als bouwjaar en is genoemd naar de dochter van deze eigenaar. Van de geschiedenis van deze schouw is niet veel achterhaald, Het is zelfs de vraag of de bouwplaats inderdaad in de buurt van Woubrugge was. Het type is een Gouwe Schouw en het ontwerp is van de bekende H. Lunstroo jr. De originele Sabb-motor (oktober 1963) staat nog in het schip met het mooie ploffende geluid van de langeslag. Van de originele 10 paarden zijn er in de loop der jaren enkele alvast naar de stal vertrokken met als gevolg dat we altijd komen waar we willen maar in het tempo van voor Nog meer schouwen gezien? Dat is heel goed mogelijk. De schouw wordt door sommigen de volkswagen van de platbodems genoemd. Je hebt ze in alle soorten en maten. Met het grote verschil dat platbodemzeilers liever op een golf dan in een golf zitten

18 De Bollen De bollen ontstonden rond Ze werden gebouwd in Enkhuizen, op Wieringen, in Makkum of Workum en werden vooral gebruikt voor de palingvangst. Ze zijn tot ongeveer 7,5 meter lang, 3 meter breed en jachtontwerper Gipon heeft in de zestiger jaren van het oer model een jachtontwerp gemaakt dat zeer populair is. De Vollenhovense Bol komt al rond 1860 in de werfboeken voor. Ook andere werven aan de Oostkant van de Zuiderzee bouwden deze bol. Hij lijkt wat op de Botter met de kop wat breed en hoog en de achterkant laag zodat de netten gemakkelijk konden worden binnengehaald. Als jacht van een meter of acht is de Vollenhovense bol populair. Leen Een kennis van mij heeft een Bol, het is een handzaam schip en hij kan er werkelijk mee lezen en schrijven. Op een keer draaide hij, samen met een ander jacht, de haven van Vollenhove in. Daar kan de wind lastig naar binnen waaien. Het andere jacht, groot, luxe, met een dure stuurinstallatie, twee motoren, hekschroeven en een boegschroef liet hij maar even voorgaan. Dat was maar goed ook want ondanks alle stuurmogelijkheden van het jacht had het alle water van de haven door z n schroeven gemalen voordat hij toch nog scheef tegen de wal lag. Nou, toen die Vollenhovese bol met alleen maar z n hulpdieseltje en z n roer. Hij kwam voor ons gevoel veel te hard aan, gooide z n roer om, gaf extra gas, maakte een sierlijk zwaai, haakte toen met een blok van z n kluiverboom precies een reddingboei van het grote jacht mee, gooide z n motor in de achteruit en kwam toen keurig langszij de kade. In één zwaai klaar. De reddingboei als een trofee voorop. Je zag de havenmeester in z n hok wegduiken, want die mocht natuurlijk voor dat dure jacht niet laten zien hoe hard hij lachte. Zelf een Bol gespot? Beschrijf de bol. Noem de naam, vraag de schipper naar wat interessante informatie of typische details

19 De meeste Bollen hebben een lengte van 8.10 m of 8.50 m. Onze Bol vormt hier een uitzondering op met zijn 10 m lengte. Voor zover wij hebben kunnen nagaan zijn er drie van gebouwd. De werf was indertijd in Arkel en de ontwerper was een zekere Bezemer. Deze Bol is gebouwd in 1975 en wordt door de Schipperse ( Julie) en haar scheepsmaat Emile), liefdevol onderhouden. (wat een werk!). In het vaarseizoen ligt de boot in Heeg, een prima plek om vanuit daar Friesland in te gaan en je bent zo op het Ijsselmeer of het Wad Een heerlijk schip voor nog vele jaren vaarplezier. Bolder Vollenhovense bol uit 1975 Bouwer: Kroese Schipper: Julie en Emile Thuishaven: Heeg De vollenhovense bol is rond 1900 door scheepsbouwer Kroese ontworpen als vissersboot op de toenmalige Zuiderzee. Al snel werden vollenhovense bollen ook voor andere doeleinden op de Zuiderzee gebruikt. Omdat dit soort schepen meestal richting het westen voeren (uit Vollenhove) met bijna altijd een westenwind op de kop moest het beter bestand zijn tegen overkomend water, vandaar de ronde en bolle kop. De Vollenhovense bol is van het begin af aan een geslaagd type, dat tegenwoordig ook als jacht met een kajuit aantrekkelijk is om te zien

20 Aken Er zijn veel soorten aken, visaak, boeieraak, klipperaak, ijsselaak, maar de Lemsteraak is de populairste. In het Stamboek staan tegen de vierhonderd Lemsteraken waarvan De Groene Draeck van onze (nu voormalige) Koningin het bekendst is. Voor de visserij op de Zuiderzee was een wat steviger visaak nodig dan doorgaans in Friesland gebouwd werd en zo ontstond in de 19e eeuw de Lemsteraak. Lemsteraken van begin 1900 waren vaak al gebouwd van geklonken ijzeren platen. Aan de ronde vorm en de kromme voorsteven kun je zien dat ze afstammen van de Friese schepen. Ze zijn voor de mast heel ruim. Doorgaans zat er een bun in om de vis levend te kunnen vervoeren. Er werden nogal eens bijboten meegesleept om beter te kunnen vissen. De Lemsteraken die als plezierjacht worden gebouwd hebben een wat hogere achterkant dan de vissersschepen van vroeger. Als er geen kajuit op staat noemen we het model een visserman-aak. De Lemsteraken zijn niet voor niets zo populair bij platbodemzeilers. Ze zeilen goed, ze zijn ruim en dus kan er in de kajuit van alles worden ingebouwd aan handige en luxe zaken. Schipper blij en z n gezin ook. Een aantal Lemsteraakzeilers houden er ook van om fanatiek te wedstrijdzeilen. Met stevige wind en op ruim water is zo n wedstrijd zeer spectaculair! Ook Lemsteraken heb je weer in soorten, vaak genoemd naar een speciaal kenmerk, de roef-aak, de visserman aak of genoemd naar de bouwer: blom aak. Karel Dan sta ik bij de sluis en dan zie je al van heel ver schepen aankomen varen. Dan zeg ik tegen Freek, die daar ook altijd staat: daar komt een platbodem, want dat zien we al als tie nog bij de horizon is. Dan begint ons spelletje: hij heeft wel een beetje te nieuwe zeilen. Staan er wel mooi bij. Kon wel eens een Bol zijn. Of toch een zeeschouw? Nee, ik kan het nu zien, hij heeft een bolle kop, maar wel een beetje groot voor een bol. Hij komt dichterbij. Ah, tis een aak. Weet je t zeker? Ja, nu zie ik het ook. t Is geen visserman. Nee hoor tis een lemsteraak. Metertje of twaalf. Ja hoor, natuurlijk wit, dat vinden ze tegenwoordig mooi. Die lui van vroeger smeerden er gewoon pek op. Daar willen ze met hun witte lemsteraken tegenwoordig niet meer naast liggen. Ha, de zeilen gaan neer. Dat gaat soepel. Nou zeg, ze hebben digitenne aan de mast zitten. Dat is pas authentiek! Die roef zou ik er af slijpen, daar moest zeker stahoogte onder. Zo gaan Freek en ik verder en dan kraken we zo n platbodem tot de platbodem af als het ons uitkomt. Tot de aak voor onze neus aan de wal ligt. Dan houden we netjes onze mond want iedere schipper is trots op z n schip. Of we kennen m en dan zeggen we bijvoorbeeld: hé Harry wou je nog een tosti? Hele dagen kunnen we ons zo amuseren

21 schip ook deze plaats als thuishaven heeft. De stamvader van Wim Noordegraaf was boer en woonde aan de noordzijde van het toenmalige riviertje De Graaf, vlak bij Molenaarsgraaf. Zijn naam was Arij C. Lighaam. Bij de doop van zijn derde kind, in 1726, heeft deze stamvader voor het eerst de naam Noordegraaf gebruikt. De naam is daarna nooit door een ander geregistreerd. Het riviertje De Graaf is gekanaliseerd en ging De Graafstroom heten en om deze redenen vonden de eigenaars de naam De Graafstroom toepasselijk. De Graafstroom, ZW 8 Lemsteraak uit 1994 Bouwer: Skipshelling Blom, Hindeloopen Schippers: W. Noordegraaf en M. Noordegraaf-Bijl Thuishaven: Zeewolde In 1994 werd begonnen met de bouw van dit schip, maar het kwam pas in 1997, onder de naam De Hege Wier, in de vaart nadat de afbouw door Koornstra te Harlingen was voltooid. In november 2011 wordt Wim Noordegraaf de eigenaar. Hij laat het schip inschrijven in het Stamboek onder nummer 2153 en verfraait het schip onder meer met nieuwe zeilen van Hopman te Bunschoten. Deze aak heeft natuurlijk nooit als visserschip op de Zuiderzee gevaren en geen zeilnummer gehad. Maar Zeewolde, op de bodem van de Zuiderzee, geeft toch zeilnummers uit, mits de eigenaar in Zeewolde woont en het 39 40

22 Leeuwenhart De Kale Jonker Lemsteraak uit 1974 Bouwer: Scheepswerf Krul Schipper: M.M. Huiberts Thuishaven: Den Oever Lemsteraak, VB 309 uit 1986 Bouwer: Van Rijnsoever, Deil Schippers: L. en M. Elias Thuishaven: Kudelstaart Sinds 2000 vaart de huidige eigenaar met de Leeuwenhart vanuit Den Oever, voornamelijk op de Waddenzee. Dat is natuurlijk heel goed mogelijk met een schip als dit. Een Waddeneiland bezoeken, droogvallen op een zandplaat, lekker zeilen tussen de eilanden, genieten van wind, zon en zee. Wat wil een mens nog meer. Nou ja, na afloop lekker in de kuip of binnen in het schip nagenieten van de dag. Die binnenkant is overigens door Huiberts-interieur afgebouwd. Dan heb je het niet over een paar kooien, ruwhouten banken en een potkachel, maar over een volledige kombuis, warm en koud stromend water, een salon, een eigenaarshut, een ruim vooronder en een natte cel. Het schip is ook wat de tuigage betreft goed voorzien en het is allemaal goed te bedienen. Dat is wat anders als de visserman, die ooit in nacht en ontij over de Wadden scharrelde, op zoek naar vis. Het schip is dan wel modern, het geheel is natuurlijk niet voor niets gebaseerd op een klassiek vaartuig. Want honderd jaar geleden wist men nog niet van hydraulische stuurraderen, maar men wist wel degelijk wat een ruim en degelijk scheepstype de Lemsteraak was! De Kale Jonker is een ruim tien ton wegende Lemsteraak, die in 1986 in opdracht van een Duitse arts naar een ontwerp van A. de Boer is gebouwd. Onder de naam Lientje heeft hij er in de Duitse wateren mee gevaren. In 2009 is de aak gekocht door de huidige eigenaren. Zij hebben het schip bij Van Rijnsoever compleet laten renoveren. Het jaar daarop is het schip als Kale Jonker herdoopt en in aanwezigheid van onder meer de eerste eigenaar opnieuw bij Van Rijnsoever te water gelaten. De naam van het schip is geen verwijzing naar de hoofdbeharing van de schipper of naar diens financiële welstand. Een Kale Jonker is een distel die vroeger veel voorkwam in Noord-Brabant. In de vijftiende eeuw zijn enkele toen nog jonge voorvaderen van de schipper naar Amsterdam uitgeweken. Zij hebben de Kale Jonker in hun familiewapen opgenomen als herinnering aan en respect voor hun Brabantse herkomst

23 zeildoeken zijkanten. De goot waarin het in het dek viel, zit nog onder het voordek. De vorige eigenaar heeft er een eiken kajuit opgezet, die het aanzicht in dat van een boeier veranderde. Ook de bun verdween. Het is een echte weekendzeiler. Met de uitbreiding van de familie met kleinkinderen is in 2012 besloten ze de kajuit te verwijderen en er weer een visserman uitvoering van de maken. Met een vast stalen voordek en banken. De veranderingen resulteerden in een complete refit. Dreumes Visaak uit 1910 Bouwer: Van der Werf, Buitensteverlaat (Fr.) Schippers: O. & L. Loeber Thuishaven: Sandfirden De thuishaven van de Dreumes ligt te midden van de weilanden van boer Ykema te Sandfirden, waar sinds een jaar of dertig ook een camping is. Een gammele steiger in de Vlakke Brekken was in het begin de haven. In de loop der jaren is er van alles verbeterd en uitgebreid tot een volwaardige haven, waarin onder andere drie varende monumenten. Valt er wat te repareren, dan staat de werkplaats ter beschikking en is er zo nodig hulp. Alles is geweldig, maar er is toch een klein nadeel. De haven ligt aan lager wal. Meerdere malen is het voorgekomen dat met harde wind de smalle havenmond niet zomaar in gevaren kon worden. Geen nood, even bellen en de halve camping staat klaar om je op te vangen met handen en lijnen. De Dreumes is, met een lengte van 6.40 m. een kleine visaak, meestal waren ze groter. Door de slanke vorm is het een prachtig rank scheepje en lijkt ze op een klein skûtsje. Dat was ook de reden haar Dreumes te noemen in plaats van de oude naam Herstelling. Met een mast van een Fries jacht en 23,75 m2 zeil is ze een goede zeiler. De huidige eigenaars zagen de visaak in 1995 liggen aan de kade van Sneek. De vorige eigenaar kon niet verder met de restauratie en bood haar te koop aan. Direct waren ze verliefd. Uit het water kun je de perfecte ronde rompvorm zien. Oorspronkelijk was de Dreumes uitgerust met een klapdek voor de mast, dat bij gebruik van het vooronder omhoog geklapt kon worden met 43 44

24 Bolle DX 11 (spreek uit als dee ik zelf ) Lemsteraak uit 1991 Bouwer: De Boeier, Makkum Schippers: S. en M. Weltevrede Thuishaven: Langweer Lemmeraak uit 2001 Bouwer: familie van Hees Schippers: Wouter en Ine van Hees Thuishaven: Giesbeek De huidige eigenaren kochten in 2006 deze mooie stoere Lemsteraak. Het schip heette toen Bulltje. De naam Bulltje oftewel stiertje was de bijnaam van de eerste eigenaar. Dit is vernederlandst in Bolle. De thuishaven is Langweer voor de zomer, de winterstalling wordt verzorgd door de Workumer jachthaven. Het zeilgebied voor de weekenden is Friesland in de breedste zin van het woord, met een vrije week wordt op de Wadden en het IJsselmeer gezeild. De eigenaren dachten NOOIT het grotere water op te gaan, maar door het enorme vertrouwen in Bolle durven ze dat nu makkelijk aan. De eerste keer op de Waddenzee is er meegezeild met een flottielje van Heegh by de Mar, een bekende platbodemverhuurder in Heeg, Friesland, waar de eigenaars van Bolle eerst jaren allerlei schepen gehuurd hadden. Een goede manier om platbodemzeiler te worden! Een eigen aak is dan uiteindelijk de vervulling van een droom: een varend tweede huis. Het begon allemaal in 2011, met het laten bouwen van het casco. Daarna volgde drie jaar hard ploeteren, rekenen, bouwen, en timmeren. In het voorjaar van 2004 ging de DX 11 te water. Het eerste jaar is er nog zonder mast en zeilen gevaren. Vanaf 2005 werd er ieder jaar een zeil bijgekocht. Inmiddels is er met deze Lemmeraak al duizenden mijlen gevaren. Het schip is twee keer in Denemarken geweest en ook op Helgoland. De Nederlandse en Duitse Waddenzee en het IJsselmeer zijn de favoriete vaargebieden. De DX 11 is ook gemeten en heeft al vier keer meegedaan met het Nederlands Kampioenschap platbodemzeilen. Daarbij heeft de bemanning al bewezen het schip goed in de hand te hebben en over zeilervaring en talent te beschikken, want de DX 11 schuift steeds een beetje naar boven in het klassement. De top-10 halen is nog niet gelukt! 45 46

25 Windlust De Bever Lemmeraak uit 1978 Bouwer: Blom, Hindelopen Schippers: T. Wiegmans en A. Versteegh Thuishaven: Heusden a/d Maas Lemsteraak uit 1998 Bouwer: Blom, Hindelopen Schippers: H. en W. van Dijk Thuishaven: Ravenstein Deze lemsteraak is gebouwd als casco bij Blom in Hindelopen in 1978 en zelf afgebouwd door de heer van Vugt uit Made. Het schip heette toen de Vrouwe Chistina. In 2000 werd de heer Winnubst uit Wassenaar de bezitter van het schip dat hij de naam Windlust gaf. De binnenkant werd helemaal vernieuwd door De Scheepsbouwers in Werkendam. In 2004 hebben de huidige eigenaars het schip gekocht. De thuishaven is nu Heusden aan de Maas. Samen met Lemsteraak de Bever is in 2011 een mooie reis gemaakt naar Denemarken en Zweden. Daarbij natuurlijk midden in Kopenhagen gelegen, veel gezien, heerlijk gezeild maar met soms een beetje te veel wind. Het was een bijzonder en opvallend koppel, die twee platbodems uit Holland. Duidelijk is dat de schippers nog vele jaren van hun boot hopen te genieten. De thuishaven van de Bever, Windkracht 13 te Ravenstein aan de Maas, is te zien als je op de A50 de brug over de Maas passeert. Het haventje aan de Maas is ingesloten tussen de spoorbrug Nijmegen den Bosch en de A50. De Bever heeft een hydraulisch strijkbare mast zodat de bruggen in de rivier voor de schippers geen probleem vormen. De opdrachtgever voor de bouw van de Bever was Dolf Koch uit Giesbeek en hij heeft destijds het schip laten afbouwen bij jachtwerf Brandsma te Augustinusga. De huidige schippers zijn de tweede eigenaar en varen het schip inmiddels 10 jaar met veel plezier. Sinds 2010 hebben zij meer tijd om te varen, zo hebben wij In 2011 een tien weken durende reis gemaakt naar de Oostzee samen met de Lemsteraak de Windlust. Op deze tocht hebben we onder meer Kopenhagen en ook Malmö bezocht, in totaal 2100 km gevaren en slechts 1 tank diesel verbruikt. De Bever is een sterk en betrouwbaar schip en een goede zeiler

26 Windstreek Lemsteraak uit 1994 Bouwer: Stofberg, Enkhuizen Schipper: F. Martens Thuishaven: Workum Nog meer aken gezien? Misschien een foto gemaakt, een passagier gesproken. Aan dek gezeten? In de jaren 1960 tot 1994 bouwde Stofberg een serie lemsteraken op zijn manier en volgens zijn vakmanschap en dat werd gewaardeerd. Circa 35 aken zijn van de werf afgekomen en de meesten varen nog altijd rond. Bijzonder aan deze schepen is bijvoorbeeld dat ze boven de waterlijn geklonken zijn en niet gelast en dat de kajuitopbouw is uitgevoerd in mahoniehout. De Windstreek is de laatst gebouwde aak van deze serie. De bouw vond plaats in opdracht van de heer V.d. Wind, vandaar de naam. In de afgelopen jaren werd ze gebruikt door Scheepswijs om mensen enthousiast te maken voor het platbodemzeilen en de kneepjes van het wadden- en wedstrijdzeilen bij te brengen. In die kringen werd ze een volgzaam schip genoemd. De huidige eigenaars hebben het schip een jaar geleden gekocht. Ze is daarmee teruggekomen in het actieve bestand van stamboekschepen. Als de eigenaars over hun schip praten dan kun je rustig stellen: ze zijn er nog steeds verliefd op

27 Boeiers, tjotters en Friese jachten Het woord Boeier komen we al tegen in boeken uit de 15e eeuw. Dat wil niet zeggen dat boeiers er in die tijd hetzelfde uitzagen als nu. Pas rond 1870 worden in Friesland voor het eerst de boeiers gebouwd waar we nu nog steeds vol bewondering naar kijken. Prachtige ronde schepen, meestal van eikenhout, ook wel van staal, 5 tot 12 meter lang, vast voordek en kajuit achter de mast. In het stamboek staan rond de zestig boeiers, waarvan een flink aantal meer dan honderd jaar oud is! Boeiers zijn vaak blank gelakt, gevernist, zodat de lijnen en nerven van het eikenhout mooi te zien zijn. Ook het Statenjacht van Friesland is een blank gelakte boeier die zo goed wordt onderhouden en gepoetst dat, zo zegt men, een vlieg er op uitglijdt. De kleinere broertjes of zo u wilt zusjes van de boeier zijn de Tjotter en het Friese jacht. Ook rond, dus dat wil zeggen dat de boot, van bovenaf gezien, een ronde (ovale) vorm heeft. Uiteraard van eikenhout gebouwd met mooie brede zijzwaarden en een gaffeltuig. Heerlijk om mee te varen. Ga maar eens kijken in Heeg, bij Pier Piersma. Tjeerd bij het begin van een wedstrijd weet je vaak niet wie er in de andere tjotters zitten, maar aan de manier waarop met de zijzwaarden wordt omgegaan kun je vaak direct al weten in welke boot de echte platbodemzeilers zitten. Bij de benedenboeien leer je overigens iedereen kennen met als kenmerk: hoe kleiner de boot hoe groter de mond. Ludana Een van de drie grootste boeiers van Nederland, het Statenjacht van de provincie Fryslan is net iets langer, maar smaller. Lengte 10.35m, breedte 4.50m, hoogste punt van de mast is 17.75m boven water en er staat 90 m2 zeil op. Dat heet fors. De Ludana werd in 1893 in Amsterdam gebouwd voor de Leeuwardense notaris Lette van Oostvoorne en is altijd plezierjacht geweest, veel varend op de Hollandse en Friese meren. Van 1934 tot 1978 zeilde de Ludana in en rond Engeland en tijdens de oorlogsjaren lag zij voor anker op de Theems, als tijdelijk onderkomen voor oorlogsvluchtelingen. Sinds 1992 is het schip in stapjes bijna helemaal gerestaureerd en inmiddels in glorieuze staat van onderhoud. In Blokzijl zei een klein meisje Oma, het is net of er glas ligt op dat schip waarop oma antwoordde: nee, dat schip is zo mooi gelakt. En dat houden we zo! Zie ook Boeier uit 1893 Bouwer: Bernhard Schipper: Dries Verwaaijen Thuishaven: Workum 51 52