DJI in getal

Transcriptie

1 DJI in getal De divisies GW/VB en ForZo/JJI nader belicht Juli 2017

2

3 Colofon Directie Afdeling Directie Beleid en Bestuursondersteuning Beleid, cluster Analyse Adresgegevens Turfmarkt DP Den Haag Postbus GC Den Haag Contactpersonen GW: Joost de Looff VB: Machteld van de Haar ForZo: Nol van Gemmert JJI: Hans Valstar E: E: E: E: M.m.v. : Cyril van Schijndel Paul Linckens Tijs Bagchus Willem Gordeau Pagina 3 van 108

4 DJI in getal Juli 2017 Pagina 4 van 108

5 Voorwoord De Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) heeft als missie het leveren van een bijdrage aan de veiligheid van de samenleving door de tenuitvoerlegging van vrijheidsstraffen en vrijheidsbenemende maatregelen en door de aan onze zorg toevertrouwde personen de kans te bieden een maatschappelijk aanvaardbaar bestaan op te bouwen. Deze publicatie geeft inzicht in de ontwikkelingen van de doelgroepen gevangeniswezen, vreemdelingenbewaring, forensische zorg en justitiële jeugdinrichtingen en beslaat de periode De publicatie is bedoeld voor het management en beleidsmedewerkers van DJI, het bestuursdepartement van VenJ, onderzoekers en andere geïnteresseerden. De publicatie DJI in getal is te vinden op internet: Peter Hennephof Hoofddirecteur Dienst Justitiële Inrichtingen Pagina 5 van 108

6 DJI in getal Juli 2017 Pagina 6 van 108

7 Inhoud Colofon 3 Voorwoord 5 Samenvatting 9 Hoofdstuk 1 Inleiding Inleiding/Aanleiding Doel Leeswijzer 13 Hoofdstuk 2 Gevangeniswezen Inleiding Capaciteit Instroom Populatie Uitstroom Incidenten Recidive 39 Hoofdstuk 3 Vreemdelingenbewaring Inleiding Capaciteit Instroom Populatie Uitstroom Incidenten 54 Hoofdstuk 4 Forensische Zorg Inleiding Capaciteit tbs Instroom Populatie Uitstroom Incidenten Overige Forensische Zorg Recidive 74 Hoofdstuk 5 Justitiële Jeugdinrichtingen Inleiding Capaciteit Instroom Populatie Uitstroom Incidenten Recidive 93 Bijlage 1 Kengetallen DJI 95 Bijlage 2 Processchema Gevangeniswezen 97 Bijlage 3 Processchema Vreemdelingenbewaring 98 Bijlage 4 Processchema Forensisch Psychiatrisch Circuit 99 Bijlage 5 Processchema Justitiële Jeugdinrichtingen 100 Bijlage 6 Begrippenlijst 101 Pagina 7 van 108

8 DJI in getal Juli 2017 Pagina 8 van 108

9 Samenvatting DJI De Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) is gedurende de periode geconfronteerd met een sterke afname van de bezetting en daarmee de behoefte aan plaatsen. De totale bezetting is in deze periode gedaald van naar : een daling van 24%. De dalende behoefte aan plaatsen heeft geleid tot leegstand. De direct inzetbare capaciteit is verminderd van plaatsen tot plaatsen: een afname van circa 23%. De afname is (groten)deels tot stand gekomen door het sluiten van meerdere inrichtingen en het in reserve zetten van plaatsen. De grootste daling heeft overigens plaatsgevonden in de periode De overige forensische zorg daarentegen laat een sterke groei zien. Het gerealiseerd aantal plaatsen bij zorgaanbieders is met ruim 61% toegenomen van in 2012 tot in In 2016 zijn er geen ontvluchtingen geweest en hebben zes gedetineerden suïcide gepleegd. Gevangeniswezen In de verslagperiode van 1 januari 2012 tot en met 31 december 2016 is de gemiddelde direct inzetbare capaciteit met iets meer dan plaatsen afgenomen (van tot plaatsen). Binnen het totaal is het aantal plaatsen op meerpersoonscellen de afgelopen jaren fors toegenomen: van plaatsen eind september 2012 tot eind september Vanaf 2014 vindt er een daling van de instroom plaats. Was deze in 2014 nog personen, in 2015 was deze en in 2016: In 2016 is met name de instroom van arrestanten, die zijn veroordeeld tot een hechtenisstraf (overtreding) gedaald. Met personen komt de totale populatie (bezetting op peilmoment) in 2016 circa 21% lager uit dan in 2012 (incl. extramuraal). Opvallend is de sterke daling van het aantal gedetineerden in voorlopige hechtenis en van het aantal justitiabelen dat is ingesloten vanwege het niet betalen van een financiële sanctie. Daarnaast is er een stijging van het aantal ISD-ers. Mede als gevolg van de invoering van het adolescentenstrafrecht (ASR) in 2014 is het aantal adolescenten binnen het gevangeniswezen zeer sterk afgenomen: de categorie jaar is vanaf 2012 met 65% gedaald en vanaf 2012 is de categorie jaar met 50% gedaald. De helft van alle gedetineerden die in 2016 zijn uitgestroomd, kende een verblijfsduur van 24 dagen (mediaan). De detentierecidive (opnieuw in detentie) is gedaald: 35,2% van degenen die in 2002 uitstroomden was binnen twee jaar terug in detentie, bij de uitstroom 2014 is dit binnen twee jaar 29,2%. De WODC-cijfers (opnieuw in contact met justitie) liggen hoger (is immers breder dan alleen detentie; bijv. ook taakstraffen), maar geven ook een daling weer (van 55,3% bij uitstroom 2002 tot 47,1% bij uitstroom 2012). Pagina 9 van 108

10 DJI in getal Juli 2017 Binnen de onderzochte landen van Europa heeft Nederland met Finland de laagste detentieratio: 51 gedetineerden per inwoners (Engeland en Wales kennen de hoogste detentieratio: 147 per inwoners). Vreemdelingenbewaring De capaciteit bij de Vreemdelingenbewaring (VB) is gedaald van plaatsen in 2012 naar 757 in 2016; een daling van circa 57%. De bezetting is ook afgenomen: van 949 personen in 2012 tot 301 personen in Dit is een daling van circa 68%. In 2016 is de instroom gedaald tot vreemdelingen; in vergelijking met 2012 is dat een afname van bijna 53%. Zowel de bezetting als de instroom zijn in 2016 echter wel weer toegenomen ten opzichte van De bezetting op 30 september 2016 is met 301 personen maar liefst zo n 94% hoger dan die op 20 september 2015: 155. De meest voorkomende landen (top 5) van waaruit vreemdelingen zijn ingestroomd in 2015, zijn: Albanië (20,4%), Marokko (11,5%), Algerije (6,0%), Afghanistan (4,4%) en Nigeria (3,3%). In oktober 2014 is er een tijdelijke voorziening voor gezinnen met kinderen en alleenstaande minderjarige vreemdelingen (AMV er) in gebruik genomen. De structurele voorziening is in april 2016 in gebruik genomen. De verblijfsduur in vreemdelingenbewaring is afgenomen van gemiddeld bijna 11 weken in 2012 naar iets meer dan zes weken in Forensische Zorg De (direct inzetbare) capaciteit van de Forensische Psychiatrische Centra (FPC s) is gedaald van plaatsen in 2012 tot in 2016: dit is een daling van circa 25%. De bezetting is afgenomen van personen in 2012 tot in 2016: minus 22%. Naast de FPC s kent de divisie ook de verantwoordelijkheid voor Overige Forensische Zorg (OFZ). Het gaat hierbij om alle forensische zorg in strafrechtelijk kader anders dan FPC s. Deze vorm van zorg laat een sterke stijging zien van het aantal gerealiseerde plaatsen bij zorgaanbieders; van in 2012 tot in Er treedt een stijging op van bijna 62%. Het aantal opleggingen terbeschikkingstelling (tbs) met bevel tot verpleging is in tien jaar tijd meer dan gehalveerd. Het aantal opleggingen in 2016 bedraagt 98. Het aantal opleggingen tbs met voorwaarden stabiliseert zich de afgelopen jaren rond de 70 per jaar. In april 2013 is door de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie een convenant gesloten met Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) Nederland en de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN). Een belangrijk element in dit convenant betreft het terugbrengen van de behandelduur van tbs met dwangverpleging naar Pagina 10 van 108

11 gemiddeld acht jaar. De meest recente meetwaarde (volgens instroomcohorten) komt uit op 7,2 jaar. De prevalentie van algemene 2-jarige recidive van tbs ers uitgestroomd in de periode varieert tussen de 18,3% en 26,4%. De prevalentie ernstige recidive varieert tussen de 15,3% en 23,3%. De prevalentie van ex-tbs-gestelden met bevel tot verpleging die binnen twee jaar zeer ernstig recidiveren, ligt daarentegen een stuk lager: tussen 3,4% en 7,7%. Over de jaren heen valt op dat de prevalentie recidivisten vanaf het cohort daalt. Justitiële Jeugdinrichtingen De direct inzetbare capaciteit van de Justitiële Jeugdinrichtingen (JJI s) is afgenomen van 800 plaatsen in 2012 tot 523 plaatsen in Dit is een daling van bijna 35%. De bezetting is afgenomen van 545 jeugdigen in 2012 tot 421 jeugdigen in 2015: een afname van ongeveer 23%. De instroom van strafrechtelijke jeugdigen is gedaald van in 2012 tot in 2016: minus 23%. De daling van de instroom is een gevolg van een dalende geregistreerde (ernstige) criminaliteit en de verruiming van alternatieve afdoeningen. In 2016 zijn er in totaal ruim 300 ASR-jeugdigen opgenomen in een JJI. De zittende populatie van de leeftijdsklasse van 18 jaar en ouder vormt circa 70% van de totale populatie in Door de jaren heen kan gesteld worden dat van de zittende populatie circa 40-45% voorlopig gehecht is, 10% jeugddetentie heeft en 45-50% een PIJ-maatregel (Plaatsing in een Inrichting voor Jeugdigen). Het aantal lopende PIJ-maatregelen is afgenomen van 319 in 2012 tot 208 in 2016: dit is een afname van ruim eenderde. Het percentage recidive binnen twee jaar na beëindiging van de PIJ-maatregel bedraagt voor het uitstroomjaar ,1% voor wat betreft zeer ernstige recidive. De sterke daling, die vanaf instroomjaar 2006 inzette, ligt nagenoeg op hetzelfde niveau als uitstroom Pagina 11 van 108

12 DJI in getal Juli 2017 Pagina 12 van 108

13 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Inleiding/aanleiding Sinds 2009 brengt DJI jaarlijks de publicaties in getal uit. Deze publicaties bevatten vooral kwantitatieve informatie over de doelgroepen gevangeniswezen, vreemdelingenbewaring, forensische zorg en justitiële jeugdinrichtingen. De laatste versie is uitgebracht in mei 2016 en omvatte de periode 2011 tot en met In 2015 heeft er binnen DJI een reorganisatie plaatsgevonden, waarbij de doelgroepen gevangeniswezen en vreemdelingenbewaring zijn samengevoegd tot één divisie GW/VB en de doelgroepen forensische zorg en justitiële jeugdinrichtingen tot de divisie ForZo/JJI. Voor u ligt de publicatie De opzet is tot stand gekomen op advies van enkele stakeholders, waarbij de verschillende doelgroepen in één rapport zijn samengebracht DJI in getal; de divisies GW/VB en Forzo/JJI nader belicht. 1.2 Doel De publicatie DJI in getal geeft een overzicht van cijfers uit de verschillende doelgroepen en is bedoeld voor het management en beleidsmedewerkers van de Dienst Justitiële Inrichtingen, het bestuursdepartement en personen werkzaam in het veld van DJI, onderzoekers en andere geïnteresseerden. 1.3 Leeswijzer Hoofdstuk 2 beschrijft de ontwikkelingen binnen het gevangeniswezen in de periode 2012 tot en met In hoofdstuk 3 wordt de vreemdelingenbewaring beschreven. Hoofdstuk 4 geeft inzicht in de ontwikkelingen die zich in de forensische zorg inclusief de overige forensische zorg hebben voorgedaan. Hoofdstuk 5 gaat in op de justitiële jeugdinrichtingen. Pagina 13 van 108

14 DJI in getal Juli 2017 Pagina 14 van 108

15 Hoofdstuk 2 Gevangeniswezen Inleiding Het gevangeniswezen is, met uitzondering van de tbs-maatregel en de vreemdelingenbewaring, verantwoordelijk voor de tenuitvoerlegging van vrijheidsstraffen en vrijheidsbenemende maatregelen opgelegd aan meerderjarigen, alsmede aan minderjarigen van 16 of 17 jaar die zijn veroordeeld volgens het volwassenenstrafrecht. De Huizen van Bewaring (HvB) zijn bestemd voor gedetineerden die in voorlopige hechtenis verblijven en nog niet in eerste aanleg zijn veroordeeld. In de gevangenissen verblijven personen die zijn veroordeeld. Beide hoofdbestemmingen kennen naast het reguliere regime, differentiaties voor specifieke doelgroepen. Elke vestiging beschikt over een extra zorgvoorziening (EZV) voor kwetsbare gedetineerden, die niet kunnen functioneren in het reguliere regime van een HvB of een gevangenis. In vier Penitentiaire Psychiatrische Centra (PPC) verblijven gedetineerden met ernstige psychiatrische stoornissen of psychische problemen. Het Justitieel Centrum voor Somatische Zorg (JCvSZ) is bestemd voor gedetineerde patiënten die niet-spoedeisende somatische zorg nodig hebben. Meerderjarige zeer actieve veelplegers kunnen per vonnis maximaal twee jaar lang de maatregel plaatsing in een inrichting voor Stelselmatige Daders (ISD) opgelegd krijgen. Personen die door de politie zijn aangehouden vanwege een openstaand vonnis, verblijven in de eerste acht weken in een zogenoemd arrestantenregime met een beperkt dagprogramma. Voorts is er een terroristenafdeling, een extra beveiligde inrichting, een afdeling voor beheersproblematische gedetineerden, afdelingen voor strafrechtelijke vreemdelingen en afdelingen waar een beperkt of zeer beperkt beveiligd regime wordt gevoerd met meer vrijheden voor de gedetineerden. De meeste gedetineerden ondergaan hun straf of maatregel volledig in een penitentiaire inrichting (PI). Het gevangeniswezen is echter ook verantwoordelijk voor de tenuitvoerlegging van vrijheidsstraffen in extramurale detentievormen zoals de Penitentiaire Programma s (PP). Het gevangeniswezen maakt tevens gebruik van ingekochte plaatsen bij de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) en voorzieningen voor beschermd en begeleid wonen. 2.2 Capaciteit Dit hoofdstuk beschrijft de belangrijkste capaciteitsmaatregelen die door het gevangeniswezen in de periode zijn genomen om het intramurale capaciteitsaanbod zoveel mogelijk af te stemmen op de afgenomen vraag en tevens te voldoen aan bezuinigingsopdrachten. Reductie capaciteit De capaciteit van de penitentiaire inrichting Tilburg is gedurende de gehele verslagperiode verhuurd aan België. Het contract is per beëindigd. Vanaf september 2015 is de locatie Norgerhaven van de PI Veenhuizen verhuurd aan Noorwegen. In 2016 zijn de inrichtingen Amsterdam Over-Amstel, Tafelbergweg, Haarlem, Arnhem (De Berg) en Breda definitief gesloten. In hetzelfde jaar is het Justitieel Complex Zaanstad opgeleverd. In de verslagperiode is de gemiddelde capaciteit met plaatsen afgenomen. Pagina 15 van 108

16 DJI in getal Juli 2017 Reservecapaciteit en in stand te houden capaciteit In 2009 is gestart met het aanwijzen van reservecapaciteit. Deze capaciteit moet snel inzetbaar te maken zijn om (tijdelijk) extra (seizoens)aanbod van in te sluiten justitiabelen op te vangen. De kostprijs van de reservecapaciteit is beduidend lager dan de kostprijs van de direct inzetbare capaciteit. Het betreft in meerderheid tweede bedden op meerpersoonscellen. In 2016 is de direct inzetbare capaciteit verder gereduceerd met nog eens plaatsen. Onder de noemer in stand te houden capaciteit zijn deze plaatsen buiten gebruik gesteld en slechts zeer beperkt gefinancierd (onder andere voor de kosten van huurcontracten). Intensivering meerpersoonscelgebruik Het aantal plaatsen op meerpersoonscellen is de afgelopen jaren fors toegenomen. Van plaatsen eind september 2012 tot eind september Het betekent overigens niet dat deze plaatsen ook allemaal zijn bezet. In de praktijk zijn plaatsen (d.w.z. het 1e + het 2e bed) als zodanig ingezet. De rest staat geconcentreerd leeg of is aangewezen als reservecapaciteit dan wel in stand te houden capaciteit. Pagina 16 van 108

17 Grafiek 2.1 Gemiddelde capaciteit gevangeniswezen (incl. Penitentiaire Psychiatrische Centra) 1 1 Voor een juiste interpretatie van de capaciteitscijfers in deze publicatie is het volgende van belang: Plaatsen die zijn verhuurd aan België (PI Tilburg) en Noorwegen (locatie Norgerhaven) zijn niet meegeteld. Hoewel de financiering van de Penitentiaire Psychiatrische Centra (PPC s) verloopt via de Divisie Forensische Zorg/Justitiële Jeugd Inrichtingen van DJI, zijn de PPC s gesitueerd in penitentiaire inrichtingen. De capaciteit van de PPC s (2012: 692, 2013: 680 en 2014 t/m 2016: 620 plaatsen) is daarom meegeteld. VN-plaatsen, plaatsen voor het Internationaal Strafhof en arrestantenplaatsen op politiebureaus waarover de Divisie Gevangeniswezen/Vreemdelingenbewaring op contractbasis kan beschikken, zijn niet meegeteld. Plaatsen die door de Divisie Forensische Zorg/Justitiële Jeugd Inrichtingen van DJI binnen een particuliere zorginstelling worden ingekocht ten behoeve van gedetineerden met een bijzondere zorgbehoefte, zijn ook niet meegeteld. Personen die in de laatste fase van hun straf een penitentiair programma volgen, leggen geen beslag op de intramurale DJI-capaciteit en blijven daarom in deze paragraaf buiten beschouwing. De teleenheid bij meerpersoonscellen is het aantal bedden. Pagina 17 van 108

18 DJI in getal Juli Instroom Deze paragraaf geeft een beeld van het jaarlijks aantal gedetineerden dat in voorlopige hechtenis is genomen of als arrestant of zelfmelder is ingestroomd. Grafiek 2.2 Instroom vanuit de vrije maatschappij of het politiebureau Na eerdere stijgingen in 2013 en 2014 is de totale instroom in 2015 en 2016 afgenomen. In totaal is de instroom in 2016 ten opzichte van 2014 met ruim personen afgenomen (minus 20%). Ten opzichte van 2012 is de daling 15%. Per categorie gedetineerde varieert het beeld sterk. Het aantal verdachten dat is ingesloten na een bevel tot voorlopige hechtenis is tot en met 2014 fors gedaald. In 2015 en 2016 heeft deze daling zich gematigder voortgezet. Tussen 2012 en 2014 is het aantal veroordeelde arrestanten sterk gestegen, om vervolgens in 2015 en 2016 flink te dalen. De instroom van zelfmelders is in de verslagperiode ruim verdubbeld. Grafiek 2.3 Instroom naar categorie Pagina 18 van 108

19 Instroom arrestanten In tabel 2.1 zijn de ingestroomde arrestanten onderscheiden naar de aard van de opgelegde straf of maatregel. Tabel 2.1 Instroom van arrestanten naar insluitingstitel Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Titel Vrijheidsstraf/maatregel: Gevangenisstraf ISD-maatregel Hechtenisstraf (principale hechtenis) Vervangende sanctie/dwangmaatregel: Vervangende hechtenis taakstraf Detentie vanwege financ. sanctie: Verv. hechtenis geldboete Gijzeling wet Mulder Verv. hechtenis wet Terwee Lijfsdwang ontnemingsmtr Gijzeling strafbeschikking Overig: TBS passant Bewaring uitlevering Bewaring, gevangenh. ihkv WOTS Overig Onbekend Totaal Veel arrestanten moeten meerdere vonnissen aansluitend uitzitten. Dat kunnen (principale) vrijheidsstraffen zijn, maar ook meerdere vervangende sancties of dwangmaatregelen. Combinaties komen ook veelvuldig voor. In die gevallen wordt eerst de principale straf ten uitvoer gelegd en daarna de vervangende sanctie of dwangmaatregel. Bij meerdere vonnissen is de arrestant in tabel 2.1 gerubriceerd onder de straf of maatregel die het eerst ten uitvoer is gelegd. De tabel geeft dus niet de totale aantallen vonnissen weer die zijn uitgesproken tegen arrestanten. Instroom arrestanten veroordeeld tot vrijheidsstraffen Het aantal ingestroomde arrestanten met een gevangenisstraf is gestegen. Het is mogelijk dat een iets terughoudender beleid bij de toepassing van het middel van voorlopige hechtenis in vergelijkbare zaken, heeft geresulteerd in meer opgelegde gevangenisstraffen waarbij de veroordeelde niet vooraf in voorlopige hechtenis verbleef. Er staat een opvallende daling tegenover van het aantal arrestanten dat is veroordeeld tot een hechtenisstraf. Daarbij is sprake van een overtreding en niet van een misdrijf. De instroom ISD betreft geen mensen die in aansluiting op de preventieve hechtenis veroordeeld zijn tot de ISD-maatregel, maar nagenoeg alleen aanhoudingen van personen die zich hebben onttrokken aan de tenuitvoerlegging van hun ISDmaatregel (zie paragraaf 2.6). Instroom arrestanten voor vervangende straffen en gijzelingen In 2016 zijn bijna personen in het gevangeniswezen ingestroomd, omdat de executie van een taakstraf of een financiële sanctie niet tot een succesvol einde is Pagina 19 van 108

20 DJI in getal Juli 2017 gebracht. Dit is een derde minder dan in Deze daling is voornamelijk veroorzaakt door een sterke afname van het aantal gijzelingen op basis van de Wet Mulder (-64%) en de wet OM-afdoening (strafbeschikkingen: -83%). Gijzelingen en vervangende hechtenis voor niet betaalde boetes Sinds 1 februari 2008 mag het Openbaar Ministerie (OM) zelf straffen opleggen voor veel voorkomende strafbare feiten. De wet OM-afdoening biedt de Officier van Justitie, bestuursorganen en opsporingsambtenaren de mogelijkheid een strafbeschikking uit te vaardigen. Het volume van deze sanctiestroom is geleidelijk toegenomen en eind 2013 zijn de eerste gegijzelden wegens niet betalen van de strafbeschikking, ingestroomd bij DJI. Het aantal door het OM aangeboden transacties en door de rechter opgelegde geldboetes (en min of meer automatisch ook het aantal vervangende straffen vanwege niet betaalde boetes) is door het gebruik van de nieuwe sanctiemodaliteit sterk afgenomen. De kantonrechter kan eveneens een gijzelingsmachtiging verlenen voor het niet betalen van verkeersboetes. De boetes zijn, buiten het strafrecht om, opgelegd met toepassing van de Wet Administratiefrechtelijke Handhaving Verkeersvoorschriften (WAHV, ofwel Wet Mulder). In de afgelopen jaren is het aantal gijzelingen uitermate grillig verlopen. Tot 2013/2014 een forse stijging, in 2015/2016 gevolgd door een sterke daling. De aanvankelijke stijging was vooral het gevolg van het onder de WAHV brengen van het bezit van voertuigen die niet verzekerd zijn; artikel 30 van de Wet Aansprakelijkheidsverzekering Motorrijtuigen (WAM). Voorheen viel dit onder het strafrecht en moesten overtreders worden gedagvaard voor de kantonrechter als ze niet ingingen op een transactievoorstel. Dat beperkte het aantal gevallen dat jaarlijks kon worden aangebracht. Van verschillende kanten (Tweede Kamer, Nationale ombudsman) is aandacht gevraagd voor meer maatwerk om schrijnende gevallen bij gijzelingen voor strafbeschikkingen en voor verkeersovertredingen zoveel mogelijk te voorkomen. Onder auspiciën van het programma Uitvoeringsketen Strafrechtelijke Beslissingen (USB) zijn verbetermaatregelen voor de executie van alle financiële sancties voorgesteld en in gang gezet. Daarbij is onderscheid gemaakt tussen mensen die niet willen en mensen die niet kunnen betalen. De maatregelen hebben betrekking op het gehele traject van inning, verhaal met en zonder dwangbevel, inname rijbewijs, buitengebruikstelling voertuig tot de vordering gijzeling. De kritische houding van de kantonrechters heeft vanaf het tweede kwartaal van 2015 geresulteerd in de sterke daling van zowel het aantal Mulder-gijzelingen als het aantal gijzelingen voor niet betaalde strafbeschikkingen. Pagina 20 van 108

21 Instroom zelfmelders Tabel 2.2 Instroom van zelfmelders naar verblijfstitel Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Titel Gevangenisstraf Hechtenisstraf Overig Onbekend Totaal In 2012 is, vooruitlopend op de sluiting van een deel van de beperkt beveiligde inrichtingen (BBI s), geleidelijk capaciteit buiten gebruik gesteld en zijn ten opzichte van voorgaande jaren tijdelijk minder zelfmelders opgeroepen. Eind 2013 zijn maatregelen genomen om de werkvoorraad niet verder op te laten lopen. Het aantal zelfmelders is in 2014 weer gestegen. Zelfmelders dienen zich vanaf die tijd te melden bij een reguliere gesloten inrichting, waar ze direct in het plusregime geplaatst worden, dus met meer vrijheden dan andere instromers. Later in 2014 is ook de zelfmeldprocedure gewijzigd. In de nieuwe procedure wordt een kandidaat direct, zonder tussenkomst van - zoals eerder - het Centraal Justitieel Incassobureau, door DJI opgeroepen om zich in een penitentiaire inrichting te melden. De tijd tussen het moment van het informeren van de veroordeelde en de melddatum is bovendien aanzienlijk verkort. Met de nieuwe procedure is het aantal op te roepen veroordeelden door DJI alsook het opkomstpercentage aanzienlijk toegenomen. Instroom naar geslacht Bezien over de gehele periode is er weinig veranderd in het procentuele aandeel van vrouwen in de instroom. Hun aandeel schommelt rond de 8%. Tabel 2.3 Instroom naar geslacht Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Geslacht Man , , , , ,4 Vrouw , , , , ,6 Totaal Pagina 21 van 108

22 DJI in getal Juli Populatie De gegevens in deze paragraaf hebben betrekking op de populatie waarvoor het gevangeniswezen (eind)verantwoordelijk is op 30 september in de verslagperiode 2. Totale populatie In grafiek 2.4 wordt een onderscheid gemaakt in gedetineerden die verblijven in penitentiaire inrichtingen (incl. de Penitentiaire Psychiatrische Centra) en personen die in een zorginstelling 3 verblijven of extramuraal een penitentiair programma volgen. De twee laatste groepen verblijven buiten een penitentiaire inrichting. Grafiek 2.4 Populatie , binnen en buiten penitentiaire inrichting (incl. PPC s) Na een forse daling van de bezetting tussen 2005 en 2009 en een stabilisering daarna tussen 2009 en 2011, treedt er vanaf 2012 weer een gestage daling op. Met personen komt de populatie in 2016 een vijfde (21%) lager uit dan in Het aantal gedetineerden dat binnen een penitentiaire inrichting verblijft (incl. de 2 Het WODC en het CBS hanteren ook deze peildatum. 3 Hiertoe zijn de personen gerekend die onder de eindverantwoordelijkheid vallen van het Gevangeniswezen, maar vanwege een bijzondere zorgbehoefte verblijven op plaatsen die door de Divisie Forensische Zorg/Justitiële Jeugdinrichtingen zijn ingekocht binnen de Geestelijke Gezondheidszorg, opvanghuizen en Regionale Instellingen voor Beschermd Wonen (RIBW s). Pagina 22 van 108

23 PPC), is in 2016 gedaald tot (peilmoment 30 september). Het aandeel personen dat verblijft buiten een PI is ten opzichte van 2012 gestegen van 6,0% tot 8,9%. Populatie naar bestemming Uit tabel 2.4 blijkt dat het aantal mensen dat verblijft in een cel met een specifieke HvB-bestemming, sterk is gedaald. Dit is vooral een gevolg van de daling van het aantal personen dat in voorlopige hechtenis verblijft (zie tabel 2.5). Tabel 2.4 Populatie naar bestemming Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Bestemming Huis van bewaring*: Huis van bewaring excl. VRIS Huis van bewaring VRIS Gesloten gevangenis**: Gesloten gevangenis excl. arrestanten/vris Gesloten gevangenis arrestanten Gesloten gevangenis VRIS Gevangenis beperkte en zeer beperkte beveiliging: Gevangenis beperkte beveiliging Gevangenis zeer beperkte beveiliging Dubbel regime Huis van bewaring/gevangenis: Extra Zorgafdeling Penitentiair Psychiatrisch Centrum Verblijf/zorg/begeleiding buiten een pi: Art en art ISD Penitentiair Programma Overig/onbekend Totaal * De bestemming HvB VRIS is vóór 2013 niet als aparte bestemming gelabelled. ** Omdat de bestemmingen Gesloten gevangenis arrestanten en Gesloten gevangenis VRIS niet beide gelabelled zijn vóór 2014, zijn deze aantallen vanaf 2014 vermeld. Strafrechtelijke illegale vreemdelingen verblijven in een VRIS-HvB of een VRIS- Gevangenis. Gedurende de verslagperiode is voor de arrestanten een specifiek regime ingericht, met een beperkter dagprogramma zonder arbeid, gedurende maximaal 8 weken. Indien de straf langer is, volgt overplaatsing naar een reguliere gevangenis. Conform het Masterplan zijn de afgelopen jaren alle afdelingen met een, in bouwkundig opzicht, (zeer) beperkte beveiliging, gesloten. In 2014 is het wetsvoorstel voor de invoering van Elektronische Detentie (ED) en afschaffing van de huidige vormen van detentiefasering door de Eerste Kamer afgewezen. Bij de Tweede Kamer ligt nu een wijzigingsvoorstel van de Penitentiaire Beginselenwet, waarin is voorzien in de afschaffing van het bestaande systeem van detentiefasering (m.u.v. de penitentiaire programma s). Tot het moment van inwerkingtreding van deze wetswijziging vindt detentiefasering plaats vanuit, in bouwkundig opzicht, gesloten gevangenissen, waar afdelingen zijn ingericht voor het regime van (zeer) beperkte beveiliging. De bezetting op deze plaatsen is in tabel 2.4 apart vermeld. Zelfmelders werden van oudsher ook geplaatst in een gevangenis met een regime van beperkte beveiliging, maar vanaf eind 2013 is dit regime uitsluitend nog in gebruik voor detentiefaseerders. Pagina 23 van 108

24 DJI in getal Juli 2017 Zoals ook uit grafiek 2.4 blijkt, is het aantal personen dat buiten een penitentiaire inrichting verblijft, van 2012 tot en met 2016 gestegen. Deze justitiabelen volgen extramuraal een penitentiair programma (5% in 2016) of verblijven in een instelling van de GGZ of een voorziening van begeleid of beschermd wonen (4% in 2016) 4. Populatie naar verblijfstitel Tabel 2.5 brengt de ontwikkeling in beeld van de verblijfstitels van de gedetineerden. Tabel 2.5 Populatie naar verblijfstitel Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Verblijfstitel Voorlopige hechtenis: Nog geen vonnis in 1e aanleg Vonnis 1e aanl. (beroep nog mogelijk) Vonnis 1e aanl. (beroep loopt) Onherroepelijke vrijheidsstraf/mtr : Gevangenisstraf ISD Hechtenis (principale hechtenis) Vervangende sanctie/maatregel: Vervangende hechtenis taakstraf Detentie agv niet voldoen fin. sanctie: Vervangende hechtenis geldboete Gijzeling wet Mulder Vervangende hecht. wet Terwee Lijfsdwang ontnemingsmtr. (plukze) Gijzeling strafbeschikking Overig: TBS passant Strafr.mtr. pltsing psych. zkh (passant) Bewaring uitlevering Bewaring/gevangenhouding ihkv WOTS Overig Onbekend Totaal Opvallend is de sterke daling van het aantal gedetineerden in voorlopige hechtenis en van het aantal gedetineerden dat zit vanwege het niet voldoen van een financiële sanctie. Ook springt de stijging van het aantal ISD-ers vanaf 2015 in het oog. Deze stijging is mogelijk het gevolg van de voorlichtingsronde over de tenuitvoerlegging van de ISD-maatregel die DJI en het kerndepartement (V en J) in 2015 en 2016 hebben uitgevoerd. Tijdens informatiesessies is de Rechterlijke Macht nader geïnformeerd over de uitvoering en resultaten van de ISD-maatregel. Uit onderzoek 4 Deze externe plaatsingen betreffen onder andere ISD ers, die in de laatste fase van hun maatregel in aanmerking komen voor een plaatsing buiten een PI (Penitentiaire Maatregel, art. 44d.3). Op grond van de Penitentiaire beginselenwet (Pbw) kunnen ook andere gedetineerden in aanmerking komen voor overplaatsing naar een psychiatrisch ziekenhuis (Pbw, art. 15.5) of een instelling voor sociale verzorging en hulpverlening (Pbw, art. 43.3; dit betreft meestal een verslavingskliniek). Pagina 24 van 108

25 van het WODC 5 is gebleken dat de recidive van ex-isd ers weliswaar hoog is, maar dat deze significant lager is dan die van zeer actieve veelplegers die een standaardvrijheidsstraf opgelegd hebben gekregen. De andere verklaringen die zijn gegeven in paragraaf 2.3 voor de ontwikkeling van de instroom naar insluitingstitel, gelden ook voor de ontwikkeling naar verblijfstitel. De PPC s hebben een dubbele bestemming (HvB en gevangenis). In verhouding verblijven in de PPC s meer voorlopig gehechten dan in de andere bestemmingen bij elkaar, respectievelijk 58% (PPC) en 44% (gemiddeld totaal). In de PPC s verblijven ook relatief iets meer veroordeelden tot de ISD-maatregel en personen die na een veroordeling tot tbs met dwangverpleging of de maatregel Plaatsing in Psychiatrische Ziekenhuis wachten op overplaatsing en minder veroordeelden tot een vervangende sanctie/dwangmaatregel. Populatie naar gepleegde delicten De daling van de totale populatie in de afgelopen vijf jaar, is in lichte of sterke mate terug te zien bij vrijwel alle delictcategorieën. Meest opvallend zijn de daling van de vermogensmisdrijven met geweld (-40%) en de relatief sterke reductie in 2015 en 2016 van het aantal gedetineerden dat vastzit vanwege een verkeerszaak (71% minder in 2016 dan in 2014). Deze laatste afname is veroorzaakt door de terugval van het aantal gijzelingen in Mulderzaken (zie paragraaf 2.3). Tabel 2.6 Populatie naar delict Aantal %* Aantal %* Aantal %* Aantal %* Aantal %* Delict Wetboek van strafrecht - Vermogensmisdrijven zonder geweld Vermogensmisdrijven met geweld ** Geweldsmisdr. (excl. seksuele misdr) Seksuele misdrijven Vernieling en openbare orde en gezag Overig Wetboek van Strafrecht Opiumwet Verkeer (misdrijven en overtr.) *** Wet wapens en munitie Overige wetten Totaal bekend Onbekend a.g.v. specifieke verbl.titel **** Onbekend Totaal * Berekening percentages zonder de categorieën 'Onbekend' ** Diefstal met geweld en afpersing *** Inclusief gijzelingen voor niet betaalde verkeersovertredingen (Wet-Mulderzaken) **** Bij bepaalde verblijfstitels als de ISD-maatregel, subs. hechtenis, Wet Terwee en strafbeschikking (Wet OM-afdoening) Uit nadere beschouwing van het jaar 2016 blijkt dat vermogensdelicten en geweldsdelicten van alle leeftijden zijn, maar dat aan de combinatiedelicten (diefstal met geweld en afpersing) gedetineerden jonger dan 30 jaar zich veel vaker schuldig maken. Dit geldt ook voor jongeren in de justitiële jeugdinrichtingen. Ouderen zitten 5 Voor de rapportage van het WODC zie: Pagina 25 van 108

26 DJI in getal Juli 2017 verhoudingsgewijs vaker vast voor overtredingen van de Opiumwet en voor seksuele delicten. Vrouwelijke gedetineerden kennen in 2016 ook een afwijkend delictpatroon. Het zwaartepunt ligt meer op overtreding van de Opiumwet en vermogensdelicten zonder geweld en minder op vermogensdelicten met geweld. Populatie naar geslacht Tabel 2.7 Populatie naar geslacht Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Geslacht Man , , , , ,6 Vrouw 734 6, , , , ,4 Totaal In procenten uitgedrukt blijft het aandeel van de vrouwen in de bezetting in 2016 (5,4%) achter bij het aandeel van de vrouwen in de instroom van 2016 (7,6%). Dit verschil is een gevolg van de gemiddeld kortere verblijfsduur van de vrouwen. Populatie naar leeftijd en het strafrecht voor adolescenten Minderjarigen komen in beginsel voor de kinderrechter en meerderjarigen voor de politierechter of meervoudige kamer. Bij jongeren van 16 en 17 jaar kon de rechter altijd al beslissen om het volwassenenstrafrecht toe te passen, terwijl bij jongvolwassenen van 18 t/m 20 jaar toepassing van het jeugdstrafrecht tot de mogelijkheden behoorde. Sinds 1 april 2014 geldt het adolescentenstrafrecht, waarmee de grens tussen het jeugdstrafrecht en het volwassenenstrafrecht nog flexibeler is geworden. Jongvolwassenen van 21 en 22 jaar kunnen nu ook volgens het jeugdstrafrecht worden vervolgd en berecht. In tabel 2.8 is de gedetineerdenpopulatie van 2012 en 2016 onderscheiden naar leeftijdsklasse: zowel in absolute aantallen als per inwoners in dezelfde leeftijdsklasse. In de rechterkolommen zijn de verschillen tussen beide jaren in procenten uitgedrukt. Ter vergelijking is tevens de demografische ontwikkeling vermeld: de procentuele stijging of daling van het aantal inwoners per leeftijdsklasse. De tabel laat onder meer het volgende zien: 1. Het aantal adolescenten binnen het gevangeniswezen is zeer sterk afgenomen. De categorie 18 of 19 jaar met 65% en de categorie 20 t/m 22 jaar met 50%. 2. Het aantal gedetineerden ouder dan 50 jaar is gestegen. Voor een niet onbelangrijk deel als gevolg van de vergrijzing van de samenleving. Uitgedrukt per inwoners is echter ook een lichte stijging zichtbaar in deze categorie. De gemiddelde leeftijd van de gedetineerden is gestegen van 35 tot 37 jaar. Pagina 26 van 108

27 Tabel 2.8 Populatie naar leeftijdsklasse, absoluut en per inwoners in dezelfde leeftijdsklasse, 2012 en 2016 Leeftijd Proc. stijging/daling Aantal gedet. Ged. per inw. Aantal gedet. Ged. per inw. Aantal gedet. Ged. per inw. Aantal inwoners 18 of 19 jaar % -65% -1% 20 t/m 22 jaar % -49% -1% 23 t/m 29 jaar % -27% 6% 30 t/m 39 jaar % -15% -3% 40 t/m 49 jaar % -12% -7% 50 t/m 59 jaar % 3% 6% 60 en ouder % 11% 9% Totaal % -23% 2% Populatie naar geboorteland Ruim de helft van de gedetineerden is in Nederland geboren. Rond de twintig procent is geboren op de Nederlandse Antillen, in Suriname, Marokko of Turkije. Tabel 2.9 Populatie naar geboorteland 2012, 2014 en Aantal % Land Aantal % Land Aantal % Land Nederland ,72 Nederland ,3 Nederland ,2 Ned Antillen 843 7,6 Ned Antillen 727 7,3 Ned Antillen 621 7,1 Suriname 722 6,5 Suriname 597 6,0 Suriname 456 5,2 Marokko 524 4,7 Marokko 443 4,5 Marokko 396 4,5 Turkije 301 2,7 Turkije 246 2,5 Turkije 213 2,4 Polen 232 2,1 Polen 178 1,8 Polen 196 2,2 Roemenië 180 1,6 Roemenië 156 1,6 Somalië 127 1,4 Somalië 174 1,6 Somalië 125 1,3 Roemenië 122 1,4 Joegoslavië 130 1,2 Joegoslavië 119 1,2 Joegoslavië 114 1,3 Dominicaanse R 95 0,9 Dominicaanse Rep 87 0,9 Irak 81 0,9 Totaal top ,4 Totaal top ,3 Totaal top ,6 Overig ,1 Overig ,2 Overig ,1 Onbekend 55 0,5 Onbekend 142 1,4 Onbekend 107 1,2 Totaal Totaal Totaal Populatie naar reeds uitgezeten detentietijd Hieronder wordt ingegaan op de tijd die de gedetineerden in een penitentiaire inrichting zitten en (nog) moeten zitten. De populatie op 30 september 2016 is in tabel 2.10 onderscheiden in: Personen in voorlopige hechtenis die nog niet in eerste aanleg zijn veroordeeld. Personen die in eerste aanleg of onherroepelijk zijn veroordeeld in aansluiting op de voorlopige hechtenis. Onherroepelijk veroordeelde personen die als arrestant of zelfmelder het gevangeniscircuit zijn ingestroomd. Pagina 27 van 108

28 DJI in getal Juli 2017 Tabel 2.10 Populatie naar reeds uitgezeten detentietijd per categorie gedetineerde, 2016 Duur Voorlopig gehecht, nog niet in 1e aanleg veroordeeld Veroordeeld in 1e aanleg of onherroep. in aansluiting op voorlop. hecht. Veroordeeld en ingestroomd als arrestant of zelfmelder Onbekend Totaal Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % < 1 mnd < 3 mnd < 6 mnd mnd - < 1 jr < 2 jr < 3 jr < 4 jr < 6 jr < 8 jr < 12 jr jr en langer onbekend Totaal Mediaan in dagen Gemiddelde in dgn % > dan 110 dgn 32 De helft van de gedetineerden die op 30 september nog niet in eerste aanleg is veroordeeld, zit iets korter dan 70 dagen in detentie (mediaan). Een derde zit langer dan 110 dagen. Vaak betreft dit gedetineerden die al voor een eerste keer voor de rechter zijn geweest in een pro-formazitting. Het kunnen echter ook gedetineerden zijn die in voorlopige hechtenis zijn genomen, omdat ze tijdens het uitzitten van een straf werden verdacht van een ander misdrijf. De gedetineerden die zijn veroordeeld in aansluiting op de voorlopige hechtenis zitten verreweg het langst. De helft langer dan 532 dagen. De deelpopulatie arrestanten en zelfmelders zit duidelijk korter; de helft zit op 30 september korter dan 63 dagen. Populatie veroordeelden naar totale detentietijd In tabel 2.11 is de totale detentieduur van de veroordeelden weergegeven. Deze duur is gedefinieerd als de som van het aantal dagen dat al is uitgezeten en het resterend aantal detentiedagen 6. 6 Voor de berekening van het resterend aantal detentiedagen is voor elke gedetineerde uitgegaan van de geplande ontslagdatum, zoals die op de peildatum 30 september 2016 in het registratiesysteem is vastgelegd. De werkelijke ontslagdatum kan naderhand om diverse redenen vroeger of later uitpakken. Bij het vaststellen van de geplande einddatum is in voorkomende gevallen rekening gehouden met eventuele vervolgvonnissen en voorwaardelijke invrijheidstelling. Pagina 28 van 108

29 Tabel 2.11 Populatie naar totale detentietijd per categorie veroordeelde, 2016 Duur Veroordeeld in 1e aanleg of onherroep. in aansluiting op voorlopige hecht. Veroordeeld en ingestroomd als arrestant of zelfmelder Totaal veroordeelden Aantal % Aantal % Aantal % < 1 mnd < 3 mnd < 6 mnd mnd - < 1 jr < 2 jr < 3 jr < 4 jr < 6 jr < 8 jr < 12 jr jr en langer onbekend Totaal Mediaan in dagen Gemiddelde in dagen Veroordeelde gedetineerden die voorafgaand aan de executie van hun straf in voorlopige hechtenis verblijven, zitten doorgaans veel langer (mediaan 917 dagen) dan veroordeelden die als arrestant of zelfmelder hun straf uitzitten (mediaan 178 dagen). Door de lengte van de detentie is de kans dat een langgestrafte op een willekeurig moment in het jaar deel uitmaakt van de bezetting, veel groter dan voor een persoon die maar kort hoeft te zitten. Uit de volgende paragraaf zal blijken, dat een groot aantal gedetineerden in een jaar uitstroomt na een korte detentie. De detentieduur van alle uitgestroomde gedetineerden is daardoor gemiddeld veel korter dan de detentieduur van de populatie die vastzit op een willekeurige dag. Welke duurgegevens het best gebruikt kunnen worden, is afhankelijk van de te beantwoorden (beleids)vraag. Pagina 29 van 108

30 DJI in getal Juli 2017 Detentieratio in Nederland en in andere Europese landen De Raad van Europa (RvE) publiceert jaarlijks gegevens over de gevangenisbevolking van alle lidstaten. Het meest recente rapport verscheen eind De daarin vermelde aantallen gedetineerden per inwoners hebben betrekking op De publicatie vermeldt zowel ongecorrigeerde cijfers als aangepaste cijfers. De RvE beoogt met de aangepaste cijfers de gegevens van de landen zoveel mogelijk onderling vergelijkbaar te maken 7. In onderstaande figuur zijn de meeste Noord-, West- en Zuid-Europese landen met meer dan 1 miljoen inwoners in de vergelijking opgenomen. Van deze landen zitten in Nederland en Finland het laagste aantal mensen gedetineerd per inwoners. Grafiek 2.5 Aantal gedetineerden per inwoners in Nederland en in andere Europese landen, september 2015 (bron: Raad van Europa, aangepaste cijfers) 7 Om de landen onderling vergelijkbaar te maken heeft de RvE de totaalopgaven van lidstaten zonodig verlaagd met het aantal jongeren in jeugdinrichtingen, het aantal illegale buitenlanders in vreemdelingenbewaring, de personen die buiten een inrichting verblijven en onder elektronisch toezicht staan en met de veroordeelden die verblijven in psychiatrische instellingen (voor Nederland zijn de tbs-gestelden niet meegeteld). De laatstgenoemde categorie blijft een 100% betrouwbare vergelijking tussen Nederland en de andere landen bemoeilijken. In sommige landen kunnen personen die niet of verminderd toerekeningsvatbaar zijn tijdens het plegen van een ernstig misdrijf en die in Nederland kunnen worden veroordeeld tot een tbs-maatregel, deel uitmaken van de reguliere gevangenisbevolking. Zij tellen in die landen dan automatisch ook mee in de aangepaste cijfers. Indien de tbs ers in de Forensische Psychiatrische Centra worden meegeteld, komt Nederland uit op 59 gedetineerden per inwoners. Pagina 30 van 108

31 2.5 Uitstroom Hoeveel veroordeelde gedetineerden stromen in de laatste fase van hun detentie vanuit normaal beveiligde inrichtingen door naar een regime van beperkt beveiligde of zeer beperkt beveiligde inrichtingen en hoeveel naar extramurale penitentiaire programma s? Hoe lang is de totale detentieduur geweest van alle personen die definitief uit detentie zijn ontslagen? Wie zijn in aanmerking gekomen voor een voorwaardelijke invrijheidstelling? Deze paragraaf geeft antwoord op deze vragen. Detentiefasering In het kader van detentiefasering kunnen langer gestrafte gedetineerden in aanmerking komen voor één of meer van de volgende detentiemodaliteiten met meer vrijheden: Op afdelingen met een regime van beperkte beveiliging kunnen gedetineerden worden geplaatst die in eerste aanleg of onherroepelijk zijn veroordeeld en op het moment van overplaatsing een strafrestant van ten hoogste achttien maanden hebben. Kenmerkend voor dit regime is het vierwekelijks weekendverlof. Op afdelingen met een regime van zeer beperkte beveiliging kunnen gedetineerden worden geplaatst met een in eerste aanleg of onherroepelijk opgelegde straf van minimaal zes maanden, waarbij ten minste de helft van de opgelegde straf moet zijn ondergaan in een inrichting met een hogere beveiligingsgraad en het strafrestant ten minste zes weken en ten hoogste zes maanden bedraagt. Kenmerkend voor dit regime is het wekelijkse weekendverlof en het overdag buiten de inrichting verblijven voor werk of opleiding. Een extramuraal penitentiair programma (PP) heeft een duur van ten hoogste een zesde deel van de opgelegde vrijheidsstraf. Voorwaarde daarbij is dat een onvoorwaardelijke vrijheidsstraf van ten minste 6 maanden is opgelegd en het strafrestant bij aanvang van de deelname aan het PP ten minste 4 weken en ten hoogste een jaar betreft. Een penitentiair programma is een erkend programma van samenhangende activiteiten die expliciet zijn gericht op re-integratie in de maatschappij, waarbij de deelnemer op een plaats buiten de inrichting verblijft. Elektronisch Toezicht kan als aanvullende maatregel bij een penitentiair programma worden toegepast. Gedetineerden met meer dan een beperkt vlucht- of maatschappelijk risico komen niet in aanmerking voor detentiefasering. Hetzelfde geldt voor gedetineerden van wie vaststaat dat zij na de detentie zullen worden uitgezet of uitgeleverd of aan wie naast de gevangenisstraf ook de tbs-maatregel is opgelegd. Elke kandidaat dient bovendien te beschikken over een aanvaardbaar verlof- of verblijfsadres. Een veroordeelde kan na verblijf in een HvB en/of een regulier gevangenisregime één, twee of drie detentiefases doorlopen. Alle combinaties zijn mogelijk, evenals directe plaatsing in een regime van (zeer) beperkte beveiliging of een PP vanuit een HvB of regulier gevangenisregime. De aantallen in grafiek 2.6 hebben betrekking op alle afzonderlijke plaatsingen. Een gedetineerde die twee of drie fases doorloopt, is ook bij twee of drie detentiemodaliteiten geteld. Pagina 31 van 108

32 DJI in getal Juli 2017 Grafiek 2.6 Overplaatsingen naar afdelingen met een (zeer) beperkt beveiligd regime en naar penitentiaire programma s Het aantal gedetineerden dat op basis van de objectieve criteria in aanmerking komt voor plaatsing in een regime met een (zeer) beperkte beveiliging, is niet exact vast te stellen met de beschikbare gegevens. Feit is wel dat er de afgelopen jaren minder veroordeelde personen voldoen aan één van de absolute eisen voor plaatsing in een regime van zeer beperkte beveiliging of deelname aan een penitentiair programma: de duur van de detentie moet minimaal zes maanden bedragen. Ondanks dat, is het aantal plaatsingen in de PP s in de verslagperiode niet sterk gedaald. Dit hangt enigszins samen met de afname van het aantal plaatsen met een regime voor (zeer) beperkte beveiliging. Gedetineerden die op basis van hun straf(restant) ook voor een PP in aanmerking komen, zijn vaker vanuit een huis van bewaring of gesloten gevangenis direct in een PP geplaatst, waar voorheen (eerst) voor een regime met minder vrijheden werd gekozen. In de volgende grafiek zijn de detentiefaseerders opgenomen die definitief zijn uitgeschreven omdat hun straffen en/of maatregelen ten uitvoer zijn gelegd. In geval van twee of drie doorlopen detentiefases, is de gedetineerde in grafiek 2.7 uitsluitend gerubriceerd onder de bestemming van de laatste fase. De aantallen van de regimes van (zeer) beperkte beveiliging pakken vanwege de doorplaatsingen naar de PP s een stuk lager uit dan in grafiek 2.6. Dat de PP-aantallen ook lager zijn, heeft een andere oorzaak. Niet elke detentiefaseerder houdt zich altijd aan de regels. Ingestroomde PP-deelnemers kunnen om die reden worden teruggeplaatst naar normaal beveiligde inrichtingen en uiteindelijk vanuit die gesloten inrichtingen hun detentie beëindigen. Pagina 32 van 108

33 Grafiek 2.7 Uitstroom detentiefaseerders Het totale aantal detentiefaseerders dat is uitgestroomd, is gedaald van in 2012 tot in 2016; een daling van 18%. Ter vergelijking: het totaal aantal gedetineerden dat als veroordeelde is uitgestroomd na een detentie van minimaal 6 maanden, is in de verslagperiode nog iets sterker gedaald: 28%. Totale uitstroom en detentieduur De meeste veroordeelden verlaten na de executie van hun straf of maatregel op een normale manier het gevangeniswezen. Sommige gedetineerden worden echter na hun detentie het land uitgezet, vanwege een tbs-maatregel doorgeplaatst naar een Forensisch Psychiatrisch Centrum of onttrekken zich aan de detentie. Een gedetineerde is als uitstromer geteld op het moment dat hij niet langer onder de (administratieve) verantwoordelijkheid valt van een penitentiaire inrichting 8. 8 Personen die in de laatste fase van hun straf of maatregel (onder de administratieve verantwoordelijkheid van de penitentiaire inrichting) verblijven in een zorginstelling buiten het gevangeniswezen of een penitentiair programma volgen, zijn als uitstromers geteld op het moment dat de straf of maatregel is beëindigd. Pagina 33 van 108

34 DJI in getal Juli 2017 Tabel 2.12 Detentieduur totale uitstroom gevangeniswezen Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Duur < 2 weken wkn - < 1mnd mnd - < 3mnd mnd - < 6 mnd mnd - < 1 jaar jaar - < 2 jaar jaar - < 4 jaar jaar en meer onbekend Totaal Mediaan in dagen Gemiddelde in dgn In de jaren 2012 t/m 2014 is het aantal personen dat kort in een PI verbleef, zeer sterk gestegen 9. Deze stijging is een gevolg van een verschuiving van de insluitingscategorieën. Er zijn minder gedetineerden uitgestroomd die oorspronkelijk zijn binnengekomen als voorlopig gehechten en er zijn meer gedetineerden uitgestroomd die als arrestanten binnenkwamen. In 2015 en 2016 is het beeld weer gewijzigd door de sterke terugval bij een deel van de arrestanten (de gegijzelden), terwijl het aantal voorlopig gehechten niet veel verder is gedaald (zie paragraaf 2.3). De helft van alle gedetineerden die in 2016 zijn uitgestroomd, kende een verblijfsduur van maximaal 24 dagen (mediaan). Tabel 2.13 Detentieduur uitstroom gevangeniswezen per categorie 2016 Voorlopig gehecht nog niet in 1e aanleg veroordeeld Veroordeeld in 1e aanleg of onherroep. in aansluiting op vh Veroordeeld ingestroomd als arrestant Veroordeeld ingestroomd als zelfmelder Onbekend Totaal Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Duur < 2 weken wkn - < 1mnd mnd - < 3mnd mnd - < 6 mnd mnd - < 1 jaar jaar - < 2 jaar jaar - < 4 jaar jaar en meer onbekend Totaal Mediaan in dagen Gemiddelde in dgn De detentieduur omvat in voorkomende gevallen ook de inverzekeringstelling op het politiebureau. Tevens is de duur van een eventueel penitentiair programma en de verblijfsperiode in een zorginstelling (plaatsen die DJI inkoopt) in de laatste fase van de straf of maatregel meegeteld. Pagina 34 van 108

35 Uit tabel 2.13 blijkt dat de helft van de gedetineerden die in 2016 uitstromen na een schorsing of beëindiging van de voorlopige hechtenis of na een vonnis gelijk aan het voorarrest, maximaal één maand heeft gezeten. Personen die uit detentie zijn ontslagen na een voorlopige hechtenis en een aansluitend (al dan niet onherroepelijk opgelegd) strafrestant, zitten beduidend langer. Arrestanten en zelfmelders kennen de kortste detentieduur: voor beide groepen geldt een mediaan van 14 dagen, maar de gemiddelde verblijfsduur van de arrestanten is wel korter dan die van de zelfmelders. De verblijfsduur van vrouwelijke gedetineerden (mediaan 20, gemiddelde verblijfsduur 75 dagen) is korter dan die van mannelijke gedetineerden (mediaan 24, gemiddelde verblijfsduur 105 dagen). Dit is onder meer het gevolg van een andere delictenverdeling (zie paragraaf 2.4). Voorwaardelijke invrijheidstelling Gedetineerden met een opgelegde straf van meer dan een jaar kunnen eerder voorwaardelijk in vrijheid worden gesteld. In de afgelopen vijf jaar betreft dit jaarlijks rond de gedetineerden; ongeveer 2,5% van de totale uitstroom. In de afgelopen vier jaar is de invrijheidstelling in 70% van de gevallen gepaard gegaan met bijzondere voorwaarden. Het aantal opgelegde bijzondere voorwaarden in deze zaken vertoont een stijgende lijn: van gemiddeld 2,5 in 2012 tot 3,5 in Voorbeelden van bijzondere voorwaarden zijn deelname aan een gedragsinterventie, een drugs- of alcoholverbod en een locatieverbod of -gebod. Tabel 2.14 Voorwaardelijke invrijheidstelling Aantal % met bijzondere voorwaarden 61% 69% 71% 70% 70% bron: CJIB (systeem Robein) Langere detentie door uitstel of afstel v.i. of door nieuwe detentie na schorsing of herroeping v.i. Een klein deel van de veroordeelden tot een gevangenisstraf zit langer vast vanwege uitstel of afstel van de v.i. of raakt opnieuw gedetineerd na een schorsing of herroeping van de v.i. Op de peildatum eind september 2016 betreft dit in totaal 113 personen. Zij maken 3% uit van de circa gedetineerden die op die dag vastzitten vanwege een onherroepelijke gevangenisstraf (zie tabel 2.5). Strafonderbreking strafrechtelijke vreemdelingen (SOB) Vanaf 1 april 2012 zijn de strafrechtelijke vreemdelingen zonder rechtmatig verblijf in de zin van artikel 8 van de Vreemdelingenwet 2000 van v.i. uitgesloten. Wel komen zij in aanmerking voor strafonderbreking (SOB), mits vertrek uit Nederland wordt gerealiseerd. Bij een opgelegde vrijheidsstraf tot drie jaar kan deze na de helft worden beëindigd, bij een opgelegde vrijheidsstraf van meer dan drie jaar na twee derde. Het moet gaan om een onherroepelijke veroordeling. Daarbij geldt de voorwaarde dat de vreemdeling niet terugkeert naar Nederland. Indien de vreemdeling deze voorwaarde niet naleeft - dat wil zeggen indien hij nadien toch in Nederland wordt aangetroffen wordt de tenuitvoerlegging van de aan hem opgelegde straf hervat. Deze regeling betreft een gunst voor de vreemdeling en geen recht. In 2016 hebben 436 gedetineerden op deze wijze het land verlaten. Pagina 35 van 108

36 DJI in getal Juli Incidenten Deze paragraaf biedt inzicht in het aantal ontvluchtingen, overige onttrekkingen aan de detentie, aanhoudingen na ongeoorloofde afwezigheid en suïcides. Ontvluchtingen uit gesloten inrichtingen Het aantal ontvluchtingen uit Huizen van Bewaring en gesloten gevangenissen 10 is zeer beperkt. Door de kleine absolute aantallen kan er sprake zijn van een relatief grote toe- of afname in een jaar. Grafiek 2.8 Ontvluchtingen uit gesloten inrichtingen Niet terug van verlof en overige onttrekkingen Het aantal gedetineerden dat niet terugkeert van verlof of zich op een andere wijze onttrekt aan de tenuitvoerlegging van een straf of maatregel, is in de periode aanzienlijk gedaald, maar in 2016 is er sprake van een toename. Deze is voornamelijk toe te schrijven aan meer onttrekkingen van ISD-ers (zowel degenen die in een penitentiaire inrichting verblijven als in een particuliere zorginstelling). Dit is ook het gevolg van een stijging van het aantal ISD-ers in de bezetting. 10 Penitentiaire inrichtingen die normaal, uitgebreid of extra beveiligd zijn. Pagina 36 van 108

37 Grafiek 2.9 Niet terug van verlof en overige onttrekkingen Over de afgelopen drie jaar is meer gedetailleerd in beeld gebracht op welke wijze de onttrekkingen hebben plaatsgevonden. Tabel 2.15 Niet terug van verlof en overige onttrekkingen, per type onttrekking, Aantal % Aantal % Aantal % Niet terug van tijdelijke schorsing voorl. hecht. of strafonderbr. 18 5% 16 5% 11 3% Niet terug van incidenteel verlof 23 6% 18 5% 19 5% Niet terug van algemeen verlof of regimesgebonden verlof % 84 25% 83 21% Niet terug van trajectverlof ISD'ers 26 7% 20 6% 49 13% Onttrekking aan verblijf in een (zeer) beperkt beveiligde inr. 13 3% 4 1% 2 1% Onttrekking aan verblijf in een particuliere zorginstelling % % % Onttrekking aan een extramuraal penitentiair programma 46 12% 48 14% 49 13% Overig, onbekend 0 0% 3 1% 3 1% Totaal % % % Een groot deel van de onttrekkingen vindt plaats vanuit een particuliere zorginstelling (iets oplopend tot 45% in 2016). Gedetineerden zijn daar geplaatst op grond van art of art van de Penitentiaire beginselenwet of omdat zij verblijven in de laatste fase van de ISD-maatregel. Onttrekkingen vanuit die instellingen vinden overwegend plaats door niet (tijdig) terug te keren van verlof. Toekennen van verlof staat juist in een behandelvoorziening mede in het teken van het weer leren omgaan met vrijheden en verantwoordelijkheden. Gelet op de complexe problematiek van de ISD ers, is dat vaak een kwestie van vallen en opstaan. Dat verklaart het relatief hoge aantal onttrekkingen. De periode van ongeoorloofde afwezigheid is overigens bij deze categorie beduidend korter dan bij de overige onttrekkers. Het aantal ISD-ers dat niet terug is gekomen van hun trajectverlof is in 2016 duidelijk gestegen. Dit is ook een gevolg van de gestegen bezetting van ISD-ers. Ongeveer een kwart van de onttrekkingen is de afgelopen drie jaar het gevolg van het niet terugkeren van algemeen verlof of regimesgebonden verlof. Het aandeel van deze onttrekkingen neemt wel iets af, dit ook als gevolg van de stijging van het aantal onttrekkingen door ISD-ers. Ruim één op de tien onttrekkingen komt voor rekening van personen die zich onttrekken aan de uitvoering van een penitentiair programma. Pagina 37 van 108

38 DJI in getal Juli 2017 Ontvluchtingen, niet terug van verlof en overige onttrekkingen per 100 bezette plaatsen Grafiek 2.10 toont de ontwikkeling van het aantal personen dat ontvlucht of zich anderszins onttrekt aan de detentie, uitgedrukt per 100 bezette plaatsen. Van 2012 tot en met 2015 is een daling zichtbaar. De daling van het aantal gedetineerden op afdelingen met een beperkt beveiligd regime verklaart ook voor een deel de daling van het aantal onttrekkingen (minder regimesgebonden verlof). In 2016 stijgt het aantal onttrekkingen per 100 plaatsen weer. Dit komt bijna geheel voor rekening van de ISD-ers. Dit is ook een gevolg van de stijgende ISD-bezetting (zie de vorige paragraaf). Grafiek 2.10 Ontvluchtingen, niet terug van verlof en overige onttrekkingen per 100 bezette plaatsen, Aanhoudingen De overgrote meerderheid van de gedetineerden wordt weer aangehouden na een periode van ongeoorloofde afwezigheid. Grafiek 2.11 laat min of meer hetzelfde patroon zien als grafiek In een aantal jaren zijn meer personen aangehouden dan zich in dezelfde periode aan de detentie hebben onttrokken. De extra aanhoudingen hebben betrekking op personen die zich vóór de verslagperiode aan de detentie hebben onttrokken. Pagina 38 van 108

39 Grafiek 2.11 Aantal aanhoudingen van personen die in hetzelfde jaar of eerder zijn ontvlucht of zich aan de detentie hebben onttrokken, Suïcides Door de (statistisch gezien) geringe aantallen suïcides, is al snel sprake van een relatief grote toe- of afname. In de periode 2012 tot en met 2016 varieert het jaarlijks aantal tussen 4 en 14. Grafiek 2.12 Suïcides Recidive Deze paragraaf beschrijft de recidive van ex-gedetineerden. Daarbij is een onderscheid gemaakt in de zogenaamde algemene recidive en de detentierecidive. Algemene recidive versus detentierecidive Het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) van het Ministerie van Veiligheid en Justitie rapporteert periodiek over de mate waarin bepaalde categorieën justitiabelen opnieuw met justitie in aanraking komen. Voor diegenen die in een bepaald jaar uitstromen, wordt binnen één jaar, binnen twee jaar, binnen drie jaar, etc. bezien of zij opnieuw een strafbaar feit hebben gepleegd dat ter kennis is gebracht aan het OM (algemene recidive). Pagina 39 van 108

40 DJI in getal Juli 2017 Het WODC maakt een onderscheid tussen niet gecorrigeerde en wel gecorrigeerde cijfers. De niet gecorrigeerde cijfers geven de feitelijk gemeten recidive weer. Voor de berekening van de gecorrigeerde cijfers zijn de uitstroomcohorten eerst zo veel mogelijk vergelijkbaar gemaakt ten aanzien van een zestal achtergrondkenmerken waarvan bekend is dat ze van invloed zijn op de hoogte van de recidive. Dit zijn sekse, leeftijd, geboorteland, type delict, eerdere justitiecontacten en leeftijd bij eerdere justitiecontacten. DJI stelt met behulp van de eigen detentiegegevens vast in welke mate verschillende groepen ex-gedetineerden opnieuw zijn ingesloten in een penitentiaire inrichting (detentierecidive). Omdat niet elk justitiecontact leidt tot een detentie, zijn de DJI detentierecidivecijfers lager dan de algemene recidivecijfers. Tabel 2.16 Percentage recidive binnen twee jaar na uitstroom, cohort /2014 WODC - algemene recidive Cohort GW detentierecidive gecorrigeerde cijfers nietgecorrigeerde cijfers ,2 55,3 56, ,1 54,1 53, ,1 53,0 53, ,9 51,5 52, ,5 50,8 50, ,5 49,8 49, ,5 48,6 48, ,8 47,6 48, ,0 47,6 47, ,5 47,3 47, ,1 47,1 47, ,8 * * ,2 * * * (nog) onbekend De drie reeksen laten een duidelijke daling zien van de recidive van exgedetineerden. Profielschets detentierecidivist Welke personen die eerder gedetineerd zijn geweest, keren terug in het gevangeniswezen als verdachten van of veroordeelden voor een nieuw delict? Hieronder zijn de detentierecidivecijfers onderscheiden naar een aantal kenmerken die gelden op het moment van uitstroom. Er is gekozen voor het meest actuele cohort waarvan op dit moment de detentierecidive binnen twee jaar na uitstroom bekend is: cohort De kenmerken zijn: geslacht, leeftijd bij ontslag, geboorteland, laatste celbestemming voor ontslag, delict en detentieduur. Pagina 40 van 108

41 Tabel 2.17 Detentierecidive binnen twee jaar na uitstroom naar geslacht, cohort 2014 Geslacht Recidive binnen Uitstroom Aantal 2 jaar Aantal % man vrouw totaal Tabel 2.18 Detentierecidive binnen twee jaar na uitstroom naar leeftijd, cohort 2014 leeftijd bij ontslag Uitstroom Recidive binnen 2 jaar Aantal Aantal % tm 19 jaar t/m t/m t/m t/m t/m t/m en ouder totaal Tabel 2.19 Detentierecidive binnen twee jaar na uitstroom naar geboorteland, cohort 2014 Geboorteland Recidive Uitstroom binnen 2 jaar Aantal Aantal % Nederland Ned Antillen Suriname Marokko Roemenië Polen Turkije Somalia Joegoslavië Bulgarije totaal top overige landen onbekend totaal Pagina 41 van 108

42 DJI in getal Juli 2017 Tabel 2.20 Detentierecidive binnen twee jaar na uitstroom naar celbestemming bij uitstroom, cohort 2014 Bestemming Recidive Uitstroom binnen 2 jaar Aantal Aantal % huis van bewaring gesloten gevangenis gev met regime van beperkte beveiliging gev met regime van zeer beperkt beveiliging penit. psychiatr. centrum ISD'ers binnen een PI * ISD'ers buiten een PI penitentiair programma overige/onbekend** totaal * Meerderheid van de ISD'ers die zijn ontslagen vanuit een PI verbleven wel een periode buiten een PI, maar zijn teruggeplaatst ** inclusief EZV en art 15.5/43.3 Tabel 2.21 Detentierecidive binnen twee jaar na uitstroom naar delictcategorie, cohort 2014 Delictcategorie Recidive Uitstroom binnen 2 jaar Aantal Aantal % vermogensmisdrijven zonder geweld vermogensmisdrijven met geweld geweldsmisdrijven (excl.seksuele misdrijven) seksuele misdrijven vernieling en openbare orde en gezag overig Wetboek van Strafrecht opiumwet verkeer (misdrijven en overtr.) wet wapens en munitie overige wetten onbekend a.g.v. specifieke verblijfstitel onbekend totaal Pagina 42 van 108

43 Tabel 2.22 Detentierecidive binnen twee jaar na uitstroom naar detentieduur, cohort 2014 Detentieduur Uitstroom Recidive binnen 2 jaar Aantal Aantal % < 2 wkn wkn - <2 mnd < 4 mnd < 8 mnd mnd - < 1 jr jr - < 2 jr jr - < 3 jr * jr of langer onbekend totaal * w.o. ISD'ers Pagina 43 van 108

44 DJI in getal Juli 2017 Pagina 44 van 108

45 Hoofdstuk 3 Vreemdelingenbewaring Inleiding Wettelijk kader vreemdelingenbewaring Vrijheidsontneming op grond van de Vreemdelingenwet 2000 (Vw 2000) is een maatregel om een vreemdeling aan wie de toegang tot Nederland is geweigerd, dan wel een vreemdeling die niet (meer) in Nederland mag verblijven en weigert zelfstandig te vertrekken, beschikbaar te houden in een inrichting tot het moment dat vertrek of uitzetting mogelijk is. Hierbij is van belang op te merken dat het toepassen van vrijheidsontneming (hierna genoemd: vreemdelingenbewaring) slechts dan geoorloofd is, als met minder ingrijpende middelen niet hetzelfde doel kan worden bereikt (het ultimum remedium beginsel). In de vreemdelingenbewaring worden twee groepen onderscheiden: aan de grens geweigerde vreemdelingen, die worden ingesloten op grond van artikel 6 van de Vw 2000 en vreemdelingen die in Nederland worden aangehouden wegens onrechtmatig verblijf, die worden ingesloten op grond van artikel 59, 59a en 59b van de Vw De vrijheidsbeneming van eerstgenoemde groep vangt aan in een gebouw van de grensdoorlaatpost of een politiebureau. Daarna zal de vreemdeling worden geplaatst in een inrichting waar het Reglement Regime Grenslogies van toepassing is. De laatstgenoemde groep wordt geplaatst in een Huis van Bewaring waar de Penitentiaire Beginselen Wet geldt. Het Reglement Regime Grenslogies is soepeler dan de Penitentiaire Beginselen Wet. Dit betekent onder meer dat, in een locatie waar dit reglement geldt, de vreemdeling alleen tijdens de lunch, het avondeten en de nacht in zijn cel hoeft te verblijven. Ook is er een gunstigere bezoek- en telefoonregeling dan in een Huis van Bewaring. Gesloten gezinsvoorziening: alleenstaande minderjarige vreemdelingen en gezinnen met kinderen Sinds maart 2011 mogen alleenstaande minderjarige vreemdelingen (AMV ers) slechts in bijzondere omstandigheden in bewaring worden gesteld. Bijvoorbeeld als zij worden verdacht van een misdrijf, de minderjarigheid nog niet is vastgesteld of zij zich eerder hebben onttrokken aan een vrijheidsbeperkende maatregel. Voor AMV ers geldt dat de bewaring langer dan twee weken kan duren. Een voorwaarde voor vertrek uit Nederland is dat er adequate opvang voor de AMV er kan worden gerealiseerd in het land van bestemming. Nadat dit een periode nauwelijks werd toegepast, worden gezinnen met minderjarige kinderen, die moeten terugkeren naar het land van herkomst, sinds mei 2014 weer in vreemdelingenbewaring gesteld. Dit kan alleen, indien de ouders zich eerder hebben onttrokken aan een toezichtmaatregel. Gezinnen met minderjarige kinderen kunnen ten behoeve van vertrek in bewaring worden gesteld voor in beginsel een maximale duur van twee weken. Vanaf oktober 2014 worden AMV ers en gezinnen met kinderen in de Gesloten Gezinsvoorziening (GGv) in Zeist ondergebracht. In april 2016 is de nieuwbouw van de GGv in gebruik genomen. Bij de ontwikkeling van deze GGv is rekening gehouden met de beleving en bescherming van kinderen. De voorziening is groen en kindvriendelijk ingericht. Iedereen kan zich van 8:00 tot 22:00 uur vrij bewegen over het afgesloten terrein. De deuren van de woningen gaan niet op slot. Pagina 45 van 108

46 DJI in getal Juli Capaciteit Doordat de instroom in de vreemdelingenbewaring tussen 2012 en 2015 sterk is afgenomen, is een aantal capaciteitsmaatregelen genomen. Deze maatregelen hebben als doel de vraag naar plaatsen beter in overeenstemming te brengen met het aanbod aan plaatsen: 1. Onder de noemer in stand te houden capaciteit is capaciteit buiten gebruik gesteld. De in stand te houden capaciteit wordt zeer beperkt gefinancierd (onder andere voor de kosten van huurcontracten). De gemiddelde capaciteit in grafiek 3.1 is exclusief de in stand te houden capaciteit. 2. Het introduceren van reservecapaciteit. Deze capaciteit moet binnen vier maanden inzetbaar zijn om (tijdelijk) pieken in de instroom van in te sluiten vreemdelingen op te vangen. De kostprijs van de reservecapaciteit is weliswaar hoger dan de kostprijs van de in stand te houden capaciteit, maar ligt wel beduidend lager dan de kostprijs van de direct inzetbare capaciteit. Grafiek 3.1 Gemiddelde direct inzetbare capaciteit, De gemiddelde direct inzetbare capaciteit is in de periode afgenomen met 57%. De totale capaciteit volgens de begroting is in 2016 conform het Masterplan DJI teruggebracht tot 933 plaatsen, waarvan 176 plaatsen reservecapaciteit. De capaciteit is hiermee meer in lijn met zowel de huidige bezetting als de meerjarenprognose voor vreemdelingenbewaring. De bezetting (zie paragraaf 3.4) is aanzienlijk lager dan de gemiddelde direct inzetbare capaciteit. Dit is deels het gevolg van bovengenoemde maatregelen en kan deels worden verklaard doordat er binnen vreemdelingenbewaring verschillende differentiaties m.b.t. de capaciteit noodzakelijk zijn. Zoals het gescheiden onderbrengen van mannen en vrouwen, vreemdelingen onder artikel 6 en artikel 59 Pagina 46 van 108

47 Vw 2000, extra zorgafdeling etc. Bij een lagere bezetting zal dit effect, relatief gezien, groter zijn. 3.3 Instroom De instroom in de vreemdelingenbewaring vertoonde in de verslagperiode een constant dalend verloop. De afname bedroeg bijna 65%. In 2016 is de instroom echter weer gestegen ten opzichte van 2015 met ruim 18%. Grafiek 3.2 Instroom vreemdelingenbewaring, Grafiek 3.3 Instroom naar wettelijke grondslag van de vrijheidsontnemende maatregel, Pagina 47 van 108

48 DJI in getal Juli 2017 Het aantal vreemdelingen dat op grond van artikel 59, 59a en 59b van de Vw 2000 in bewaring is gesteld, is ten opzichte van 2015 met ruim 20% gestegen, terwijl in de jaren ervoor sprake was van een sterke afname. Ook het aantal vreemdelingen dat op grond van artikel 6 in bewaring is gesteld, is toegenomen met 5% ten opzichte van Instroom naar geslacht Tabel 3.1 Instroom naar geslacht, Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Geslacht Man Vrouw Totaal De verhouding tussen het aantal mannen en vrouwen dat instroomt, is in de periode 2012 tot en met 2016 niet belangrijk gewijzigd: circa 85-90% is man en 10-15% is vrouw. Instroom naar nationaliteit Tabel 3.2 Instroom naar nationaliteit top 10 in procenten, Land % Land % Land % Land % Land % Marokko 6,5 Marokko 7,6 Marokko 8,8 Albanië 8,9 Albanië 20,4 Afghanistan 6,4 Afghanistan 5,1 Albanië 4,1 Marokko 8,4 Marokko 11,5 Somalië 5,1 Somalië 4,7 Afghanistan 3,8 Algerije 3,6 Algerije 6,0 Irak 4,2 Algerije 4,5 Algerije 3,7 Nigeria 3,5 Afghanistan 4,4 China 3,5 Turkije 3,4 China 3,6 Irak 3,0 Nigeria 3,3 Rusland 3,0 Nigeria 2,8 Nigeria 3,4 Afghanistan 2,8 Georgië 2,9 Algerije 2,9 Suriname 2,7 Somalië 3,1 Viëtnam 2,6 Irak 2,5 Nigeria 2,9 Iran 2,7 Suriname 2,9 China 2,5 Suriname 2,2 Turkije 2,8 India 2,7 Turkije 2,6 Suriname 2,4 India 2,1 Iran 2,7 Rusland 2,6 Georgië/India 2,6 Iran/Turkije 2,2 Iran 1,9 Totaal 10 40,0 Totaal 10 38,8 Totaal 11 41,2 Totaal 11 42,1 Totaal 10 57,2 Overig 53,3 Overig 53,9 Overig 52,8 Overig 51,7 Overig 40,0 Onbekend 6,6 Onbekend 7,2 Onbekend 6,0 Onbekend 6,2 Onbekend 2,8 Totaal 100 Totaal 100 Totaal 100 Totaal 100 Totaal 100 De meest voorkomende landen (top 5) van waaruit vreemdelingen in 2016 zijn ingestroomd, zijn: Albanië (20,4%), Marokko (11,5%), Algerije (6,0%), Afghanistan (4,4%) en Nigeria (3,3%). De landen van de top 10 samen vormen in 2016 ruim 15 % meer van de totale instroom dan in Met betrekking tot de instroom van Albanezen valt op dat er een vervijfvoudiging heeft plaatsgevonden ten opzichte van 2014, terwijl in de jaren ervoor Albanezen Pagina 48 van 108

49 niet in de top 10 voorkwamen. In 2016 werden de meeste eerste asielaanvragen door Syriërs ingediend. Op de tweede plaats volgden echter de Albanezen, terwijl deze eerder niet in de top 5 voorkwamen 11. Asielaanvragen van vreemdelingen uit veilige landen, zoals Albanië en Marokko, worden sinds begin 2016 versneld afgedaan. Indien de asielaanvraag is afgewezen en de vreemdeling weigert zelfstandig te vertrekken, dan volgt vreemdelingenbewaring ter fine van uitzetting. Tabel 3.3 Instroomtrend nationaliteit top 5 van 2016, in procenten % % % % % Land Albanië 2,1 2,6 4,1 8,9 20,4 Marokko 6,5 7,6 8,8 8,4 11,5 Algerije 2,9 4,5 3,7 3,6 6,0 Afghanistan 6,4 5,1 3,8 2,8 4,4 Nigeria 2,9 2,8 3,4 3,5 3,3 Tabel 3.3 geeft de procentuele ontwikkeling weer, vanaf 2012, van de top 5 landen van het jaar De absolute aantallen van deze top 5 staan in grafiek 3.4. Grafiek 3.4 Trend nationaliteit top 5 op basis van de instroom 2016, absoluut 11 Rapportage Vreemdelingenketen, Periode januari-december 2016, Ministerie van Veiligheid en Justitie Pagina 49 van 108

50 DJI in getal Juli 2017 Instroom Alleenstaande Minderjarige Vreemdelingen Tabel 3.4 Instroom Alleenstaande Minderjarige Vreemdelingen, Aantal Tussen eind 2006 en oktober 2014 zijn AMV ers die in vreemdelingenbewaring werden gesteld, niet meer geplaatst in de reguliere detentiecentra, maar op speciaal voor hen ingerichte opvanglocaties in een Justitiële Jeugdinrichting (JJI). Enkele dagen voor de uitzetting konden de AMV ers overgeplaatst worden naar een detentiecentrum. In 2012 werden nog circa 20 AMV ers direct in een detentiecentrum geplaatst, omdat de uitzetting binnen enkele dagen kon worden gerealiseerd. In 2013 neemt het aantal AMV ers dat direct in een detentiecentrum werd geplaatst, sterk af naar vier. In 2014, 2015 en 2016 zijn er helemaal geen AMV ers direct in een detentiecentrum of een JJI geplaatst. Vanaf oktober 2014 gaan de AMV ers naar de GGv. Instroom gezinnen met kinderen In beginsel maximaal twee weken voor de datum van het vertrek uit Nederland kan een gezin in vreemdelingenbewaring worden geplaatst. Dit gebeurde tot oktober 2014 in het DC Rotterdam, waar speciale faciliteiten voor de opvang van kinderen aanwezig waren. Vanaf oktober 2014 worden gezinnen opgenomen in de GGv in DC Zeist. De vreemdelingenbewaring van een gezin kan alleen worden verlengd als er sprake is van fysiek verzet tegen de uitzetting of als op het laatste moment een nieuwe aanvraag voor een verblijfsvergunning wordt ingediend. Tabel 3.5 Instroom gezinnen met kinderen, Aantal Gezinnen Kinderen Het aantal gezinnen met kinderen dat instroomt is in 2014 gedaald ten opzichte van de jaren ervoor; in de periode van september 2013 tot en met mei 2014 werden er nauwelijks gezinnen met kinderen in bewaring gesteld. Toen de GGv werd geopend, nam de instroom weer toe. De toename van 15% van het aantal in 2016 op de GGv ingestroomde gezinnen ten opzichte van 2015 is in overeenstemming met de stijging van de totale instroom. 3.4 Populatie In 2016 waren er drie centra waar vreemdelingen met een bestuursrechtelijke titel verbleven: DC Schiphol; DC Zeist; DC Rotterdam. DC Rotterdam is vanaf het najaar 2015 tot 1 mei 2016 tijdelijk niet in gebruik geweest voor vreemdelingenbewaring. Pagina 50 van 108

51 Binnen de detentiecentra verblijven mensen in principe op een meerpersoonscel. De medische dienst bekijkt vooraf of er eventueel medische indicaties zijn waardoor iemand niet op een mpc geplaatst kan worden. Het is mogelijk om een verzoek te doen om samen met een landgenoot of een bekende een cel te delen. In deze paragraaf worden de verschillende kenmerken van de aanwezige populatie in de periode 2012 t/m 2016 bezien. De vaste peildatum is ultimo september, aangezien uit analyses van het Centraal Bureau voor de Statistiek blijkt dat dit, gemiddeld genomen over het gehele jaar, het meest representatieve meetmoment is. Algemene ontwikkeling bezetting Het verloop van de bezetting vertoont een grote gelijkenis met het verloop van de instroom, zoals in de vorige paragraaf te zien was. Vanaf 2012 is er een duidelijke daling in de bezetting te zien: van 949 op 30 september 2012 tot 155 op 30 september 2015: een afname met 84%. In 2016 stijgt de bezetting ten opzichte van 2015 juist weer met 94% tot 301. Grafiek 3.5 Bezetting vreemdelingenbewaring, Pagina 51 van 108

52 DJI in getal Juli 2017 Grafiek 3.6 Bezetting naar wettelijke grondslag van de vrijheidsontnemende maatregel, De onderlinge procentuele verdeling van de groep artikel 59 vreemdelingen (art. 59, 59a, 59b) en artikel 6 vreemdelingen in de bezetting blijft in de periode nagenoeg gelijk. Het percentage artikel 59 vreemdelingen ligt in die periode grofweg tussen de 95 en 97 van het totaal. In 2015 treedt er een wijziging op: artikel 6 vreemdelingen vormen 12% tegen 88% artikel 59 vreemdelingen. Deze trend zet zich door in 2016; artikel 6 vreemdelingen vormen 16% tegen 84% artikel 59 vreemdelingen. Tabel 3.6 Bezetting naar geslacht, Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Geslacht Man Vrouw Totaal De verhouding man-vrouw fluctueert enigszins, maar blijft over de jaren heen redelijk stabiel: tussen de 5 en 12% is vrouw en tussen de 88 en 95 % is man. Pagina 52 van 108

53 Bezetting naar leeftijd Tabel 3.7 Bezetting naar leeftijd, Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Leeftijd minderjarig 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 1 0,3 18 en 19 jaar 37 3,9 20 3,2 6 1,3 6 3,9 11 3,7 20 t/m 29 jaar , , , , ,5 30 t/m 39 jaar , , , , ,6 40 t/m 49 jaar , , , , ,6 50 t/m 59 jaar 70 7,4 49 7,9 32 7,1 13 8,4 22 7,3 60 jaar en ouder 15 1,6 6 1,0 5 1,1 0 0,0 3 1,0 onbekend 17 1,8 6 1,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Totaal Gemiddelde Op 30 september 2016 is de bezetting in de leeftijdsgroep 20 tot en met 29 jaar het grootst. Voor 2014 was dit ook al het geval. Over de jaren 2012 tot en met 2016 heen is de totale groep 20 tot en met 39 jaar wel redelijk constant: 66,3% in 2012 en 70,1% in De gemiddelde leeftijd van de gehele groep die op 30 september 2016 in bewaring verblijft, is 33 jaar. Wanneer gekeken wordt naar de voorgaande jaren is dit redelijk constant. 3.5 Uitstroom Voor het daadwerkelijke vertrek van vreemdelingen uit Nederland werkt DJI nauw samen met verschillende partners. Belangrijke schakels in het terugkeerproces zijn de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), de Dienst Terugkeer & Vertrek (DT&V) en organisaties zoals Vluchtelingenwerk en de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM). In deze paragraaf komt de ontwikkeling van de uitstroom aan bod en wordt kort de gemiddelde bewaringsduur bij uitstroom belicht. De uitstroom volgt dezelfde tendens als de instroom en de bezetting (zie paragraaf 3.3 en 3.4). Bedroeg de uitstroom in 2011 nog vreemdelingen, in 2015 is deze gedaald met ruim 59% naar vreemdelingen. In 2016 stijgt de uitstroom echter weer met ruim 5% naar Pagina 53 van 108

54 DJI in getal Juli 2017 Grafiek 3.7 Uitstroom vreemdelingenbewaring, Tabel 3.8 Gemiddelde verblijfsduur in dagen, Dagen art art Totaal In 2012 is de gemiddelde verblijfsduur in vreemdelingenbewaring bij uitstroom nog 75 dagen. Hierna daalt de verblijfsduur in 2016 naar gemiddeld 43 dagen. De gemiddelde verblijfsduur van artikel 6 vreemdelingen is in de jaren 2012 t/m 2016 aanzienlijk lager dan die van artikel 59 vreemdelingen. In 2016 ligt de gemiddelde verblijfsduur van de twee groepen dichter bij elkaar. 3.6 Incidenten Tijdens het verblijf in een detentiecentrum kunnen er incidenten voorkomen. Twee van deze incidenten zijn speciaal van belang: de ontvluchtingen en de suïcides. Tabel 3.9 Aantal ontvluchtingen uit vreemdelingenbewaring, Aantal Bij iedere ontvluchting vindt er een grondige analyse plaats en worden er, waar nodig en mogelijk, maatregelen getroffen om een herhaling te voorkomen. In 2015 en 2016 zijn er echter geen ontvluchtingen vanuit vreemdelingenbewaring geweest. Pagina 54 van 108

55 Suïcides Tabel 3.10 Aantal suïcides in vreemdelingenbewaring, Aantal In de verslagperiode hebben zich in totaal twee suïcides voorgedaan. Pagina 55 van 108

56 DJI in getal Juli 2017 Pagina 56 van 108

57 Hoofdstuk 4 Forensische Zorg Inleiding De divisie Forensische Zorg/Justitiële Jeugdinrichtingen houdt zich onder meer bezig met kwaliteitsontwikkeling, inkoop, plaatsing en financiering van alle forensische zorg in een strafrechtelijk kader. Het gaat hierbij - naast de tbs - om alle geestelijke gezondheidszorg en verstandelijk gehandicaptenzorg aan volwassenen met een strafrechtelijke titel. Er zijn 27 forensische zorgtitels: 23 strafrechtelijke titels, twee vormen van forensisch psychiatrisch toezicht (fpt), verdiepingsdiagnostiek en de voorgenomen indicatiestelling van de reclassering. De laatste titel kan onder bepaalde voorwaarden gebruikt worden om een verdachte zorg te bieden voordat er sprake is van één van de strafrechtelijke titels. Het strafrechtelijke vonnis en de onafhankelijke indicatiestelling bepalen het type forensische zorg dat een persoon zal ontvangen. Naast informatie over de tbs met bevel tot verpleging besteedt dit hoofdstuk aandacht aan de inkoop van forensische zorg voor de andere groepen met een strafrechtelijke titel zoals zorg in detentie of zorg als voorwaarde bij de beslissing van de rechter of het Openbaar Ministerie (OM). Tbs Er bestaan twee vormen van tbs: tbs met bevel tot verpleging en tbs met voorwaarden. Tbs met bevel tot verpleging is een ingrijpende maatregel in het Nederlands strafrecht. De maatregel is bedoeld voor iemand aan wie het misdrijf niet (volledig) kan worden toegerekend, omdat hij of zij lijdt aan een persoonlijkheidsstoornis en/of een ernstige psychische stoornis, en bij wie de stoornis heeft bijgedragen aan het plegen van het delict. Op het misdrijf staat een strafdreiging van vier jaren of meer. Tbs met bevel tot verpleging wordt opgelegd voor twee jaar en kan in de regel telkens worden verlengd met één of twee jaar. De rechter zal de tbs-maatregel verlengen als hij dat noodzakelijk acht, op advies van de behandelaars, wegens het verwachte gevaar van ernstige recidive (zie voor nadere begripsomschrijvingen de bijlage). Een andere variant van tbs met bevel tot verpleging betreft gemaximeerde tbs. Deze variant mag maar één keer worden verlengd en kan maximaal vier jaar duren. De andere vorm van tbs is tbs met voorwaarden. Dat is een lichtere vorm van tbs waarbij de tbs-gestelde niet in een Forensisch Psychiatrisch Centrum (FPC) wordt opgenomen, maar waarbij de rechter voorwaarden stelt aan het gedrag van de tbsgestelde. Een dergelijke voorwaarde kan zijn dat hij of zij zich (psychiatrisch) laat behandelen. De reclassering begeleidt in dat geval de tbs-gestelde en ziet erop toe dat hij of zij zich aan de voorwaarden houdt. Doet hij of zij dat niet, kan de rechter op vordering van het OM de tbs met voorwaarden alsnog omzetten in tbs met bevel tot verpleging. In de regel start de tbs-maatregel (met bevel tot verpleging) nadat de tbs-gestelde een gevangenisstraf heeft ondergaan. Indien het strafbaar feit in het geheel niet kan worden toegerekend aan de verdachte ziet de rechter af van het opleggen van Pagina 57 van 108

58 DJI in getal Juli 2017 een straf. Ook in die situatie verblijft de tbs-gestelde in een penitentiaire inrichting tot het moment van plaatsing in een FPC. Overige forensische zorg De overige forensische zorg valt in te delen in drie segmenten: Klinische zorg: hierbij is sprake van een 24-uurs verblijfssetting waarbij ook behandeling wordt geboden. Beschermd wonen: vorm van (kleinschalig) wonen, waarbij op verschillende niveaus begeleiding en ondersteuning wordt geboden. Ambulante zorg: hierbij is geen sprake van verblijf. Het betreft zorg die voornamelijk wordt verleend op afgesproken tijden waarbij de justitiabelen naar de zorgaanbieder toekomen. Het gaat bij overige forensische zorg o.a. om zorg na de tbs zoals proefverlof en voorwaardelijke beëindiging. Daarnaast gaat het om zorg in het kader van een voorwaardelijke veroordeling. Ook gaat het om inkoop van forensische zorg voor gedetineerden die op een bijzondere zorgplaats verblijven binnen het gevangeniswezen (de PPC s), maar ook gedetineerden die buiten het gevangeniswezen in forensische zorginstellingen verblijven. 4.2 Capaciteit tbs De tbs-capaciteit is afgenomen van plaatsen in 2012 tot in 2016, een afname van bijna 30%. Dit wordt mede veroorzaakt door de eerder ingezette afname van het aantal opleggingen tbs met bevel tot verpleging in combinatie met een kortere gemiddelde behandelduur. Grafiek 4.1 Gemiddelde capaciteit FPC, incl. reservecapaciteit, Direct inzetbaar Justitieel: justitieel rijks en justitieel particulier. Direct inzetbaar Inkoop: niet justitieel. Pagina 58 van 108

59 Tabel 4.1 Gemiddelde capaciteit per FPC in 2016 FPC Capaciteit Rijks (Justitieel) Veldzicht 42 Oostvaarderskliniek 164 Totaal rijks 206 Particulier (Justitieel) Pompekliniek 283 Rooyse Wissel 174 Van der Hoeven 175 Kijvelanden 166 Mesdag 251 Totaal particulier Niet Justitieel Arkin 31 Boschoord 117 GGZ Drenthe 11 GGZE 77 Totaal niet justitieel 236 Totaal Instroom Paragraaf 4.3 gaat in op het jaarlijkse aantal opleggingen van tbs met bevel tot verpleging en tbs met voorwaarden. Het aantal tbs-gestelden dat in een penitentiaire inrichting wacht op opname in een FPC (de zogenaamde tbspassanten ), inclusief wachttijd, vormt het slotstuk van deze paragraaf. Tbs met bevel tot verpleging In deze paragraaf wordt aandacht besteed aan de tbs met bevel tot verpleging naar geslacht, type oplegging en al dan niet de combinatie met een gevangenisstraf. De tbs met bevel tot verpleging kan worden opgesplitst naar de duur van de maatregel: gemaximeerde tbs en tbs voor onbepaalde duur. De gemaximeerde tbs kan alleen worden opgelegd als het indexdelict niet gericht is tegen of gevaar veroorzaakt voor de onaantastbaarheid van het lichaam van één of meer personen. Het indexdelict is het delict waarvoor de tbs-maatregel is opgelegd. Grafiek 4.2 Aantal opleggingen tbs met bevel tot verpleging naar geslacht, Het daadwerkelijke aantal opleggingen tbs met bevel tot verpleging over 2016 kan gedurende 2017 nog toenemen in verband met het zogenaamde na-ijleffect. Zo bleek het aantal over 2014 achteraf (eind 2015) toegenomen van 94 tot 100 eind 2015 en tot 108 eind Pagina 59 van 108

60 DJI in getal Juli 2017 Ten opzichte van het aantal opleggingen circa 10 jaar geleden is het aantal nu meer dan gehalveerd. Tabel 4.2 Aantal opleggingen tbs met bevel tot verpleging naar type, Differentiatie Tbs met bevel tot verpleging Gemaximeerde tbs Tbs met voorwaarden omgezet in tbs met bevel tot verpleging Tbs met voorw. omgezet in tbs met bevel tot verpleging max. 4 jaar Totaal De omzettingen (tbs met voorwaarden omgezet in tbs met bevel tot verpleging) tellen (juridisch) mee in het jaar waarin de tbs met voorwaarden is opgelegd. Dit houdt in dat bij de volgende publicatie het (totaal) aantal opleggingen tbs met bevel tot verpleging over de afgelopen jaren kan wijzigen. Naarmate de tijdspanne tussen het jaar waarin de tbs met voorwaarden is opgelegd en het moment van meten langer wordt, neemt de kans op een omzetting naar tbs met bevel tot verpleging toe. Met ingang van 2016 wordt behandeling in de Forensische Zorg (incl. tbs) bekostigd door middel van DBBC s. In de periode vond een transitie plaats naar deze vorm van bekostiging, waarbij een deel van de omzet van de zorgaanbieders zelf werd gerealiseerd middels DBBC s. Tabel 4.3 geeft inzicht in het aantal naar type. Tabel 4.3 Te openen Diagnose Behandel- en Beveiligings Combinaties (DBBC s) voor tbs naar type, aantal aantal aantal aantal aantal Aan een middel gebonden stoornissen Behandeling kort Diagnostiek Geen behandeling Indirect Persoonlijkheidsstoornissen Problemen i.v.m. misbruik of verwaarlozing Restgroep diagnoses Schizofrenie en andere psychotische stoornissen Seksuele stoornissen Stoornissen in de impulsbeheersing Stoornissen in de kindertijd Eindtotaal Het betreft zowel initiële DBBC s als vervolg DBBC s. Tussen 2012 en 2016 zien we een afname van ruim 25%. Binnen de DBBC s nemen de persoonlijkheidsstoornissen procentueel iets af en schizofrenie en andere psychotische stoornissen juist procentueel licht toe. Pagina 60 van 108

61 Tabel 4.4. Aantal omzettingen tbs met voorwaarden in tbs met bevel tot verpleging naar jaar datum onherroepelijk tbs met voorwaarden, Totaal Datum onherroepelijk Totaal Wanneer we de tabel benaderen vanuit het jaar van onherroepelijk worden, dan kunnen we stellen dat er in maal een omzetting onherroepelijk is geworden; drie maal over 2012, twee maal over 2013, zeven maal over 2014, vier maal over 2015 en één maal over Tabel 4.5 Duur van de gevangenisstraf die in combinatie met tbs met bevel tot verpleging is opgelegd, Differentiatie Tbs i.c.m. ontslag van rechtsvervolging* Tbs i.c.m. gev.straf < 6 maanden Tbs i.c.m. gev.straf 6 maanden t/m 1jr Tbs i.c.m. gev.straf > 1jr. t/m 2jr Tbs i.c.m. gev.straf > 2jr. t/m 3jr Tbs i.c.m. gev.straf > 3jr. t/m 6jr Tbs i.c.m. gev.straf > 6jr Totaal * Dat wil zeggen dat er naast de tbs-maatregel geen gevangenisstraf is opgelegd. Afgelopen jaar is het aantal combinatievonnissen tbs met een lange straf (langer dan 6 jaar) toegenomen tot tien. Hoewel eerder door de Taskforce behandelduur tbs aan de rechter is verzocht om, waar mogelijk, terughoudend te zijn met het opleggen van een lange gevangenisstraf in combinatie met tbs, zien we alsnog een lichte stijging ten opzichte van Bij een combinatievonnis volgt de tbs direct in aansluiting op de opgelegde vrijheidsstraf. Personen met een vrijheidsstraf tussen één en twee jaar worden, nadat zij ten minste één jaar en een derde van de nog resterende straf hebben ondergaan, in een FPC geplaatst. Personen met een vrijheidsstraf langer dan twee jaar kunnen onder voorwaarden in een FPC worden geplaatst als twee derde van de straf is ondergaan. Pagina 61 van 108

62 DJI in getal Juli 2017 Met andere woorden: een tbs-gestelde die in 2016 naast tbs een gevangenisstraf krijgt opgelegd van zes jaar, zal pas na vier jaar (in 2020) in een FPC worden opgenomen. Tbs met voorwaarden Tbs met voorwaarden houdt in dat de veroordeelde zich aan bepaalde door de rechter opgelegde voorwaarden moet houden. Een dergelijke voorwaarde kan zijn dat hij zich laat opnemen of zich onderwerpt aan een ambulante behandeling. In het geval van tbs met voorwaarden acht de rechter deze voorwaarden voldoende om het recidiverisico te beteugelen. Deze modaliteit geeft de rechter de mogelijkheid binnen het kader van de tbs-maatregel af te wijken van het zwaarste middel dat hij tot zijn beschikking heeft: tbs met bevel tot verpleging. De reclassering begeleidt de persoon en ziet erop toe dat hij zich aan de voorwaarden houdt. Als de persoon zich niet aan de voorwaarden houdt, kan de rechter op vordering van het OM de tbs met voorwaarden alsnog omzetten in tbs met bevel tot verpleging. Grafiek 4.3 Aantal opleggingen tbs met voorwaarden, naar geslacht, Tabel 4.6 Aantal opleggingen tbs met voorwaarden naar differentiatie, Differentiatie Tbs met voorwaarden Tbs met voorwaarden omgezet in tbs met bevel tot verpleging Tbs met voorw. omgezet in tbs met bevel tot verpleging max. 4 jaar Totaal Van de opleggingen blijkt dat na enige tijd een deel wordt omgezet in tbs met bevel tot verpleging. Over 2016 heeft één omzetting plaatsgevonden van tbs met voorwaarden omgezet in tbs met bevel tot verpleging. Pagina 62 van 108

63 Tabel 4.7 Duur van de gevangenisstraf die in combinatie met tbs met voorwaarden is opgelegd, Differentiatie Tbs i.c.m. ontslag van rechtsvervolging* Tbs i.c.m. gev.straf < 6 maanden Tbs i.c.m. gev.straf 6 maanden t/m 1jr Tbs i.c.m. gev.straf > 1jr t/m 2jr Tbs i.c.m. gev.straf > 2jr t/m 3jr Tbs i.c.m. gev.straf > 3jr t/m 5jr Totaal * Dat wil zeggen dat er naast de tbs-maatregel geen gevangenisstraf is opgelegd. Grafiek 4.4 Tbs-gestelden aanwezig geweest in een FPC per jaar, Tussen 2012 en 2106 is het totaal aantal tbs-gestelden aanwezig geweest in een FPC met 20% afgenomen. Tbs-passanten Onderstaand wordt ingegaan op het aantal tbs-passanten. Het gaat hierbij om justitiabelen van wie de tbs-termijn is begonnen en die in een penitentiaire inrichting wachten op opname in een FPC. Een groot deel van de wachtenden bevindt zich binnen GW op een PPC-plek of een EZV-plek. Als gevolg van de forse capaciteitsuitbreiding tot 2010 en het sterk afnemend aantal opleggingen tbs met bevel tot verpleging in de afgelopen jaren, is het aantal passanten aanzienlijk afgenomen. Ook is de gemiddelde wachttijd gehalveerd. Pagina 63 van 108

64 DJI in getal Juli 2017 Tabel 4.8 Tbs-passanten: aantal en wachttijd, Differentiatie Gem. aantal tbs-passanten Aantal tbs-passanten ultimo jaar Gem. wachttijd tbs-passanten (dgn.) Mediaan wachttijd tbs-passanten (dgn.) Afgelopen jaar ligt de gemiddelde wachttijd hoger dan de mediaan. Er zijn blijkbaar tbs-passanten geweest die vanwege hun lange wachttijd het gemiddelde omhoog hebben getrokken. In onderstaande tabel wordt ingegaan op de eerste opnames in een FPC per jaar, gekoppeld aan het aantal plaatsingen binnen de termijn van zes en vier maanden. Tabel 4.9 eerste opnames naar wachtduur, e opnames Plaatsing binnen 6 maanden Plaatsing binnen 4 maanden Jaar Populatie De gegevens in deze paragraaf hebben betrekking op de populatie van 30 september in de periode Door de septemberstand als uitgangspunt te nemen wordt aangesloten bij de methodiek van het Centraal Bureau voor de Statistiek ; zij gebruikt september ook als vast peilmoment. Tabel 4.10 Justitiabelen met een combinatievonnis tbs in het gevangeniswezen, Totaal Man Vrouw Jaar Tabel 4.10 laat het aantal justitiabelen zien op het peilmoment die nog in hun gevangenisstraf zitten en aansluitend een tbs-maatregel ten uitvoer gelegd krijgen (deze zitten nog niet in hun passantentijd). Pagina 64 van 108

65 Een aanzienlijk deel van de in tabel 4.10 benoemde personen zit op een EZV of PPC plaats binnen het gevangeniswezen. Tabel 4.11 Bezetting FPC naar geslacht, Aantal Totaal w.v. man w.v. vrouw De bezetting is in 2016 ten opzichte van 2012 met 22 % afgenomen. Langdurige forensische psychiatrische zorg (lfpz) Indien de tbs-behandeling niet resulteert in een resocialisatie, dan is de kans groot dat een tbs-gestelde wordt geplaatst op een langdurige forensische psychiatrische zorg afdeling (voorheen longstay). De capaciteit en de bezetting van de lfpz maakt onderdeel uit van de gemiddelde capaciteit en bezetting (zie grafiek 4.1 en tabel 4.11). Tabel 4.12 Langdurige forensisch psychiatrische zorg capaciteit, Capaciteit Bezetting Jaar * *Er is flexibele capaciteit beschikbaar waar lfpz-ers ook op kunnen verblijven. Dit betekent dat de bezetting hoger kan zijn dan de capaciteit. Tabel 4.13 Geboorteland tbs-gestelden in FPC s, Geboorteland Nederland 71% 72% 72% 71% 71% Suriname 7% 7% 6% 7% 7% Nederlandse Antillen 6% 6% 6% 6% 6% Marokko 4% 6% 4% 4% 3% Turkije 2% 3% 2% 2% 2% Somalië 1% 1% 1% 1% 1% België 1% 0% 0% 1% 1% Duitsland 1% 1% 1% 1% 1% Subtotaal 93% 96% 92% 93% 92% Overig 7% 4% 8% 7% 8% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% Afgelopen jaren is het aandeel geboorteland Nederland met ruim 70% redelijk stabiel gebleven. Pagina 65 van 108

66 DJI in getal Juli 2017 Tabel 4.14 Leeftijd tbs-gestelde, Leeftijd T/m 19 jaar 0% 0% 0% 0% 0% 20 t/m 29 jaar 11% 10% 10% 9% 9% 30 t/m 39 jaar 33% 31% 29% 30% 30% 40 t/m 49 jaar 33% 34% 33% 33% 31% 50 t/m 59 jaar 17% 18% 20% 20% 21% 60 jaar en ouder 6% 7% 8% 8% 9% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% Gemiddelde Mediaan Verlof Verlof vormt een belangrijke stap op weg naar resocialisatie, de terugkeer van de tbs-gestelde in de samenleving. Sinds 1 januari 2008 toetst het Adviescollege Verloftoetsing Tbs (AVT) alle door de FPC s ingediende aanvragen van verlof van tbs-gestelden. Het gaat daarbij om vier soorten van verlof: begeleid verlof, onbegeleid verlof, transmuraal verlof en proefverlof. Onderstaand wordt ingegaan op de eerste drie vormen van verlof. In paragraaf 4.5 wordt apart aandacht besteed aan het proefverlof. Tabel 4.15 Gemiddeld aantal geregistreerde en gestarte verlofmarges, Verlofmarge* Geregistreerde verlofmarges w.v. begeleid verlof w.v. onbegeleid verlof w.v. transmuraal verlof Gestarte verlofmarges w.v. begeleid verlof w.v. onbegeleid verlof w.v. transmuraal verlof *Zie begrippenlijst. Pagina 66 van 108

67 4.5 Uitstroom In deze paragraaf wordt ingegaan op de behandelduur in de tbs, het aantal proefverloven, de duur ervan en het aantal gestarte voorwaardelijke beëindigingen. Ook wordt de jaarlijkse ontwikkeling weergegeven van het aantal personen bij wie de tbs-maatregel is beëindigd. Behandelduur tbs De behandelduur (verblijfsduur) van het intra- en transmurale verblijf wordt bepaald aan de hand van een instroomcohort. Deze manier van meten is niet gevoelig voor capaciteitsmutaties en schommelingen in de instroom. Het enige nadeel van deze manier van meten is dat uitspraken over de meer recente jaren niet goed mogelijk zijn. Om dit nadeel te beperken wordt van elk instroomcohort de mediaan genomen. Hierdoor is het niet nodig om van alle personen die zijn ingestroomd in een bepaald jaar, de laatste verblijfsdag in beeld te brengen. Tabel 4.16 Behandelduur intra-/transmuraal volgens instroomcohorten, Jaar start populatie Mediaan in jaren (excl. verblijf passant) , , , , , , , , , , , ,2 Sinds 2011 is de behandelduur een gespreksonderwerp tussen de divisie en de FPC s geweest. Daarbij zijn in overleg met elkaar prestatie-indicatoren (de zgn. Prestatie-Indicatoren Doelmatigheid) ontwikkeld, waarmee de voortgang in de behandeling gemonitord wordt. Daarnaast is in april 2013 een convenant gesloten met GGZ Nederland en de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN). Een belangrijk element in dit convenant betreft het terugbrengen van de behandelduur naar gemiddeld acht jaar. De meest recente meetwaarde op basis van instroomcohorten komt uit op een duur van ruim onder de acht jaar. Proefverlof Onderstaand wordt ingegaan op de extramurale component: het proefverlof. Behandeling in het kader van de tbs is erop gericht om terugkeer in de samenleving mogelijk te maken, zonder dat dit gepaard gaat met een onaanvaardbaar risico van ernstige delicten. Het verlenen van de eerder genoemde vormen van verlof Pagina 67 van 108

68 DJI in getal Juli 2017 (begeleid, onbegeleid, transmuraal) en uiteindelijk het proefverlof, vormen belangrijke elementen in de behandeling en geleidelijke terugkeer in de samenleving. Tabel 4.17 Proefverloven, Aantal proefverloven ult. jaar Gem. aantal proefverloven Gem. duur beëindigde proefverlof (dgn.) Mediaan duur beëindigde proefverlof (dgn.) Aantal gestarte proefverloven Voorwaardelijke beëindiging van de verpleging Voorwaardelijke beëindiging is - naast proefverlof - bedoeld om een meer geleidelijke overgang naar een einde van de tbs mogelijk te maken. Tabel 4.18 Voorwaardelijke beëindigingen (VB), Aantal gestarte VB Aantal ultimo september VB Duur VB, in dgn Ten opzichte van 2015 is het aantal gestarte voorwaardelijke beëindigingen sterk afgenomen. Alleen het jaar 2012 kent een lager aantal gestarte voorwaardelijke beëindigingen. Beëindigingen tbs met bevel tot verpleging In grafiek 4.5 wordt ingegaan op het daadwerkelijk aantal beëindigingen tbs met bevel tot verpleging. Vervolgens wordt ingegaan op de verschillende redenen van beëindigen. Grafiek 4.5 Aantal beëindigingen tbs met bevel tot verpleging, Pagina 68 van 108

69 Het aantal beëindigingen tbs met bevel tot verpleging is enigszins afgenomen ten opzichte van Het aantal daadwerkelijke beëindigingen overtreft echter nog steeds het aantal tbs-opleggingen. Met andere woorden: er vinden (veel) meer beëindigingen plaats dan opleggingen, waardoor de tbs-populatie verder zal afnemen. Tabel 4.19 Reden beëindiging tbs, Reden Aflopen termijn (gemaximeerde tbs) Conforme beëindiging OvJ/rechter Contraire beëindiging Einde tbs i.v.m. nieuw vonnis Overleden OvJ dient geen vordering in OvJ trekt vordering in Beëindiging wegens Bopz-titel Overige redenen Totaal Het aantal contraire beëindigingen varieert in de verslagperiode tussen de 37 en 17. Ten opzichte van 2015 is het aantal contraire beëindigingen met zes afgenomen. Een contraire beëindiging vindt veelal plaats vanuit de fase van proefverlof of vanuit de fase van voorwaardelijke beëindiging. Het is dus niet zo dat de gesignaleerde contraire beëindigingen allemaal betrekking hebben op personen in de intra/transmurale bezetting. 4.6 Incidenten In deze paragraaf wordt ingegaan op ongeoorloofde afwezigheid evenals op suïcides. Ongeoorloofde afwezigheid bevat volgens de ministeriële regeling 13 zowel ontvluchtingen als overige onttrekkingen. Van een overige onttrekking is sprake wanneer indien er een onttrekking aan het toezicht tijdens begeleid verlof plaatsvindt of indien een justitiabele zich niet tijdig op de afgesproken plaats bevindt of daar terugkeert na of tijdens onbegeleid verlof. Tabel 4.20 Ontvluchtingen uit FPC, Aantal Ontvluchtingen Regeling van de Staatssecretaris van Justitie van 29 januari 2008, nr /07/DJI, houdende regels over de melding van ongeoorloofde afwezigheid uit penitentiaire inrichtingen, inrichtingen voor verpleging van ter beschikking gestelden en justitiële jeugdinrichtingen. Pagina 69 van 108

70 DJI in getal Juli 2017 Grafiek 4.6 Overige onttrekkingen, Sinds 1 januari 2011 is artikel 17 van de Verlofregeling tbs gewijzigd. Aan tbsgestelden die ongeoorloofd afwezig zijn geweest wordt één jaar geen verlof verleend, tenzij zwaarwegende persoonlijke omstandigheden zich daartegen verzetten. Ook tbs-gestelden die door het OM als verdachte zijn aangemerkt van een strafbaar feit waarvoor voorlopige hechtenis is toegelaten, krijgen één jaar geen verlof. Tabel 4.21 Aantal suïcides, Aantal Suïcides Let wel: de bovenstaande aantallen hebben uitsluitend betrekking op suïcides tijdens intra- en transmuraal verblijf. 4.7 Overige Forensische Zorg De divisie ForZo/JJI is o.a. verantwoordelijk voor alle forensische zorg in een strafrechtelijk kader en daarmee ook voor de inkoop van de zorg bij zorgaanbieders, anders dan tbs. Dit wordt de overige forensische zorg genoemd. De overige forensische zorg is grofweg in te delen in drie verschillende vormen van zorg: Klinische zorg Bij klinische zorg is sprake van een 24-uurs verblijfssetting waarbij ook behandeling wordt geboden. De klinische zorg kent verschillende niveaus van beveiliging en zorgintensiteit. De hoogst beveiligde en de meest intensieve vorm van forensische zorg in de geestelijke gezondheidszorg wordt geleverd in de Forensische Psychiatrische Klinieken (FPK s), gevolgd (wat betreft beveiligingsniveau) door de zorg op Forensische Psychiatrische Afdelingen (FPA s). In de verslavingszorg wordt de meest intensieve zorg en beveiliging geboden in de Forensische Verslavingsklinieken (FVK s), gevolgd door zorg op Forensische Verslavingszorgafdelingen (FVA s). Voor de verstandelijk gehandicaptenzorg wordt dit geboden in de klinieken voor zorg aan Sterk Gedragsgestoord Licht Verstandelijk Gehandicapten (SVLVG). Daarnaast wordt een beperkt aantal plaatsen ingekocht in de reguliere GGZ. Pagina 70 van 108

71 Beschermd wonen Beschermd wonen is een vorm van (kleinschalig) wonen, waarbij op verschillende niveaus begeleiding en ondersteuning wordt geboden. Ambulante zorg Bij ambulante zorg is geen sprake van verblijf. Het betreft zorg die voornamelijk wordt verleend op afgesproken tijden, waarbij de justitiabele vanuit de eigen woonen werkomgeving naar de hulpverlener toekomt, of de hulpverlener de justitiabele in diens omgeving bezoekt. Totaal aantal plaatsingen (klinisch, beschermd wonen, ambulant) In de applicatie informatievoorziening forensische zorg (IFZO) wordt voor cliënten met een forensische titel een indicatie tot plaatsing opgemaakt. In grafiek 4.7 is het totaal aantal plaatsingen per jaar opgenomen. De telling van het aantal plaatsingen is gebaseerd op de datum waarop er een akkoord is over de plaatsing tussen de betreffende zorgaanbieder en de plaatsende instantie. Grafiek 4.7 Aantal plaatsingen*, *afgerond op 100-tal Tabel 4.22 Instroom plaatsingen naar geslacht Geslacht Man Vrouw % 9% 91% 9% 90% 10% 90% 10% Totaal 100% 100% 100% 100% Tabel 4.23 Type plaatsing Type Crisis Regulier Spoed % 82% 17% 1% 82% 17% 1% 85% 14% 1% 87% 12% Totaal 100% 100% 100% 100% Pagina 71 van 108

72 DJI in getal Juli 2017 Tabel 4.24 Arrondissement vonnis plaatsing Arrondissement Den Haag 14% 15% 15% 17% Rotterdam 13% 10% 11% 13% Gelderland 11% 8% 9% 10% Noord-Nederland 10% 9% 11% 11% Midden-Nederland 9% 9% 9% 10% Amsterdam 8% 8% 8% 8% Noord-Holland 7% 6% 7% 8% Zeeland-West-Brabant 6% 5% 6% 6% Oost-Brabant 6% 6% 6% 6% Limburg 4% 4% 5% 5% Overijssel 3% 4% 5% 6% Overige arrondissementen 9% 16% 8% 0% Totaal 100% 100% 100% 100% De arrondissementen Den Haag, Rotterdam, Gelderland en Noord-Nederland zijn samen goed voor circa de helft van alle plaatsingen. Tabel 4.25 Instroom naar leeftijd, Leeftijd t/m 19 jaar 2% 2% 2% 1% 1% 20 t/m 24 jaar 17% 17% 16% 14% 14% 25 t/m 29jaar 16% 16% 16% 17% 16% 30 t/m 34 jaar 14% 14% 15% 16% 15% 35 t/m 39 jaar 13% 13% 13% 14% 14% 40 t/m 44 jaar 15% 14% 14% 13% 13% 45 t/m 49 jaar 50 t/m 59 jaar 10% 10% 11% 10% 11% 10% 11% 11% 12% 12% 60 jaar en ouder 3% 3% 3% 3% 3% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% Gerealiseerde plaatsen zorgaanbieders De openingsdatum van een Diagnose Behandel- en Beveilings Combinatie (DBBC) is gelijk aan de datum waarop de eerst(volgend)e directe of indirecte patiëntgebonden activiteit plaatsvindt. Zorgzwaartepakketten (ZZP s) zijn ingevoerd voor de groep justitiabelen met een psychiatrische stoornis die zorg met verblijf zonder behandeling in de GGZ ontvangen, evenals voor verstandelijk gehandicapten die zorg met verblijf ontvangen. Pagina 72 van 108

73 Tabel 4.26 Gerealiseerde plaatsen zorgaanbieders in DB(B)C/ZZP, Diff. Real. Real. Real. DB(B)C vlp. Real. vlp. Real. GGZ behand. Bev.niveau GGZ behand. Bev.niveau GGZ behand. Bev.niveau ZZP ZZP-RIBW ZZP-VG (begeleiding) Totaal Het aantal gerealiseerde plaatsen bij de zorgaanbieders van de overige forensische zorg is in de verslagperiode aanzienlijk gestegen. Tabel 4.27 Te openen DBBC s voor OFZ, JVZ en FZG, aantal aantal aantal aantal aantal Aan een middel gebonden stoornissen Behandeling kort Diagnostiek Geen behandeling Indirect Persoonlijkheidsstoornissen Problemen i.v.m. misbr.of verwaarlozing Restgroep diagnoses Schizofrenie en andere psych.stoornissen Seksuele stoornissen Stoornissen in de impulsbeheersing Stoornissen in de kindertijd Eindtotaal PPC In 2009 heeft een transitie van bijzondere groepen in het Gevangeniswezen naar Penitentiaire Psychiatrische Centra (PPC s) plaatsgevonden. Daarnaast heeft ForZo voor gedetineerden plaatsen (in de GGZ) ingekocht ten behoeve van forensische zorg. Naast de klinische plaatsen in de PPC s en in de GGZ is het mogelijk dat zorgaanbieders in reguliere penitentiaire inrichtingen ambulante forensische zorg bieden. Veel gedetineerden in Nederland hebben ernstige psychiatrische aandoeningen, een verslaving en/of een verstandelijke beperking. Alleen de zwaarste psychiatrische Pagina 73 van 108

74 DJI in getal Juli 2017 gedetineerden met een hoge beveiligingsbehoefte komen in een PPC. Het bieden van verantwoorde psychiatrische zorg is een speerpunt van de PPC s. Het aanbod van de PPC s is afgebakend als doorzorg ; de PPC s positioneren zich als schakel in de zorgketen. Veelal als de strafrechtelijke zorg eindigt, is nog sprake van een zorgbehoefte. Tabel 4.28 Bezetting PPC naar geslacht, , ultimo september Geslacht Man Vrouw Totaal Recidive De strafrechtelijke recidive is een indicator voor het succes van de strafrechtelijke sancties en, als onderdeel daarvan, voor het succes van de forensische zorg. Het WODC is daarom gevraagd om naast de tbs met bevel tot verpleging de overige groep justitiabelen met forensische zorg toe te voegen aan de Recidivemonitor. Het WODC heeft o.a. de terugval (recidive) op systematische wijze in beeld gebracht van tbs met bevel tot verpleging. Tbs met bevel tot verpleging De prevalentie van algemene 2-jarige recidive van tbs ers varieert tussen de 19,0% en 26,4%. De prevalentie ernstige recidive varieert tussen de 15,3% en 23,3%. De prevalentie van ex-tbs-gestelden met bevel tot verpleging die binnen twee jaar zeer ernstig recidiveren, ligt echter een stuk lager (3,4% tot 7,7%). Wanneer we dieper ingaan op de tbs-waardige delicten, dan valt de daling vanaf cohort op. Tabel 4.29 Prevalentie van 2-jarige recidive van justitiabelen (tbs met bevel tot verpleging), per vijfjaarscohort, Differentiatie Uitstroomcohort Algemeen Ernstig Zeer ernstig Tbs-waardig ,5 21,5 6,7 10, ,7 22,2 6,7 11, ,8 22,0 7,7 11, ,4 23,3 7,7 11, ,1 22,7 7,4 11, ,0 19,1 5,1 9, ,0 19,5 4,8 8, ,4 18,5 4,6 9, ,6 16,9 4,9 9, ,2 15,3 4,6 8, ,6 16,4 4,5 8, ,3 15,4 4,7 7, ,0 16,2 3,4 7,2 Bron: Repris WODC. Pagina 74 van 108

75 Tbs met voorwaarden De recidive van tbs met voorwaarden ligt iets hoger dan bij tbs-gestelden met bevel tot verpleging. Het uitstroomcohort is het meest recente cohort. De prevalentie van algemene recidive varieert tussen de 24,4% en 32,3%. Tabel 4.30 Prevalentie van 2-jarige recidive van justitiabelen (tbs met voorwaarden), per vijfjaarscohort, Differentiatie Uitstroomcohort Algemeen Ernstig Zeer ernstig ,3 29,0 9, ,3 22,7 5, ,7 20,9 5, ,6 20,6 5, ,4 22,6 4, ,4 20,0 4, ,0 21,9 6, ,8 21,7 4, ,2 20,6 4,1 Bron: Repris WODC. Pagina 75 van 108

76 DJI in getal Juli 2017 Pagina 76 van 108

77 Hoofdstuk 5 Justitiële Jeugdinrichtingen Inleiding De Justitiële Jeugdinrichtingen (JJI s) zorgen voor een veilige, doelmatige en menswaardige tenuitvoerlegging van vrijheidsbenemende straffen en maatregelen binnen een wettelijk, politiek, beleidsmatig en bestuurlijk kader. De jeugdige wordt voorbereid op zijn terugkeer in de maatschappij door opvoeding, behandeling en door aandacht te besteden aan onder andere sociale vaardigheden en aan algemeen vormend beroepsonderwijs en beroepsgerichte opleidingen en door deel te nemen aan Scholings- en Trainingsprogramma s (STP). Wettelijk kader: straffen en maatregelen In de JJI s worden de vrijheidsbenemende straffen en maatregelen van het jeugdstrafrecht ten uitvoer gelegd. Dit impliceert dat de jeugdigen die in de inrichtingen verblijven bij insluiting in beginsel tussen 12 en 18 jaar oud zijn. Hogere leeftijden komen ook voor. Zo kan het jeugdstrafrecht worden toegepast op jeugdigen tot 21 jaar - en sinds de inwerkingtreding van het adolescentenstrafrecht (ASR) op 1 april 2014 tot 23 jaar - van wie de rechter vindt dat zij verstandelijk of emotioneel nog onvoldoende zijn ontwikkeld. Sinds de inwerkingtreding van het jeugdstrafrecht in september 1995 is er normaliter sprake van één straf die in een jeugdinrichting ten uitvoer wordt gelegd: jeugddetentie. De maximumduur van de jeugddetentie bedraagt één jaar voor jeugdigen die ten tijde van het plegen van het delict tussen de 12 en 15 jaar oud zijn. Jeugdigen van 16 jaar en ouder kunnen worden veroordeeld tot maximaal twee jaar jeugddetentie. De vrijheidsbenemende strafrechtelijke maatregel die het jeugdstrafrecht sinds 1995 kent, is de maatregel Plaatsing in een Inrichting voor Jeugdigen (PIJ). Voor het opleggen van de maatregel dient aan drie voorwaarden te zijn voldaan: Er moet sprake zijn van een misdrijf waarvoor voorlopige hechtenis is toegestaan. De veiligheid van anderen dan wel de algemene veiligheid van personen of goederen eist het opleggen van de maatregel. De maatregel dient in het belang te zijn van een zo gunstig mogelijke ontwikkeling van de jeugdige. Alle jeugdigen die in een JJI worden geplaatst, stromen met de inwerkingtreding van de gewijzigde Beginselenwet Justitiële Jeugdinrichtingen in op een kortverblijf groep van maximaal tien jeugdigen. Na gemiddeld drie maanden volgt overplaatsing naar een langverblijf groep van maximaal acht jeugdigen, ongeacht de verblijfstitel. Deze fasering in het verblijf sluit aan bij de basismethodiek YOUTURN en leidt ertoe dat de heropvoeding en/of behandeling van jeugdigen sneller ter hand kan worden genomen. In YOUTURN draait alles om het aanleren van eigen verantwoordelijkheid. Met deze methodiek kunnen de pedagogisch professionals en de docenten in alle JJI's de jongeren op een eenduidige en duidelijke manier benaderen en behandelen. Pagina 77 van 108

78 DJI in getal Juli Capaciteit In deze paragraaf wordt de ontwikkeling van de gemiddelde capaciteit per jaar besproken. Naast het eerder vermelde onderscheid tussen kort- en langverblijfcapaciteit, kan er ook een onderscheid worden aangebracht in groepen met een reguliere/regionale bestemming en groepen met een landelijke bestemming. In de groepen met een reguliere bestemming worden jeugdigen geplaatst volgens het uitgangspunt van regionale plaatsing: ze gaan naar de dichtstbijzijnde inrichting. Hierop zijn uitzonderingen, bijvoorbeeld wanneer er sprake is van medeverdachten die niet samen mogen worden geplaatst of in geval van plaatsgebrek in de inrichting in de regio. De groepen met een landelijke bestemming bestaan uit: Forensische Observatie Afdeling: deze richt zich op Pro Justitia onderzoek in het kader van voorlopige hechtenis en op jeugdigen die al een PIJ-maatregel opgelegd hebben gekregen en van wie de behandeling is vastgelopen (voor advies over de voortgang van de behandeling en het al dan niet verlengen van de PIJ-maatregel). meisjes: conform artikel 9 lid 1 van de Bjj dienen jongens en meisjes gescheiden te worden ondergebracht in een JJI. Meisjes verblijven dan ook op afdelingen specifiek voor meisjes. Aan de meisjes wordt (deels) ook een ander soort activiteiten aangeboden dan aan jongens, zoals andere leerlijnen in het onderwijs en andere programma s. zeden: deze groep is bedoeld voor obsessieve zedendelinquenten. Deze doelgroep heeft speciale zorg en behandeling nodig in het kader van de recidivevermindering, mede omdat het vaak gaat om jeugdigen die hun delict hardnekkig ontkennen en ontwijken. Bijkomend argument om zedendelinquenten op een landelijke bestemming en niet in een reguliere groep te plaatsen, is de morele afwijzing van deze doelgroep in de JJI s. Forensische Observatie- en Begeleidings Afdeling (FOBA): jeugdigen worden op de FOBA geplaatst wanneer sprake is van een acute crisis en een psychiatrische stoornis (bijvoorbeeld een psychose). De FOBA is de enige afdeling waar alle jeugdigen (voorlopig gehecht, kortverblijf en langverblijf) in een acute (psychiatrische) crisis kunnen worden geplaatst. Het verblijf op de FOBA duurt zo kort mogelijk (stabilisatie); het doel is terugkeer naar een reguliere groep. Very Intensive Care (VIC): deze is eveneens gericht op jeugdigen met ernstige psychiatrische problematiek. De VIC is echter bestemd voor langverblijf van jeugdigen met ernstige en/of chronische psychiatrische stoornissen. Individuele Traject Afdeling (ITA): de ITA is bestemd voor groepsongeschikte jeugdigen die door hun houding en gedrag het groepsklimaat dusdanig verstoren dat het veilige leefklimaat op de groep in het geding is. Deze jongeren zijn gebaat bij een individuele aanpak met een aangepast dagprogramma. Dat betekent dat er een 1 op 1 benadering is. De inzet is erop gericht om ook deze jongeren uiteindelijk veilig terug te laten keren in de maatschappij. licht verstandelijk beperkt (LVB): jeugdigen met een IQ onder de 70 en een beperkte sociale zelfredzaamheid worden geplaatst op een LVB-groep. De LVB-problematiek vraagt om een specifieke manier van begeleiding en om specifieke kennis en ervaring bij medewerkers. Ook dient het onderwijs te worden aangepast. Pagina 78 van 108

79 LVB-VIC: de jeugdigen die op de LVB-VIC worden geplaatst, hebben een lichte verstandelijke beperking in combinatie met ernstige psychiatrische problematiek, waarvoor zij specifieke behandeling nodig hebben. Grafiek 5.1 Gemiddelde capaciteit kort- en langverblijf, De dalende capaciteit hangt nauw samen met de dalende instroom van jeugdigen met een strafrechtelijke titel. Deze teruggang is al vanaf 2005 gaande. Door de dalende instroom loopt de bezetting van de JJI s en daarmee de behoefte aan capaciteit- gestaag terug. Deze daling wordt veroorzaakt doordat er minder jeugdigen worden aangehouden in verband met het plegen van ernstige delicten en doordat het aantal alternatieven voor plaatsing in een JJI bijvoorbeeld toezicht, begeleiding en behandeling in een voorwaardelijk kader is gegroeid. De capaciteit van de JJI s is tussen 2012 en 2016 met bijna 35% gedaald van 800 plekken in 2012 tot 523 plekken in De daling van de capaciteit is gerealiseerd door het sluiten van inrichtingen/locaties en door het aanhouden van reservecapaciteit. Medio 2015 zijn drie rijksinrichtingen samengevoegd tot één rijksinrichting bestaande uit drie locaties (De Hartelborgt, Den Hey-Acker en De Hunnerberg). In 2016 is de Heuvelrug, locatie Eikenstein gesloten. In tabel 5.1 wordt aangegeven wat de capaciteit en de gemiddelde bezetting in 2016 per inrichting op respectievelijk kortverblijf, langverblijf en de landelijke bestemmingen is geweest. Pagina 79 van 108

80 DJI in getal Juli 2017 Tabel 5.1 Capaciteit en gemiddelde bezetting JJI s, 2016 Inrichting Direct inzetbare capaciteit Bezetting kortverblijf Bezetting langverblijf Bezet land. Bestemming Totaal generaal Teylingereind 92,0 55,5 23,2 6,5 85,2 Hartelborgt 105,0 27,8 27,4 29,3 84,5 Den Hey-Acker 78,0 24,1 23,4 18,1 65,6 Hunnerberg 72,0 24,2 25,3 7,1 56,6 Keerpunt 36,0 13,3 8,7 4,0 26,0 Heuvelrug 18,0 0,4 0,1 0,2 0,7 Lelystad 78,0 18,4 23,3 31,7 73,4 Juvaid 44,0 14,4 20,4 0,0 34,8 Totaal 523,0 178,1 151,8 96,9 426,8 Over 2016 zijn totaal gemiddeld 426,8 plaatsen bezet. De Heuvelrug was in 2016 een aantal maanden operationeel; deze capaciteit en bezetting is meegenomen. 5.3 Instroom De volgende thema s komen aan bod: instroom naar categorie en verblijfstitel en instroom naar verschillende persoonskenmerken zoals: geslacht, leeftijd en geboorteland. Ten slotte volgt een overzicht van het aantal gestarte nachtdetenties en het aantal opgelegde strafrechtelijke jeugdmaatregelen (PIJ). Instroom naar categorie, bestemming en verblijfstitel Na een aantal jaren van dalende instroom is het aantal opgenomen jeugdigen in 2016 ongeveer gelijk aan het jaar ervoor: in 2016 tegen in 2015 en licht stijgend ten opzichte van 2014 (1.380). Voor een deel kan deze stabilisering worden toegeschreven aan de invoering van het adolescentenstrafrecht (ASR) in Zowel in 2015 als in 2016 zijn er namelijk in totaal ruim 300 ASR-jeugdigen opgenomen in een JJI. Sinds 2011 mogen alleenstaande minderjarige vreemdelingen (AMV ers) onder de 18 jaar niet meer in een justitiële jeugdinrichting worden geplaatst. In plaats daarvan komen zij onder voogdij te staan en krijgen zij voorlopig huisvesting in speciale voorzieningen van het COA voor alleenstaande jongeren. Alleen AMV ers met strafrechtelijke antecedenten en AMV ers die zich eerder uit een opvangvoorziening of aan een vrijheidsbeperkende maatregel hebben onttrokken, worden nog in bewaring gesteld in de Gesloten Gezinsvoorziening Zeist (sinds okt. 2014). Tabel 5.2 Instroom naar verblijfstitel Pagina 80 van 108

81 Verblijfstitel bij instroom Voorlopige hechtenis Jeugddetentie PIJ Gijzeling GBM Subtotaal strafrechtelijk Vreemdeling Totaal In tabel 5.2 wordt aangegeven op welke strafrechtelijke titel een jeugdige in een inrichting wordt opgenomen. Veruit het grootste deel stroomt in op grond van een voorlopige hechtenis (in 2016: maal). In de regel volgt een PIJ na een voorlopige hechtenis, waardoor ze niet zichtbaar zijn in deze tabel omdat ze al in een JJI verblijven. Voor een deel betreft deze instroom jeugdigen van wie de voorwaardelijke PIJ alsnog ten uitvoer wordt gelegd (in 2016: 8 maal). Daarnaast gaat het om jeugdigen die bijvoorbeeld terugkeren na een onttrekking. Ten aanzien van de relatief grote groep jeugddetenties geldt dat dit gaat om principale jeugddetenties, de ten uitvoer legging van voorwaardelijke jeugddetenties en vervangende jeugddetenties wegens mislukte taakstraf en/of niet betaalde boetes. De instroom komt tot stand door zelfmelding of door arrestatie. Uit tabel 5.2 komt naar voren dat de daling voornamelijk voor wat betreft de instroom van voorlopig gehechte jeugdigen tot staan is gekomen; hiervan heeft zelfs een lichte stijging plaatsgevonden. Dit hangt nauw samen met de eerdere aangehaalde stijging van het aantal ingestroomde adolescenten. Instroom naar persoonskenmerken Tabel 5.3 Instroom naar geslacht, absoluut en procentueel, Jongens Meisjes Totaal Aantal Percentage Aantal Percentage Aantal Percentage Jaar ,5 87 4, , ,5 67 4, , ,8 58 4, , ,1 56 3, , ,4 67 4, ,0 In tabel 5.3 is voor de periode 2012 tot en met 2016 aangegeven hoe de verdeling is tussen jongens en meisjes, die op strafrechtelijke titel of als AMV in een JJI zijn ingestroomd. Ten opzichte van 2015 is het percentage meisjes onder opgenomen jeugdigen in 2016 licht gestegen. Pagina 81 van 108

82 DJI in getal Juli 2017 Tabel 5.4 Instroom naar leeftijd, procentueel, Leeftijd bij instroom 12 0,2 0,3 0,2 0,1 0,1 13 1,0 1,5 1,1 0,7 0,9 14 5,1 4,6 5,7 3,3 4, ,0 13,8 11,9 10,6 11, ,9 25,8 20,1 18,2 18, ,7 39,1 34,6 31,2 29,8 18 6,9 9,3 14,2 17,3 16,8 19 1,8 2,2 5,8 8,7 8,9 20 1,3 1,8 3,5 5,1 4,6 21 0,5 0,7 1,8 3,2 2,7 22 0,4 0,5 0,5 0,8 1,9 23 0,2 0,1 0,3 0,4 0,1 24 0,1 0,1 0,2 0,1 0,1 25 0,1 0,1 0,1 0,1 0,0 26 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 onbekend 0,1 0,3 0,0 0,0 0,0 totaal In tabel 5.4 wordt aangegeven hoe de instroom zich ontwikkelt voor wat betreft de leeftijd ten tijde van instroom, in procenten. In de jaren 2012 en 2013 komt de leeftijdsverdeling redelijk overeen; de instroom bestaat voor circa 20% uit jeugdigen in de leeftijd van 12 tot 16 jaar, voor ongeveer 65% uit jeugdigen in de leeftijd van 16 of 17 jaar, en voor 10-15% uit jeugdigen van 18 jaar of ouder. Vanaf 2014 wijzigt dit beeld. In 2015 en 2016 vormt de groep tot 16 jaar met ongeveer 15 % het kleinste deel van de instroom. De groep 16- en 17-jarigen is gedaald tot circa 50% van de instroom en de groep 18-plus vormt nu ongeveer 35% van de instroom. Dit beeld is ook terug te zien in grafiek 5.2, waarin de instroom in procenten per leeftijdsklasse wordt weergegeven. Grafiek 5.2 Leeftijdsklassen bij instroom, , procentueel 70,0 60,0 50,0 12/13 jaar 40,0 14/15 jaar 16/17 jaar 18 en ouder 30,0 20,0 10,0 0, Pagina 82 van 108

83 De plotselinge stijging van het percentage 18-plussers vanaf 2014 laat zich verklaren door de invoering van het ASR, waardoor veel preventief gehechte 18- plussers instromen. Tegenover de stijging van het percentage 18-plussers staat de daling van het percentage 16- en 17-jarigen. Deze groep wordt vanaf 2014, het jaar van de invoering van het ASR, beduidend minder vaak in een JJI opgenomen. Uit cijfers van het gevangeniswezen zijn geen aanwijzingen dat 16- en 17-jarigen vaker dan voorheen in een Penitentiaire Inrichting worden ingesloten. De daling van zowel de totale instroom in absolute aantallen- als het aandeel daarin van 16- en 17-jarigen lijkt te wijzen op een autonome daling van de instroom van deze groep als gevolg van eerder geschetste ontwikkelingen zoals de daling van de geregistreerde (ernstige) criminaliteit en de verruiming van alternatieve afdoeningen. Tabel 5.5 geeft een overzicht van de ontwikkeling van de instroom naar geboorteland in procenten weer voor de jaren 2012, 2014 en Voor de overzichtelijkheid zijn 2013 en 2015 weggelaten. Tabel 5.5 Instroom geboorteland top 5 in procenten*, Land % Land % Land % Nederland 78,0 Nederland 80,5 Nederland 81,5 Marokko 2,7 Marokko 2,9 Ned Antillen 2,8 Ned Antillen 2,5 Ned Antillen 2,9 Marokko 2,7 Afghanistan 1,9 Roemenie 1,4 Somalie 1,4 Suriname 1,1 Afghanistan 1,1 Suriname 1,1 Totaal top 5 86,1 Totaal top 5 88,8 Totaal top 5 89,6 Overig 12,3 Overig 10,9 Overig 10,4 Onbekend 1,6 Onbekend 0,4 Onbekend 0,0 totaal 100 totaal 100 totaal 100,0 * percentages zijn inclusief AMV ers. Van alle ingestroomde jeugdigen tussen 2012 en 2016 is er een lichte stijging te zien in het aantal in Nederland geboren jeugdigen. Hoewel de Nederlandse Antillen officieel opgehouden zijn te bestaan per 10 oktober 2010, wordt in deze publicatie in verband met consistentie naar eerdere jaren de naam Nederlandse Antillen aangehouden. Jeugdigen die zijn geboren op de Nederlandse Antillen of in Marokko maken structureel deel uit van de top 5 van geboortelanden. In de periode tussen 2012 en 2016 neemt de geboorteland top 5 in totaal 85% tot 90% van alle instroom voor z n rekening. Pagina 83 van 108

84 DJI in getal Juli 2017 Grafiek 5.3 Instroom 2016 naar herkomst provincie In 2016 is de provincie Zuid-Holland met afstand de grootste leverancier van in te sluiten jeugdigen: ruim één op de drie is afkomstig uit Zuid-Holland (34%). Eén op de vier jeugdigen is afkomstig uit de provincie Noord-Holland (25%). Op een gedeelde derde plaats staan Noord-Brabant en Gelderland met beiden acht procent. Gestarte nachtdetenties Nachtdetentie bij jeugdigen is een bijzondere vorm van voorlopige hechtenis, waarbij de jeugdige overdag naar school, werk of stage gaat, of een dagbehandeling volgt en s avonds en in het weekend vast zit. Het doel van nachtdetentie is het beperken van de schadelijke effecten van voorlopige hechtenis en het behouden c.q. versterken van de positieve banden met de samenleving. Pagina 84 van 108

85 Grafiek 5.4 Aantal gestarte nachtdetenties In 2012 is er een piek met 140 gestarte nachtdetenties. In 2013 vindt er een halvering plaats; vervolgens bevinden 2014 en 2015 zich ongeveer op hetzelfde niveau. In 2016 daalt het aantal nachtdetenties naar 42. Onvoorwaardelijke strafrechtelijke jeugdmaatregelen Grafiek 5.6 laat het aantal jeugdigen zien aan wie een onvoorwaardelijke strafrechtelijke jeugdmaatregel van Plaatsing in een Inrichting voor Jeugdigen is opgelegd (PIJ) en van wie de maatregel in het desbetreffende jaar is gestart in een JJI. Grafiek 5.5 Aantal onvoorwaardelijke strafrechtelijke jeugdmaatregelen (PIJ) In 2012 is het aantal gestarte PIJ-maatregelen nog 91. In 2013 vindt er een scherpe daling plaats naar 51 gestarte maatregelen; in 2014 zijn dit er ongeveer evenveel. In 2015 vindt er weer een lichte stijging plaats (61 starters ), maar in 2016 is het aantal gestarte PIJ-maatregelen terug op het niveau van 2013 en 2014 (48). Pagina 85 van 108

86 DJI in getal Juli Populatie In paragraaf 5.4 komt de populatie naar verblijfstitel en bestemming aan bod op het peilmoment eind september. Daarna volgen persoonskenmerken van de populatie, zoals geslacht en leeftijd. Ten slotte volgt een overzicht van de populatie naar delictsoort, het gemiddeld aantal lopende en nieuw gestarte STP s en proefverloven, evenals het aantal lopende strafrechtelijke jeugdmaatregelen. Op onderdelen kunnen tabellen en grafieken met betrekking tot de bezetting een ander beeld laten zien dan op grond van de in paragraaf 5.3 weergegeven instroomaantallen mag worden verwacht. Bijvoorbeeld: in 2016 bestond de strafrechtelijke instroom in kortverblijf voor 86% uit voorlopig gehechte jeugdigen (tabel 5.2). Bij de bezetting ultimo september 2016 echter bestaat de strafrechtelijke populatie voor 45% uit voorlopig gehechten, maar voor ruim 44 % uit jeugdigen met een PIJ-maatregel. Dit verschil hangt nauw samen met het feit dat voorlopig gehechten gemiddeld veel korter in een JJI verblijven dan PIJ'ers. Hierdoor drukken PIJ-ers een zwaarder stempel op de populatie tijdens een peilmoment. Tabel 5.6 Populatie naar verblijfstitel ultimo september Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Verblijfstitel Voorlopige hechtenis , , , , ,1 Jeugddetentie 44 8,1 37 7,8 44 9, , ,5 PIJ , , , , ,4 Gijzeling Subtotaal , , , , ,0 Vreemdeling Totaal inclusief inkoop exclusief STP In de periode tussen 2012 en 2016 is de bezetting op 30 september afgenomen van 545 strafrechtelijk geplaatste jeugdigen (m.a.w. excl. AMV) tot 421, een daling van ongeveer 23% totaal. Het aantal jeugddetenties bevinden zich in de periode 2012 tot en met 2016 ongeveer op gelijk niveau. Hoewel de bezetting in de afgelopen vijf jaar flink is afgenomen, blijkt uit tabel 5.6 dat de onderlinge verhouding relatief gelijk is gebleven: ruwweg kan gesteld worden dat door de jaren heen circa 40-45% voorlopig gehecht is, 10% een jeugddetentie uit zit en 45-50% een PIJ-maatregel heeft. Voor de volledigheid is het noodzakelijk om aan te geven dat de aantallen zoals genoemd in tabel 5.6 en grafiek 5.6 exclusief jeugdigen zijn die met STP/Proefverlof zijn, maar inclusief jeugdigen met een PIJ-maatregel die zich op een inkoopplaats bevinden. Het betreft bijv. plaatsen in Hoeve Boschoord en Catamaran. In laatstgenoemde inrichtingen bevinden zich eind september 2016 in totaal 17 jeugdigen, terwijl dit er 21 waren eind september Pagina 86 van 108

87 Grafiek 5.6 Populatie naar bestemming In de periode 2012 tot en met 2016 is de bezetting in de JJI s van strafrechtelijk geplaatsten inclusief AMV ers afgenomen van 553 tot 421 op het peilmoment: op kortverblijf vindt er in 2016 een stabilisering plaats ten opzichte van de periode Voor wat betreft de langverblijfgroep valt op dat er in 2015 een relatief sterke afname plaatsvindt: van 289 naar 238 (-18%), die stabiel blijft in Populatie naar persoonskenmerken Tabel 5.7 Populatie naar geslacht, absoluut en procentueel Aantal Kortverblijf Langverblijf Jongens Meisjes Totaal % Kortverblijf Langverblijf Jongens 98,0 96,2 98,3 97,7 96,3 95,1 96,9 97,9 97,5 97,0 Meisjes 2,0 3,8 1,7 2,3 3,7 4,9 3,1 2,1 2,5 3,0 Totaal In absolute zin is de bezetting in kortverblijf van jongens met bijna 60 teruggelopen van 242 in 2012 naar 183 in 2016, bij meisjes varieert de bezetting tussen drie en zeven. Bij langverblijf loopt het aantal jongens terug van 291 in 2012 tot 224 in Het aantal meisjes op langverblijf was in 2012 nog 15, maar daarna afgenomen. Omdat de totale bezetting is afgenomen, is het percentage jongens in langverblijf in de verslagperiode iets opgelopen. Pagina 87 van 108

88 DJI in getal Juli 2017 Tabel 5.8 Populatie naar leeftijd, absoluut en procentueel Aantal, excl. STP Tot en met 13 jaar en 15 jaar en 17 jaar jaar en ouder totaal %, excl. STP Tot en met 13 jaar 0,0 1,5 0,0 0,2 0,0 14 en 15 jaar 6,9 5,3 3,9 5,4 5,7 16 en 17 jaar 34,0 32,3 22,3 23,6 24,9 18 jaar en ouder 59,1 60,9 73,8 70,8 69,4 totaal In de jaren 2012 en 2013 bestaat de bezetting in de JJI s voor meer dan de helft uit jeugdigen van 18 jaar en ouder. In 2014 vindt er een forse stijging plaats in het relatieve aandeel van de 18-plussers. Bijna driekwart is nu 18 of ouder (73,8%); dit loopt in 2015 en 2016 iets terug tot 69,4%. Dit hangt samen met het feit dat het aantal PIJ-maatregelen is afgenomen: de PIJ-ers bestaan overwegend uit 18- plussers, zodat een afname van het aantal PIJ-ers per saldo ook een afname van het aantal 18-plussers betekent. Populatie naar gepleegd delictsoort In deze paragraaf wordt ingegaan op de delicten waarvoor jeugdigen zijn veroordeeld of waarvan ze worden verdacht. Hierbij is het delict met de zwaarste strafdreiging geteld. Tabel 5.9 Delictsoort Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Terzake delictsoort Vermogensmisdrijven met geweld , , , , ,9 Geweldsmisdrijven , , , , ,9 Vermogensmisdrijven zonder geweld 58 11,3 43 9, , , ,5 Zedendelicten 55 10, , , , ,3 Vernieling en openbare orde 21 4,1 9 2,1 19 4,1 21 5,0 20 4,6 Opium 5 1,0 4 0,9 2 0,4 5 1,2 7 1,6 Wet wapens en munitie 3 0,6 2 0,5 0 0,0 1 0,2 3 0,7 Overige misdrijven 1 0,2 0 0,0 2 0,4 1 0,2 2 0,5 Totaal Onbekend/nvt Bovenstaande tabel geeft een overzicht voor welk delict jeugdigen in een JJI zijn opgenomen of met STP zijn. Hierdoor ontstaat een totaalbeeld over de gehele populatie. Vermogensmisdrijven met geweld is al jarenlang de onbetwiste koploper. Pagina 88 van 108

89 Lopende en gestarte Scholings- en Trainingsprogramma s (STP s)/ proefverloven Tabel 5.10 laat het gemiddeld aantal lopende en nieuw gestarte (STP s) en proefverloven per jaar zien. In het kader van resocialisatie zijn STP en Proefverlof uitermate belangrijk. Een STP is een extramuraal programma van minstens een maand en maximaal 12 maanden onder verantwoordelijkheid van de JJI-directeur en begeleid door de (jeugd)reclassering. Proefverlof als modaliteit is opgehouden te bestaan. De laatste jeugdige met proefverlof is eind 2012 uitgestroomd. Tabel 5.10 STP's/Proefverloven Gem. aantal lopend Aantal nieuw gestart Jaar Het gemiddeld aantal actieve STP-maatregelen laat een continue daling zien van 34 in 2012 tot 18 in Het aantal (nieuw) gestarte STP s in 2016 ligt met 47 ongeveer op het niveau van Lopende strafrechtelijke jeugdmaatregelen Grafiek 5.7 Lopende strafrechtelijke jeugdmaatregelen (PIJ), ultimo In grafiek 5.7 wordt de ontwikkeling van het aantal lopende PIJ-maatregelen getoond. Omdat een PIJ-maatregel gemiddeld circa 3 ½ jaar duurt, is de teruggang in het aantal gestarte maatregelen pas een aantal jaren later zichtbaar als gevolg van het vertragingseffect. Dat wil zeggen dat er een sterke samenhang is tussen bijvoorbeeld het aantal lopende maatregelen eind 2015 en het aantal opgelegde maatregelen in Let wel: in de aantallen zoals vermeld in grafiek 5.7 zitten niet besloten de jeugdigen die een PIJ-maatregel hebben en op het meetmoment bijvoorbeeld ontvlucht zijn of tijdelijk een jeugddetentie hebben of in verband met een nieuw Pagina 89 van 108

90 DJI in getal Juli 2017 delict in voorlopige hechtenis zijn genomen. De aantallen zijn inclusief jeugdigen die STP/PV hebben, evenals PIJ ers elders (m.n. op inkoopplekken). 5.5 Uitstroom Dit hoofdstuk gaat in op de uitstroom van de jeugdigen naar de vrije maatschappij, waarbij de duur per titel wordt getoond. Uitstroom naar verblijfstitel In grafiek 5.8 wordt aangegeven wat de gemiddelde verblijfsduur, gemeten bij uitstroom naar de vrije maatschappij, van resp. voorlopige hechtenis, jeugddetentie en vreemdelingenbewaring is geweest in de periode 2012 tot en met In grafiek 5.9 wordt separaat ingegaan op de gemiddelde duur van de PIJ. Grafiek 5.8 Gemiddelde verblijfsduur in dagen naar verblijfstitel De gemiddelde verblijfsduur is de duur gemeten vanaf de opname van de jeugdige in een JJI tot de uitstroom naar de vrije maatschappij. Indien iemand tussentijds werd overgeplaatst, is de gehele aaneengesloten verblijfsduur berekend. Het gaat hierbij overigens om de titel die iemand heeft bij het verlaten van de JJI. Uit grafiek 5.8 blijkt dat de gemiddelde verblijfsduur van jeugdigen die uitstromen na een schorsing of beëindiging van de voorlopige hechtenis of na een vonnis gelijk aan het voorarrest, vrij stabiel is tussen de 45 en 49 dagen (categorie voorlopige hechtenis). De gemiddelde verblijfsduur van jeugdigen die uitstromen na jeugddetentie ligt tussen de 98 en 105 dagen. De gemiddelde verblijfsduur is inclusief de duur van de eventuele voorlopige hechtenis. In 2015 en 2016 zijn er geen AMV-ers in de JJI s geweest. Daardoor staat de teller hier op nul. Pagina 90 van 108

91 Bij de duur van de PIJ-maatregel is er voor gekozen om alleen de gemiddelde duur van de PIJ zelf in beeld te brengen. Hierbij zijn periodes van onderbreking verrekend, terwijl de periode van voorlopige hechtenis niet is meegenomen; het gaat kortom om de zuivere, netto PIJ-duur, inclusief de (eventuele) STP-termijn. Grafiek 5.9 Gemiddelde duur PIJ-maatregel In 2016 is de gemiddelde PIJ-duur met 70 dagen toegenomen ten opzichte van De gemiddelde (ongewogen) duur over de periode 2012 tot en met 2016 is dagen. Uitstroom naar verblijfstitel Tabel 5.11 Uitstroom naar verblijfstitel Verblijfstitel Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Preventieve hechtenis , , , , ,2 Jeugddetentie/Gijzeling , , , , ,9 PIJ 104 5,4 93 6, , ,7 74 5,1 Subtotaal , , , , ,2 Overig 52 2,7 34 2,2 11 0,8 0 0,0 11 0,8 Totaal Het aantal strafrechtelijk geplaatste jeugdigen dat een JJI verlaat, is vanaf 2012 afgenomen. In vijf jaar tijd is er sprake van een daling van 24%. Ten opzichte van 2015 is het aantal in 2016 nagenoeg gelijk. In de periode 2012 tot en met 2014 is de uitstroom groter geweest dan de instroom. Dit heeft geleid tot een dalende bezetting. In 2015 en 2016 is de in- en uitstroom in evenwicht. Pagina 91 van 108

92 DJI in getal Juli Incidenten In deze paragraaf komen gegevens van een aantal belangrijke incidenten aan bod: ontvluchtingen, overige onttrekkingen en overlijdensgevallen. Ontvluchtingen en onttrekkingen In de periode 2012 tot en met 2014 varieert het aantal ontvluchtingen tussen twee en vijf. In 2015 en 2016 was er geen sprake van ontvluchtingen. Grafiek 5.10 Aantal ontvluchtingen Grafiek 5.11 Aantal overige onttrekkingen In de periode van 2012 tot en met 2014 valt een duidelijke daling in het aantal overige onttrekkingen waar te nemen. Gelet op de daling in de gemiddelde bezetting (evenals het afgenomen aantal opnames) is dit te verwachten: immers, minder bezetting leidt in de regel tot minder onttrekkingen. In de periode van 2012 tot en met 2014 daalt het aantal overige onttrekkingen van 112 naar 58. Voor het jaar 2015 is er echter een opvallende stijging te zien: 72 overige onttrekkingen. In 2016 zet de daling in het aantal onttrekkingen (33) echter door. In grafiek 5.12 wordt het aantal overige onttrekkingen gerelateerd aan de bezetting. Door te kijken naar het aantal overige onttrekkingen per 100 bezette plaatsen, wordt een vergelijking door de jaren heen mogelijk gemaakt. Ook hier is de duidelijke stijging in 2015 terug te zien. Pagina 92 van 108

93 Grafiek 5.12 Aantal overige onttrekkingen per 100 bezette plaatsen, ,5 16,1 14,1 11,3 7, De meeste overige onttrekkingen vinden plaats in de vorm van niet terugkeren van (onbegeleid) verlof. Jeugdigen die zich moesten melden voor de ten uitvoer legging van een straf of maatregelen en niet gekomen zijn, zijn in deze cijfers niet meegenomen. In 2016 ging het om één jeugdige. Overlijdensgevallen In de periode van 2012 tot en met 2016 hebben zich geen overlijdensgevallen voorgedaan. 5.7 Recidive Recidive 14 is de mate waarin jongeren na hun verblijf terugvallen in de criminaliteit en dus opnieuw in aanraking komen met justitie. De recidive onder jeugdigen die in een JJI hebben gezeten, is hoger dan onder volwassenen. Criminaliteit is in veel gevallen een leeftijdsgebonden verschijnsel, dat afneemt naarmate de jeugdigen ouder worden. De algemene recidive van alle jongeren die in 2012 uit de JJI s zijn gestroomd is na 2 jaar 58,0% (ongecorrigeerd). Dat is hoog, maar het gaat hier over de algemene recidive, die elk justitiecontact meetelt. Jongeren worden in een JJI geplaatst na ernstige of zeer ernstige delicten. In tabel 5.12 wordt specifiek ingegaan op de doelgroep jongeren met een PIJ-maatregel. 14 Algemene recidive: een nieuw geldig justitiecontact naar aanleiding van enig misdrijf, ongeacht de aard en ernst van de gepleegde delicten. Ernstige recidive: een nieuw geldig justitiecontact naar aanleiding van een misdrijf met een maximale strafdreiging van vier jaar of meer. Zeer ernstige recidive: een nieuw geldig justitiecontact naar aanleiding van een misdrijf met een maximale strafdreiging van acht jaar of meer. Pagina 93 van 108

94 DJI in getal Juli 2017 Tabel 5.12 Percentage recidive na PIJ-maatregel binnen 2-jaar na ontslag uit detentie, Jaar uitstroom Zeer ernstige Recidive Ernstige Recidive ,9 50, ,5 46, ,9 49, ,4 44, ,1 52, ,9 52, ,3 38, ,5 43, ,0 42, ,1 39,0 Bron: Repris WODC. Het percentage zeer ernstige recidive is sterk gedaald van 20,9% over 2003 tot 13,1% over Ten aanzien van ernstige recidive lijkt uitstroomjaar 2007 een omslagpunt te zijn. Van de uitstroom 2007 bedroeg de recidive binnen twee jaar nog 52,8%, van de uitstroom 2012 is de recidive binnen twee jaar afgenomen tot 39,0%. Pagina 94 van 108

95 Bijlage 1 Kengetallen DJI Gemiddeld direct inzetbare capaciteit, gemiddelde direct inzetbare capaciteit, jaar GW* VB ForZo** JJI Totaal * GW incl. PPC ** Dit is excl. OFZ en in 2012 excl. 101 plaatsen reservecapaciteit. Bezetting op 30 september, bezetting op 30 september, GW* VB ForZo** JJI Totaal jaar * GW incl. PPC/extramuraal ** excl. OFZ Gerealiseerde plaatsen overige forensische zorg DB(B)C ZZP Totaal jaar Pagina 95 van 108

96 DJI in getal Juli 2017 Ontvluchtingen, ontvluchtingen, GW* VB ForZo** JJI Totaal jaar * GW incl. PPC ** excl. OFZ Overige onttrekkingen, overige onttrekkingen, GW* VB ForZo** JJI Totaal jaar * GW incl. PPC/extramuraal ** excl. OFZ Suïcides, suïcides, GW* VB ForZo** JJI Totaal jaar * GW incl. PPC/extramuraal ** excl. OFZ Pagina 96 van 108

97 Bijlage 2 Processchema Gevangeniswezen Het onderstaande schema illustreert de omvang van de hoofdstromen in het gevangeniswezen in het meest recente jaar De twee verticale pijlen in het bovenste deel van het schema hebben betrekking op de instroom, de horizontale pijlen in het middelste blok geven de titelwijzigingen en zaakswijzigingen tijdens de detentie aan en de drie verticale pijlen in het onderste blok verbeelden de verschillende uitstroomcategorieën in De aantallen sluiten niet precies op elkaar aan, omdat ingestroomde gedetineerden na 2016 kunnen uitstromen en uitgestroomde personen al vóór 2016 kunnen zijn ingestroomd. De aantallen bij de horizontale pijlen in dit schema zijn op honderdtallen afgerond De aantallen bij de horizontale pijlen zijn ontleend aan de databestanden met gegevens over titelwijzigingen (van voorlopige hechtenis naar onherroepelijk veroordeeld, eventueel na een hoger beroep, en vice versa) en zaakswijzigingen (andere openstaande vonnissen). Deze bestanden leveren iets minder betrouwbare data op. Daarom zijn de cijfers afgerond op honderdtallen en kunnen ze enigszins afwijken van de werkelijke aantallen. Pagina 97 van 108

98 DJI in getal Juli 2017 Bijlage 3 Processchema Vreemdelingenbewaring Stroomschema vreemdelingenbewaring Instroom vreemdeling Bewaring vreemdeling Instroom VP Locatie VP DJI Detentiecentrum Vreemdeling naar land van herkomst Instroom KMAR ZHP Locatie KMAR De politie houdt vreemdelingen staande die illegaal in Nederland verblijven. De Koninklijke Marechaussee (KMar) en de Zeehavenpolitie (ZHP) voeren controles uit aan de Schengen-buitengrenzen op luchthavens en in zeehavens. Hierbij kan een vreemdeling staande worden gehouden en de toegang tot Nederland worden geweigerd. Tevens kan de KMar langs de binnengrenzen in het kader van het Mobiel Toezicht Veiligheid (MTV) vreemdelingen staande houden. De in bewaring gestelde vreemdeling wordt overgebracht naar een detentiecentrum van DJI, alwaar het vertrekproces in gang wordt gezet, onder regie van de Dienst Terugkeer & Vertrek (DT&V). Wanneer een vreemdeling besluit om mee te werken aan een zelfstandig vertrek, kan hij een beroep doen op de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM). Ook de medewerkers van het IOM hebben een plek in het detentiecentrum. Het IOM is een intergouvernementele organisatie die wereldwijd migranten ondersteunt. Pagina 98 van 108

99 Bijlage 4 Processchema Forensisch Psychiatrisch Circuit delict vervolging veroordeling voorw. veroordeling gev. straf combinatie (gv + tbs) TBS art 37-1 Sr maatr. P.Z. met verpleging met voorwaarden GGz-voorziening GGz-voorziening afd. plaatsing DForZo FPC longstay begeleid, onbegeleid en transmuraal verlof VU/AVT proefverlof voorwaardelijke beeindiging beeindiging verpleging vervolgvoorziening terugkeer in de Pagina 99 van 108

100 DJI in getal Juli 2017 Bijlage 5 Processchema Justitiële Jeugdinrichtingen Het bovenstaand schema illustreert de omvang van de hoofdstromen in de JJI s in De twee verticale pijlen in het bovenste deel van het schema hebben betrekking op de het aantal personen dat instroomt, de horizontale pijlen in het middelste blok geven de titelwijzigingen tijdens het verblijf in een JJI aan en de drie verticale pijlen in het onderste blok verbeelden de verschillende uitstroomcategorieën in aantal personen in De aantallen sluiten niet precies op elkaar aan, omdat in 2016 ingestroomde jeugdigen na 2016 kunnen uitstromen en uitgestroomde jeugdigen al vóór 2016 kunnen zijn ingestroomd. Pagina 100 van 108