Gevangeniswezen in getal

Transcriptie

1 Gevangeniswezen in getal juli 2014

2

3 Colofon Directie Afdeling Contactpersoon Auteurs Bestuursondersteuning Analyse, Strategie & Kennis Turfmarkt DP Den Haag Postbus GC Den Haag Paul Linckens E: Paul Linckens Joost de Looff Pagina 3 van 76

4 Pagina 4 van 76

5 Voorwoord Deze publicatie Gevangeniswezen in getal geeft in kort bestek inzicht in de wereld van het gevangeniswezen in Nederland en is bedoeld voor personen werkzaam in het veld van het gevangeniswezen, beleidsmakers, onderzoekers en andere geïnteresseerden. De publicatie bevat met name informatie over gedetineerden die in de periode in een penitentiaire inrichting verbleven. Het rapport geeft cijfermatige informatie over de ontwikkeling van de celcapaciteit en de bezetting in de afgelopen vijf jaren. Tevens verschaft het inzicht in de verscheidenheid aan insluitingstitels en delicten waarvoor personen worden gedetineerd. De ontwikkelingen zijn geplaatst tegen de achtergrond van de taken en het wettelijk kader van de inrichtingen en recente beleidsinitiatieven. Daarnaast verschaft de publicatie inzicht in persoonskenmerken van gedetineerden, zoals geslacht, leeftijd en geboorteland. Ook vindt de lezer antwoord op vragen als: hoe vaak komen ontvluchtingen, onttrekkingen aan detentie en suïcides voor en hoeveel personen die eerder hebben gezeten, worden later voor een nieuw delict nogmaals gedetineerd? Hoe snel gebeurt dat en wat weten we over de achtergronden van deze recidivisten? Het schema op pagina 11 geeft in één oogopslag een beeld van de hoofdstromen binnen het gevangeniswezen. In 2013 is het Masterplan DJI in de Tweede Kamer besproken en vastgesteld. Dit Masterplan brengt de financiële taakstelling van DJI in beeld, schetst de uitgangspunten die zijn gehanteerd bij de invulling van de taakstelling en biedt inzicht in de concrete uitwerking van de maatregelen en hun effecten op het personeel en de capaciteit. Belangrijke elementen uit het Masterplan voor het gevangeniswezen zijn o.a. het intensiveren van meerpersoonscelgebruik, de invoering van een goedkoper regime voor arrestanten, het afschaffen van de detentiefasering en de invoering van elektronische detentie, waarbij intramurale capaciteit wordt afgestoten. De effecten van het Masterplan op de regimes en de gedetineerdenbezetting komen vooral in 2014 en latere jaren tot uitdrukking. Deze publicatie is één van de vier rapporten met kwantitatieve informatie over de justitiabelen die in de periode onder de verantwoordelijkheid vallen van de vier sectoren van de Dienst Justitiële Inrichtingen. Naast de Directie Gevangeniswezen zijn dit de Directie Justitiële Jeugdinrichtingen, de Directie Bijzondere Voorzieningen (vreemdelingenbewaring) en de Directie Forensische Zorg (w.o. TBS). Alle publicaties zijn ook te vinden op internet: Peter Hennephof Hoofddirecteur Dienst Justitiële Inrichtingen Pagina 5 van 76

6 Pagina 6 van 76

7 Inhoud Colofon 3 Voorwoord 5 1 Inleiding Doel van deze publicatie Opdracht gevangeniswezen Leeswijzer 9 2 Instroom, titelwijzigingen en uitstroom Stroomschema Totale instroom Voorlopig gehechten Onherroepelijk veroordeelden ingestroomd vanuit de vrije maatschappij of het politiebureau 13 3 Capaciteit Reductie capaciteit Intensivering meerpersoonscelgebruik Introductie reservecapaciteit Bezuinigingsopdracht en Masterplan DJI Instroom gedetineerden Totale instroom Instroom naar categorie Instroom naar geslacht Instroom naar leeftijd Instroom naar geboorteland Gestarte penitentiaire programma s 26 5 Populatie Totale populatie Populatie naar celbestemming Populatie naar verblijfstitel Populatie naar gepleegde delicten Populatie naar geslacht Populatie naar leeftijd Populatie naar geboorteland Populatie september 2013 naar verblijfsduur Populatie naar uitgezeten detentietijd Populatie veroordeelden naar totale detentietijd Detentieratio in Nederland en in andere Europese landen 40 6 Uitstroom gedetineerden Totale uitstroom Uitstroom en detentieduur Voorwaardelijke invrijheidstelling De wet voorwaardelijke invrijheidstelling Aantal gedetineerden dat voorwaardelijk in vrijheid is gesteld 46 Pagina 7 van 76

8 6.3.3 Gedetineerden die niet in aanmerking komen voor v.i en uitstel of afstel v.i Oude regeling van vervroegde invrijheidstelling 46 7 Incidenten Ontvluchtingen uit gesloten inrichtingen Niet terug van verlof en overige onttrekkingen Ontvluchtingen, niet terug van verlof en overige onttrekkingen per 100 bezette plaatsen Aanhoudingen Suïcides 52 8 Recidive Algemene recidive versus detentierecidive Algemene recidive en ambitie kabinet Detentierecidive Profielschets detentierecidivist 56 Bijlage 1 plaatsingsmogelijkheden gedetineerden 63 Bijlage 2 begrippenlijst 65 Pagina 8 van 76

9 1 Inleiding 1.1 Doel van deze publicatie Het doel van deze publicatie is in de eerste plaats om het management en beleidsmedewerkers van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) en het bestuursdepartement van het ministerie van Veiligheid en Justitie cijfermatig te informeren over de belangrijkste ontwikkelingen in het gevangeniswezen in de periode Tevens dient deze publicatie als naslagwerk voor andere direct betrokkenen en geïnteresseerden. 1.2 Opdracht gevangeniswezen Het gevangeniswezen is, met uitzondering van de TBS-maatregel en de vreemdelingenbewaring, verantwoordelijk voor de tenuitvoerlegging van vrijheidsstraffen en vrijheidsbenemende maatregelen opgelegd aan meerderjarigen. De meeste gedetineerden ondergaan hun straf of maatregel volledig in een penitentiaire inrichting (PI). Het gevangeniswezen is echter ook verantwoordelijk voor de tenuitvoerlegging van vrijheidsstraffen in extramurale detentievormen zoals de Penitentiaire Programma s. Voor gedetineerden met ernstige psychiatrische stoornissen of psychische problemen beschikt DJI over vier Penitentiaire Psychiatrische Centra (PPC) en maakt hij tevens gebruik van ingekochte plaatsen bij de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ). Bijlage 1 geeft een overzicht van de plaatsingsmogelijkheden binnen het gevangeniswezen en de daarbij behorende categorieën gedetineerden. 1.3 Leeswijzer In de hierna volgende hoofdstukken komen de volgende onderwerpen aan bod: Hoofdstuk 2 geeft inzicht in de juridische grondslag waarop gedetineerden in-, door- en uitstromen. Hoofdstuk 3 brengt de ontwikkeling van de capaciteit van 2009 tot en met 2013 in beeld. Hoofdstuk 4 gaat dieper in op de instroom van gedetineerden en een aantal achtergrondkenmerken: leeftijd, geslacht, insluitingscategorie en geboorteland. Tevens zijn in dit hoofdstuk de aantallen gedetineerden vermeld die een penitentiair programma volgen. In hoofdstuk 5 komen dezelfde kenmerken terug. Nu hebben ze betrekking op de gedetineerdenpopulatie op 30 september van ieder jaar. Aanvullend is het delicttype, de celbestemming en de verblijfsduur van de zittende populatie in beeld gebracht. Tevens is in dit hoofdstuk de detentieratio in Nederland per inwoners vergeleken met die in andere Europese landen. Hoofdstuk 6 levert gegevens over de uitgestroomde gedetineerden en de duur van hun detentie. Hoofdstuk 7 biedt inzicht in incidenten: het aantal ontvluchtingen, onttrekkingen aan detentie, aanhoudingen na ongeoorloofde afwezigheid en suïcides. Het laatste hoofdstuk beschrijft de algemene recidive en de detentierecidive van ex-gedetineerden. Pagina 9 van 76

10 De publicatie bevat twee bijlagen: Bijlage 1 geeft een overzicht van de plaatsingsmogelijkheden in het gevangeniswezen. Bijlage 2 geeft een lijst met definities van de gebruikte begrippen in deze publicatie. Pagina 10 van 76

11 2 Instroom, titelwijzigingen en uitstroom Dit hoofdstuk schetst een beeld van de verschillende stromen in het gevangeniswezen. Deze informatie vergemakkelijkt het lezen en de interpretatie van de gegevens in de volgende hoofdstukken. 2.1 Stroomschema Het onderstaande schema illustreert de omvang van de hoofdstromen in het gevangeniswezen in De twee verticale pijlen in het bovenste deel van het schema hebben betrekking op de instroom, de horizontale pijlen in het middelste blok geven de titelwijzigingen tijdens de detentie aan en de drie verticale pijlen in het onderste blok verbeelden de verschillende uitstroomcategorieën in De aantallen sluiten niet precies op elkaar aan, omdat ingestroomde gedetineerden na 2013 kunnen uitstromen en uitgestroomde personen al vóór 2013 kunnen zijn ingestroomd. De aantallen bij de horizontale pijlen in dit schema zijn op honderdtallen afgerond 1. 1 De aantallen bij de horizontale pijlen zijn ontleend aan de databestanden met gegevens over de titelwijzigingen van gedetineerden (van voorlopige hechtenis naar onherroepelijk veroordeeld, eventueel na een hoger beroep, en vice versa). Deze bestanden leveren wat minder betrouwbare data op dan de in- en uitstroombestanden. Daarom zijn de cijfers afgerond op honderdtallen en kunnen ze enigszins afwijken van de werkelijke aantallen. Pagina 11 van 76

12 2.2 Totale instroom In 2013 zijn gedetineerden ingesloten in een penitentiaire inrichting. Een aantal van hen is meer dan één keer ingesloten in Het aantal unieke personen bedraagt Voorlopig gehechten Het Openbaar Ministerie (OM) heeft in 2013 ruim verdachten voor plaatsing aangeboden bij het Bureau Capaciteitsbenutting en Logistiek van de Directie Gevangeniswezen. Voor een niet onaanzienlijk deel van deze personen bleek de reservering van een cel achteraf niet nodig, omdat het bevel tot bewaring onder voorwaarden direct is geschorst of omdat de Rechter- Commissaris de vordering van het OM heeft afgewezen. In 2013 zijn uiteindelijk personen daadwerkelijk ingesloten in een Huis van Bewaring na een bevel tot voorlopige hechtenis. In hetzelfde jaar stroomden personen uit, omdat hun voorlopige hechtenis is geschorst voor onbepaalde tijd of is beëindigd vóór de terechtzitting, of omdat direct na de uitspraak van de rechter een bevel tot onmiddellijke invrijheidstelling door het OM naar de inrichting is verzonden. In de laatstgenoemde zaken legt de rechter veelal een vrijheidsstraf korter of gelijk aan het voorarrest op (= inverzekeringstelling + voorlopige hechtenis) of een andere sanctie dan een onvoorwaardelijke vrijheidsstraf of vrijheidsbenemende maatregel. Vrijspraak leidt ook tot een bevel tot onmiddellijke invrijheidstelling. DJI verleent de gedetineerde in deze gevallen alleen ontslag als er geen openstaande vrijheidsstraffen of vrijheidsbenemende maatregelen van andere zaken op de plank liggen. Daarbij is DJI afhankelijk van de informatie die hij ontvangt van de rechterlijke macht en het Centraal Justitieel IncassoBureau (CJIB). Indien de voorlopige hechtenis is geschorst of beëindigd en de gedetineerde in vrijheid is gesteld, kan de persoon in een later stadium door de rechter worden veroordeeld tot een straf langer dan de duur van de voorlopige hechtenis. In dat geval wordt hij later voor dezelfde zaak nogmaals ingesloten, maar nu als zelfmelder of arrestant, om het restant van de opgelegde straf uit te zitten (zie paragraaf 2.4). Als de rechter een vrijheidsstraf heeft opgelegd die langer is dan het op dat moment lopende voorarrest, wordt de detentie verlengd. Als de officier van justitie en de gedetineerde vervolgens niet in hoger beroep gaan, wordt de straf twee weken na de uitspraak onherroepelijk. Het komt ook voor dat de straf niet langer is dan het voorarrest, maar dat de gedetineerde toch langer moet blijven voor de tenuitvoerlegging van andere vonnissen. In totaal hebben circa personen tijdens hun detentie in 2013 een titelwijziging ondergaan van voorlopig gehechte naar onherroepelijk veroordeelde binnen dezelfde zaak of voor een andere zaak. In circa gevallen volgt hoger beroep na het vonnis in eerste aanleg (eventueel gevolgd door cassatie) en is de voorlopige hechtenis verlengd. Vervolgens treden dezelfde mechanismen in werking als in de eerste fase van de voorlopige hechtenis. Dit betekent dus schorsing of beëindiging nog voordat het gerechtshof arrest heeft gewezen of een onmiddellijke invrijheidstelling, als het gerechtshof een straf oplegt gelijk aan of korter dan de tijd dat de persoon tot dat moment in voorarrest heeft gezeten, een andere dan een vrijheidsstraf oplegt of vrijspreekt. Een extra ontslagvariant in de fase van hoger beroep is de onmiddellijke invrijheidstelling, zodra de duur van het voorarrest gelijk is geworden aan de duur van de opgelegde straf in eerste aanleg. Dit vindt dan dus Pagina 12 van 76

13 plaats nog voordat de zaak op een zitting van een gerechtshof is behandeld. Al deze ontslagvarianten komen in 2013 in totaal 612 maal voor. Uiteindelijk zijn in 2013 circa gedetineerden door het gerechtshof (eventueel na cassatie) veroordeeld tot een onherroepelijke straf, die langer is dan het tot dan toe uitgezeten aantal dagen in voorarrest. 2.4 Onherroepelijk veroordeelden ingestroomd vanuit de vrije maatschappij of het politiebureau Personen die niet (meer) in voorlopige hechtenis verblijven, maar in de vrije maatschappij een uitspraak in hun strafzaak afwachten, kunnen veroordeeld worden tot een gevangenisstraf of (principale) hechtenis. Als die straf langer is dan het aantal dagen dat eerder in voorarrest is uitgezeten of als er eerder geen voorarrest heeft plaatsgevonden, ontstaat er een zogenaamd lopend vonnis. Daarnaast zijn er veroordeelden die een vervangende straf moeten uitzitten of voor wie de rechter een gijzelingsbeschikking heeft uitgevaardigd. Gedacht moet worden aan vervangende hechtenis vanwege niet of niet volledig uitgevoerde taakstraffen of niet betaalde boetes in strafzaken (subsidiaire hechtenis), vervangende hechtenis wegens het niet betalen van een schadevergoeding (Wet Terwee), lijfsdwang omdat niet wordt meegewerkt aan de uitvoering van een opgelegde maatregel tot ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel ( Pluk-ze -wetgeving) en gijzelingen opgelegd door de kantonrechter na administratief opgelegde en niet betaalde, noch verhaalde boetes voor verkeersovertredingen (Wet Mulder). Vanaf eind 2013 zijn daar nog de gijzelingen bijgekomen die door de rechter op vordering van het OM zijn opgelegd na niet betaalde OM-strafbeschikkingen 2. Gijzelingen ontslaan de betrokkenen overigens niet van betaling. De vervangende straffen en gijzelingen vormen een zeer omvangrijke instroomcategorie. Regelmatig gaat het om een veelvoud aan financiële sancties per persoon. De veroordeelde personen zijn te onderscheiden naar de wijze waarop de tenuitvoerlegging van de straf aanvangt: zelfmelders en arrestanten. Zelfmelders. Een deel van de personen met een lopend vonnis krijgt de gelegenheid zichzelf te melden voor de tenuitvoerlegging van hun vrijheidsstraf. Lang niet iedereen gaat daar op in. In 2013 hebben personen met een lopend vonnis gehoor gegeven aan een oproep om zich te melden bij de poort van een penitentiaire inrichting. Arrestanten. De overgrote meerderheid van de veroordeelden met een lopend vonnis moet door de politie worden gearresteerd. In 2013 gebeurde dat maal. De volgende groepen arrestanten zijn te onderscheiden: Personen veroordeeld tot een gevangenisstraf of (principale) hechtenis die niet in aanmerking komen voor de zelfmeldprocedure, omdat ze geen geschikt (verlof)adres hebben of vanwege andere contra-indicaties 3. Personen die wel in aanmerking komen, maar die niet zijn ingegaan op het voorstel om zichzelf te melden. 2 De wet OM-afdoening is in werking getreden in februari 2008 en is gefaseerd ingevoerd. Eind 2013 is gestart met het arresteren van personen op grond van door de rechter verleende gijzelingsbeschikkingen. 3 Zie bijlage 1 van de OM-aanwijzing executie (2013A003): g_executie_0/ Pagina 13 van 76

14 Personen die een vervangende hechtenis moeten uitzitten of voor wie de rechter een gijzelingsbeschikking heeft uitgevaardigd. Zij komen per definitie niet in aanmerking voor de zelfmeldprocedure. Personen die zijn aangehouden na zich aan een eerdere detentie te hebben onttrokken. Naast de voornoemde categorieën arrestanten zijn er nog twee groepen gedetineerden die ingesloten worden. Zij zijn in deze publicatie meegeteld bij de arrestanten: Personen die zijn aangehouden om te worden overgeleverd (aan een EUland) of uitgeleverd (aan een land buiten de EU). Dit gebeurt op verdenking van of veroordeling voor een gepleegd misdrijf in het buitenland. Gedetineerden die in het buitenland zijn veroordeeld en zijn overgedragen aan Nederland in het kader van de Wet Overdracht Tenuitvoerlegging Strafvonnissen (WOTS) of de Wet Wederzijdse erkenning en Tenuitvoerlegging vrijheidsbenemende en voorwaardelijke Sancties (WETS). De meeste veroordeelden verlaten na de executie van hun straf of maatregel regulier het gevangeniswezen. Sommige gedetineerden worden echter na hun detentie het land uitgezet, vanwege een tbs-maatregel doorgeplaatst naar een Forensisch Psychiatrisch Centrum of onttrekken zich voortijdig aan de detentie. Er is ook groep van circa 100 gedetineerden die tijdens het uitzitten van hun straf verdacht wordt van een ander ernstig misdrijf. Zij worden daarvoor (opnieuw) in voorlopige hechtenis genomen. Deze groep is verantwoordelijk voor een omgekeerde titelstroom van onherroepelijk veroordeeld naar voorlopig gehecht (zie schema). Na de afhandeling van de nieuwe zaak wordt het openstaande strafrestant van de oude zaak alsnog geëxecuteerd. Pagina 14 van 76

15 3 Capaciteit Dit hoofdstuk beschrijft de belangrijkste capaciteitsmaatregelen die door het gevangeniswezen in de periode zijn genomen, om het intramurale capaciteitsaanbod 4 zoveel mogelijk af te stemmen op de afgenomen vraag en tevens te voldoen aan de bezuinigingsopdrachten. 3.1 Reductie capaciteit Als reactie op de sterk gedaalde bezetting in de periode , is in 2009 een deel van de capaciteit afgestoten. Het gevolg is dat de gemiddelde capaciteit in 2009 ruim plaatsen lager uitpakt dan het gemiddelde in Daarbovenop zijn in 2009 circa 800 plaatsen bestempeld als in stand te houden capaciteit. Deze capaciteit is zeer beperkt gefinancierd (onder andere voor de kosten van huurcontracten). In 2010 volgde definitieve afstoting. In de jaren 2010 en 2011 is de totale capaciteit niet sterk gewijzigd. In de laatste maanden van 2012 is een aantal inrichtingen of afdelingen van inrichtingen leeggestroomd. Begin 2013 zijn deze plaatsen definitief afgestoten. Het Detentiecentrum in Alphen is herbestemd van capaciteit voor vreemdelingenbewaring naar capaciteit voor strafrechtelijke gedetineerden. Per saldo is de gemiddelde capaciteit van het Gevangeniswezen (incl. reservecapaciteit) in 2013 met circa 250 plaatsen gereduceerd ten opzichte van Intensivering meerpersoonscelgebruik Het aantal bedden op meerpersoonscellen is in de verslagperiode toegenomen. Eind september 2012 zijn het er ruim 2.200, eind september 2013 meer dan Dit is 21% van het totaal aan direct inzetbare plaatsen. Het gebruik van meerpersoonscellen drukt de gemiddelde kostprijs per plaats. 4 Voor een juiste interpretatie van de capaciteitscijfers in deze publicatie is het volgende van belang: Hoewel de financiering van de Penitentiaire Psychiatrische Centra (PPC s) verloopt via de Directie Forensische Zorg van DJI, zijn de PPC s penitentiaire inrichtingen. De capaciteit van de PPC s is daarom meegeteld. Plaatsen binnen de Directie Bijzondere Voorzieningen van DJI die op contractbasis aan de Directie Gevangeniswezen beschikbaar zijn gesteld voor de insluiting van strafrechtelijk gedetineerden, zijn ook meegeteld. VN-plaatsen, plaatsen voor het Internationaal Strafhof en arrestantenplaatsen op politiebureaus waarover de Directie Gevangeniswezen op contractbasis kan beschikken, zijn niet meegeteld. Plaatsen die door de Directie Forensische Zorg van DJI binnen de Geestelijke Gezondheidszorg worden ingekocht ten behoeve van gedetineerden met een bijzondere zorgbehoefte zijn ook niet meegeteld. Personen die een korte vrijheidsstraf volledig thuis uitzitten in de vorm van Elektronische Detentie (dat was tot halverwege 2010 mogelijk) en personen die in de laatste fase van hun straf een penitentiair programma volgen, leggen geen beslag op de intramurale DJI-capaciteit en blijven daarom in dit hoofdstuk buiten beschouwing. De teleenheid bij meerpersoonscellen is het aantal bedden. Pagina 15 van 76

16 3.3 Introductie reservecapaciteit In 2009 is gestart met het aanwijzen van reservecapaciteit. Deze capaciteit moet snel inzetbaar te maken zijn, om (tijdelijk) extra (seizoens)aanbod van in te sluiten justitiabelen op te vangen. De kostprijs van de reservecapaciteit is beduidend lager dan de kostprijs van de direct inzetbare capaciteit. De reservecapaciteit is opgevoerd van gemiddeld 285 in 2009 tot 516 plaatsen in Het betreft in meerderheid tweede bedden op cel. De maatregel heeft bijgedragen aan een grotere flexibiliteit van de detentiecapaciteit. Grafiek 3.1 illustreert de kwantitatieve gevolgen van de genomen maatregelen. Grafiek 3.1 Gemiddelde capaciteit gevangeniswezen (incl. Penitentiaire Psychiatrische Centra) Totaal w.v. direct inzetbaar w.v. reserve w.v. in stand te houden capaciteit Pagina 16 van 76

17 3.4 Bezuinigingsopdracht en Masterplan DJI Als gevolg van rijksbrede afspraken in het kabinet Rutte-II moet DJI fors bezuinigen. Om deze bezuinigingsopdracht uit te kunnen voeren, is het Masterplan DJI opgesteld. Na een eerste behandeling in de Tweede Kamer, is het plan aangepast en opnieuw met de Kamer besproken. DJI zal de financiële opgave onder meer oplossen door: De toepassing van goedkopere modaliteiten zoals een goedkoper regime voor arrestanten en elektronische detentie. Het wetsvoorstel Elektronische Detentie is in het eerste kwartaal van 2014 door de Tweede Kamer aangenomen. Behandeling in de Eerste Kamer volgt later in het jaar. Het inrichten van nog meer cellen voor meerpersoonsgebruik. Het sluiten van inrichtingen in de jaren 2014 t/m Bij een achterblijvende of niet optimale gedetineerdenbezetting wordt de leegstand in die periode geconcentreerd in één of meerdere inrichtingen die conform het masterplan in het aansluitende boekjaar voor sluiting in aanmerking komen. Het reduceren van de reservecapaciteit met (structureel) 342 plaatsen. Pagina 17 van 76

18 Pagina 18 van 76

19 4 Instroom gedetineerden Dit hoofdstuk geeft een beeld van het jaarlijks aantal gedetineerden dat in voorlopige hechtenis is genomen of als arrestant of zelfmelder is ingestroomd. De instroom wordt onderscheiden naar insluitingscategorie, geslacht, leeftijd en geboorteland. Aan het eind van dit hoofdstuk zijn de aantallen gedetineerden vermeld, die in de laatste fase van hun detentie doorstromen naar een extramuraal penitentiair programma. 4.1 Totale instroom Na een daling in de periode , is de totale instroom van gedetineerden in 2013 gestegen. Deze stijging komt niet voor rekening van de personen die zijn ingesloten na een bevel tot voorlopige hechtenis. Hun aantal is juist gedaald. De stijging is met name veroorzaakt door een forse toename van het aantal arrestanten dat kortdurend is gegijzeld voor het niet betalen van administratiefrechtelijk opgelegde verkeersboetes. Vanwege de korte detentieduur van deze arrestanten, zijn de gevolgen voor de omvang van de dagelijkse gevangenisbevolking niet zo groot. In elk geval veel minder groot dan de gevolgen van de daling van het aantal personen dat in voorlopige hechtenis is genomen. Per saldo is de gevangenispopulatie in 2013 dan ook gedaald, ondanks de gestegen instroom (zie hoofdstuk 5). Grafiek 4.1 Instroom vanuit de vrije maatschappij of het politiebureau Pagina 19 van 76

20 4.2 Instroom naar categorie Tabel 4.1 Instroom naar categorie Categorie Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Voorlopig gehecht Arrestant Zelfmelder PI Zelfmelder ED Totaal Grafiek 4.2 Instroom naar categorie voorlopig gehechten arrestanten ED-ers zelfmelders De instroom van voorlopig gehechten daalt van circa tot circa Een daling van 11%. De daling kwam vooral tot stand in de afgelopen twee jaar. Het aantal arrestanten dat instroomt, is daarentegen jaarlijks gestegen. Vooral het laatste jaar is sprake van een forse toename. Bezien over de gehele periode bedraagt de stijging 15%. Sinds 2011 bestaat meer dan de helft van alle instromers uit arrestanten. Pagina 20 van 76

21 Tabel 4.2 Instroom van arrestanten naar insluitingstitel Titel Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Vrijheidsstraf/maatregel: Gevangenisstraf ISD-maatregel Hechtenisstraf (principale hechtenis) Vervangende sanctie/dwangmaatregel: Vervangende hechtenis taakstraf Detentie vanwege financ. sanctie: Verv. hechtenis geldboete Gijzeling wet Mulder Verv. hechtenis wet Terwee Lijfsdwang ontnemingsmtr Gijzeling OM-strafbeschikking Overig: TBS passant Bewaring uitlevering Bewaring, gevangenh. ihkv WOTS Overig Onbekend Totaal In tabel 4.2 zijn de ingestroomde arrestanten onderscheiden naar de aard van de opgelegde straf op maatregel. Veel arrestanten moeten meerdere vonnissen aansluitend uitzitten. Dat kunnen (principale) vrijheidsstraffen zijn, maar ook meerdere vervangende sancties of dwangmaatregelen. Combinaties komen ook veelvuldig voor. In die gevallen wordt eerst de principale straf ten uitvoer gelegd en daarna de vervangende sanctie of dwangmaatregel. Bij meerdere vonnissen is de arrestant in tabel 4.2 gerubriceerd onder de straf of maatregel die het eerst ten uitvoer is gelegd. Om misverstanden te voorkomen: de tabel geeft dus niet de totale aantallen ten uitvoer gelegde vonnissen weer. De tabel laat over de gehele periode een stijging zien van het aantal ingestroomde arrestanten met een gevangenisstraf en een daling van het aantal arrestanten dat is ingesloten voor een vervangende hechtenis taakstraf. Meest opvallend is echter de zeer sterke toename in 2013 van het arrestanten op grond van door de kantonrechter verleende machtigingen tot gijzeling voor het niet betalen van verkeersboetes. Deze boetes zijn, buiten het strafrecht om, opgelegd met toepassing van de Wet Administratiefrechtelijke Handhaving Verkeersvoorschriften (WAHV, ofwel Wet Mulder). De stijging is vooral het gevolg van het onder de WAHV brengen van artikel 30 van de Wet Aansprakelijkheidsverzekering Motorrijtuigen (WAM). De Rijksdienst voor het Wegverkeer (RDW) koppelt periodiek alle kentekens in Nederland aan de verzekeringsgegevens. De vermuldering van het onverzekerd rijden, verschaft de RDW de bevoegdheid om autobezitters die hun voertuig niet verzekerd hebben, te beboeten. Voor die tijd moest iedere onverzekerde autobezitter worden gedagvaard voor de kantonrechter. Dat beperkte het aantal gevallen dat jaarlijks kon worden aangepakt. De wetswijziging heeft geresulteerd in een zeer sterke toename van het aantal door het Centraal Justitieel Incasso Bureau (CJIB) geïnde boetes en uiteindelijk ook in een aanzienlijke verlaging van het aantal onverzekerde voertuigen. Tegelijkertijd heeft het ook geleid tot een sterke toename van het aantal gijzelingen dat als dwangmiddel is toegepast. Pagina 21 van 76

22 Tabel 4.3 Instroom van zelfmelders in PI s naar verblijfstitel Titel Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Gevangenisstraf Hechtenisstraf* Overig Onbekend Totaal *principale hechtenis De stijging van het aantal zelfmelders in de PI s in 2010 en 2011 houdt onder meer verband met de stopzetting van Elektronische Detentie (ED) halverwege Het deel van de zelfmelders dat voorheen kon opteren voor deze detentievariant, heeft nu alleen nog maar de mogelijkheid zich te melden voor insluiting in een penitentiaire inrichting. Een tweede reden voor de stijging is de tijdelijke vergroting van de capaciteit in de beperkt beveiligde locaties in 2011 om achterstanden weg te werken. In 2012 is, vooruitlopend op de sluiting van een deel van de beperkt beveiligde inrichtingen, geleidelijk capaciteit buiten gebruik gesteld en zijn tijdelijk minder zelfmelders opgeroepen. Eind 2013 zijn maatregelen genomen om de werkvoorraad niet verder op te laten lopen. Zelfmelders dienen zich vanaf die tijd te melden aan de poort van een reguliere gesloten inrichting. 4.3 Instroom naar geslacht Bezien over de gehele periode is er weinig veranderd in het procentuele aandeel van vrouwen in de instroom. Hun aandeel schommelt rond de 8%. Na een eerdere daling in 2012 is hun aandeel het laatste jaar weer gestegen. Die stijging in het laatste jaar komt vooral voor rekening van de kortdurende gijzelingen vanwege niet betaalde verkeersboetes (zie vorige paragraaf). Bij de vrouwen stijgt het aantal insluitingen vanwege een Mulderzaak namelijk relatief sterker (+156%; van 187 in 2012 naar 478 in 2013) dan bij de mannen (+67%; van in 2012 naar in 2013). 5 In 2014 heeft de Tweede Kamer het wetsvoorstel Elektronische Detentie goedgekeurd, wat is gericht op een geheel andere categorie gedetineerden. De doelgroep bestaat niet uit kortgestrafte zelfmelders, maar uit veroordeelden met een straf langer dan zes maanden. Zij kunnen in aanmerking komen voor ED, nadat ze minimaal de helft van de straf in een penitentiaire inrichting hebben ondergaan. De Eerste Kamer behandelt dit wetsvoorstel in september Pagina 22 van 76