WATERGATEN.NL. nederland in het klein. rondaywinkelaararchitecten

Transcriptie

1 WATERGATEN.NL nederland in het klein rondaywinkelaararchitecten

2 rondaywinkelaararchitecten 2006

3 WATERGATEN.NL nederland in het klein rondaywinkelaararchitecten

4

5 voorwoord Watergaten.nl is tot stand gekomen naar aanleiding van een ontwerpwedstrijd, uitgeschreven door Het Bosch Architectuur Initiatief (BAI) en de Bond van Nederlandse Architecten kring Den Bosch, met als thema: Ontwerp een drijvende woning in de Groote Wielen. De organisatoren ontwikkelden een ideeënprijsvraag met de bedoeling verschillende gezichtspunten te krijgen met betrekking tot wonen op en aan het water. Tijdens de Dag van de Architectuur 2006 is bekend gemaakt dat Watergaten van rondaywinkelaararchitecten de eerste prijs heeft gewonnen. In deze publicatie: Watergaten.nl wordt het winnende concept toegelicht en in een breder perspectief gezet: Nederland in het klein.

6 rondaywinkelaararchitecten Sint Olofspoort AJ Amsterdam ir. Bob Ronday ir. Maxim Winkelaar info@rondaywinkelaar.nl rondaywinkelaararchitecten d visualisaties: De teksten en afbeeldingen van deze uitgave genieten auteursrechtelijke bescherming. Niets uit deze uitgave mag worden gebruikt zonder voorafgaande toestemming van de auteurs.

7 inhoud de prijsvraag concept toekomst visie nawoord WW.WATERGATEN.NL

8

9

10

11 de prijsvraag

12 locatie

13 situatie Aan de noordrand van de uitbreidingswijk De Groote Wielen, tussen s-hertogenbosch en Rosmalen, bevindt zich de woonbuurt Watertuinen. De nieuwe woonwijk zal bestaan uit 4300 woningen en vele faciliteiten. De Groote Wielen is opgedeeld in zes buurten, elk met een eigen thema. De vormgeving speelt per buurt in op het individuele karakter met als gedeelde factor: het water. Alle buurten liggen rondom een centrale plas en door de hele wijk stroomt water. Dit is onderdeel van een duurzaam waterbeheersysteem dat in de Groote Wielen wordt gebouwd, genaamd De Watermachine. Dit systeem bestaat uit een doorgaans gesloten omloopcircuit en zorgt voor een zorgvuldige en veilige afwikkeling van het water binnen de wijk. Regenwater verdwijnt niet traditioneel in het riool, maar vindt zijn weg via onder andere een natuurlijk zuiveringsysteem naar de centrale plas. Hoewel de centrale plas niet bedoeld is als zwemplas, wordt er wel gestreefd naar zwemwaterkwaliteit. De Watermachine heeft naast duurzaamheid, ook extra beleving voor de omwonenden als doel. In de buurt Watertuinen komt dit aspect het meest prominent naar voren. Doordat bijna de helft van het oppervlak uit water bestaat, krijgt de wijk een ruim en open karakter. Op de plek waar Watertuinen en de centrale plas elkaar tegenkomen wil de gemeente iets bijzonders neerzetten. Er is een stedenbouwkundig plan bedacht, dat bestaat uit vier steigers met veertig waterwoningen

14 de prijsvraag Om deze mooie locatie volledig tot zijn recht te laten komen organiseerden het Bosch Architectuur Initiatief (BAI) en de Bond van Nederlandse Architecten kring Den Bosch in samenwerking met de gemeente de ideeënprijsvraag Ontwerp een drijvende woning voor de Groote Wielen. In de prijsvraag werd aan de ontwerpers gevraagd om met innoverende woonconcepten voor op het water te komen. De opgave betreft het ontwerpen van één drijvende woning. Programma van eisen verplicht: - De waterwoningen moeten ruimte hebben. De afmeting van een kavel, waarbinnen de woning ontworpen moet worden is maximaal 12x12 meter. niet verplicht: - Woningen met sterk nautische sfeer en sterke individuele expressie; - Kappen: bij voorkeur lichte constructies, geen pannenkappen; - Terrassen zoveel mogelijk van hout; - Het water moet kunnen stromen, zowel naast als onder de woning. Onder de woning minimaal 1,10m diepte; - Hou rekening met een kleine fluctuerende waterstand; - Hou rekening met je keuze voor duurzame bouwmaterialen en het onderhoud; - Veelvuldig gebruik van materialen met een lichte uitstraling, zoals hout, glas,metaal en terrassen zoveel mogelijk van hout. De niet verplichte eisen dienen zoveel mogelijk toegepast te worden in het ontwerp.

15 locatie 12 13

16 de winnaars

17 bron: Waterwoningen slaan aan Architectuur Den Bosch, 24 juni 2006 Tijdens de dag van de Architectuur hebben twee jonge Amsterdamse architecten een prijs van tienduizend euro in handen mogen nemen. Het Bosch Architectuur Initiatief (BAI) en de Bond van Nederlandse Architecten kring Den Bosch schreven een ontwerpwedstrijd uit voor drijvende woningen met de bedoeling het winnende ontwerp uit te voeren. Wonen op het water is een droom voor vele mensen. Echter gelet op de huidige ontwikkelingen van het oprukkende water, wordt het misschien ook noodzakelijk. Het stijgende waterpijl leidt tot zoektochten naar mogelijkheden om met het water te leven en het niet enkel te bestrijden. Met deze ontwerpwedstrijd is door de Gemeente Den Bosch ingespeeld op de populariteit van het wonen op het water. Wonen op het water gaat helaas nog gepaard met onopgeloste moeilijkheden. Den Bosch hoopte door middel van deze prijsvraag nieuwe ideeën op te doen voor de oplossing van problemen en voor vergroting van het woonplezier. De prijsvraag voor de nieuwe wijk De Groote Wielen in Den Bosch leverde zestig ontwerpen op. De woningen moesten ruim zijn en een nautische sfeer hebben. Sommige ontwerpen waren interessant en bruikbaar maar niet geschikt voor Den Bosch, anderen origineel maar onuitvoerbaar. Het niveau van de inzendingen was volgens de jury zo hoog dat Den Bosch gaat onderzoeken of meer van de ingediende ontwerpen in De Groote Wielen gebouwd kunnen worden. De jury bestond uit voorzitter Koen Olthuis (Waterstudio), Sonja de Jong (stedenbouwkundige gemeente Den Bosch), Lonneke Wijnhoven (Heijmans Vastgoed) en Jeroen van de Ven (Tarra architectuur en stedenbouw). De architecten Bob Ronday en Maxim Winkelaar uit Amsterdam zijn de winnaars van de wedstrijd geworden met het ontwerp Watergaten. Ronday en Winkelaar ontwierpen een grote betonnen bak, welke zweeft in het water. De bak drukt het water weg en maakt een watergat. Hiermee wordt een nieuwe ruimte gecreëerd om in te bouwen. De bak functioneert als een eigen eiland en bevat alle ingrediënten om het wonen op het water zo plezierig mogelijk te maken. Het is een flexibel ontwerp waardoor er veel variatie mogelijk is zodat elk eiland een eigen identiteit kan krijgen. Watergaten is voor mensen die op het water willen wonen en met het water willen leven. Een ontwerp dat veel te bieden heeft. Watergaten bleef de juryleden aanspreken. De glazen wand, het wegdrukken van het water en het leven IN het water spreekt tot de verbeelding. De jury heeft wel moeite gehad het plan goed te doorgronden. Wethouder Rodney Weterings overhandigde de jonge architecten zaterdag op de Dag van de Architectuur in de Citadel in Den Bosch een cheque van euro die het mogelijk moet maken het plan daadwerkelijk uit te voeren in de Bossche nieuwbouwwijk De Groote Wielen. De maquettes van de deelnemers aan de prijsvraag zijn te bekijken in de hal van het Stadskantoor te Den Bosch

18

19

20

21 concept

22

23 concept Watergaten bestaat uit drie deelconcepten: 1. drijfconcept 2. leefconcept 3. stedenbouwkundig concept Naast deze concepten speelt techniek een belangrijke rol bij een waterwoning. Bij het drijven moet men ook rekening houden met de waterdichtheid en de verankering van de woning. Hierbij speelt de materialisatie niet alleen een esthetische maar ook een technische rol. 1. drijfconcept Het concept bestaat uit een bak-in-een-bak constructie. De grote betonnen bak verplaatst het water en hierdoor wordt een nieuwe ruimte gecreeërt om in te wonen, een watergat. In deze betonnen bak wordt een los woonvolume geplaatst met eromheen een tuin en een terras. Het woonvolume heeft een lichte opbouw en kan diverse esthetische vormen aannemen. doorsnede water water + betonnen bak water + betonnen bak en woning 20 21

24

25

26

27 concept 2. leefconcept Het woonvolume in de betonnen bak is zó ingedeeld dat het alle voordelen van wonen op het water combineert. Het slaapgedeelte en de tuin liggen beschut in de bak onder het waterniveau, waardoor er privacy ontstaat. De woonkamer en keuken bevinden zich hierboven en hebben een vrij uitzicht over het water. Op dit niveau bevindt zich ook de entree van de woning. Er zijn drie terrassen, één in de bak, één op woonkamerniveau en één op het dak. Deze terrassen zorgen voor een verbinding tussen het woon- en drijfconcept. Het voordeel van het terras in de bak is dat het windluw is, het biedt veel privacy en de tuin is veilig voor kinderen. Het middelste terras heeft een sterke binnen-buiten relatie doordat deze grenst aan de keuken en woonkamer. Ook is het middelste terras zeer geschikt voor het aanmeren van een boot. Het dakterras biedt een geweldig uitzicht over het water. In totaal biedt het plan 110 m2 buitenruimte en 115 m2 woonruimte. Deze oppervlakten zijn nagenoeg gelijk aan elkaar, waardoor watergaten echt bedoeld is voor mensen die een sterke relatie hebben met vrijheid, licht en ruimte. Watergaten is voor mensen die mét en ín het water willen leven

28

29

30 plattegronden en doorsneden

31 slaapkamer 13,5 m2 slaapkamer 12 m2 wm wasruimte 2 m2 overloop 12 m2 buitenruimte 60 m2 badkamer 5 m2 slaapkamer 15 m2 toilet 1,5 m2 berging 3 m2 schaal 1:100 laag

32 vide terras 13,5 m2 keuken 12 m2 woonkamer 35 m2 toilet 1,1 m2 hal/garderobe 6,7 m2 vide schaal 1:100 laag 0

33 schaal 1:100 laag

34 woonkamer hal tuin slaapkamer overloop water schaal 1:100 doorsnede A-A

35 woonkamer tuin tuin slaapkamer slaapkamer water schaal 1:100 doorsnede B-B 32 33

36

37 3d opbouw

38 betonnen bak

39 laag

40 laag 0

41 laag

42

43 concept 3. stedenbouwkundig concept De woningen liggen aan de pieren die haaks op de centrale plas zijn geplaatst, een schakeling van watergaten. De woningen hebben aan één zijde een gesloten gevel, de andere is transparant. De woningen zijn zo georiënteerd dat de gesloten kanten naar de pier zijn gericht. Dit geeft privacy en uitzicht aan de open zijde. oriëntatie watergaten parkeerconcept De betonnen pieren zijn zo gedimensioneerd dat ze berijdbaar zijn voor auto s. Er zijn een aantal parkeervarianten denkbaar bij dit woonconcept. Ten eerste kan er een parkeervoorziening komen die (deels) ondergronds aan de kade ligt. Ten tweede zouden er parkeervoorzieningen kunnen komen op de woningen zelf. Tot slot kan er een combinatie worden bedacht, waarbij de bewoners maximaal één auto op hun eigen terrein kunnen zetten en in geval van een tweede auto en/of bij bezoekers is er een extra parkeervoorziening aan de kade

44 principe drijfvermogen water + betonnen bak en woning materialisatie beton hout gras aluminium glas

45 technisch concept drijfvermogen De betonnen bak zweeft in het water. De diepgang is 1,4 meter en heeft een oppervlakte van 144 m². Hierdoor wordt er 201,6 m³ water verplaatst. De opwaartse kracht is gelijk aan het gewicht van het verplaatste water, dat 201,6 ton is. Uiteraard zijn er nog meer factoren die meespelen bij het bepalen van het drijfvermogen van de woning. materialisatie Deze drijvende woning is een woningtype dat een specifieke opbouw vereist. De basis bestaat uit een waterdichte betonnen bak, die voor het drijfvermogen en de bescherming tegen het water zorgt. Door hoogwaardig beton toe te passen wordt er een bak gecreëerd die waterdicht is en daardoor een zeer lange levenduur heeft. Om het geheel niet te zwaar te maken wordt er een relatief lichte opbouw geplaatst in de betonnen bak. Deze lichte constructie zal uitgevoerd worden volgens het houtskeletbouw principe. Er zal tevens hout worden toegepast in de gevel- en dakbekleding en ter plaatse van de terrassen. Hout is een zeer duurzaam product, indien het uit duurzaam beheerde bossen afkomstig is. De gevelbekleding van laag -1 bestaat uit gerecycled aluminium. Aluminium is een lichtgewicht product en is daarom zeer geschikt voor deze toepassing. Door grote glasvlakken in de woning toe te passen wordt er een grote lichtopbrengst behaald, waardoor er op kunstlicht bespaard kan worden. Met HR++ glas wordt er een hoge isolatiewaarde gehaald, zodat er minder warmte uit de woning verdwijnt

46 bouwmethode Het bouwen van deze drijvende woning kan niet op de traditionele manier plaatsvinden. Door de 12 meter brede betonnen bak kan de woning vanwege de geringe ruimte van de sluizen niet via het water versleept worden vanuit een bouwloods. De woning zal ter plaatse gebouwd moeten worden. Dit kan op twee manieren. De eerste manier is het bouwen van de waterwoning op de kade van de centrale plas. Vervolgens wordt de woning te water gelaten en gebracht naar zijn definitieve plek. De tweede manier is door de woning te bouwen wanneer de centrale plas deels droog ligt. De drijvende woning kan op de toekomstige bodem van de centrale plas worden gebouwd, zoals een vaste woning. Als daarna het water van de centrale plas op peil wordt gebracht, zal de woning door de waterstijging gaan drijven. Los van de prijsvraag kan als derde manier de gehele bak met woning op palen gefundeerd worden. Het grote verschil met een drijvende woning is echter dat bij deze methode de woning niet mee beweegt bij fluctuerende waterstanden. waterhuishouding In de woning wordt er voor een waterhuishouding gekozen die aansluit bij de omgeving. Doordat de woning deels bestaat uit een open betonbak, zal hier regenwater in terecht komen. Dit water wordt samen met eventuele aanvulling uit de centrale plas gebruikt voor onder andere besproeien van beplanting. Samen met het grijswater uit de woning kan het water ook worden gebruikt voor het spoelen van de toiletten.

47 technisch concept Passieve zonne-energie De dakoverstekken van de woning hebben een belangrijk aandeel in het gebruik van passieve zonne-energie. In de zomersituatie zorgt het overstek ervoor dat er geen direct zonlicht de woning binnentreedt. Dit voorkomt ongewenste opwarming. In de wintersituatie is de zonstand lager dan in de zomer. Het zonlicht ondervindt geen hinder van het overstek en kan door het glas de woning verwarmen. zomer winter buiten binnen schema waterhuishouding schema dakoverstek 44 45

48

49 toekomstvisie

50

51 toekomstvisie Nederland staat alom bekend om de strijd die wordt gevoerd tegen het water. Doordat het land zich deels onder de zeespiegel bevindt, zal deze strijd nooit ophouden. In de toekomst zal het echter minder vanzelfsprekend zijn om het water buiten te sluiten. Door de huidige klimaatontwikkelingen wordt steeds duidelijker dat er anders moet worden omgesprongen met onze waterhuishouding. De Nederlandse overheid is hier ook druk mee bezig. Zij hebben een brochure Leven met het water uitgebracht. Hierin wordt uitgelegd hoe dat in zijn werk gaat. Nederland is synoniem met water. Eeuwenlang hielden we de zee en de rivieren met dijken en gemalen in toom. Het hoge water van 1993 en 1995 en de wateroverlast in de jaren daarna opende ons de ogen. We moeten in de toekomst anders met het water omgaan, anders krijgen we natte voeten in de winter en s zomers een gele grasmat in de tuin. [ ] De kern: we moeten het water nu de ruimte geven. Doen we dat niet dan zal het water die ruimte straks zelf nemen. Kortom, we moeten het water weer toelaten in ons dagelijks leven. Dat is het doel: Nederland leeft met Water! De kern van het nieuwe waterbeleid is makkelijk uit te leggen, maar misschien moeilijker te begrijpen. We gaan het water de ruimte geven die het nodig heeft, voordat het zelf die ruimte neemt. Dat heeft prettige gevolgen, bijvoorbeeld meer natuur in onze directe leefomgeving. Maar soms ook niet, omdat we zullen moeten verhuizen of niet meer zo vanzelfsprekend kunnen wonen en werken op plekken waar we dat graag zouden willen

52 toekomstvisie Het water de ruimte geven betekent dat we in het landschap en in de stad ruimte maken om water op te slaan. Het betekent ook dat we rivieren in noodgevallen gecontroleerd buiten hun oevers laten treden. Dat is geen gemakkelijke boodschap voor een land dat al eeuwenlang trots is op zijn inpolderingen. Om misverstanden te voorkomen: zonder gemalen, dijken en duinversterkingen kunnen we het ook in de toekomst niet stellen. De veiligheid van de mens bepaalt de grenzen van de ruimte die het water krijgt. Maar meebewegen met de natuurlijke loop van beken, rivieren en de zee is wel de enige manier om in de toekomst het hoofd boven water te houden. Gecontroleerde overstromingen bezorgen misschien tijdelijk overlast, maar de veiligheid komt er niet door in het geding. En daar gaat het om. bron: Leven met het water, Ministerie van Verkeer en Waterstaat, mei 2002 Het project Watergaten.nl speelt in op deze ontwikkelingen, doordat de woningen zich niet verzetten tegen het water maar er juist in meegaan. De woningen kunnen worden geplaatst in gebieden waar het water zijn natuurlijke gang kan gaan. De woningen fungeren elk afzonderlijk als een schaalmodel van Nederland. De betonbak is de waterkering, zoals de dijken dit zijn voor Nederland. Het drainagesysteem in de betonbak werkt zoals het gemaal in de polder. Doordat de bak het water wegdrukt ontstaat er in het water een nieuwe ruimte, zoals de polders Nederland hebben uitgebreid.

53

54 Leven onder de waterspiegel: Watergaten.nl, Nederland in het klein.

55

56

57 nawoord

58 Nawoord Watergaten.nl is een publicatie van de architecten Bob Ronday en Maxim Winkelaar. Ronday en Winkelaar troffen elkaar tijdens hun studie Bouwkunde aan de Technische Universiteit Delft. Gedurende deze studieperiode werd het Ronday en Winkelaar duidelijk dat hun architectonische interesses en visies dicht bij elkaar lagen. Naast intensief te hebben samengewerkt tijdens de eindfase van hun studie besloten ze na hun studie mee te doen aan de ideeënprijsvraag van het Bosch Architectuur Initiatief (BAI). Door het winnen van de eerste prijs besloten ze door te gaan onder de naam rondaywinkelaararchitecten. Hun visie is een brug te slaan tussen de theorie en de praktijk. Een concept is pas een goed concept als het toegepast kan worden. Ronday en Winkelaar noemen dit toegepast conceptueel ontwerpen. Hierdoor ontstaat er een architectonische helderheid voor zowel de bouwkundigen als niet-bouwkundigen. Het project Watergaten.nl is hun eerste ontwerp wat onder toegepast conceptueel is gerealiseerd. Dit bleek een groot succes. Volgens de vakjury van de prijsvraag over Watergaten.nl: Het wegdrukken van het water en het leven ín het water spreekt tot de verbeelding Oktober 2006

59 Biografie Bob Ronday (1977) ontdekte tijdens de basis- en middelbare school dat hij veel affiniteit heeft met techniek. Na het behalen van zijn Havo-diploma besloot hij HTS Bouwkunde te gaan studeren. Door zijn stage bij Mecanoo Architecten in Delft werd zijn interesse voor de architectuur aangewakkerd. Tijdens deze periode besloot hij zijn HTS-studie een vervolg te gaan geven op de Technische Universiteit Delft. Hij koos voor de studie Bouwkunde met als richting Architectuur. Op de TU Delft doorliep hij verschillende programma s, om tot slot af te studeren bij Restauratie & Renovatie met als hoogleraar Jo Coenen. Tijdens beide studies heeft hij enkele jaren gewerkt als bouwkundig tekenaar. Hierdoor ontwikkelde hij naast een theoretisch, ook een praktisch inzicht. Na zijn studie is hij gaan werken bij architectenbureau MBW in Den Haag en Hans van Heeswijk Architecten in Amsterdam. Maxim Winkelaar (1980) begon zijn bouwkundige loopbaan in 1996 op de MTS Bouwkunde in Utrecht. Na deze in 2000 te hebben afgerond ging hij door met Bouwkunde op de HTS in Amsterdam, met als afstudeerrichting Bouwtechniek. Na afronding van deze studie, is hij begonnen op de Technische Universiteit Delft. Op de MTS en HTS had hij een sterke affiniteit met Restauratie & Renovatie. Hij werkte naast zijn studie bij Stadsherstel Amsterdam en bij de Vereniging Hendrick de Keyser. Zijn ommekeer naar de moderne architectuur vond plaats toen hij als uitwisselings student Contemporary Architecture aan de London University ging studeren. Zijn studieproject werd tentoongesteld op de jaarlijkse architectuur expositie. Tot slot studeerde hij af op de TU bij Restauratie & Renovatie en Hergebruik met als hoogleraar Jo Coenen. Naast diverse stages in binnen en buitenland deed hij werkervaring op bij Buro3 Architecten en Rappange & Partners Architecten in Amsterdam.

60