Executive summary. Observatorium voor krediet aan niet-financiële vennootschappen kredietobservatorium. Links:

Transcriptie

1 Observatorium voor krediet aan niet-financiële vennootschappen de Berlaimontlaan 14 BE-1000 Brussel Tel Fax BTW BE RPM Brussel Links: kredietobservatorium Executive summary In het tweede kwartaal van 2015 is in België de kredietverlening aan ondernemingen door de ingezeten banken lichtjes toegenomen. Het jaar-op-jaar veranderingspercentage bedroeg eind juni 0,5 %, tegen 0,2 % in maart. Het groeitempo van de langlopende kredieten (meer dan vijf jaar) bleef aantrekken (1,6 % eind juni, tegen 1,5 % in het voorgaande kwartaal), maar de verlening van zowel kortlopende kredieten (minder dan een jaar) als kredieten op middellange termijn (tussen één en vijf jaar) bleef teruglopen, zij het minder sterk dan in het voorgaande kwartaal (resp. -1,1 % eind juni, tegen -1,5 % eind maart 2015, en -0,7 % aan het einde van het tweede kwartaal van 2015, tegen -1,3 % aan het einde van het eerste kwartaal). Ondanks de verhoging van de lange rentes op de kapitaalmarkten tijdens het tweede kwartaal van 2015, hebben de lange en middellange rentes die van toepassing zijn op de nieuwe bankkredieten zich gestabiliseerd of zijn ze lichtjes gedaald. De rente op de langlopende kredieten is ten opzicht van het voorgaande kwartaal onveranderd gebleven, op 2,33 %, en de rente op middellange termijn is met 4 basispunten gezakt (tot 2,04 %). Overeenkomstig het verloop van de referentietarieven op de geldmarkt, zijn de korte rentes gematigd teruggelopen (-2 basispunten zowel voor kredieten met een waarde van minder dan 1 miljoen, tot 1,83 %, als voor die boven dat bedrag, tot 1,62 %). De vier grote Belgische banken hebben gerapporteerd dat ze hun kredietvoorwaarden in het tweede kwartaal van 2015 opnieuw hebben versoepeld ten aanzien van zowel grote ondernemingen als kmo s en zowel voor kortlopende als voor langlopende kredieten. Ze motiveerden die versoepeling door een verhoging van de concurrentiedruk, hoofdzakelijk tussen bankinstellingen, en door een afgenomen risicoperceptie als gevolg van, voornamelijk, de verbeterde vooruitzichten inzake de algemene economische bedrijvigheid. Voorts maakten de banken opnieuw gewag van een toegenomen kredietvraag, zowel vanwege de grote ondernemingen als vanwege de kmo s. Volgens de kredietinstellingen zou die stijging toe te schrijven zijn aan de toename van de financieringsbehoeften, terwijl het beroep op alternatieve financiering (in het bijzonder interne middelen en financiering via de kapitaalmarkt) een matigend effect zou hebben gehad op de kredietvraag. Voor het derde kwartaal van 2015 gaan de banken uit van, enerzijds, een nieuwe versoepeling van hun kredietverleningscriteria en, anderzijds, een toenemende vraag naar leningen. De ondernemingen, van hun kant, beschouwden de algemene kredietvoorwaarden voor het vijfde opeenvolgende kwartaal als gunstig. Voor het eerst sinds mei 2012 werd het jaar-op-jaar veranderingspercentage van het bankkrediet aan ondernemingen in het eurogebied in het tweede kwartaal van 2015 opnieuw positief. Het beliep 0,1 %, tegen -0,2 % in het voorgaande kwartaal. Het kredietverloop binnen het eurogebied blijft echter sterk verschillen tussen de lidstaten. De banken uit de monetaire unie maakten, zoals in België, tijdens deze periode overigens gewag van een lichte versoepeling van hun voorwaarden voor bedrijfskredieten en van een toename van de vraag naar krediet. Voor het derde kwartaal van 2015 verwachten ze stabiele kredietvoorwaarden en een duidelijke stijging van de vraag naar krediet. 1

2 VERLOOP VAN DE KREDIETVERLENING AAN ONDERNEMINGEN IN HET TWEEDE KWARTAAL VAN Kredietvolume Het jaar-op-jaar veranderingspercentage van de kredietverlening door ingezeten banken aan Belgische ondernemingen bleef gedurende het tweede kwartaal van licht positief. Gecorrigeerd voor het effect van de wisselkoersschommelingen, beliep de verandering op jaarbasis eind juni ,5 %, tegen 0,2 % eind maart. Parallel daarmee herstelde de seizoengezuiverde nettokredietstroom zich over de laatste vier kwartalen en kwam hij in het totaal uit op 0,6 miljard. Tijdens het tweede kwartaal van 2015 werd de toekenning van nieuwe kredieten evenwel exact gecompenseerd door de terugbetalingen. Ondanks het licht aantrekkende groeitempo van de kredietverlening in het tweede kwartaal van het jaar, blijft er een discrepantie bestaan met het conjunctuurverloop. In het Kader verderop in deze toelichting wordt daar nader op ingegaan. 1 De gegevens met betrekking tot het verloop van de kredietverlening door ingezeten banken aan nietfinanciële vennootschappen in België worden momenteel opgesteld volgens de methodologie van het ESR De invoering van nieuwe definities voor de sector van de financiële instellingen en voor die van de niet-financiële vennootschappen volgens deze nieuwe methodologie, de herclassificatie van institutionele eenheden in de overheidssector als gevolg van een aanbeveling van Eurostat, en de wijziging van het transmissieformaat van de reeksen in het kader van een nieuwe reglementering van de ECB, hebben geleid tot veranderingen in de kredietgegevens en tot een breuk in de gegevensreeks over de tussen november en december 2014 uitstaande bedragen. 2

3 Een uitsplitsing van de kredieten naar looptijd wijst op uiteenlopende ontwikkelingen. Het jaar-opjaar groeitempo van de langlopende kredieten (met een looptijd van meer dan vijf jaar) was voor het derde opeenvolgende kwartaal positief; eind juni bedroeg het 1,6 %, tegen 1,5 % in het voorgaande kwartaal. Het volume van de kortlopende kredieten (met een looptijd van minder dan een jaar) en de kredieten op middellange termijn (met een looptijd tussen één en vijf jaar) bleef daarentegen afnemen, zij het gematigder dan in het voorgaande kwartaal. Eind juni bedroeg het jaar-op-jaar veranderingspercentage van de kortlopende kredieten -1,1 %, tegen -1,5 % eind maart, terwijl dat van de kredieten op middellange termijn -0,7 % beliep (tegen -1,3 % een kwartaal eerder). 3

4 Voor het eerst sinds mei 2012 is de kredietverlening aan ondernemingen in het eurogebied tijdens het tweede kwartaal van 2015 opnieuw positief geworden. Hoewel de kredietgroei in het eurogebied ietwat trager blijft dan die in België, is niettemin een duidelijke verbetering merkbaar ten opzichte van het dieptepunt in het eerste kwartaal van 2014 (-3,1 %). In juni 2015 bedroeg het jaar-op-jaar veranderingspercentage 0,1 %, tegen -0,2 % aan het einde van het voorgaande kwartaal. Dat gemiddelde voor het eurogebied verhult echter nog steeds sterk heterogene en duidelijk gefragmenteerde kredietmarkten: terwijl het jaar-op-jaar veranderingspercentage van het bankkrediet aan ondernemingen in de helft van de landen positief blijft, onder meer in Finland (5,7 %) en in Frankrijk (4,6 %), blijft het in de andere landen - soms sterk - negatief. Dat is met name het geval in Ierland (-7,4 %), Portugal (-4,3 %), Spanje (-3,6 %) en Nederland (-2,3 %). Deze laatste landen laten echter, algemeen beschouwd, een verbetering optekenen ten opzichte van het voorgaande kwartaal. 4

5 De statistieken van de Kredietcentrale 2 voor ondernemingen, die zowel betrekking hebben op de toegestane kredietlijnen als op de opgenomen kredieten bij de ingezeten banken, geven een beeld van het verloop van het krediet op basis van de grootte van de kredietnemende ondernemingen, maar ook van de bedrijfstak en het gewest waartoe ze behoren. 2 De deelnemende instellingen leveren continu data aan de Centrale voor kredieten aan ondernemingen. De reeksen kunnen worden herzien, en dat over een periode van een jaar. In de grafieken die in deze toelichting worden gebruikt, worden enkel de gegevens vóór mei 2014 als definitief beschouwd. Deze gegevens worden op dit ogenblik nog steeds opgesteld volgens de methodologie van het ESR

6 Volgens de statistieken van de Kredietcentrale bedroegen de door de ingezeten kredietinstellingen aan niet-financiële vennootschappen toegestane kredietlijnen eind juni 2015 in totaal 176,2 miljard. Het effectief door de ondernemingen aangewende kredietvolume beliep 123 miljard. Die leningen werden overwegend verstrekt aan kleine ondernemingen die, eind juni, goed waren voor 68,9 miljard toegestane kredieten en 57,5 miljard opgenomen kredieten. Daarnaast werden kredieten toegestaan aan middelgrote ondernemingen voor een bedrag van 43,6 miljard, waarvan 29,7 miljard aan kredieten werd opgenomen. Tot slot hadden de grote ondernemingen voor 51,8 miljard toegestane kredieten en voor 25,9 miljard opgenomen kredieten uitstaan 3. Het gemiddeld opgenomen kredietbedrag - berekend voor de bedrijven die effectief leningen aangingen - beliep 12,8 miljoen voor de grote ondernemingen, 2,4 miljoen voor de middelgrote ondernemingen en 0,2 miljoen voor de kleine ondernemingen. De aanwendingsgraad van de kredieten, die het bedrag van de opgenomen kredieten relateert aan dat van de toegestane kredieten, geeft weer hoe intens de ondernemingen gebruik maken van hun kredietlijnen. Algemeen beschouwd, is de aanwendingsgraad omgekeerd evenredig met de bedrijfsgrootte. Dat zou kunnen worden verklaard door het feit dat er voor kleine ondernemingen 3 De som van de aan de kleine, middelgrote en grote ondernemingen verstrekte leningen is kleiner dan het totaal van de opgetekende toegestane of aangewende kredieten. Een bepaald aantal ervan wordt immers verleend aan ondernemingen waarvoor geen informatie over de grootte beschikbaar is (omdat ze hun balans nog niet hebben neergelegd of die niet moeten neerleggen). De aan deze ondernemingen verstrekte kredieten bedroegen in juni 2015 in totaal 11,8 miljard voor de toegekende kredieten en 9,9 miljard voor de opgenomen kredieten. 6

7 nauwelijks alternatieve financieringsvormen bestaan; het kan echter ook wijzen op een negatief verband tussen de omvang van het kredietnemende bedrijf en de beoordeling van het risico door de kredietinstellingen. Eind juni 2015 beliep de aanwendingsgraad van de kredieten 83,5 % voor de kleine ondernemingen, 68 % voor de middelgrote en 49,9 % voor de grote ondernemingen. Ten opzichte van een jaar eerder (eind juni 2014) is de aanwendingsgraad dus voor alle categorieën van ondernemingen gedaald: met 1,6 procentpunt voor de kleine ondernemingen en met 1,5 procentpunt voor de andere. De aanwendingsgraad verschilt ook aanzienlijk afhankelijk van de bedrijfstak. Zo beschikken de ondernemingen uit de verwerkende nijverheid over de grootste marges inzake 'niet-aangewend' krediet, zoals de structureel lagere aanwendingsgraad doet vermoeden. De ondernemingen uit de horeca of de vastgoedsector - vaak kmo's - wenden daarentegen meestal een groter gedeelte van de hun ter beschikking gestelde kredietlijnen aan. Eind juni 2015 bedroeg de aanwendingsgraad van de kredieten 88,5 % voor de ondernemingen uit de horeca en 88,1 % voor die uit de vastgoedsector. Hij had een middelgrote waarde voor de ondernemingen uit de handel (71 %) en hij was het laagst in de bouwnijverheid en in de industrie (resp. 62,4 % en 56,4 %). Ten opzichte van eind juni 2014 daalde de aanwendingsgraad in de industrie en in de horeca (resp. -2,6 en -1,9 procentpunt), en ook in de handel (-1,7 procentpunt). Hij nam daarentegen licht toe in de vastgoedsector (0,4 procentpunt) en in de bouwnijverheid (0,3 procentpunt). Wat de gewesten betreft, ligt de aanwendingsgraad in Wallonië en in Vlaanderen gemiddeld beschouwd hoger dan in Brussel, voornamelijk omdat heel wat hoofdzetels van grote ondernemingen op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gevestigd zijn. Eind 7

8 juni 2015 bedroeg hij 75,8 % in het zuiden van het land en 73 % in het noorden. In Brussel beliep hij 54,1 %. Vergeleken met de situatie van juni 2014 liep de aanwendingsgraad van de kredieten in Vlaanderen terug (-0,6 procentpunt), terwijl hij in Wallonië en in Brussel een lichte stijging liet optekenen (resp. +0,3 en + 0,2 procentpunt). De conjunctuurgevoeligheid van de bancaire kredietverlening en de impact van de crisis De bancaire kredietverlening aan ondernemingen sluit doorgaans nauw aan bij het conjunctuurverloop. Die procyclische kredietverlening wordt in de eerste plaats verklaard door het verloop van de kredietvraag: ondernemingen hebben doorgaans minder (meer) krediet nodig in periodes van trage (snelle) economische groei. Tijdens periodes van laagconjunctuur moeten de meeste ondernemingen hun groei- en winstvooruitzichten immers neerwaarts bijstellen, waardoor hun investeringsneiging afneemt en de terugbetalingslast van hun bestaande schulden zwaarder weegt. Daarnaast kunnen ook aanbodfactoren (in beperkte mate) bijdragen tot het procyclische verloop van de kredietverlening. Banken stellen zich tijdens periodes van laagconjunctuur doorgaans strenger op dan tijdens boomperiodes omdat de kredietrisico s dan, gemiddeld beschouwd, groter zijn, terwijl de activa die mogelijk als onderpand kunnen dienen typisch aan waarde verliezen. Dit vertaalt zich evenwel niet alleen in geringere kredietvolumes, maar vaak ook in bredere rentemarges of in het vragen van extra waarborgen. Ook de kredietverlening door de Belgische banken aan ingezeten niet-financiële ondernemingen gedraagt zich procyclisch, zoals blijkt uit de onderstaande grafiek waarin, voor de afgelopen zestien jaar, de kredietgroei op jaarbasis wordt gerelateerd aan de conjunctuurindicator drie kwartalen eerder. De vertraagde reactie van de kredietgroei op het conjunctuurverloop vloeit voort uit het feit dat ondernemingen soms verscheidene maanden op een bevestiging van de conjunctuuromslag wachten vooraleer ze op zoek gaan naar nieuwe financiering en dat banken tijd nodig hebben om kredietaanvragen te verwerken. Tot slot heeft dit ook te maken met de vaststelling dat een deel van de uitstaande bankkredieten een looptijd heeft van meerdere jaren. Dit betekent dat de kredietvolumes pas op vervaldag kunnen worden aangepast aan de (verslechterende) conjunctuur, waardoor het kredietverloop persistenter wordt. Het kredietverloop blijkt voor de grote ondernemingen conjunctuurgevoeliger te zijn dan voor de kleine bedrijven. Dat hangt nauw samen met het verschillend verloop van de kredietvraag gedurende de conjunctuurcyclus. Een bevraging van de Belgische banken in het kader van de driemaandelijkse BLS-enquête leert dat de vraag naar bancaire kredieten vanwege de grote ondernemingen tijdens de twee meest recente periodes van laagconjunctuur sterker is gedaald dan die van de kmo s. De banken geven zelfs aan dat de kredietvraag van de kmo s zich tijdens de periode 2011K4-2012K3 gestabiliseerd heeft of zelfs toegenomen is. Voorts gaven de banken te kennen dat de kredietvraag van de grote ondernemingen sedert begin 2014 sterker is toegenomen dan die van de kmo s, van wie de kredietvraag in de loop van 2014 verder afnam ondanks het beginnende conjunctuurherstel. 8

9 Ook inzake het kredietaanbod zijn er verschillen tussen de grote ondernemingen en de kmo s. De Belgische banken geven bijvoorbeeld aan dat hogere financieringskosten en balansbeperkingen hen ertoe hebben aangezet tijdens de periode 2008K4 2012K3 vooral de kredietverleningscriteria voor grote ondernemingen aan te scherpen, terwijl dat minder het geval was voor de kmo s. Een tweede opvallend verschil is dat in de nasleep van het conjunctuurherstel eind 2013 de afgenomen risicoperceptie en de toegenomen concurrentiedruk de banken ertoe hebben aangespoord om vooral de criteria voor de grote ondernemingen te versoepelen. Beide elementen hebben ertoe bijgedragen dat het kredietaanbod voor grote ondernemingen nauwer aansloot bij het conjunctuurverloop dan dat voor kmo s. Aangezien de resultaten van de BLS-enquête uitgesplitst naar ondernemingsgrootte pas beschikbaar zijn vanaf 2008, kunnen ze niet worden gebruikt om na te gaan in hoeverre de conjunctuurgevoeligheid van de bancaire kredietverlening in België beïnvloed werd door de wereldwijde financiële crisis in 2008K3-2009K2 of door de overheidsschuldencrisis in het eurogebied tijdens de periode 2009K4-2012K3. De impact van deze twee opeenvolgende crisisperiodes kan evenwel worden benaderd door voor de drie groepen van ondernemingen een eenvoudige regressie te schatten met een dummyvariabele die tijdens de volledige periode 2008K3-2012K3 gelijk is aan 1. 9

10 IMPACT VAN DE WERELDWIJDE FINANCIËLE CRISIS EN VAN DE OVERHEIDSSCHULDENCRISIS IN HET EUROGEBIED¹ (regressiecoëfficiënten; de schattingsperiode is 2000K1-2015K2) Kleine ondernemingen Middelgrote ondernemingen Grote ondernemingen Constante (in %) 6,67 *** 5,51 *** 3,68 *** Conj(-3) 0,35 *** 0,65 *** 0,92 *** Conj(-3)*Dummy(-3) -0,18 ** -0,46 *** -0,26 1 Conj staat voor het driemaands gemiddelde van de synthetische conjunctuurcurve (afgevlakte indicator) en Dummy is een dummyvariabele voor de wereldwijde financiële crisis en de overheidsschuldencrisis in het eurogebied die tijdens de periode 2008K3-2012K3 gelijk is aan 1. Inzake significantieniveaus geeft *** (**) aan dat de geschatte coëfficiënt verschilt van nul met een significantie van 1 % (5 %). Deze regressies bevestigen dat de conjunctuurgevoeligheid van de bancaire kredietverlening toeneemt met de grootte van de ondernemingen. Tijdens de periodes 2000K1-2008K2 en 2012K4-2015K2 leidde een stijging van de conjunctuurindicator met 1 procentpunt gemiddeld beschouwd tot een versnelling van de kredietgroei met 0,3 procentpunt voor de kleine ondernemingen, met 0,6 procentpunt voor de middelgrote ondernemingen en met 0,9 procentpunt voor de grote ondernemingen. Tijdens de tussenliggende crisisperiode 2008K3 2012K3 zijn de verschillen bovendien nog vergroot. Zo verminderde de conjunctuurgevoeligheid van de kredietverlening voor de kleine en middelgrote ondernemingen tot 0,2, terwijl de daling met 0,3 voor de grote ondernemingen statistisch niet significant was. Het twaalfmaands veranderingspercentage van de kredieten aan kleine ondernemingen liep tijdens de crisisperiode weliswaar sterk terug, maar de bovenstaande resultaten lijken erop te wijzen dat de vertraging van de kredietgroei minder uitgesproken was dan wat kon worden verwacht op basis van het conjunctuurverloop. Dat houdt mogelijk verband met het feit dat kleine ondernemingen een minimum aan bankkredieten nodig hebben om hun activiteiten te kunnen voortzetten (bij gebrek aan alternatieve financieringsbronnen) en dat de kredietvraag dus bij een uitzonderlijk zwakke conjunctuur minder elastisch wordt, zoals het geval was tijdens de periode 2008K4 2009K3. Voor de grote ondernemingen, die wél alternatieve financieringsbronnen kunnen aanboren, is dat minder het geval. Voorts blijkt ook dat de verkrapping van het kredietaanbod aan kmo's tijdens de crisisperiode vooral ingegeven was door een toegenomen risicoperceptie, die leidde tot het aanrekenen van bredere rentemarges en tot het vragen van extra waarborgen eerder dan tot een inkrimping van de kredietvolumes. Voor de grote ondernemingen, daarentegen, was de verkrapping vooral ingegeven door hogere financieringskosten en grotere balansbeperkingen, wat zich vertaalde in een verruiming van de rentemarges en in een beperking van het bedrag en de looptijd van de kredieten. 10

11 2. Rentetarieven De rentetarieven die de Belgische banken en de banken van het eurogebied op de nieuwe bedrijfskredieten toepassen, zijn een van de voornaamste determinanten van de kredietkosten die de ondernemingen worden aangerekend. Ze worden verzameld via de MIR-enquête (zie Tijdens het tweede kwartaal van 2015 hebben de op de geldmarkt geldende korte referentietarieven zich algemeen beschouwd gestabiliseerd. De ECB hield haar beleidsrente ongewijzigd op 0,05 %. De driemaands OIS bedroeg eind juni -0,12 % (tegen -0,10 % eind maart 2015). Wat de lange termijn betreft, daarentegen, lieten de rendementen op de kapitaalmarkten, vooral op de markten voor overheidsobligaties, in het tweede kwartaal een stijging optekenen. Eind juni 2015 bedroeg het rendement op de Belgische vijfjaars overheidsobligaties 0,34 % (tegen 0 % eind maart). Voor de tienjaars overheidsleningen bedroeg dat rendement eind juni 1,26 %, tegen 0,47 % eind maart. De korte rentes voor nieuwe bankkredieten volgden het renteverloop op de geldmarkt, dit in tegenstelling tot de rentes op middellange en lange termijn. In België hebben de korte rentes zich tijdens het tweede kwartaal van het jaar grotendeels gestabiliseerd: ten opzichte van het voorgaande kwartaal liepen de tarieven zowel voor kredieten met een waarde van minder dan 1 miljoen als voor die met een grotere waarde gemiddeld met 2 basispunten terug. In juni beliepen die tarieven 1,83 % voor de kleine bedragen en 1,62 % voor de grotere bedragen. De kosten voor middellangetermijnkredieten (kredieten met een rentevaste periode van één tot vijf jaar en een waarde van minder dan 1 miljoen) zijn, met 4 basispunten, licht gedaald tot 2,04 %, terwijl die voor langlopende leningen (kredieten met een rentevaste periode van meer dan 5 jaar en een waarde van minder dan 1 miljoen) zich hebben gestabiliseerd op 2,33 %, een, in nominale termen, historisch laag percentage. Afgezien van het verloop van de referentietarieven, zijn de marges van de banken (benaderd aan de hand van het verschil tussen de rente op kredieten aan ondernemingen en de OISrente 4 ) in de loop van het kwartaal vernauwd, voornamelijk voor de kredieten op lange en middellange termijn (resp. 41 en 13 basispunten). Ze zijn tevens versmald, zij het zeer gematigd, voor de kortlopende kredieten (2 basispunten), zowel voor die met een laag bedrag als voor die met een bedrag van meer dan 1 miljoen. In het eurogebied zijn de tarieven voor bankkredieten in alle kredietcategorieën gedaald. De rente op kortlopende kleine leningen (minder dan 1 miljoen) is met 20 basispunten teruggelopen tot 2,77 %, terwijl die op grotere kredieten (meer dan 1 miljoen) met 3 basispunten is gezakt, tot 1,66 % in juni Het banktarief voor kredieten met een rentevaste periode tussen één en vijf jaar en een waarde van minder dan 1 miljoen is met 16 basispunten teruggelopen tot 2,86 %. Tot slot bedroeg de rente op kredieten met een rentevaste periode van meer dan vijf jaar en een waarde van minder dan 1 miljoen 2,29 % (-16 basispunten ten opzichte van het voorgaande kwartaal). 4 Rente op de daggeldrenteswaps (Overnight Indexed Swap, OIS). Het gaat om de rente op de leningen aan banken met een zeer gunstige rating (prime banks). De rente op kortlopende kredieten werd vergeleken met de eenjaars OIS, de kredieten op middellange termijn met de driejaars OIS en de langlopende kredieten met de zevenjaars OIS. 11

12 12

13 3. Enquêtes naar de kredietvoorwaarden De enquête van het Eurosysteem naar de bancaire kredietverlening (zie verschaft kwalitatieve informatie over het verloop van de toekenningsvoorwaarden van en de vraag naar bankkredieten, alsook over de factoren die aan deze ontwikkelingen ten grondslag liggen. In het tweede kwartaal van 2015 rapporteerden de vier Belgische grootbanken die bij deze enquête werden ondervraagd dat de kredietvoorwaarden voor ondernemingen werden versoepeld, zowel voor lang- als voor kortlopende kredieten en ongeacht of deze bestemd waren voor grote ondernemingen of voor kmo s. De kredietinstellingen van het eurogebied maakten eveneens gewag van een gematigde versoepeling van de voorwaarden voor alle kredietcategorieën. Op dat vlak is de heterogeniteit tussen de lidstaten van het eurogebied binnen de perken gebleven. In de meeste landen hebben de banken hun kredietverleningscriteria overwegend versoepeld of onveranderd gehouden. Onder de grote landen heeft enkel Italië ze aanzienlijk aangescherpt. Wat de determinanten van die ontwikkelingen in België betreft, bestempelen de ondervraagde banken de concurrentiedruk (voornamelijk de druk die uitgaat van de andere bankinstellingen en, in mindere mate, de mogelijkheden om zich via de kapitaalmarkten te financieren), alsook de risicoperceptie (in het bijzonder de verbetering van de vooruitzichten inzake de algemene 13

14 economische bedrijvigheid) als factoren die zouden hebben bijgedragen tot een versoepeling van de kredietvoorwaarden aan ondernemingen. Ook hun financieringskosten en hun balansbeperkingen (en meer bepaald hun liquiditeitspositie) zouden ter zake een - zij het geringere - invloed hebben uitgeoefend. De banken beschikken over verschillende instrumenten om hun kredietaanbod aan ondernemingen aan te passen. Ze kunnen dat aanbod bijvoorbeeld opvoeren (inperken) door de marges te verkleinen (vergroten), maar ook door de niet-monetaire voorwaarden te versoepelen (aan te scherpen), met name de waarborgvereisten, de contractuele clausules of de diverse kosten die verbonden zijn aan de kredietopname. De versoepeling van de kredietvoorwaarden in het tweede kwartaal van 2015 vertaalde zich in positieve ontwikkelingen voor de meeste monetaire en niet-monetaire kredietvoorwaarden. De rapporterende banken meldden immers een daling van de marges op zowel de standaardkredieten als de meest risicodragende leningen, ongeacht of ze werden aangeboden aan grote ondernemingen of aan kmo s. Bovendien hebben de banken over het geheel genomen de voorwaarden voor de clausules in de kredietovereenkomsten, voor het volume van de kredietlijnen en voor hun waarborgen versoepeld. Voor het derde kwartaal van 2015 verwachten de Belgische banken een nieuwe versoepeling van hun kredietverleningscriteria, terwijl de banken van het eurogebied ervan uitgaan dat hun criteria al met al gehandhaafd zullen blijven. In België deelden de banken bovendien mee dat de kredietvraag in het tweede kwartaal van 2015 toenam. Die toename zou zowel voor rekening komen van de grote ondernemingen als van de kmo s. Volgens de ondervraagde kredietinstellingen is de stijging van de vraag toe te schrijven aan een reeks factoren: een toename van de financieringsbehoeften in verband met de investeringen en met de 14

15 fusie- en overnameactiviteiten, het rentepeil, het voorraadbeheer en het beheer van het bedrijfskapitaal en schuldherschikking. De beschikbaarheid van interne financiering, de door andere bankinstellingen toegekende leningen en het beroep op marktfinanciering via aandelenuitgiften zouden daarentegen een omgekeerde invloed hebben uitgeoefend door de vraag af te remmen. Voor het derde kwartaal van 2015 verwachten de Belgische banken een nieuwe stijging van de vraag naar leningen, zowel vanwege de grote ondernemingen als vanwege de kmo s. De banken uit het eurogebied rapporteerden voor het tweede kwartaal van 2015 eveneens een toename van de kredietvraag, zowel vanwege de grote ondernemingen als vanwege de kmo s. Net als in België zou die hogere vraag toe te schrijven zijn aan de stijging van de financieringsbehoeften verbonden aan een hele reeks factoren zoals het rentepeil, de investeringen, het voorraadbeheer en het beheer van het bedrijfskapitaal - alsook aan de andere financieringsbehoeften (herstructurering van de schulden en fusies en overnames). Ze zou evenwel getemperd zijn door de beschikbare alternatieve financiering. De kredietinstellingen uit het eurogebied verwachten voor het derde kwartaal van 2015 een stijging van de vraag naar krediet, zowel vanwege de grote ondernemingen als vanwege de kmo s. 15

16 Uit de in juli 2015 door de Bank uitgevoerde enquête 5 blijkt dat de bedrijfsleiders, voor het vijfde kwartaal op rij, de algemene toekenningsvoorwaarden voor bankkrediet gunstig beoordelen. Van de ondernemingen uit de verwerkende nijverheid, de bouwnijverheid en de diensten aan ondernemingen bestempelde 30,1 % de toekenningsvoorwaarden voor nieuwe bankkredieten als gunstig, terwijl 9,1 % ze als ongunstig beoordeelde. Al met al kwam het nettosaldo van de antwoorden van de bedrijfsleiders op 21 % uit (tegen 25,2 % in het voorgaande kwartaal). Dit 5 In deze enquête wordt de ondernemingen verzocht twee vragen te beantwoorden. De eerste vraag betreft de kredietvoorwaarden op het ogenblik van de enquête ('Lijken de voorwaarden om bij de banken krediet op te nemen u momenteel: gunstig, neutraal of ongunstig?'). In de toelichting worden de antwoorden op die vragen behandeld onder de titel 'Algemene voorwaarden'. De tweede vraag gaat over de tijdens het kwartaal vóór de enquête vastgestelde ontwikkelingen (verbetering, stabilisatie of verslechtering van de voorwaarden) en de antwoorden worden uitgesplitst volgens specifieke criteria (rentetarieven, andere bankkosten, kredietvolume, gevraagde waarborgen). De antwoorden op die vraag worden criterium per criterium toegelicht. 16

17 positieve sentiment van de bedrijfsleiders is het resultaat van een nog steeds goede beoordeling van het verloop van de kredietvoorwaarden tijdens de drie maanden vóór de enquête. De nog steeds licht positieve beoordeling van het renteverloop neemt duidelijk af ten opzichte van de voorgaande periode (2 %, tegen 34 % in april), waarbij de overgrote meerderheid van de bedrijfsleiders (72 %) dit rentecriterium nu als onveranderd beoordelen. Met betrekking tot de niet-monetaire kredietvoorwaarden (kosten, kredietvolume en gevraagde waarborgen) meldden de ondernemers overwegend dat ze ietwat minder sterk zijn verslechterd dan in het voorgaande kwartaal. Uit de resultaten naar bedrijfstak blijkt dat de kredietvoorwaarden in alle bedrijfstakken opnieuw gunstig worden beoordeeld. Het saldo van de antwoorden bedroeg 25 % in de verwerkende nijverheid, 20 % in de bouwnijverheid en 12 % in de diensten. Een en ander wordt geschraagd door de relatief stabiele beoordeling door de bedrijfsleiders, in het tweede kwartaal van 2015, van het renteverloop voor nieuwe kredieten, en dat voor de drie bedrijfstakken. De andere kredietvoorwaarden (overige kosten, volume en gevraagde waarborgen) zijn in de bouwnijverheid minder sterk verslechterd dan tijdens het voorgaande kwartaal, terwijl ze er in de dienstensector en in de industrie matig op achteruit zijn gegaan. Wat de verschillen naar bedrijfsgrootte betreft, werden de algemene kredietvoorwaarden in juli 2015 door alle ondernemingscategorieën als gunstig beoordeeld: het saldo van de antwoorden bedroeg 16 % voor de kleine ondernemingen (1 tot 49 werknemers), 24 % voor de middelgrote ondernemingen (50 tot 249 werknemers), 28 % voor de grote ondernemingen (250 tot 499 werknemers) en 35 % voor de zeer grote ondernemingen (500 werknemers of meer). De beoordeling van de voorwaarden verbonden aan het renteverloop bleef voor alle 17

18 ondernemingscategorieën zogoed als neutraal, behalve voor de grootste ondernemingen die dit criterium nog steeds positief beoordeelden. De voorwaarden inzake het verloop van de bijkomende kosten en het kredietvolume zijn weinig veranderd ten opzichte van de periode voordien, terwijl de beoordeling van de gevraagde waarborgen al met al nog is verbeterd ten opzichte van het eerste kwartaal van het jaar. Bijgevolg blijft de algemene tevredenheid historisch hoog. 18