Studeren met een functiebeperking

Transcriptie

1 Studeren met een functiebeperking

2 Contactgegevens: Algemene informatie over studeren met een functiebeperking: Adviseur Studeren met een functiebeperking Mw. Cleo Merckx Mw. Janine Voncken (plv) Specifieke informatie met betrekking tot tentaminering: Dhr. Walter Bazen Mw. Miriam Regab Bereikbaarheid maandag t/m donderdag uur Tel: Adresgegevens Open Universiteit Nederland Sector Onderwijs & Examens Postbus CX HEERLEN Colofon Open Universiteit Nederland Valkenburgerweg 177 Postbus DL Heerlen Informatie: Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. November 2008

3 Studeren met een functiebeperking Thuis studeren in je eigen tempo? Dat kan aan de Open Universiteit

4 Inhoud 3 Inleiding 5 Hoofdstuk 1 Open Universiteit Nederland 7 Hoofdstuk 2 Mogelijkheden en voorzieningen bij beperkingen Visuele functiebeperking Auditieve functiebeperking Motorische functiebeperking Chronische ziekte Psychische functiebeperkingen Leerstoornis Tijdelijke beperking Melding beperking 15 Hoofdstuk 3 Kosten en regelingen Kosten Kortingsregeling cursusgeld - KCOU Belastingaftrek studiekosten Studiefinanciering

5 Inleiding De Open Universiteit Nederland vindt het belangrijk alle studenten de mogelijkheid te bieden om hun studie succesvol af te ronden en streeft ernaar de opleidingen toegankelijk te maken voor studenten met een functiebeperking. U bekijkt samen met de adviseur Studeren met een functiebeperking, mw. Cleo Merckx, hoe eventuele hindernissen voor u weggenomen kunnen worden. De Open Universiteit is de universiteit voor een Leven Lang Leren. Ons onderwijs kenmerkt zich door openheid, flexibiliteit en kwaliteit. In onze cursussen en wetenschappelijke opleidingen (bachelor en master) passen we de nieuwste technologieën en onderwijskundige inzichten toe. Deze brochure geeft u een globaal overzicht van de regelingen en voorzieningen die er zijn, zodat u een indruk krijgt op welke wijze studeren voor u mogelijk is. Ook zijn er verwijzingen opgenomen naar personen, instanties en overige informatiebronnen. 3

6 Wettelijk kader Volgens de Wet op het Hoger Onderwijs en het Wetenschappelijk Onderzoek (WHW), heeft elke ingeschreven student het recht op deelname aan het onderwijs, het afleggen van tentamens, toegang tot bij de instelling behorende inrichtingen en verzamelingen en gebruik te maken van ten behoeve van studenten getroffen voorzieningen (art lid 1 sub a, b, c, en d) en dient speciaal voor studenten met een functiebeperking geregeld te worden hoe zij redelijkerwijs in de gelegenheid worden gesteld tentamens af te leggen (art lid 2 sub m). Drempels weg Wij proberen zo veel mogelijk drempels weg te nemen en bieden u veel mogelijkheden om de door u gewenste cursus of opleiding zo goed mogelijk af te ronden. Wij staan voor u open, luisteren naar u en kijken naar de mogelijkheden. Wij bieden desgewenst aangepast lesmateriaal, een eigen studietempo, aangepaste tentamens en de mogelijkheid tot tijdverlenging, vakkundige en deskundige begeleiding, overlegmogelijkheden, persoonlijk en contact. Ik heb veel hulp van mijn begeleider. Ik bof met haar, want zij zet voor mij alle vragen en antwoorden uit de groepsbijeenkomsten op papier waardoor ik ze thuis op mijn gemak kan bestuderen. En als er tentamens zijn, dan mag ik vooraan zitten om de opmerkingen van de surveillant goed te kunnen volgen.

7 Hoofdstuk 1: Open Universiteit Nederland Breed aanbod, veel mogelijkheden De Open Universiteit heeft zes faculteiten. Wilt u de volledige wetenschappelijke opleiding en een erkende titel behalen, dan heeft u bij de Open Universiteit de keuze uit bachelor- en masteropleidingen. Iedere faculteit biedt een bacheloropleiding en één of meer masteropleidingen. De bacheloropleiding begint met een startpakket dat bestaat uit de twee inleidende modulen van een bacheloropleiding aan een faculteit naar keuze. Als u al een hbo- of woopleiding achter de rug hebt, komt u in aanmerking voor vrijstellingen. Dit kan de studieduur aanzienlijk verkorten. Wilt u geen volledige opleiding volgen, maar wilt u wel uw kennis verrijken, dan kunt u kiezen voor het bestuderen van één of meerdere cursussen. Met de meeste cursussen brengt u binnen 100 tot 200 uur uw kennis over een onderwerp op peil. U kunt verschillende cursussen met elkaar combineren. Zo bepaalt u zelf het accent van uw studie. U vindt de cursussen binnen de vakgebieden gerangschikt op thema op onze website Open Universiteit: ook voor u? De Open Universiteit is om meerdere redenen geschikt. Niet alleen hebben wij een breed onderwijsaanbod en kiest u een eigen manier van studeren, de Open Universiteit is ook geschikt voor u omdat wij een open toelating hebben.... omdat u zelf bepaalt in welk tempo u studeert.... omdat u studeert op plaatsen en tijdstippen die u het beste uitkomen.... omdat u zelfs uw tentamendata vaak zelf kunt inplannen.... omdat ons studiemateriaal actueel en van hoge kwaliteit is.... omdat we ver weg en toch dichtbij zijn, dankzij onze vestigingen verspreid over heel Nederland en Vlaanderen.... omdat u studeert in een innovatieve, hoogwaardige leeromgeving.... omdat u uitstekende begeleiding krijgt.... omdat u altijd eerst kunt kennismaken.... omdat we ingericht zijn op studenten met een functiebeperking. 5

8

9 Hoofdstuk 2: Mogelijkheden en voorzieningen bij beperkingen Omdat u van thuis uit kunt studeren, is het onderwijssysteem van de Open Universiteit bij uitstek geschikt voor mensen die problemen hebben met zien, horen of bewegen en mensen die - langdurig of blijvend - aan huis gebonden zijn, bijvoorbeeld door bedlegerigheid. Maar ook voor mensen met sociale angsten of fobieën is de Open Universiteit een uitkomst door de grote vrijheid van studeren. U bent niet plaatsgebonden om te kunnen studeren en u kunt zelf uw tempo bepalen. Wat wordt verstaan onder functiebeperkingen? Onder functiebeperking wordt verstaan alle aandoeningen die (vooralsnog) blijvend van aard zijn en die een belemmering kunnen vormen voor het volgen van een studie of die tot studievertraging kunnen leiden. Hieronder vallen alle motorische, zintuiglijke of psychische aandoeningen, maar ook aandoeningen als dyslexie, RSI, chronische vermoeidheid, depressie, chronische ziekten en autisme. Speciale voorzieningen Wij hebben ruime ervaring met het ontwikkelen van aangepaste voorzieningen voor studenten met een functiebeperking. Al onze studiecentra zijn rolstoeltoegankelijk. Voor studenten met een visuele beperking is veel cursusmateriaal verkrijgbaar op cd-rom, in braille of in grootletterdruk. Er is aandacht voor studenten met stoornissen aan interne organen, die plotseling last krijgen van een pijnaanval of medicijnen moeten innemen tijdens groepsbijeenkomsten of tentamens. In de begeleiding houden wij rekening met problemen die voortvloeien uit (chronische) ziektes, aandoeningen of fobieën. Aangepaste tentamens Ons uitgangspunt is studenten met een functiebeperking zoveel mogelijk gebruik te laten maken van de reguliere tentamenmogelijkheden: mondeling, schriftelijk, opdrachten of sys-tentamens. Als u door een functiebeperking voorzieningen nodig heeft om een tentamen af te kunnen leggen, kunt u een verzoek tot aanpassing indienen bij de Commissie voor de examens. In elke afzonderlijke situatie bekijken we welke aanpassingsmogelijkheid er is. 7

10 Dit kan betekenen dat er een aangepast tentamen nodig is of aangepaste voorzieningen. Zo nodig reserveren wij een speciale plaats voor rolstoelgebruikers of brengen wij extra verlichting op de tentamenplaats aan voor studenten met een visuele functiebeperking. In bepaalde gevallen kan, in overleg met de Commissie voor de examens, de tentamentijd verlengd worden en kunnen bedlegerige studenten thuis tentamen afleggen. Ook kunnen studenten een mondeling tentamen afleggen, zo nodig met behulp van een computer met brailleleesregel of een tentamen maken waarbij onder toezicht iemand anders de antwoorden op het antwoordformulier invult. Tenslotte bestaat de mogelijkheid tentamens af te leggen op een afwijkend tijdstip. Ik heb nooit angst of twijfel gehad over de vraag of ik was opgewassen tegen een universitaire studie. Ik heb het vanaf het begin leuk gevonden en dat vind ik nog steeds. Door mijn handicap moet ik zeer planmatig werken want ik kan niet altijd uit de voeten met het gewone studiemateriaal. Met behulp van cdroms bestudeer ik de studiestof. Aangezien het inspreken van die cd-roms veel tijd kost, moet al halverwege een cursus kiezen welke cursus ik als volgende wil bestuderen. Vervangende cursussen Afhankelijk van uw functiebeperking is het niet altijd mogelijk om alle cursussen te volgen. Maar eventueel kunnen vervangende cursussen worden aangewezen als een bepaalde cursus vanwege een handicap onmogelijk gedaan kan worden. Dit hangt af van uw functiebeperking. In veel gevallen is een oplossing op maat mogelijk. Het is belangrijk tijdig contact op te nemen met de adviseur Studeren met een functiebeperking om te voorkomen dat achteraf blijkt dat een bepaalde cursus niet bestudeerd kan worden. Door op tijd maatregelen te treffen en voorzieningen te regelen, heeft u een beter inzicht hoe u verder kunt studeren en spaart u uw tijd en energie voor uw studie. De eerste stap moet u echter wel zelf zetten door contact met ons op te nemen. Daarna kunnen wij u verder helpen. 2.1 Visuele functiebeperking Begeleiding Studenten kunnen via en chat (met sommige docenten) vragen stellen aan de docent. Samen met de docent en/of de adviseur Studeren met een functiebeperking wordt bekeken of er voorzieningen nodig zijn tijdens verplichte bijeenkomsten. Studiemateriaal De Open Universiteit heeft nauwe contacten met Dedicon, de organisatie die studiemateriaal omzet (voorheen Federatie van Nederlandse Blindenbibliotheken). Dedicon maakt informatie toegankelijk voor mensen met een leeshandicap. Voor iedereen die een opleiding volgt of een beroep uitoefent, maakt Dedicon de benodigde lectuur in een aangepaste leesvorm: vergroot, digitaal, gesproken of in braille. Aan deze vorm van dienstverlening zijn kosten verbonden. Als het uw voorkeur heeft, om studiemateriaal digitaal (bijvoorbeeld in Word of pdf ) te ontvangen, vraag dan vooraf even na of er voor uw cursus zulke bestanden beschikbaar zijn.

11 Voor studenten met een functiebeperking in het buitenland geldt dat zij gebruik kunnen maken van reeds aangepast studiemateriaal (digitaal of ingesproken) tegen een apart tarief. Kijk voor meer informatie op Tentaminering Kunt u niet op de reguliere manier tentamen doen, neem dan contact met ons op om de mogelijkheden te bekijken voor een aangepast tentamen. Net als het studiemateriaal kunnen ook de tentamens worden aangepast. Andere mogelijkheden voor een aangepast tentamen zijn het mondeling afleggen van tentamens of het afleggen van tentamens op de computer van het studiecentrum of op uw eigen computer. Dien hiervoor een schriftelijk verzoek, vergezeld van bewijsstukken, in bij de Commissie voor de examens t.a.v. Adviseur Studeren met een functiebeperking. Dit verzoek moet uiterlijk 8 weken vóór de tentamenperiode door de Commissie zijn ontvangen. 2.2 Auditieve functiebeperking Begeleiding Studenten kunnen via vragen stellen aan de docent. Samen met de docent en/of de adviseur Studeren met een functiebeperking kunt u overleggen of er voorzieningen nodig zijn tijdens verplichte bijeenkomsten. Studiemateriaal Als er bij een cursus gebruik wordt gemaakt van verplichte dvd s of cd s, kunt u bij de docent navragen of er een aangepaste versie is. Tentaminering Als een cursus afgesloten wordt met een mondeling tentamen, is het raadzaam om tijdig contact met ons op te nemen om de mogelijkheden te bekijken voor een aangepast tentamen. Dien hiervoor een schriftelijk verzoek, vergezeld van bewijsstukken, in bij de Commissie voor de examens t.a.v. Adviseur Studeren met een functiebeperking. Dit verzoek moet uiterlijk 8 weken vóór de tentamenperiode door de Commissie zijn ontvangen. 9

12 De Open Universiteit brengt kennis op niveau.

13 2.3 Motorische functiebeperking Voorbeelden (Gaan) zitten, lopen, veranderen van houding, balans, beperkte arm-/handfunctie, geen of weinig kracht, pijnklachten, RSI, etc. Begeleiding Alle studiecentra zijn rolstoeltoegankelijk. In sommige gevallen vindt de (verplichte) begeleiding niet in het studiecentrum plaats. Neem tijdig contact op met de adviseur Studeren met een functiebeperking om de mogelijkheden te bekijken en eventueel naar alternatieven te zoeken. Studiemateriaal U moet zelf aangeven wat u wel en niet kunt. Samen met de adviseur Studeren met een functiebeperking kunt u bespreken welke voorzieningen nodig zijn. Tentaminering Als u niet op de reguliere manier tentamen kunt afleggen, neem dan contact met ons op om de mogelijkheden te bekijken voor een aangepast tentamen. Dien hiervoor een schriftelijk verzoek, vergezeld van bewijsstukken, in bij de Commissie voor de examens t.a.v. Adviseur Studeren met een functiebeperking. Dit verzoek moet uiterlijk 8 weken vóór de tentamenperiode door de Commissie zijn ontvangen. 2.4 Chronische ziekte Voorbeelden Weinig energie, snel vermoeid, pijn, de ziekte van Crohn, diabetes, astma, reuma of ME/CVS. Begeleiding Bij sommige cursussen horen verplichte bijeenkomsten. Als u deze door uw ziekte niet kunt bijwonen, neem dan contact op met de adviseur Studeren met een functiebeperking om de mogelijkheden te bekijken en eventueel naar alternatieven te zoeken. 11

14 Studiemateriaal U moet zelf aangeven wat u wel en niet kunt. Samen met de adviseur Studeren met een functiebeperking wordt bekeken welke voorzieningen nodig zijn. Tentaminering Als u niet op de reguliere manier tentamen kunt afleggen, neem dan contact met ons op om de mogelijkheden te bekijken voor een aangepast tentamen (bijvoorbeeld tentamens afleggen op een afwijkend tijdstip of locatie, mondelinge tentamens, verlengde tentamentijd, rustpauzes, etc.). Dien hiervoor een schriftelijk verzoek, vergezeld van bewijsstukken, in bij de Commissie voor de examens t.a.v. Adviseur Studeren met een functiebeperking. Dit verzoek moet uiterlijk 8 weken vóór de tentamenperiode door de Commissie zijn ontvangen. 2.5 Psychische functiebeperkingen Voorbeelden (Manische) depressiviteit, persoonlijkheidsstoornis, autisme, AD(H)D. Doordat er gewoon rekening gehouden wordt met wat ik niet kan, kan ik nu ook bewijzen wat ik wel kan. Want één ding is duidelijk: je wordt wat de studie betreft precies hetzelfde beoordeeld als ieder ander, en terecht! Ik wil tenslotte een papiertje dat iets waard is! Begeleiding Bij sommige cursussen horen verplichte bijeenkomsten. Als u deze door uw functiebeperking niet kunt bijwonen of als u extra begeleiding wenst, neem dan contact op met de adviseur Studeren met een functiebeperking om de mogelijkheden te bekijken en eventueel naar alternatieven te zoeken. Studiemateriaal Mochten er zich problemen voordoen, neem dan contact op met de adviseur Studeren met een functiebeperking. Deze zal samen u de alternatieven onderzoeken. Tentaminering Als u niet op de reguliere manier tentamen kunt afleggen, neem dan contact met ons op om de mogelijkheden te bekijken voor een aangepast tentamen (bijvoorbeeld tentamens afleggen op een afwijkend tijdstip of locatie, aparte ruimte, verlengde tentamentijd, etc.). Dien hiervoor een schriftelijk verzoek, vergezeld van bewijsstukken, in bij de Commissie voor de examens t.a.v. Adviseur Studeren met een functiebeperking. Dit verzoek moet uiterlijk 8 weken vóór de tentamenperiode door de Commissie zijn ontvangen.

15 2.6 Leerstoornis Voorbeelden Dyslexie, dyscalculie, geheugen en concentratie (informatieverwerking). Begeleiding Bij sommige cursussen horen verplichte bijeenkomsten. Als u hierbij problemen ondervindt (bijvoorbeeld door het tempo), neem dan contact op met de docent of de adviseur Studeren met een functiebeperking. Studiemateriaal De Open Universiteit Nederland heeft nauwe contacten met Dedicon, de organisatie die studiemateriaal omzet (voorheen Federatie van Nederlandse Blindenbibliotheken). Dedicon maakt informatie toegankelijk voor mensen met een leeshandicap. Voor studenten met dyslexie geldt dat zij gebruik kunnen maken van reeds aangepast studiemateriaal (digitaal of ingesproken) tegen een apart tarief. Dit laatste geldt ook voor studenten in het buitenland. Kijk voor meer informatie op Tentaminering Als u niet op de reguliere manier tentamen kunt afleggen, neem dan contact met ons op om de mogelijkheden te bekijken voor een aangepast tentamen (bijvoorbeeld verlengde tentamentijd). Dien hiervoor een schriftelijk verzoek, vergezeld van bewijsstukken, in bij de Commissie voor de examens t.a.v. Adviseur Studeren met een functiebeperking. Dit verzoek moet uiterlijk 8 weken vóór de tentamenperiode door de Commissie zijn ontvangen. 9 13

16 2.7 Tijdelijke beperking Voorbeelden Gebroken been of arm. Ook bij een tijdelijke beperking is het in sommige gevallen nodig dat er speciale voorzieningen worden getroffen, met name bij het afleggen van tentamens. U kunt bij de tentamenaanmelding aangeven welke voorziening gewenst is (bijvoorbeeld het bijschuiven van een krukje bij een gebroken been). Vervolgens zal (afhankelijk van uw tijdelijke handicap) in overleg met de Commissie voor de examens bekeken worden of aan uw wens tegemoet gekomen kan worden. 2.8 Melding beperking Hoe meldt u uw functiebeperking? Als u gebruik wilt maken van bepaalde voorzieningen en aanpassingen is het noodzakelijk om een verklaring te overleggen van uw huisarts, specialist/psychiater of psycholoog waarin aangegeven wordt wat de diagnose in uw geval is. Het is wenselijk dat uit de verklaring blijkt vanaf wanneer er sprake is van een functiebeperking en een schatting van de mate en de duur hiervan. In geval van dyslexie vragen wij u een dyslexieverklaring te overleggen, afgegeven door een NIPpsycholoog of erkend expertisecentrum. U kunt de verklaring, samen met het intakeformulier, opsturen naar: Het was een verademing, mijn handicap was niet automatisch een beperking, er werd gewoon rekening mee gehouden. Open Universiteit Nederland T.a.v. Adviseur Studeren met een functiebeperking Postbus CX HEERLEN Waar kunt u terecht met vragen? U kunt op meerdere manieren uw vragen stellen: - via Vraag en antwoord op onze website kunt u contact opnemen met de adviseur Studeren met een functiebeperking ( - telefonisch via Service en informatie ( ). U kunt dan vragen naar de adviseur Studeren met een functiebeperking, mw. Cleo Merckx. Zij kan antwoord geven op vragen die betrekking hebben tot de problemen die u verwacht tijdens uw studie door uw handicap of ziekte. Tevens kunt u bij haar terecht voor tips, voorzieningen die getroffen moeten worden, de bereikbaarheid en toegankelijkheid van het studiecentrum, etc. Zij is ook bereikbaar per drempelsweg@ou.nl. - ook is het mogelijk om bij het studiecentrum of steunpunt in uw omgeving een adviesgesprek aan te gaan met een adviseur.

17 Hoofdstuk 3: Kosten en regelingen 3.1 Kosten De Open Universiteit berekent geen collegegeld per jaar, maar een vaste prijs per module. Binnen de inschrijvingsduur van 14 maanden zijn bij deze prijs het studiemateriaal, drie tentamenkansen, de bij de cursus behorende begeleiding, toegang tot de elektronische leeromgeving en mentoraat inbegrepen. Tevens kunt u gebruik maken van de faciliteiten van een studiecentrum of provinciaal steunpunt. Op basis van de tarieven ( kunt u zelf een schatting maken van de totale kosten. Tevens kunt u een aanzienlijke besparing op uw totale studiekosten behalen middels onze prestatiebonus ( 3.2 Kortingsregeling cursusgeld - KCOU Hebt u een inkomen tot 110% van het belastbaar minimumloon, geen voordeel uit sparen en beleggen en bent u 18 jaar of ouder, dan kunt u in aanmerking komen voor een inkomensafhankelijke korting. De hoogte van de korting hangt onder meer af van het (gezamenlijk) inkomen van u en uw eventuele partner/ouder. Vraag de korting aan voordat u een cursus bestelt. U kunt de brochure op de website downloaden ( of opvragen bij Service en informatie. 9 15

18 3.3 Belastingaftrek studiekosten Soms kunt u studiekosten aftrekken als u aangifte inkomstenbelasting doet. Hieraan zijn de volgende regels gebonden. - Om te beginnen moet u de studie volgen voor uw huidige of toekomstige baan. Wie uit liefhebberij een studie volgt en niet de intentie heeft om een baan in die richting te zoeken, kan de studiekosten niet aftrekken. - U kunt alleen studiekosten aftrekken als u ze zelf heeft gemaakt. Wordt uw studie geheel vergoed door uw werkgever, dan valt er voor u niets meer af te trekken. Vergoedt uw werkgever een deel van uw studiekosten? Dan kunt u alleen de niet-vergoede kosten aftrekken en alleen voor zover deze kosten voor aftrek in aanmerking komen. Niet aftrekbare kosten Kosten voor huisvesting, werkkamer of studeerruimte, eten, drinken en kleding komen niet voor aftrek in aanmerking, ook niet als u vanwege uw studie voor deze zaken extra kosten heeft gemaakt. Betaalde rente op een studielening of reiskosten naar studiecentrum of steunpunt en kosten van excursies en studiereizen zijn niet aftrekbaar. Let op! Studiekosten die u niet kunt aftrekken wegens onvoldoende inkomen, schuiven door naar het eerste jaar waarin er wél inkomen is. U moet dan wel aangifte hebben gedaan in het jaar waarin de kosten gemaakt zijn. Het is een soort dagtaak. Wat ik vroeger gemist heb, kan ik nu inhalen. Toen ik ging studeren bij de Open Universiteit had ik het gevoel dat ik thuis kwam. Aftrekbare kosten Kosten van boeken, leermiddelen en lesgeld, waaronder de kosten voor modules, hbo-toeslag en wo-toeslag, tentamens, aanvraag voor vrijstellingen en toelating tot de masteropleiding, komen in aanmerking voor aftrek. Zelfs de afschrijving van een computer die u voor de studie heeft aangeschaft, is aftrekbaar, voor zover u deze voor de studie gebruikt. Gebruikt u de computer ook voor andere zaken, dan is slechts een deel van de afschrijving aftrekbaar. Meer informatie vindt u op de website van de Belastingdienst ( 3.4 Studiefinanciering Voor een studie aan de Open Universiteit Nederland kunt u op grond van artikel 2.8 Wet studiefinanciering 2000 geen studiefinanciering aanvragen. Dit vanwege het feit dat de Open Universiteit Nederland alleen deeltijdopleidingen kent

19 A l l e o p l e i d i n g e n v a n d e O U : O n d e r w i j s w e t e n s c h a p p e n I n f o r m a t i c a M a n a g e m e n t w e t e n s c h a p p e n R e c h t s w e t e n s c h a p p e n C u l t u u r w e t e n s c h a p p e n M i l i e u - n a t u u r w e t e n s c h a p p e n P s y c h o l o g i e Open Universiteit Nederland

20 Contactgegevens: Algemene informatie over studeren met een functiebeperking: Adviseur Studeren met een functiebeperking Mw. Cleo Merckx Mw. Janine Voncken (plv) Specifieke informatie met betrekking tot tentaminering: Dhr. Walter Bazen Mw. Miriam Regab Bereikbaarheid maandag t/m donderdag uur Tel: Adresgegevens Open Universiteit Nederland Sector Onderwijs & Examens Postbus CX HEERLEN Colofon Open Universiteit Nederland Valkenburgerweg 177 Postbus DL Heerlen Informatie: Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. November 2008