DE MUZIEK IN DE KOORBOEKEN VAN DE ST. PIETERSKERK
|
|
- Rosa Thys
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 DE MUZIEK IN DE KOORBOEKEN VAN DE ST. PIETERSKERK MARIE VELDHUYZEN De koorboeken van de Pieterskerk werden omstreeks het midden der 16e eeuw (wij vinden de jaartallen 1549 en 1559 vermeld) goeddeels geschreven door Anthonius de Blauwe in een mooi groot en gelijkmatig vierkant notenschrift; wij moeten zeggen: goeddeels; want zoals ze nu vóór ons liggen zijn de boeken niet álle en niet alle volledig in dit fraaie muziekhandschrift geschreven. Een aantal composities staan in een weliswaar eveneens vierkant, doch veel minder zorgvuldig geschreven notenschrift genoteerd, terwijl nog een derde hand een vrij slordig en sneller realiseerbaar rónd notenschrift schreef: mogelijk de hand van Johannes Flamingus, waarschijnlijk zangmeester aan de kerk, die nog in later tijd - aan jaartallen komt men onder meer 1566, 1567 tegen - eigen composities (op opengebleven ruimten?) invoegde. Zoals men op de gereproduceerde bladzijde kan zien (afb. 15) waren de stemmen niet, zoals wij dat tegenwoordig doen,,,in partituur d.w.z. in hun verloop precies onder elkaar geschreven, doch men verdeelde de twee naast elkaar liggende bladzijden aldus, dat eerste en derde stem onder elkaar op de linker, tweede en vierde op de rechter bladzijde stonden; was er nog een vijfde stem, dan werd die geheel onderaan over beide bladzijden verdeeld geschreven. Er moest dan (uiteraard) voor alle stemmen gelijktijdig worden omgeslagen, hetgeen werd aangegeven door het woord:,,verte, want het grote koorboek van 45 bij GO cm stond op een vrij hoge lessenaar, waaromheen, zoals onze afbeelding (nr. 14) laat zien, de groep kerkzangers, die men zich niet ál te groot moet voorstellen, in een halve cirkel was gegroepeerd, zodat ieder zijn stem van het grote notenschrift kon aflezen. De muziekstukken, die de inhoud vormen van de zes koorboeken, behoren zonder uitzondering tot het zgn.,,tijdperk der Nederlanders, en wel tot de tweede helft daarvan. Dit tijdperk, vallend in de 15e en 16e eeuw, draagt zijn naam dáárom met recht, omdat de muziek der uit de Nederlanden afkomstige of aldaar gevestigde componisten zeer duidelijke stijlkenmerken draagt, waarvan bovendien componisten van elders de invloed ondergingen. Uit de muziek der Nederlanders spreekt ondanks alle persoonlijke en 95
2 nationale (Z.O.) verschillen een eenheid van stijl, die door de strenge polyphonie, d.i. de lineaire gelijkwaardigheid van alle stemmen, gekenmerkt is, in tegenstelling bijv. tot de meer naar homophonie en klankversmelting neigende muziek der Ita!ianen van dezelfde of iets latere tijd. Nu dient men onder,,nederlanders voor die tijd te verstaan die kunstenaars die afkomstig waren uit streken van het N.W. van Frankrijk zowel als uit het huidige België en Noord-Nederland; uit die gebieden van West-Europa dus, die door de Bourgondische hertogen en later door Karel V in één rijk waren verenigd. Deze kunstenaars waren bekwame vaklieden en werden om deze vakbekwaamheid veel gezocht om dienst te doen in kerkelijke of vorstelijke kapellen of om de leiding ervan op zich te nemen; in Duitsland en Italië treft men menige uit de Nederlanden afkomstige componist of zanger aan. Dat de Nederlanders goede vaklieden konden zijn, blijkt ook uit hun composities met de strenge en solide techniek van het meerstemmige kunstwerk: uit dit plezier aan het,,knappe handwerk, dat zich ook op ander gebied dan dat der muziek uitte, mag men menig technisch kunststukje, zoals men er in de composities van die tijd vele aantreft, verklaren. In onze koorboeken zijn een 34-tal met name genoemde componisten vertegenwoordigd; er prijken beroemde namen zoals Josquin (des Prez) en Clemens non Papa, die hoofdzakelijk of uitsluitend in de Nederlanden verbleven; Nicolaas Gombert, die van aan de kapel van Keizer Karel was verbonden als zangmeester van de koorknapen en met deze kapel de vorst op al diens reizen vergezelde door de Nederlanden, Frankrijk, Duitsland, Italië en Spanje; Adriaan Willaert, die sinds 1527 de veelbegeerde post van kapelmeester aan de San Marco-basiliek te Venetië bekleedde; en Cypriaan de Rore, die eveneens het grootste deel van zijn leven in Italië doorbracht: hij was in Venetië zanger onder leiding van Willaert, werkte als kapelmeester in Parma, volgde 1563 Willaert in Venetië op, doch keerde na korte tijd weer naar Parma terug. Van het ook in zijn eigen tijd reeds algemeen erkende meesterschap van Josquin des Prez bijv. kan men zich een voorstelling maken, wanneer men bedenkt, dat hij van de compositie van een,,liber generationis Jesu Christi - dus van de volledige tekst van de stamboom van Jesus met de dorre opeenvolging van namen, een majesteitelijk en ontroerend kunstwerk wist te maken, waarover tijdgenoten en latere beschouwers gelijkelijk in bewondering konden geraken. Daarnaast treft men vele minder of nauwelijks bekende componistennamen aan: C. Canis (d Hondt?), Matth. Gascogne, Cl. Potoletus, Fr. Ysenbaert e.a. Een groot aantal composities is, mogelijk door onnauwkeurigheid van de toenmalige copiist, niet gesigneerd: men maakte het zich gemakkelijk met de aanduiding,,incertus autor, d. 1. componist onbekend. In sommige gevallen kon men inmiddels deze onzekerheid opheffen door vaststelling van 96
3 stijlkenmerken van een bepaalde componist, óf eenvoudig daardoor, dat de compositie elders mèt de naam van de componist is overgeleverd. Het voornaamste terrein, waarop zich al deze componisten bewogen, was dat der R. K. kerkmuziek; het was de tijd, toen men voor geloof en godsdienstoefening grote materiële offers wilde brengen; er werden - nog steeds - laat-gothische kathedralen gebouwd (o.a. de St. Bavo te Gent) en kerkbouw en kerkmuziek werden met nadruk als uitdrukking van een religieus beleven gezien. Voor deze kerkmuziek schiepen onze componisten hun missen en motetten; onder,,mis dient men te verstaan: de zgn. vaste delen daarvan, die voor alle Zon- en feestdagen kunnen dienen: Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus en Agnus Dei; onder motet verstaat men in dat tijdperk een meerstemmige en polyphone compositie op geestelijke, meestal Latijnse tekst, vaak uit meer delen bestaande. De wereldlijke tegenhanger van het motet was het chanson, waarover later nog. Lag in de vroegere periode van het Tijdperk der Nederlanders het zwaartepunt van het componeren op de mis, in de tijd van onze koorboeken (16e eeuw) had zich dit reeds verschoven naar het motet; dit hing samen met de zich op het gebied der muziek veel later dan in andere kunsten voltrekkende overgang van Gothiek naar Renaissance: men wilde meer,,uitdrukking - subjectiviteit - in de compositie kunnen brengen en hiertoe leende zich de verscheidenheid der motetteksten veel beter dan de steeds gelijkblijvende, streng liturgische tekst van de mis. En zo overtreft ook in de koorboeken het aantal motetten vele malen dat der missen. Zonder in details betreffende de compositie-techniek te treden, willen wij toch de aandacht vestigen op een bepaald gebruik bij de mis-compositie, dat om vele redenen merkwaardig is: wij bedoelen het verschijnsel van de zgn. Parodie-mis, dat vooral in de hier besproken periode veelvuldig optreedt; zo zijn bijv. alle missen van een beroemd man als Clemens non Papa parodie-missen, en van de ca. 32 missen in de koorboeken behoren er 27 tot dit genre. Wat verstaat men onder een parodie-mis? Men moet het woord,,parodie hier niet in het minst humoristisch of denigrerend, doch zuiver neutraal opvatten als,,na-zingen, zingen naar een voorbeeld. Een parodie-mis vindt dat voorbeeld, dat uitgangspunt in (de aanhef van) een meerstemmige compositie, motet of chanson, van de componist-zèlf of van een andere componist; vaak was het in deze zin parodiëren van een compositie bedoeld als hulde aan de componist daarvan. Deze kunst van parodiëren nam, zoals gezegd, gedurende de gehele 16e eeuw een ongehoorde vlucht; zij is - verre van een dor copiëren te zijn, wat haar door sommige historici wel is verweten - ook weer een stukje,,edel ambacht dat uit een gegeven voorbeeld door eigen artisticiteit en vakkennis iets geheel nieuws wist te maken. Aan de zo ontstane missen gaf men de naam van het voorbeeld mee: zo kent men bijv. een Missa Peccata mea (van Lupus Hellinck), een Missa Veni 97
4 J'ai VU le cerf du bals sail- lir et weest ghe- graat domine (Johannes Flamingus) naar de gelijknamige motetten, maar óók bijv. een Missa Faulte d argent (van Mouton) en een Missa D amours me plains (Crequillon) naar de gelijknamige chansons. De reeds genoemde Clemens non Papa bestond het om in één zijner Magnificats in de zes verzen de bovenstem telkens een thema van 6 verschillende chansons te laten citeren: C est une dure departie, Pour ung plaisir, Cest à grand tort, Tous mes amis, Ton partement en Tant qu en amours! Was een mis niet naar een voorbeeld, doch geheel vrij gecomponeerd, dan sprak men van een Missa sine nomine (zonder naam). Had men er als regel geen bezwaar tegen, de - overigens zeer fraaie! - muziek der wereldlijke liederen of meerstemmige chansons ten grondslag te leggen aan een mis-compositie, toch verschool de componist zich - onder het motto:,,wat niet weet, wat niet deert - wel eens achter dit,,sine nomine, als hij bij zijn opdrachtgevers dat bezwaar kon vermoeden of _.. als het gebruikte lied wat rijkelijk wuft was! Als voor- Maboire B la f fonf- tai - ne, et boire P la fon - n rl - a Na - ghet rey - na, 0 suy - ve- re foa - r, l l. OI ~~ tal- ne. tap - nc. Et In ter - ra pax ho - RI - nl - bus n A > I i I SI h 1, I t,. I \,, flû Tc+ i I B. Y b/ : 0 m 7., l - i Melodie van een wereldlijk lied, gebruikt voor een geestelijk lied en een mis. 98
5 beeld van een wereldlijk lied, dat aan geestelijke doeleinden dienstbaar werd gemaakt, moge hier het Franse J ai VU le cerf staan: 1 als wereldlijk lied met de Franse tekst; 2 als geestelijk lied in een bundel van 1634 (den Gheestelijcken Nachtegael 111 p. 154); 3 als aanhef van het 2e deel van de gelijknamige mis van Clemens non Papa: Veel minder dan Franse teksten werden Nederlandse liederen of chansons geparodieerd. Zo kent men een vierstemmige,,missa Ick segge à Dieu van Johannes de Fossa (2e helft I6e eeuw) op de oude vorm van het nog wel algemeen bekende mooie afscheidslied,,ik zeg adieu, Wij twee wij moeten scheiden ; en van de ook in onze koorboeken met een Magnificat vertegenwoordigde Mattheus Gascogne kennen we een,,missa Myn hert heeft altyt verlanghen (Staatsbibl. München), waarbij in sopraan- en tenorpartij met rode inkt de aanhef van het wereldlijke lied tussen de tekst van het Kyrie is aangegeven. Zoals onze afbeelding toont, gebeurde ditzelfde bij Moutons Motet,,Vita dulcedo (boek E f 2), waar eveneens met rode inkt het tekstbegin van het wereldlijk voorbeeld,,fors suellement (= fors seulement) tussen de geestelijke tekst voorkomt. Al met al bergen de hier besproken koorboeken een rijke schat aan meerstemmige geestelijke muziek, die representatief mag heten voor de tijd waarin de boeken werden geschreven. ILLUSTRATIES Afb. 16. Zangers rond Koorboek. Uit: Gafurius Practica Musica (15 12). Afb. 17. Folio 2v uit Koorboek (E) van de Leidse St. Pieterskerk. Berust in het Gemeente-archief. LIJNCLICHÉ S Voorbeeld van gebruik van een wereldlijke melodie voor een geestelijk lied en voor een mis. 99
PROGRAMMA ensemble INTERVALLI Marianne Salden Ria van den Brandt ris Eysermans
PROGRAMMA De essentie over het leven van Jezus van Nazareth is opgetekend door de vier evangelisten in het Nieuwe Testament. In de eerste eeuwen van onze jaartelling werd Christus leven een dankbare inspiratiebron
Nadere informatieMuziekvakexamens 2008
Muziekvakexamens 2008 Muziekgeschiedenis Klassieke muziek Dinsdag 17 juni 2008 11.00-14.00 uur Naam: Woonplaats: Dit examen dient duidelijk leesbaar, dus met vulpen, ballpoint, fijne schrijfstift of scherp
Nadere informatieStijlperiodes. Middeleeuwen ca ca Renaissance Barok en Rococo Classicisme Romantiek e eeuw
Muziekgeschiedenis Stijlperiodes Middeleeuwen ca. 500 - ca. 1450 Renaissance 1450 1600 Barok en Rococo 1600-1750 Classicisme 1750-1810 Romantiek 1800-1925 20 e eeuw MIDDELEEUWEN Periode: ca. 500 ca. 1450
Nadere informatieLes 3 Monniken en Ridders MUZIEK
Les 3 Monniken en Ridders MUZIEK Annemieke Hooijschuur en Hanneke de Jong Les 3 Monniken en Ridders MUZIEK Wereldlijke en Geestelijke Voorkennis De leerlingen zijn enigszins op de hoogte van de levenswijze
Nadere informatieHey Ba Ba Re Bop. De kinderen kunnen de echo in muziek herkennen en benoemen.
48 Moet je doen muziek groep 5 les 2 zingen luisteren spelen vastleggen bewegen Hey Ba Ba Re Bop Deze les gaat over de echo. De kinderen zingen een lied waarin een echo voorkomt. Ook maken ze echomuziek
Nadere informatieKlassieke Muziekgeschiedenis De Middeleeuwen (500 1500)
Klassieke Muziekgeschiedenis De Middeleeuwen (500 1500) Algemeen Als je aan de Middeleeuwen denkt, dan denk je waarschijnlijk aan grote kastelen, ridders en jonkvrouwen. Natuurlijk, dit is een gedeelte
Nadere informatieMONUMENT HET ADRIAEN WILLAERT PARTNERSHIP PROGRAMMA. Il Muro d Adriano. The Adriaen Wall. Met dank aan: Het bestuur, de leden en de medewerkers van de
Met dank aan: ADRIAEN WILLAERT MONUMENT Het bestuur, de leden en de medewerkers van de Adriaen Willaert Foundation / Stichting vzw Roeselare stellen u met bijzondere trots voor: HET ADRIAEN WILLAERT MONUMENT
Nadere informatieDe klassieke tijdlijn
De klassieke tijdlijn In de lessen geschiedenis heb je waarschijnlijk al gehoord over de tijdlijnen, of de historische periodes en waarschijnlijk ook over exacte datums zoals 476. In dit documentje kom
Nadere informatieVOX LUMINIS & GOEYVAERTS T R I O
ZA 21 SEPTEMBER 2013 20:00 AV E R B O D E, A B D I J K E R K ABDIJSTRAAT 1 VOX LUMINIS & GOEYVAERTS T R I O VOX L U M I N I S Lionel Meunier artistieke leiding GOEYVAERTS TRIO Kristien Roels viool Kris
Nadere informatieLITURGIC SONGS. Choir
LITURGIC SONGS Orders : www.julienkeymolen.be/nl/links Dit document bevat 22 pagina s, waarvan 18 pagina s voorbeeldbladen. This document contains 22 pages of which 18 example sheets. Choir 10.401 Vierstemmige
Nadere informatieOECUMENISCHE VIERING WEEK VAN DE VREDE Vrede verbindt. Zondag 18 september, Grote Kerk te Edam Raad van Kerken Edam-Volendam
OECUMENISCHE VIERING WEEK VAN DE VREDE 2016 Vrede verbindt Zondag 18 september, Grote Kerk te Edam Raad van Kerken Edam-Volendam Voorgangers: M.m.v.: Pianist: Organist: Pastor Menny de Wolf Ds. Truus de
Nadere informatieNaam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn
Naam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn Filips II In 1566, meer dan vierhonderd jaar geleden, zijn veel mensen boos. Er is onrust in de Nederlanden. Er zijn spanningen over het geloof, veel mensen
Nadere informatieWat er in de Bijbel staat.en andere liederen
Wat er in de Bijbel staat.en andere liederen Wat er in de Bijbel staat.en andere liederen Liedbundel voor kinderevangelisatie Melodieën Bijbelteksten en samenstelling liederen: A.M. Brouwer- Karels Harmonisaties:
Nadere informatieKijk naar omhoog! 25 kinderliederen. Tekst: Frits Deubel & Bert Noteboom jr. Muziek: Bert Noteboom jr. 2e druk 2006 Uitgave: Proza Musica, Veenendaal
Kijk naar omhoog! 25 kinderliederen Tekst: Frits Deubel & Bert Noteboom jr Muziek: Bert Noteboom jr 2e druk 2006 Uitgave: Proza Musica, Veenendaal Meer informatie over dit boek of over andere uitgaven
Nadere informatieDierbaren lezer. den Muzenmeester. Ik, den Muzenmeester, voel mijn einde naderen en schrijf daarom mijn testament.
Dierbaren lezer Ik, den Muzenmeester, voel mijn einde naderen en schrijf daarom mijn testament. Voor ik dezen stoffigen wereld verlaat, wil ik u mijnen schat toevertrouwen. Heel mijn leven heb ik mijne
Nadere informatieVOORWOORD. Harold Hamersma
1 VOORWOORD V W?. E - -. H 1973, C- 7-U. E? J. A F - ID ; -. E,. E. H N : 8,89 10,37. S : 20. E. M. Z. (L. D : D? W! ). E :. A,. V D G H 2017. E. E Z. H. H H 3 DUITSLAND ROOD ZV E ZV --- P Z. N 12 I, 2008.
Nadere informatieDe term barok wordt gebruikt voor kunst die gemaakt werd tussen 1600 en 1750.
Barok 1. Wanneer? De term barok wordt gebruikt voor kunst die gemaakt werd tussen 1600 en 1750. Wat bestond er al? Scheepvaart. Verre afstanden moesten per boot afgelegd worden. Zelfs de duikboot bestond
Nadere informatieVOORWOORD. Namens De Grote Hamersma Harold Hamersma Esmee Langereis
D. D. N P V. M. D. W? D. N -., :. D. D -. V. H B. P P. P P. S -F. E, D G H.. O. M, P,. A. J P,. D. N D G H H H E L VOORWOORD V E V --- P. N 12 I, 2008. O - - F, Ië S. D! O. D. O. T /. V A D B. O. V V..
Nadere informatieHet taalconflict in België Vlamingen gedropt in Wallonië
Het taalconflict in België Vlamingen gedropt in Wallonië België is officieel tweetalig, maar de Vlamingen en Walen gaan niet altijd goed samen. Je kunt spreken van een taalconflict. Hoe kijken Vlaamse
Nadere informatie2 Eeuw van het Verstand
2 Eeuw van het Verstand Caravaggio, 1600 Veranderingen Het vorige werkboek eindigde met de barok in Zuid-Europa en de Gouden Eeuw in Nederland. Zowel in de 16e als de 17e eeuw leefden een aantal van de
Nadere informatieNIEUWSBRIEF 2 - MEI 2013
De Stichting Chris Fictoor Foundation bevordert verspreiding, uitvoering en beheer van het werk van Chris Fictoor. Daarnaast stimuleert de stichting kennisoverdracht als vorm van dienstverlening aan de
Nadere informatieDe Boer en zijn Verken
De Boer en zijn Verken Johan Op een liedblad getiteld "Zangen van de Klas" heeft "imprimerie Dethier-Ougrée" een reeks vlaamstalige soldatenliederen verzameld, of althans toch liederen om door soldaten
Nadere informatieMuziekvakexamens 2014
Muziekvakexamens 2014 Speciale onderwijsleer Methodiek Orgel - klassiek Vrijdag 12 december Tijdstip: 12.00-13.30 uur Naam: Woonplaats: Gebruik het bijgevoegde gelinieerde papier voor beantwoording van
Nadere informatieEeuwfeest Herenkoor Parochieel zangkoor Sancta Cecilia
Eeuwfeest Herenkoor Na oprichting van onze parochie Antonius van Padua in 1905 ontstond de behoefte aan een parochiekoor en werd ruim 10 jaar later in 1916 een koor opgericht met de naam: Parochieel zangkoor
Nadere informatieMachinestempels als verzamelgebied (1)
Machinestempels als verzamelgebied (1) Veel filatelisten verzamelen, behalve postzegels, ook stempels. Sommige stempels zijn geliefd omdat ze volledig op een postzegel passen (puntstempels, ook wel nummerstempels
Nadere informatieLuisteren: muziek (B2 nr. 3)
OPDRACHTEN LUISTEREN: MUZIEK www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. U
Nadere informatieDe hele noot Deze noot duurt 4 tellen
HERHALING KLAS 1. In de eerste klas heb je geleerd hoe je een melodie of een ritme moet spelen. Een ritme is een stukje muziek dat je kunt klappen of op een trommel kunt spelen. Een ritme bestaat uit lange
Nadere informatieSamenvatting Muziek Hoofdstuk 1 en 2
Samenvatting Muziek Hoofdstuk 1 en 2 Samenvatting door een scholier 1416 woorden 27 juli 2012 7,5 8 keer beoordeeld Vak Methode Muziek Muziek op maat Begrippen middeleeuwen: Bourdon: begeleidingsfiguur
Nadere informatie4A10. Raymond Schroyens. Christal SATB D/2013/6045/035. Euprint ed., Parkbosstraat 3, B-3001 Heverlee Tel.: Fax:
4A10 Raymond Schroyens Christal SATB D/201/045/05 Eurint ed., Parkosstraat, B001 Heverlee Tel.: +2140.40.49 x: +2140.70.49 www.eurint.e info@eurint.e Soraan antifoon (ad li.) Vloeiend 4A10 Christal Laet
Nadere informatieEEN GROTE FAMILIE. Liedjesbundel voor familievieringen in het kader van het nieuwe initiatietraject in het Vicariaat Brussel
EEN GROTE FAMILIE Liedjesbundel voor familievieringen in het kader van het nieuwe initiatietraject in het Vicariaat Brussel Een uitgave van de Dienst Verkondigen en Vieren 1 Inhoud Naar aanleiding van
Nadere informatieMuziekvakexamens 2008
Muziekvakexamens 2008 Speciale Onderwijsleer Methodiek Gitaar Vrijdag 19 december 2008 11.00-13.00 uur Naam: Woonplaats: Gebruik het bijgevoegde gelinieerde papier voor beantwoording van de vragen. Vermeld
Nadere informatieHoofdstuk 14: De romaanse en gotische kunst
Hoofdstuk 14: De romaanse en gotische kunst Inleiding Inleidende oefening: bespreek met je buur de chronologische volgorde van deze zes gebouwen en noteer de corresponderende letters in die volgorde A
Nadere informatieLuisteren: muziek (A2 nr. 1)
OPDRACHTEN LUISTEREN: MUZIEK www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. Kijk
Nadere informatierijks museum Verwerkingsmateriaal Examentour VWO ANTWOORDMODEL VERSIE A + B Visuele analyse van schilderkunst in de 17DE, 19DE en 20STE eeuw 1/5
1/5 VERSIE A Vraag 1 A Gebruik van licht om de dramatiek te uiten. Het subtiele licht (vs. clair-obscur in de barok) geeft diepte aan het schilderij en accentueert het hoofdmotief. Het zorgt er dus voor
Nadere informatieAfkomstig uit de nalatenschap van
in de etalage Afkomstig uit de nalatenschap van Op woensdag 23 januari 2013 vond er een bijzondere onthulling plaats in het Stedelijk Museum Kampen. Een onthulling die werd verricht door Herman Krans,
Nadere informatieHeer, U zocht mij, toen ik was weggegaan U bracht mij veilig in Uw gezin U vergaf mij, mijn schuld is weggedaan U gaf mijn leven een nieuw begin
Met Deliver zingen we voor de dienst; Dat is genade! - Opwekking 722 Heer ik dank U Voor wat U heeft gedaan Ik kon niet doorgaan op eigen kracht Maar dankzij Jezus mag ik nu voor U staan U spreekt mij
Nadere informatieVoor polyfone muziek bestaan er een aantal specifieke vormen. De belangrijkste daarvan zijn de canon en de fuga.
Polyfone muziek Inleiding Polyfonie is een Grieks woord dat letterlijk veel klank betekent. Het wordt gebruikt voor meerstemmige muziek waarbij elke stem zelfstandig is. Er is dus niet één melodie met
Nadere informatieKijkwijzer HAVO / VWO. Joep Nicolas. 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015. Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis.
Kijkwijzer HAVO / VWO Joep Nicolas 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015 Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis.nl Welkom in het Cuypershuis Het museumgebouw is een uniek complex
Nadere informatieLiturgische suggesties bij Dichterbij dan je denkt
Liturgische suggesties bij Dichterbij dan je denkt Algemeen De voorgestelde liederen zijn gekozen uit het Liedboek van de Kerken (LvdK), uit de bundel Tussentijds (TT) en uit Liederen en Gebeden uit Iona
Nadere informatieBemoediging en gebed van toenadering:
VREDESKAPEL zondag 6 oktober 2013 Wijkgemeente Archipel-Benoordenhout voorganger ds. C. van Duinen; ouderling van dienst V. van Bijlert ; diaken van dienst Th. Smit; organist Roelfien Folkersma. M.m.v.
Nadere informatieMIDDELEEUWEN. 1. Algemeen 2. Gregoriaans 3. Ontwikkeling meerstemmigheid 4. Wereldlijke muziek 5. Instrumenten 6. Stijlkenmerken. 1.
MIDDELEEUWEN (UITTREKSEL DIGISCHOOL) 1. Algemeen 2. Gregoriaans 3. Ontwikkeling meerstemmigheid 4. Wereldlijke muziek 5. Instrumenten 6. Stijlkenmerken 1. Algemeen In de eerste eeuwen na Christus raakte
Nadere informatieJAAROVERZICHT 2014. Stichting
JAAROVERZICHT 2014 Stichting In 2014 organiseerde Stichting Opera aan de Schie Vier maal de bootcamp La Mélodie Française o.l.v. Jean-Baptiste Milon Zes maal het Klassiek Open Podium Een tweedaagse workshop
Nadere informatieWorld soundtrack AwArds REPUTATIESCAN
World soundtrack AwArds REPUTATIESCAN STAPPENPLAN REPUTATIESCAN EN WEBCARE SENTIMENTANALYSE Sentiment positief Sentiment neutraal Sentiment negatief Zowel bij sentiment positief, neutraal als negatief
Nadere informatieIN Augustus 1940 constitueerden Burgemeester en Wethouders
DE GEMEENTE EN DE BEELDENDE KUNST IN 1941 DOOR MR. J. C. J. VAN SCHAGEN IN Augustus 1940 constitueerden Burgemeester en Wethouders de Gemeentelijke Commissie voor de Beeldende Kunst. Blijkens haar verslag
Nadere informatieToonkunstkoor Schiedam - Concertlijst vanaf 1998. Datum Repertoire Locatie. 16-11-2014 Rossini: Petite Messe Solennelle Korenbeurs, Schiedam
Toonkunstkoor - Concertlijst vanaf 1998 Datum Repertoire Locatie 16-11-2014 Rossini: Petite Messe Solennelle Korenbeurs, 23-11-2014 Rossini: Petite Messe Solennelle Open Hofkerk, Rotterdam- Ommoord 17-05-2014
Nadere informatie607 ARGENTINIË ROOD ARGENTINIË ROOD AUSTRALIË ROOD
607 ARGENTINIË ROOD ARGENTINIË ROOD AUSTRALIË ROOD F M (NIEUW) M B S 2016 P : : 14% : 10,75 F ( G R). U M. P Pë, -- Aë. H,,. F M (NIEUW) M G R 2015 M : : 14,5% : 14,75 F. F? W. D Hé F, B,, I V. I 1992,.
Nadere informatieKoorprogramma 3 juli t/m 25 september 2016
Koorprogramma 3 juli t/m 25 september 2016 3 juli 2016 10.30 uur 14e zondag door het jaar Herenkoor Introitus 300 Suscepimus Kyrie en Gloria 748-B Mis XI Tussenzang Graduale 301 Esto mihi Tussenzang Alleluia
Nadere informatieTuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de kerstperiode
Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de kerstperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen
Nadere informatie345 DUITSLAND ROOD DUITSLAND ROOD FRANKRIJK ROOD
345 DUITSLAND ROOD DUITSLAND ROOD Wg F (NIEUW) Füg V Q 2016 N : üg : 13,5% : 11,50 N g H P, g,. W g. Kg,. L g g, gg. D g g. M é H. D Cè, g. D -. T. E g. Câ M N 2015 Mé : g, : 10,65 J. F g. O g. O Câ M
Nadere informatieNotenlezen. Geschiedenis van het notatiesysteem van het begin tot het huidige huidige muziekschrift.
Notenlezen Geschiedenis van het notatiesysteem van het begin tot het huidige huidige muziekschrift. Les. Ontstaan Muziekschrift is in West-Europa zo n 000 jaar geleden ontstaan. Het aantal liederen dat
Nadere informatieWERKEN MET MANDALA S Inhoud
WERKEN MET MANDALA S Inhoud Mandala betekent: cirkel... 2 Het getal vier... 2 Werken aan innerlijke rust... 2 Archetype... 2 Concentratie en structuur... 3 Een parabel... 3 Werkwijze... 3 Literatuur:...
Nadere informatiePaasmorgen 2011 in de Open Hof te Drunen Voorganger ds. M. Oostenbrink Organist dhr. B. Vermeul Mmv zanggroep Joy. De tuin van de Opstanding
Paasmorgen 2011 in de Open Hof te Drunen Voorganger ds. M. Oostenbrink Organist dhr. B. Vermeul Mmv zanggroep Joy De tuin van de Opstanding Voor de dienst zingt Joy: U hebt de overwinning behaald Fear
Nadere informatieDe evangeliën en hun betrouwbaarheid
De evangeliën en hun betrouwbaarheid blok F - nivo 3 - avond 3 Tijd Wat gaan we doen 19.00 Mentorkwartiertje 19.15 Terugblik en intro 19.20 Discussie: het evangelie van Judas 19.30 Historisch betrouwbaar?
Nadere informatieLiturgie voor de dienst van het Woord waarin we de uitstorting van de Heilige Geest gedenken. EENSGEZIND!
Liturgie voor de dienst van het Woord waarin we de uitstorting van de Heilige Geest gedenken. EENSGEZIND! Voorganger: ds. P. Molenaar Aanvang van de dienst: 10.45 uur. Ouderling van dienst: M. van Maanen
Nadere informatiePsalm 31. Driestemmig gemengd koor. Tekst: Joh. Eus. Voet Melodie: Louis Bourgeois, 1551 Bewerking: Roelof Elsinga (*1945) son. son. Gij, mijn.
Psalm 31 Driestemmig gemengd koor Nr. 10.031.002 Tekst: Joh. Eus. Voet Melodie: Louis Bourgeois, 1551 Bewerking: Roelof Elsinga (*1945) Ky - ri - e e - - - lei - - - son, e - - - le - - - - - - i - son.
Nadere informatieKoningsstraat 20. Brussel
Koningsstraat 20 Brussel De Koningsstraat nr. 20 is gelegen in de nabijheid van het Koninklijk Paleis en het Parlement in Brussel. Hier zijn de Directie en enkele afdelingen van de bank gevestigd en op
Nadere informatieIdentificatiegegevens. Algemene gegevens in verband met uw gehoor
Identificatiegegevens Achternaam : Voornaam : Geboortedatum : Algemene gegevens in verband met uw gehoor Heeft u ooit hoortoestellen gedragen? NEE JA Draagt u nu hoortoestellen? NEE JA Zo ja, rechts, links
Nadere informatieHoe signeerde Vincent zijn schilderijen?
Hoe signeerde Vincent zijn schilderijen? In de Nieuwsbrief van dec/jan 2013/4 stond mijn verslag van een werkbezoek van de Stuurgroep Gidsen op 21 november 2013: Nuenense gidsen gaan op zoek naar Vincent
Nadere informatieToespraak tijdens afsluitende bijeenkomst over 400 jaar handelsbetrekkingen Turkije-Nederland, 19 april in Arnhem
Toespraak tijdens afsluitende bijeenkomst over 400 jaar handelsbetrekkingen Turkije-Nederland, 19 april in Arnhem Dames en heren, Er wordt tegenwoordig veel gefeest in Nederland. We vieren 100 jaar Vredespaleis,
Nadere informatieNaam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt
Naam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt De Gouden Eeuw duurde niet precies honderd jaar. Hij begon aan het eind van de 16de eeuw, beleefde zijn hoogtepunt rond 1675 en was in de 18de eeuw voorbij. De Gouden
Nadere informatie1643) 1. Introductie 2. Melodische aspecten 3. Belangrijke cadensen 4. Gebruikte toonvoorraad. Analyse door Stan Kuunders,
Canzon Terza G. Frescobaldi (1583-1643) 1643) Analyse door Stan Kuunders, www.degitarist.nl Index 1. Introductie 2. Melodische aspecten 3. Belangrijke cadensen 4. Gebruikte toonvoorraad Introductie G.
Nadere informatieIgor Stravinsky: Threni Requiem Canticles Posted on Mei 4, 2017
Igor Stravinsky: Threni Requiem Canticles Posted on Mei 4, 2017 Philippe Herreweghe verrast met een nieuwe cd met werk van Igor Stravinsky uit zijn latere periode. Voorzien van zijn vertrouwd koor en orkest
Nadere informatieDe renaissance!! Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis.!
De renaissance Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis. Deze term betekent letterlijk de wedergeboorte, en is een kunststroming uit
Nadere informatieART HISTORY. V4 Renaissance 1400-1530
ART HISTORY V4 Renaissance 1400-1530 Tijdlijn Renaissance = wedergeboorte van de klassieke cultuur De klassieken zijn het grote voorbeeld. Het aardse leven is belangrijk. De mens bepaalt het eigen lot.
Nadere informatiezondag 29.03.2015 20.00 Concertzaal 19.15 Inleiding door Simon Van Damme Huelgas Ensemble De Rore. Missa Praeter rerum seriem
zondag 29.03.2015 20.00 Concertzaal 19.15 Inleiding door Simon Van Damme Huelgas Ensemble De Rore. Missa Praeter rerum seriem Biografieën Uitvoerders en programma In 2011 blies het Huelgas Ensemble (BE)
Nadere informatieKoorprogramma 1 januari 2015 t/m 3 april 2015
Koorprogramma 1 januari 2015 t/m 3 april 2015 1 januari 2015 Geen viering 4 januari 2015 10.30 uur Openbaring des Heren Herenkoor Driekoningen Nu zijt wellekome blz. 13, nr. 5 Heer ontferm U 221 Markusmis
Nadere informatieGRONDTONEN. de Zijp. Arnhem
GRONDTONEN de Zijp Arnhem De ZIJP is een bron, vlak achter kasteel Zijpendaal, waaruit de Sint Jansbeek is ontstaan, die op allerlei plekken in de stad boven de grond komt. Zijp komt van sijpelen, water
Nadere informatiePersonalia Annelies Willemse
Concertcyclus Op zondag 8 juli om 16.00 uur musiceren in de St.Willibrorduskerk in Deurne Annelies Willemse op orgel, Carla Nies op dwarsfluit/panfluit en Rolf van Meurs op gitaar. In diverse combinaties
Nadere informatieLang geleden was dit een probleem, dat sommige
OP ZONDAG >BESTELLEN< OF >NIET BESTELLEN< Lang geleden was dit een probleem, dat sommige postadministraties trachtten op te lossen. De post werd toen nog enige malen per dag bezorgd, óók op zondag. Tegenwoordig
Nadere informatieLITURGIC SONGS. Choir
LITURGIC SONGS Orders : www.julienkeymolen.be/nl/links Dit document bevat 24 pagina s, waarvan 19 pagina s voorbeeldbladen. This document contains 24 pages of which 19 example sheets. Choir 10.401 Vierstemmige
Nadere informatieWat is de betekenis van urbi et orbi? Door wie is Jezus verraden? Wat vieren we op Pasen? Wanneer herdenken we het laatste avondmaal?
Wat is de betekenis van urbi et orbi? Door wie is Jezus verraden? Wat vieren we op Pasen? Wanneer herdenken we het laatste avondmaal? Wanneer herdenken we de kruisiging en dood van Jezus? Welke liturgische
Nadere informatieMissa in nomine Domini
Missa in nomine Domini voor mannenkoor/kwartet en piano/orgel Johan van Oeveren ii Meer informatie over dit boek of over andere uitgaven van Proza Musica vindt u op www.prozamusica.nl Omslagontwerp: Kees
Nadere informatieOp bezoek in de Sint Bavo Basiliek aan de Leidsevaart.
Op bezoek in de Sint Bavo Basiliek aan de Leidsevaart. Via de Nederlandse Genealogische Vereniging, afd. Kennemerland zijn we in de gelegenheid gesteld om een rondleiding in de Sint Bavo Basiliek bij te
Nadere informatieLiturgie vieren in de Protestantse gemeente i.w. te Haaksbergen Buurse
Liturgie vieren in de Protestantse gemeente i.w. te Haaksbergen Buurse In de laatste bijeenkomst in de commissie liturgie SOW Haaksbergen is afgesproken om de uitvoerige opsomming van de vaste en variabele
Nadere informatiePlan van Aanpak. Versie 1.1. onze rijke, meegekregen geloofservaring op een eigentijdse wijze hertalen en beleven
Plan van Aanpak Versie 1.1 onze rijke, meegekregen geloofservaring op een eigentijdse wijze hertalen en beleven Opsteller: John Vos E: john.vos@radians.nl Deventer: 12-12-2012 Versiebeheer Versie Datum
Nadere informatieEn de heere God bouwde de rib die Hij uit Adam genomen had tot een vrouw Genesis 2:22
donderdag 1 januari Nieuwjaarsdag En de heere God bouwde de rib die Hij uit Adam genomen had tot een vrouw Genesis 2:22 Gebouwd door God Vandaag slaan we de eerste bladzijde op van een nieuw jaar. Een
Nadere informatieEen muziekles over Haydns Schöpfung (voorbeeldles basisschool)
Een muziekles over Haydns Schöpfung (voorbeeldles basisschool) Paul Knöps Dit materiaal is onderdeel van het compendium christelijk leraarschap dat samengesteld is door het lectoraat Christelijk leraarschap
Nadere informatieJagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten
Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Van de oogst van hun land en van hun dieren Jagers & boeren Wat
Nadere informatieTijd van ontdekkers en hervormers (1500 1600) / Renaissance
Tijdvakken Tijd van ontdekkers en hervormers (1500 1600) / Renaissance K.A. * Het begin van de Europese overzeese expansie * Het veranderende mens- en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een
Nadere informatieRENAISSANCE. 1. Algemeen 2. Franco-Vlaamse school 3. Venetiaanse School 4. Geestelijke muziek 5. Wereldlijke muziek 6. Instrumenten 7.
RENAISSANCE (UITTREKSEL DIGISCHOOL) 1. Algemeen 2. Franco-Vlaamse school 3. Venetiaanse School 4. Geestelijke muziek 5. Wereldlijke muziek 6. Instrumenten 7. Stijlkenmerken 1. Algemeen De term "Renaissance"
Nadere informatieVooruitblik op het concert van 26 mei Over Daan Manneke en zijn Cappella Breda.
NIEUWSBRIEF NR. 14 Zondag 26 mei, Lambertuskerk, 15 uur. Kerklaan 4, 4944 VB Raamsdonk. Cappella Breda o.l.v. Daan Manneke De Zwitserse componist Frank Martin (1890-1974), schreef in 1922 zijn Messe für
Nadere informatieUit: Niks relatief. Vincent Icke Contact, 2005
Uit: Niks relatief Vincent Icke Contact, 2005 Dé formule Snappiknie kanniknie Waarschijnlijk is E = mc 2 de beroemdste formule aller tijden, tenminste als je afgaat op de meerderheid van stemmen. De formule
Nadere informatieInterview met de Spaanse arts Betty Cerda de Palou, 63 jaar oud en sinds 32 jaar in Maastricht
1 Interview met de Spaanse arts Betty Cerda de Palou, 63 jaar oud en sinds 32 jaar in Maastricht Betty: Ik ben Betty Cerda de Palou. Ik woon in Maastricht al 32 jaar. Ik ben 63 jaar. Ik ben arts, maar
Nadere informatieOp reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid
History Christiane Simone Stadie Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid Herinneringen van mijne academiereis in 1843 (Abraham Des Amorie van der Hoeven Jr.) Seminar paper Christiane
Nadere informatieMUZIEK HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0
MUZIEK HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de staatsexamens
Nadere informatiede tijd opdrachten stad & esch & vwo + stad & esch & vwo +
de tijd opdrachten stad & esch & vwo + stad & esch & vwo + Kies drie onderwerpen uit de lijst hieronder. Geef aan: eerste, tweede en derde keuze. 1 Stel je voor: je bent aangespoeld op een onbewoond eiland
Nadere informatieJosquin Desprez, begin van het Kyrie uit de Missa de Beata Virgine Josquin Desprez, beginning of the Kyrie from the Missa de Beata Virgine
Josquin Desprez, begin van het Kyrie uit de Missa de Beata Virgine Josquin Desprez, beginning of the Kyrie from the Missa de Beata Virgine 1 2 Martijn Hooning ANALYSE COLLEGE OPDRACHT 4
Nadere informatierer geregenheid von het 2sjorig priesterfeestvon de directeur von het Nederlonds lnstituut
,,MISSA CATHEDRALIS" VAN HERMAN STRATEGIER HENDR'K ANDR'ESSEN rer geregenheid von het 2sjorig priesterfeestvon de directeur von het Nederlonds lnstituut yoor Kotholieke Kerkmuziek, Z. E. Heer H. Voncken,
Nadere informatieVandaag een Bijzondere Dag: Feest van de Vlaamse Gemeenschap
11 juli Vakantieoefeningen Vandaag een Bijzondere Dag: Feest van de Vlaamse Gemeenschap Bijbelhoekje: het verhaal van de verloren zoon. Deel 5. Lees het verhaal, dan kun je de vraagjes oplossen. Er wordt
Nadere informatieWAARNEMEN SCHETS DE LIJN PERSPECTIEF EN RUIMTELIJKHEID COMPOSITIE KLEUR MUZIEK EN ABSTRACTIE
WAARNEMEN SCHETS DE LIJN PERSPECTIEF EN RUIMTELIJKHEID COMPOSITIE KLEUR MUZIEK EN ABSTRACTIE Concept: Annelinde de Jong Tekst: Annelinde de Jong en Kevin Aerts Annelinde de Jong, 2012 1 WAARNEMEN Check,
Nadere informatieSittard, dominicanen en Sint Rosa
Sint Rosa Sittard, dominicanen en Sint Rosa Wanneer de Amerikaanse dominicanessen naar Sittard komen, treden zij in de voetsporen van eerdere dominicanen en dominicanessen, die voor Sittard heel veel betekend
Nadere informatieOntwikkeling politieke voorkeur in 2015
Een politiek systeem in ontbinding De peiling van vandaag laat zien in welke bijzondere electorale situatie Nederland eind 2015 is beland. Deze resultaten kunnen geplaatst worden in het verlengde van het
Nadere informatieZondag 16 oktober 2016 Koorstage in de orthodoxe parochie H. Andreas te Gent Onder de leiding van Paul Morreel
Zondag 16 oktober 2016 Koorstage in de orthodoxe parochie H. Andreas te Gent Onder de leiding van Paul Morreel De opkomst voor de eerste koorstage die plaats vond in de schoot van de parochie te Gent was
Nadere informatiebeeldende vakken CSE GL en TL
Examen VMBO-GL en TL 2011 tijdvak 2 dinsdag 21 juni 9.00-11.00 uur beeldende vakken CSE GL en TL Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 31 vragen. Voor dit examen zijn maximaal punten
Nadere informatieLatijn: iets voor jou?
: n j i t a L r o o v s iet jou? De Romeinen en wij Waar komen onze letters vandaan? Hoe komen we aan de namen van de maanden? De antwoorden op vele van deze vragen vind je vaak in het verleden bij de
Nadere informatie2 Vroege renaissance 2.1
2 Vroege renaissance Giotto di Bondone, rond 1315 Veranderingen Het vorige werkboek eindigde met de 14e eeuwse kunstenaar Giotto di Bondone, die in Italië een nieuwe kunststijl introduceerde. Voor het
Nadere informatieAlbum amicorum van Johannes Honingh, stedelijke magistraat van Middelburg. Koninklijke Bibliotheek 76 J 34 (album amicorum , 1684)
Album amicorum van Johannes Honingh, stedelijke magistraat van Middelburg. Koninklijke Bibliotheek 76 J 34 (album amicorum 1654-1658, 1684) 1 tekening, 5 wapens, 1 lakzegel, 96 inscripties. Leiden, Parijs,
Nadere informatie