DE BAKENS VAN DE MAASMOND IN DE JAREN

Transcriptie

1 DE BAKENS VAN DE MAASMOND IN DE JAREN door A. A. ARKENBOUT IN het Rotterdams Jaarboekje 1936 geeft mr. H. C. Hazewinkel in zijn artikel Een zeldzame prent van J. C. Philips" verschillende bijzonderheden over het stenen en het houten vuurbaken te Oostvoorne. Hierin worden gegevens aangehaald uit het oudst bewaard gebleven resolutieboek van Brielle, aanvangende in 1544, waarin sprake is van het oprichten van de houten cape". In het Algemeen Rijksarchief te 's-gravenhage werd een dezer dagen in de verzameling Handschriften een deel aangetroffen, dat bij nader onderzoek de Brielse tresorierrekeningen over de jaren bleek te bevatten, rekeningen waarvan de vroegere Brielse archivaris H. de Jager in de vorige eeuw reeds schreef dat ze verloren waren gegaan *). Hierin staan verschillende posten die zowel op het afbreken van de houten kaap in 1542 als het wederopbouwen in 1544 betrekking hebben, alsmede bijzonderheden uit de voorafgaande jaren. De rekening Oct Sept vermeldt dat Aert Gherryts de smit" voor een bedrag van 16 heeft aangenomen de cape ende vierboet jairlicx te vyeren ende de tonnen op Maze te leggen". De reparatie en de kosten zijn voor de tijd van veertien jaren voor zijn rekening, terwijl de opbrengst van wat buysen en coopvaerders" hiervoor betalen voor hem is. Deselve Aert zou claeche dat hy van de palinckschepen ende smackezeylen *) qualyck betaelt worde". Hiervoor verleent de stad Brielle hem een vergoeding van 1. In verband met de oorlog met Frankrijk worden in 1542 de capen afgehouden ende de tonnen opgehaelt" *). Uit de rekening over dat jaar blijkt dat de Hofmeester van de Prins van Oranje met enkele dienaren naar Brielle komt en enige tijd ten huize van Dirck Jansz gelogeerd is op stadskosten. Vergezeld van baljuw, rentmeester en veele van de gerechte" rijdt men in drie wagens naar Oostvoorne om de cape te besyen". Bij deze gelegenheid verteert men aldaar voor een bedrag van 6 schellingen 8 penningen. Als gevolg van een en ander betaalt men meester Gyhs skeysers 114

2 meester tymmerman van dat hy de houte kape ontsloopt ende onder de voeten geleyt heeft" 2 ponden groten vlaams. Door het ontbreken van de middelen om veilig de Maasmond binnen te komen is men nu echter genoodzaakt andere maatregelen te nemen en zo lezen we iets verder: betaelt Jacop Jacops ende Harman Botman botluyden van dat zy luyden beyde met huer botschepen gelegen hebben int gat van der zee van den 3 e dach voir st Jan *) tot ten 4e Octrobis om aldaer te waerschouwen eenige scepen die uuyter Maze geseylt waeren ende wederomme inne te comen mits dat de houte cape afgebroecken was ende dit door t scryven van de Hove van Holland, s dachs 5 schellingen, beloopt ter somme van 26 ponden 5 schellingen" betaelt twee schuyten met vier mannen die int gat van der Maze gelegen hebben in de soomer lestleden als die waterlanders uytseylden alsoe daer geen tonnen in laegen omme hemluyden by promissie te convoeyeren tot anders daer inne voorsien zoude worden welcke schuyten uyt geweest hebben drie daegen tot elcke schuyte 2 schellingen, facit 6 schellingen". Al deze maatregelen hebben dus geld gekost, dat door Brielle trouw is betaald. Nu ontstaat echter de strijd om deze gelden terug te krijgen. Betaelt Cornelis Eeuwoutsz die de 22 Febr. (1543) van der stede brieven ontfangen heeft wesende tot Delft ende is deur t scryven van de secretaris wederomme in den Hage gereyst omme te doen maecken Requeste omme te hebben remboursement van ontrent 26 ponden die den tresorier Jan Ariaensz betaelt heeft int jaar 42 van de cape off te breecken ende twee botschepen op Maze te houden liggen". Dat is het begin, want in de rekening over het volgende jaar zien we hem naar Brussel trekken om terugbetaling te krijgen maar nu van 69 ponden 10 schellingen voorgeschoten voor t uytleggen van 2 botschepen mit goede pyloeten &) en het afbreken van de houten cape". Men ontvangt het bedrag uiteindelijk van Pieter Willems, ontvanger van de beden. De 3de maart 1544 zijn Cornelis Eeuwouts en Pouwel Dircxsz in Den Haag bij de Prins van Oranje en delen hem mede dat de Franchoysen in februario voirleden van den visschers uyten Briel genomen hadden vier boots ende den eersten marcii acht boots, 115

3 versouckende dat zyluyden die zee zouden willen veyligen ende naer veel vervolchs zeyde die stadthouder voirnt., hy soude die requeste die Mat. van de Co. ) verthoonen, zonder dat dair yet meer toegedaen worde ende versochten noch consent om die zeetonnen uyt te mogen leggen ende dat die Staeten die houte cape zouden willen oprichten...". Ariaen Ariaens moet in deze tijd zorgen voor de acht tonnen met acht veeters ende steenen" iets waar hij over in proces komt met de stad Brielle. De stad neemt hem in gijzeling en hij verliest het proces in Den Haag. Op 7 juni 1544 is Jan Gans in Den Haag waar hij samen met Pouwel Dircxsz overleg pleegt met de Raad betreffende het oprichten van de houten kaap ende werde op tie tyt zoo vele gedaen, dat men die waterstede bescreven souden op te 18 juny dairan". En zo zien we op 18 juni 1544 Cornelis Eeuwouts en Pouwel Dircxsz met de secretaris Jan Gans naar Den Haag reizen deur t scryven van den Hove van Hollandt ende dair gecommitteert by de voirsz gerechte, aldaer ten selven tyde die ander watersche steden mede bescreven waeren, beroerende t oprichten van de houte cape die deur bevel ende ordonnantie van de voirsz. Hove ontsloopt ende ter nedergeleyt is geweest den 19 jury 41 (dit zal moeten zijn 1542) ende wair men de penningen soude mogen vinden om die weder op te richten". mede compareerden te voorsz. dage die van Delft, Rotterdam ende Schiedam. Ende worde ten selve dage geordonneert dat elck thuys trecken soude ende commen weder de 26e voorsz maent." De besprekingen worden op 26 juni in Den Haag voortgezet ten welcken dage de watersteden elcxs haer rappoort deden ende wordde geaccordeert by tusschen spreken van die Heeren van den Rade dat die van Den Brielle dese cape op richten souden ende die penningen verschieten. Men soude die van den Brielle voirn. van de Staaten van Hollandt oft anders zoo die Heeren van de Raide peremptoirlicken') zullen verclaeren doen rembourseren. Waer op die van der stede wegen dach namen om die saecke den gerechte van den Briell te verthoonen ende alsdan dair op te andtwoorden ende deden daeroff acte maicken. Daer voeren betaelt 1 schelling 4 penningen". 116

4 Op 1 juli zijn ze weer terug in Den Haag en verklaren dat van der stede wegen geconsenteert de penningen te verschieten daer men die houte cape mede zal mogen oprichten" ende verkregen acte van autorizatie om die watersteden te beschrijven". Weldra brengt Cornelis Jansz stedemessagier" *) van Brielle vijff brieven an die watersteden angaende waer men de houte cape ordonneeren zoude op te richten". En zo verschijnen enige tijd later de gedeputeerden van Delft, Rotterdam, Schiedam en Delfshaven te Brielle om te helpen ordonneeren mette gedep. van den Brielle wair men de houten cape nu ende oirbairlickst stellen soude". Dat men een en ander onder een glas wijn en waarschijnlijk bij een maaltijd behandelt spreekt van zelf. De kosten zijn in de rekening te vinden, nl. 34 schellingen. Daarna rijdt men in vier wagens naar Oostvoorne dair men de cape ordineeren soude te staen". Wagenvracht vier schellingen. Ten huize van Cornelis Jansze Craen verteert men tot Oostvoeren wesende" 6 schellingen 8 penningen. De nu volgende posten in de rekening van Oct 43-Sept 44 geven een duidelijk beeld van wat er voor het maken van deze houten kaap nodig is. betaelt als men t hout totte voirsz Cape cofte an wyncoop 8 sch. 10 p ) betaelt als men de plaetse ordineerde naderhant mit burgemeesters ende gerechte an twee waegens ende verteert te samen 9 sch. 10 p betaelt van alle het hout totte voirsz dienende te voeren van den Brielle toostvoeren ">) betaelt van vracht van alle het hout van Dordrecht in den Brielle te brengen 2 9 sch sch. betaelt Cornelis Eeuwouts en Pouwels Dircxsz, over een reyse by hemluyden gedaen van de Briell in den Haghe het oprichten van de voirsz houte cape in welcke reyse zyluyden gevaceert hebben elcx vier daegen tot elcx 2 schellingen 6 penningen s daechs t saemen 20 sch. 117

5 betaelt Jan Ariaensz ende Pouwels Dircxsz van dat zyluyden gereyst zijn van den Briell tot Dordrecht om t voorsz hout te coopen. In welcke reyse zyluyden gevaceert hebben t saemen vyff daegen facit 12sch. 6p betaelt meester Gysbrecht meester tymerman voor zyn verteerde costen als hy mette voirsz Pouwels ende Jan Ariaens reysde om t voorsz hout te coopen betaelt eenen delver, die den voet gedolven heeft dair men de houte cape stellen soude betaelt den voorsz meester Gysbrecht tymmerman die angenomen heeft de voorsz houte cape te wercken ende t houdtwerck te maicken ende dat achtervolgende zeecker besteck dair van wesende. Ende dairvan hy bedongen heeft de somme van betaelt de knechts die met hem gewrocht hebben ende hemluyden toegeseyt was een tonne kuyse ") dair voeren betaelt betaelt van de schaellyen ^) die an t voirsz huysken verbesicht zijn t schepe te doen ende van vracht saemen betaelt van de schaellyen op te doen ende t Oostvoeren ^) te voeren t saemen betaelt van wagenhuyer als Pouwels Dircxsz ende Jan Ariaens t saemen tot Oestvoeren **) voeren ende verteert betaelt voor hondert ende acht pond loots **) verbesicht int decken van de voorsz houte cape t hondert 8 schellingen, facit 4 sch. 3 p 1 sch. 8 p 16 gr. vlaems 4 sch. 1 sch. 8 p 3 sch. 2 sch. 8 sch. 8 p 118

6 betaelt van schaellyen nagelen verbesicht ant dack van de voorsz cape betaelt den leydecker van arbeytsloon van t huysken van de voorsz. houte cape te decken betaelt ende verteert werde als men het oude houdt van de oude cape vercofte met wagenhuyere saemen betaelt de weduwe van Willem de Clockstelder van zeecker ysserwerck verbesicht ande voirsz houte cape zoe van groff ysserwerck als anders achtervolgende een ceel inhoudende verclaeringe van ahle de parceelen by hair gelevert beloopende ter somme van 7 sch. 10 sch. 10 sch. 4 3 sch. 4 p betaelt Cornelis Aerntsz Stam ende Pieter Leenertsz die angenomen hebben die voirsz houte cape te leemmen * ) ende te vloeren mitsgaders den steen dair toe verbesicht t saemen 10 sch. 8 p betaelt van 2000 schaelyen dat duysent 12 schellingen 24 sch. betaelt Jacop Ariaens schilder van teenen latten deckroen saemen In de rekening 1544/45 staat de opbrengst van de afbraak van de oude kaap genoemd, nl. 4, 4 schellingen 1 penning, terwijl tevens aan Ariaen Aerts Blaesbalch de rekening van de acht zeetonnen met veteren en stenen wordt gepresenteerd ten bedrage van 3 19 schellingen 4 penningen. Brielle heeft dus de bouwkosten voorgeschoten. Maar nu komt de lijdensweg om die kosten weer terug te krijgen: betaelt Pouwels Dircxsz burgemeester van een reyse by hem gedain in den Hage de 4 Febr beroerende de cape ende vierboet om te verwerven appointement van mynen Heeren van de 119

7 Raide wair de stede hair uytgeleyde penningen weder haelen soude die zy int oprechten van dien gerembourseert hadde." Veel resultaat heeft het niet gehad, want 13 augustus is men weer in Den Haag betreffende de kaap. Hoe dat in Den Haag toegaat blijkt uit de post van het bezoek van Jan Gans. Deze bezoekt de Heer van Assendelft, die zegt dat hij de stukken gevisiteert hadde" en gegeven heeft aan de griffier Jan van Dam, ende hem gelast wat hy daer inne doen zoude ende dat hy Gans aen hem vervoegen soude. Zoe is de voorsz. Jan Gans gegaen ten huyse van de voirn. griffier en aldaer comende gaff zyn huysvrouwe ten andtwoorde dat hy dien dach smorgens vroech van huys in commissie gereyst was ende in thien of twaelff dagen nyet weder omme thuys commen en soude". De smid Ariaen Aerts Blaesbalch blijkt deze naam niet voor niets te dragen, want de stad Brielle betaalt hem 6 schellingen 4 penningen van dat hy de blaesbalchen gelevert heeft tot de cape ende den haert gemaickt heeft". De kaap is nu klaar om in bedrijf te worden gesteld. Men stookt er kolen, die door de vrachtrijder den Ruijter" uit Dordrecht worden gehaald. betaelt den Ruyter voor zes hoet") coelen 31 sch. 6p **) van meten en makelardie geit tsaemen 9 p van de vracht van de coelen van Dordrecht in den Brielle te brengen 3 sch. van de coolen op te draegen 2 sch. 6 p noch betaelt van de voorsz zes hoet coolen van de Brielle toostvooren te voeren onder de vierboete 8 sch. facit 2 5 sch. 9 p van 2 tobben een pudze ^) drie manden ende zeeckere thouwen ende lynen op de voorsz vierboete verbesigt t saem 3 sch. Tevens betaelt voor een lyne met 2 mandekens dair men de coolen mede op de cape haelt". 120

8 Als stokers worden genoemd Ariaen Stam, Pieter Lenaertsz, Ariaen Warmboutsz en Jan Willem van Oestvoeren die onder hem vieren gestoect hebben op beyde de Cape van Lamberti * ) off tot Kateryne ^i) toe 40 nachten" voor een bedrag van 2. Dit betreft dus houten en stenen kaap. Dat jaar zijn er al reparaties, hoewel het niet duidelijk is of dit op de houten of de stenen kaap betrekking heeft, nl. voor kalk die men gebruikt als men de cape decte die gebrocken was" en verder de aerde haerden gemaickt 800 tegelen gebruikt". De rekeningen van de volgende jaren bevatten steeds een gedeelte over de onkosten van het stoken van de twee kapen. Soms koopt men de kolen te Brielle bij de smit in de langstraat 1/2 hoet coolen", maar meestal worden ze uit Dordrecht aangevoerd. Omstreeks 1547 zijn het Jan Ariens Bom van Oestvoern met zijn maat die de houten kaap stoken tegen een vergoeding van ieder 4 schellingen 8 penningen per veertien dagen. Cornelis Jansz Schalck met zijn maat stoken tegen een zelfde vergoeding de stenen kaap. In totaal stookt men over een periode van ca. 120 dagen per jaar. Er is steeds reparatie aan beide kapen: betaelt Otten den ley decker van dat hy tot Oest voorn een groot gat an de cape gedect heeft dat uyt ge way t was" betaelt Lange Willem voor 400 tegels verbesicht an de steene cape". Nog vele jaren vormen de bakens een voortdurende zorg voor Brielle, wat mij eens te meer bleek uit een aantekening voorkomende in het Heerlijkheids Archief van Heenvliet, waar op 2 maart 1682 de Mag. van Brielle per brief aan de Ambachtsheer van Heenvliet verzoeken het hout van het houten baken, dat door storm en hoge watervloed is omgewaaid en aangespoeld bij Heenvliet met brenger dezes" mede te geven. 1) Algemeen Rijksarchief te 's-gravenhage, Handschriften 3de Afd. no ) Langscheeps getuigde kleine zeegaande koopvaarders als smakken, boeiers, vlieboten e.a. Smakzeil" is de oude benaming van het sprietzeil", een langscheeps zeil dat aan een lange spriet achter de mast gevoerd werd. (Mededeling van de heer E. W. Petrejus, Maritiem Museum). 3) Zie Rotterd. Jaarb blz ) 24 juni. 121

9 5) Loodsen. 6) D.w.z.: aan Zijn Koninklijke Majesteit. 7) Definitief. 8) Stadsbode. 9) Kosten in ponden, schellingen en penningen; 1 is 20 sch., 1 sch. is 12 p. 10) Oostvoorne. 11) Naam voor een soort bier. 12) Leiendakpannen. 13) en 14) Oostvoeren = Oestvoeren = Oostvoorne. 15) Lood. 16) Met leem of klei besmeren. 17) Een hoet = inhoudsmaat, o.a. voor steenkolen 11.7 mud, voor kalk 9.7 mud. 18) Rekening in ponden, schellingen en penningen. 19) Lederen emmer. 20) 17 september. 21) 25 november. 122