UvA-DARE (Digital Academic Repository)

Transcriptie

1 UvA-DARE (Digital Academic Repository) Albert Vogel, voordrachtskunstenaar ( ): Een onderzoek naar retorica en voordrachtskunst in het eerste kwart van de twintigste eeuw de Westenholz, C.A. Link to publication Citation for published version (APA): de Westenholz, C. A. (2002). Albert Vogel, voordrachtskunstenaar ( ): Een onderzoek naar retorica en voordrachtskunst in het eerste kwart van de twintigste eeuw General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam ( Download date: 04 Dec 2017

2 PERSONALIA Abbas, Victor ( ), voordrachtskunstenaar en acteur, was een leerling van Louis Bouwmeester. In 1909 maakte hij naam met een voordracht van Ernst von Wildenbruchs Das Hexenlied Agar, alias Marie-Léonide Charvin (Agar; ), actrice bij de Comédie Francaise, werd vooral bekend om haar interpretatie van Athalie Ankersmit, Johan Frederik ( ), journalist, redacteur van Het Volk en van De Kroniek Anrooy, Peter van ( ), componist, vooral bekend om zijn Piet Hein Rapsodie (1901) Anthing Vogel, Pauline Berthe Theodore, ( ), balletdanseres en -paedagoge. Zij noemde zich Tanja Annunzio, Gabriele d' ( ), dichter, schrijver, toneelschrijver. Zie Jullian 1971 en d'annunzio 2001 Appia, Adolph ( ), Zwitsers theaterhervormer. Zie Appia 1894 en 1898 Arntzenius, Floris ( ), Haags schilder Barbarossa, ps. van J.C. Schroder ( ), journalist in De Telegraaf Barret, Wilson ( ), Engels acteur en toneelleider Bauer, Marius.]., ps.: Rusticus ( ), beeldend kunstenaar en criticus, o.a. voor De Kroniek Beer, Taco H. de, ( ), literair historicus en journalist, mede-oprichter van het weekblad De Amsterdammer, redacteur van Het Nederlandsen Tooneel Beersmans, Catharina ( ), actrice Belder, Philippine (Pine) Belder ( ), actrice en voordrachtskunstenares Benda, Georg (Jiri) Benda ( ), dirigent zowel als componist, uitvinder van het melodrama Berckenhoff, H.L., redacteur van Het Tooneel. Eén van de initiatiefnemers van de Tooneelvereeniging Berg, Henk van den, Haags musicus, bestuurslid vierde afdeling Haagsche Kunstkring Berghegge, Vincent ( ) acteur en regisseur. Richtte in 1915 Tooneelensemble Vincent Berghegge op. Leidde het openluchtspel Pilatus in 1919 Bernhardt, Sarah ( ), legendarisch Frans actrice. Zij trad o.a. in 1899 in Nederland op Birmingham, George A., pseudoniem van dominee en toneelschrijver James O. Hannay ( ) die in de herfst van 1913 in New York was voor de repetities van zijn toneelstuk Priscilla 's spies Blok, P.J. ( ), hoogleraar vaderlandse geschiedenis in Leiden (v.a. 1894) en leermeester van Huizinga Boer - van Rijk, Esther, ( ), actrice Boer, H. de, auteur van De Boer 1907 en misschien van De Boer Vóór 1910 recensent van het Dagblad van Zuid-Holland en 's Gravenhage en later hoofdredacteur van Ons Tooneel. Geïllustreerd Jaarboek ( ) Boldingh-Goemans, Willemine Leonore ( ), voordrachtskunstenares, vooral van Franse poëzie. Auteur van Boldingh-Goemans Echtgenote van Helmut Boldingh Booven, Henri van ( ), auteur en eerste biograaf van Louis Couperus Borel, Henri Jean Francois, ( ), schrijver, Sinoloog. Was Chinese tolk in China en Nederlands-Indië Borromaeus de Greeve, Fr. O.S.M. ( ), Franciscaner kansel- en radioredenaar Bossuet, Jacques Benigne ( ), beroemd Frans redenaar Bourdaloue, Louis ( ), beroemd Frans redenaar Bouwmeester jr., Frits ( ), acteur en voordrachtskunstenaar Bouwmeester, Lily (geb. 1901), toneel- een filmactrice Bouwmeester, Louis, ( ), groot Nederlands acteur, vooral bekend om zijn legendarische interpretatie van Shylock in Shakespeare's Koopman van Venetië Brandes, Co ( ), architect Brettani, G., voordrachtskunstenaar, vooral van muziekdrama's (volgens Poort 1923) Brink, Jan ten ( ), Neerlandicus, letterkundige, hoogleraar te Leiden Broedelet, Johan ( ) debuteerde als acteur, maar hield zich het meest bezig met het schrijven van schetsen en toneelstukken Bron, Piet ( ), acteur, nam in 1954 afscheid van het toneel Brondgeest, Henri ( ), acteur en toneelleider 411

3 Bruggen, Carry van, ( ), auteur van o.a. Prometheus (1931) Biichner, Georg ( ) publiceerde Dantons dood in 1835 Bulthuis, Rico geb. 1911, poppenspeler en auteur, o.a. van De dagen na donderdag (1975) Burger, Gottfried August ( ), verenigde in zijn werk didactische en volkspoëzie. henore is zijn bekendste ballade Canter, Bernard ( ), auteur en criticus Carelsen, Fie ( ), actrice Carmen Sylva, artiestennaam van Elisabeth Ottilie Louise zu Wied ( ), koningin van Roemenië ( ). Echtgenote van koning Carol I ( ) Caruso, Enrico ( ), Napolitaanse tenor Chapelle, Philippe, ( ) gaf voordrachten tijdens zijn aanvankelijke carrière als ambtenaar; later ging hij aan het toneel Charivarius, pseudoniem van G. Nolst Trinité ( ) taalgeleerde, kreeg bekendheid door zijn artikelen in De Amsterdammer waarin hij zich kantte tegen taaiverbastering Chrispijn sr., L.H. ( ), acteur en toneelleider. Oprichter van Nederlandsche Tooneelvereeniging Coenen Frans jr. ( ), criticus, auteur van o.a. Studieën van de tachtiger beweging (1924) Coquelin, Constant (Coquelin ainé, , ps. van Benoit Constant). Frans acteur. Vestigde zijn naam met zijn interpretatie van Cyrano de Bergerac in het gelijknamige stuk van Rostand in Hij schreef l'art du comédien, d'arnolphe de Molière (1894) Coquelin, Ernest (Coquelin cadet, ) was een komisch Frans acteur. Behalve L'Art de dire des monologues (1884) schreef hij he rire (1887) Corver, Martin ( ), als graveur leerling van Punt. Groot blijspelacteur Cossaar, Jan (Jacobus Cornelis Wyand, ), schilder. Van 1926 tot 1929 voozitter van de eerste afdeling van de Haagsche Kunstkring Craig, Edward Gordon ( ), theaterhervormer. Zoon van de Engelse actrice Ellen Terry en van de architect Edward William Godwin. Zie Craig 1905 Culp, Julia ( ), mezzo-sopraan die omstreeks 1900 veel in het buitenland optrad. Zij kwam uit dezelfde familie als Cateau Culp, soubrette en voordrachtskunstenares ( ) Dahn, Felix ( ) historicus, rechtsgeleerde en dichter van folkloristich/historische romans, toneelstukken en ballades, speciaal over de tijd rond de Grote Volksverhuizing en de Middeleeuwen. Hij was zeer bevlogen door het Duits nationalisme sinds de eenwording van de staat in 1870 Dekking, Henri, , journalist bij Rotterdamsch Nieuwsblad zowel als voordrachtskunstenaar. Zie Verdoes 1941 Diderot, Dénis ( ), Frans schrijver en filosoof. Zie Diderot 1773 en id Diepenbrock, Alphons ( ), classicus en componist Dijk sr., Ko van ( ), acteur, speelde met Albert Vogel in de voorstelling van Koning Oedipus in de voorstelling door de Koninklijke Vereeniging 'Het Nederlandsen Dijk van, Frits ( ) acteur en voordrachtskunstenaar, debuteerde in Het offer van Abraham en speelde mee in Brittannicus (1920) van Vogels Het Klassiek Tooneel. Hij was een neef van Willem van Zuylen en van Ko van Dijk jr. ( ) Dommelen, Jan van ( ), acteur, speelde met Albert Vogel in de voorstelling van Koning Oedipus in de voorstelling door de Koninklijke Vereeniging 'Het Nederlandsen Doorenbos, Clinge ( ), arts en tekstschrijver. Douwes Dekker, Eduard ( ), zoon van de schrijver van Max Havelaar Dubois, Pierre ( ), letterkundige, schrijver, journalist Duncan, Isadora ( ), Amerikaans danseres Dupuis, Toon ( ), beeldhouwer, maakte o.a een buste van Albert Vogel als Coriolanus Duse, Eleonora ( ), samen met Sarah Bernhardt één van de grootste actrices van haar tijd. Zij was Italiaanse Elsacker, Jac, ( ?), onderwijzer en vanaf 1929 full time voordrachtskunstenaar Ely, Robert Erskine ( ) was achtereenvolgens voorzitter van de Prospect Union Cambridge ( ), directeur van de League for Political Education ( ) en bestuurder van onder meer de City Hall in New York Esser, Cateau ( ), voordrachtpaedagoge, directrice van Vereeniging tot Beoefening van Vocale en Dramatische Kunst. Tie Harteloh 1994 Eysselsteyn, Ben van ( ), auteur o.a. van Eysselsteyn

4 Fabricius, Jan ( ), toneelschrijver en journalist. Oprichter van Bataviaasch Handelsblad Fabricius, Johan, ( ) auteur van o.a. kinderboeken zoals De scheepsjongens van Bontekoe (1924) Feber, L.J.M. ( ), auteur van o.a. Frederik van Eeden's ontwikkelingsgang (1923), criticus van Van onzen Tijd Feith, jhr. Jan ( ), schrijver en journalist. Klasgenoot van Albert Vogel op de Haarlemse HBS. Schreef o.a. Feith 1906 waar Vogel in voorkomt Fontane, Theodor ( ), schrijver van volksballaden, o.a. Archibald Douglas Forbes-Robertson, Sir Johnston ( ), romantisch acteur die bekend stond als de beste Hamlet van zijn rijd Fort, Paul ( ), stichter van het Theatre de 1'Art dat het symbolistisch toneel propageerde in het Frankrijk van de jaren Zie b.v. Kemperink 1995 Franken, Jan Pzn ( ), Haags schilder Frenkel, Theo, was Theo Mann-Bouwmeester ( ) in de tijd dat ze getrouwd was met de acteur Maurits Frenkel ( ). Zie Mann-Bouwmeester Gasteren, Louis van ( ) was acteur, regisseur, publicist en vader van de cineast. Speelde mee in openluchtspelen Starkadd en Het Offer van Abraham van Het Klassiek Tooneel Gevers, W.A.F, baron ( ), Nederlandse gezant te Berlijn in 1908 Gijswijt, Greta ( ?) beïndigde haar loopbaan als actrice, die zij grotendeels bij het gezelschap van Herman Heijermans doorbracht, in Speelde mee in openluchtspelen Pilatus, en vervolgens in Starkadd en Het Offer van Abraham van Het Klassiek Tooneel Ginniken, Jacques van ( ), pater, hoogleraar Nederlandse taal en letterkunde, vergelijkende taalwetenschap en Sanskriet aan de RK Universiteit van Nijmegen sinds de oprichting in 1923 Giovanni, zie Kalff, Jan Gogh-Kaulbach, Anna van ( ), (toneel)schrijfster en auteur van kinderboeken Gonggrijp jr., George Francois ( ?), zoon van id., George Lodewijk. Schreef Het eerste levensdal. Een lyrisch drama (1910). Schreef in 1913 Belsazar voor Albert Vogel Gonggrijp, George Lodewijk ( ), resident van Rembang, die onder het pseudoniem Opheffer meewerkte aan het Bataviaasch Handelsblad. Graadt van Roggen, W. ( ), dichter Groot Beppie de ( ) actrice, bleef aan het toneel tot Zij speelde mee m het openluchtspel Polyphemus van Het Klassiek Tooneel Grothe-Twiss, Henriëtte Amélie Jeanette ( ), stichtster van het openluchttheater in Nederland. Echtgenote van Alexander Grothe. Zie Westenholz 1999 Grube, Max ( ) karakteracteur bij het Könichliche Schauspielhaus in Berlijn, vooral bekend om zijn creaties van Richard ÓI en Shylock Hall, Mr. Jacobus Nicolaas van, ( ), letterkundige en gemeente-ambtenaar, redacteur van De Gids en wethouder van Amsterdam. Mede-oprichter en secretaris van het Nederlandsen Tooneelverbond. Redigeerde tijdschrift Het Nederlandsch Tooneel Hamel, A.G. van ( ). Oorspronkelijk predikant, daarna hoogleraar in de Franse letterkunde aan de Rijksuniversiteit van Groningen. Voorzitter van het Nederlandsch Tooneelverbond. Zelf een begaafd spreker, publiceerde hij over en gaf lessen in dictie en voordrachtskunst. Zie Van Hamel 1994,1896 en 1897 Haspels, Rika ( ), actrice en voordrachtkunstenares, vooral van Vondel (volgens Poort 1923). Getrouwd met Mari Ternooy Apèl Hauptmann, Gerhart ( ), Duits naturalistisch toneeslchrijver. Won in 1912 de Nobelprijs Hegenscheidt, Alfred ( ), Belgisch auteur van o.a. Starkadd (1898). Lid van Van nu en straks Hemkes, F.L. ( ), dichter. Zie Hemkes 1957 Henricus, pseudoniem van Hendricus Jansen ( ), schilder Herwerden, Henricus van ( ), classicus, vertaler van o.a Sophocles' Koning Oedipus Hesseling D.C. ( ), classicus, vertaler van Het offer van Abraham Heymans, Gerard ( ), grondlegger van de psychologie in Nederland Hilst sr., Reinoud van der ( ), acteur, speelde met Albert Vogel in de voorstelling van Koning Oedipus in de voorstelling door de Koninklijke Vereeniging 'Het Nederlandsch 413

5 Hoff, J.H. van 't ( ), hoogleraar scheikunde, geologie en mineralogie, te A'dam en later te Berlijn. Nobelprijs Over hem zie nu Cordfunke 2001 Holtrop, Jan ( ), acteur, speelde met Albert Vogel in de voorstelling van Koning Oedipus in de voorstelling door de Koninklijke Vereeniging 'Het Nederlandsch Holtrop-Van Gelder, Betty van ( ), voordrachtskunstenares, docente aan Amsterdams Conservatorium en aan de Tooneelschool, echtgenote van Jan Holtrop Hoog, Willem van der ( ) debuteerde in 1916 bij het gezelschap van Vincent Berghegge. Speelde mee in openluchtspel Pilatus, en vervolgens in Starkadd en Het Offer van Abraham van Het Klassiek Tooneel Hoogerwaard, Georges ( ), Haags beeldend kunstenaar Hoog(h)te, Albert van der ( ) auteur van o.a. Huis in de nacht (1956). Na de oorlog werd hij ambtenaar op de afdeling cultuur van de Gemeente Den Haag. Later spelde hij zijn naam zonder de tweede 'h' Horn, M, misschien Maurits Horn, auteur van Catharina Beersmans, Amsterdam 1887 Hout, W.N. van der, journalist en privaatdocent in de publiciteitsleer Huf, Paul ( ), acteur, regisseur. Speelde mee in openluchtspelen Starkadd en Het Offer van Abraham van Het Klassiek Tooneel Huszar, Vilmos ( ), in Nederland woonachtig Hongaars avantgardistisch kunstenaar, lid van De Stijl Jelgerhuis, Johannes ( ), acteur, beeldend kunstenaar. Auteur van Jelgerhuis 1830 Jolles, André ( ), kunsthistoricus en letterkundige, hoogleraar te Gent en te Leipzig, redacteur van De Kroniek Jong, A.M. de, ( ), auteur o.a. van Merijntje Gijzen's jeugd ( ) en Frank van Wezels roemruchte jaren (1928), waar Albert Vogel in figureert. Zie over hem nu De Jong 2001 Jong, Jacques de ( ), acteur, speelde met Albert Vogel in de voorstelling van Koning Oedipus in de voorstelling door de Koninklijke Vereeniging 'Het Nederlandsch Kainz, Josef ( ), karakteracteur bij Otto Brahm en Max Reinhardt en favoriet van koning Lodewijk II van Beieren. In 1880 trad hij in Nederland op Kalff, Martin ( ), redacteur Algemeen Handelschblad) Kalff, Jan ( ), journalist, onder het pseudoniem Giovanni redacteur en toneelrecensent van Algemeen Handebchblad Kalff, Jan ( ), kunsthistoricus, redacteur van De Kroniek Kalff, Marie, actrice en voordrachtskunstenares, vooral van Maeterlinck (volgens Poort 1923) Kamp, A.W. ( ), jurist en voordrachtskunstenaar, vooral van het lichtere genre. Volgens zijn dochter mevr. T. Timmerman-Kamp was hij 'teveel mijnheer om echt artiest te zijn en teveel artiest om advocaat te zijn'. Publiceerde verschillende bundels monologen. Zijn memoires: zie Kamp z.j. Kiewiet de Jonge, dr. H.J. de ( ), classicus, mede-oprichter Algemeen Nederlandsch Verbond (1898) Kleine - Gartman, Maria Johanna ( ), actrice Knaap, Otto ( ), muziekrecensent van De Telegraaf Koeberg, F.E.A. ( ), Nederlands componist, o.a. van muziek voor melodrama henore van G.A. Burger (1906) Kohier, Charlotte, ( ), actrice en voordrachtskunstenares. Echtgenote van Theo Wijdeveld Konijnenburg, Willem van ( ), schilder en auteur van o.a. Waarheid en Chimère (1908) en De aesthetische idee (1916) Kooiman, Louise ( ) actrice, debuteerde in Vogels Het Klassiek Tooneel in Het offer van Abraham (1920 Koster, Edward B., ( ), classicus, leraar klassieke talen, vertaler van Shakespeare Küchenmeister, Heinrich ( ?), uitvinder van de sprekende film. Zie Dibbets 1993 Landré, Willem ( ), muziekcriticus en componist, onder andere van de muziek voor het melodrama Archibald Douglas van Theodor Fontane (1908). Klasgenoot van Albert Vogel op de Haarlemse HBS Landry, Louis, voordrachtskunstenaar, vooral van het Franse repertoire (volgens Poort 1923) Langendonck, Prosper van ( ), dichter, één van de oprichters van Van nu en straks Lapidoth, Frits ( ), schrijver en criticus, tot 1910 gehuwd met de dichteres Hélène Swarth 414

6 Leur, W.P. de ( ), regisseur bij Koninklijke Vereeniging 'Het Nederlandsen Tooneel' Lincoln, Abraham ( ), president van Amerika vanaf 1861, werd tijdens een bezoek aan een schouwburg door een gek doodgeschoten Lissa, George van, correspondent van het Algemeen Handelsblad. Misschien auteur van Geïllustreerde gids voor Berlijn, met een kaart en een spoorwegkaartje, Rotterdam 1907 Lissitzky, El ( ), avantgardistisch kunstenaar Loffelt, Cornelis ( ), Nederlands toneelkundige, recensent bij Het Vaderland Looy, Jacobus van ( ), schilder en dichter die de beginselen van de Tachtigers huldigde Looy-van Gelder, Titia van ( ) voordrachtskunstenares en echtgenote van Jacobus van Looy Loudon, J. ( ), Nederlands staatsman. Van 1908 tot 1913 gezant te Washington. Minister van Buitenlandse Zaken van 1913 tot 1919 Lugné-Poe, Aurélien ( ), Frans toneelleider, nam het Theatre de 1'Art van Paul Fort over en noemde het Theatre de 1'Oeuvre. Zie b.v. Kemperink 1995 Lulofs, Bartold Hendrik ( ) hoogleraar in de Neerlandistiek te Groningen en auteur van diverse boeken over retorica Mallarmé, Stéphane ( ), Frans symbolistisch auteur, o.a. van Le livre Mann-Bouwmeester, Theo ( ), actrice, zuster van Louis Bouwmeester Martens, W.P. ( ), jurist, historicus, neef van Ellen Vogel-Buwalda (Pim) Martens-Moeselaar, (geb. 1925), weduwe van Paul Martens, neef van Ellen Vogel-Buwalda Max, Edouard de ( ), groot Frans acteur bij de Comédie Francaise Medenbach, Rodi, voordrachtskunstenares. Zij was de echtgenote van de kunstcriticus A. de Wall Meegeren, Han van ( ), schilder, vooral bekend om zijn vervalsingen van schilderijen van Vermeer Meester jr., Johan de ( ), acteur, theater- en televisieregissseur. Speelde mee in openluchtspelen Starkadd, Brittannicus en Het Offer van Abraham van Het Klassiek Tooneel Meester sr., Johan de ( ) was auteur en vanaf 1893 dramacriticus bij de NRC Melba, Nelli ( ), Australische sopraan Mendelssohn, Erich ( ), avantgardistisch architect Mendes da Costa, Maurits ( ), Nederlands classicus en toneelkenner, leraar gymnasium te Amsterdam Mijin, Marcel, onbekend acteur, speelde met Albert Vogel in de voorstelling van Koning Oedipus in de voorstelling door de Koninklijke Vereeniging 'Het Nederlandsch Mijnssen, Frans ( ), toneelschrijver en criticus Moerkerken, Pieter Hendrik van, jr., ( ), dichter en toneelschrijverr Moissi, Alexander ( ), Oostenrijks acteur, ontdekt door Max Reinhardt Molkenboer, Antoon ( ), toneeelschrijver en beeldend kunstenaar, o.a. maker van het mozaiekfonteintje voor Albert Vogel aan het Haagse Frederik Hendrikplein Moor, Christiaan de ( ), Haags schilder en russen 1926 en 1929 bestuurslid van de eerste afdeling van de Haagsche Kunstkring Mounet-Sully, Jean ( ), groot Frans acteur, vooral bekend door zijn optreden in klassieken als Racine en Corneille. Trad in 1892 in Nederland op Mulder, Lodewijk ( ), schrijver en één der oprichters van de Nederlandse Spectator Musch, Jan ( ), acteur en voordrachtskunstenaar Naeff, Top ( ) dramarecensente en romanschrijfster. Zij was getrouwd met de arts Willem van Rijn Netscher, Frans ( ), schrijver, journalist, redacteur van De Hollandsche Revue Nieuwenkamp, Wijnand Otto Jan ( ), auteur van een aantal boeken over Nederlands-Indië, en graficus, maakte etsen en houtsneden. Klasgenoot van Albert Vogel op de Haarlemse HBS Noppen, Charles L. van ( ), studeerde Nederlands, vertrok toen naar Amerika. Maakte in 1987 de eerste metrische vertaling van Vondels Lucifer (herdukt in 1917). Was lector aan Columbia University ( ) Nouhuys, W.G. van ( ), dramacriticus van Het Vaderland en toneelschrijver Oberstadt, Carl ( ) componist en pianist Otten, Else ( ), Duits vertaalster, o.a. van Louis Couperus en Frederik van Eeden. Gaf les aan de Reinhardtschule 415

7 Pauwels, Francois ( ), advocaat, prozaschrijver en dichter Péladan, Joséphin ( ), Frans schrijver en stichter van de Rozenkruisersbeweging Phaff, Hans E. (geb. 1914), gemeente-secretaris van Haarlem van 1952 tot 1963 en exvoorzitter van de Vereniging Haerlem. Phaff, H.J. ( ), adjudant van koningin Wilhelmina, vader van H.J. Phaff Pissuisse, Jean-Louis, ( ), acteur en cabaretier Poort, Herman ( ), letterkundige, journalist en toneelcriticus te Groningen. Auteur van o.a. Poort 1926a, 1926b en 1931 Possart, Ernst ( ), van 1895 tot 1905 algemeen intendant van het Münchner Hoftheater. Als voordrachtskunstenaar vooral bekend om zijn voordrachten van Jago, Richard III en Shyhck. Publiceerde Possart 1901, Possart 1907 en Possart Hij trad meermalen in Nederland op Prins, Jan (pseudoniem van CL. Schepp ), marine-officier en dichter Punt, Jan ( ), acteur, typische declamator van de heldentoon in het classicistische treurspel Rachel, toneelnaam van Elisabeth Rachel Félix ( ) was de meest beroemde tragedienne van de Franse romantiek. Zie ook De Leeuwe 19%. Reinhardt, Max (pseudoniem van Max Goldmann; ), Oostenrijks theaterregisseur die met vele nieuwe ideeën experimenteerde. Volgde in 1905 Otto Brahms op als directeur van het Deutsches Theater in Berlijn. Leider Reinhardtschule Reyneke van Stuwe, Jeanne ( ), echtgenote van Willem Kloos en zelf auteur van Haagse romans Rinse, Jac, redacteur van Het Tooneel. Initiatiefnemer van het Amsterdamse Toneelmuseum (nu T.I.N.) Ritter jr., P.H , letterkundige, hoofdredacteur Utrechts Nieuwsblad ( ), en bekend Nutsredenaar. Zie Ritter 1926 Robbers, Herman ( ), prozaist, criticus, redacteur Elseviers Geïllustreerd Maandblad Roche, Hubert ( ), bekend Vlaams acteur die jarenlang in Nederland heeft gewerkt. Na het verdwijnen van Louis Bouwmeester nam hij diens plaats in bij de Koninklijke Vereeniging 'Het Nederlandsch Tooneel' (in 1902). Zijn eerste glansrol daar was Cyrano de Bergerac in datzelfde jaar. Roelofsen, Aleida, ( ), actrice en voordrachtskunstenares. Speelde mee in openluchtspelen Het offer van Abraham, Brittannicus en Polyphemus van Het Klassiek Tooneel Roelvink, Herman ( ), toneelschrijver, van 1913 tot 1917 artistiek leider van de Koninklijke Vereeniging 'Het Nederlandsch Tooneel'. Zie ook Craig 1906 Roll, Henriëtte ( ), pianiste. Zij was pianolerares van de kinderen Royaards en een vriendin van Frederik van Eeden Röntgen, Julius ( ), in Leipzig uit Hollandse ouders geboren musicus die vanaf zijn twintigste jaar in Amsterdam woonde en werkte. Hij was bevriend met Liszt, Brahms en vooral met Grieg. Hij gaf oude Hollandse liedjes en dansen uit. Rosenveldt, Louis ( ), acteur, vader van Louis Bouwmeester Rosenveldt, Frederik Adrianus ( ), acteur, grootvader van Louis Bouwmeester Rössing J.H. ( ), toneelhistoricus en journalist, was één der oprichters van de Koninklijke Vereeniging 'het Nederlandsch Tooneel' en vanaf 1888 dramarecensent van Het Nieuwsch van den Dag. Schreef o.a. Rössing 1904, id. 1916a en id. 1916b Rouville, pseudoniem van Herman de Rouville de Meux ( ), beeldend kunstenaar Royaards, Willem ( ), acteur, regisseur en theaterleider. Stichtte N.V.Het Tooneel Royaards-Sandberg, Jacqueline ( ), actrice. Echtgenote van Willem Royaards Royen, J.H. van, gezant te Tokyo in 1912, later te Washington Royen, Maria van, voordrachtskunstenares Russe, Ellen ( ), voordrachtskunstenares en actrice. Na haar huwelijk met de letterkundige Jos Vendervelden hield zij zich bezig met publiceren Ruyven, Roeland van, o.a. auteur van Cr'rce. Haagsch modern spel in drie bedrijven (1921) en Passieleed, (1917) Salvini, Tomasso ( ), karakteracteur die o.a. bewonderd werd door Stanislavskij Sandberg, Jacqueline, zie Royaards-Sandberg Santley, Charles ( ), Engelse bariton Savornin Lohman, Anna de ( ), romanschrijfster en journaliste Schater, Dirk ( ), pianist en componist Scheffer, Rudy ( ) debuteerde in 18% bij de Koninklijke Vereeniging 'Het Nederlandsch Tooneel'. Zij schreef een toneelstuk en hield lezingen, ook in Engeland en Amerika. In 1905 trouwde zij met Robert Erskine Ely 416

8 Schillings, Max von ( ), componist, o.a. van Das Hexenlied (1902). Van 1919 tot 1925 directeur van de opera van Berlijn Schoonhoven, Cornells van ( ), acteur, speelde met Albert Vogel in de voorstelling van Koning Oedipus in de voorstelling door de Koninklijke Vereeniging 'Het Nederlandsch Schuil J.B. ( ), journalist Haarlemsen Dagblad, toneelschrijver en auteur en van jongensboeken als De Katjangs (1912) Simons, Leo ( ) journalist, letterkundige, toneelhistoricus en oprichter van de Wereldbibliotheek. Redacteur Het Tooneel en Oprechte Haarletnsche Courant. Leraar toneelschool Snijders, generaal CJ. ( ), opperbevelhebber van het Nederlandse leger in de Eerste Wereldoorlog Snoek, Andries ( ), heldenrolacteur, volgens sommigen de grootste treurspelacteur van de generatie Speenhoff, Koos ( ), zanger en cabaretier Stekelenburg, Elly van ( ), actrice, later ook toneelschrijfster en decorontwerpster. Zij debuteerde in Vogels Het Klassiek Tooneel in het openluchtspel Polyphemus. Stenfert Kroese, H.E., criticus van Het Tooneel ca Sterneberg, Ferdinand (Ferd; ) acteur, dramaturg, regisseur en artistiek leider. Hij debuteerde in Vogels Het Klassiek Tooneel in het openluchtspel Brittannicus (in 1921) Stemheim, Jo voordrachtskunstenares, volgens Poort 1923 bekend om haar geestige Uilenspiegelvoordrachten Strachwitz, Moritz ( ), Duits balladendichter Strakosch, Alexander ( ), romantisch Duits voordrachtskunstenaar. Doceerde aan de Reinhardtschule. Royaards, Verkade en Vogel waren zijn leerlingen. Zie Deutsches Theater-Lexikon 1998 en Eisenberg 1903 Strnad, Oskar ( ), Oostenrijks decorontwerper die veel samenwerkte met Max Reinhardt Tak, Pieter Lodewijk ( ), letterkundige, oprichter en hoofdredacteur van De Kroniek Tartaud-Klein, Alida ( ), actrice en voordrachtskunstenares Tast, Ton van Tast pseudoniem van de karikaturist A. van der Valk Taut, Bruno ( ), avantgardistisch architect Ternooy Apèl, Mari J. ( ), acteur en voordrachtskunstenaar Teune, Henk ( ), acteur, speelde met Albert Vogel in de voorstelling van Koning Oedipus in de voorstelling door de Koninklijke Vereeniging 'Het Nederlandsch Tobler, Adolf ( ), was vanaf 1867 hoogleraar te Berlijn. A.G. van Hamel had nog bij hem gestudeerd Toorop, Jan ( ), schilder en graficus, vooral bekend om zijn symbolistisch werk Tree, Herbert Beerbohm ( ), broer van de schrijver en tekenaar Max Beerbohm, naast Henry Irving ( ) de leidende acteur van het Londen in de jaren 1890 Tummers, Lambert ( ), acteur. Speelde mee in het openluchtspel Het Offer van Abraham van Het Klassiek Tooneel. Vanaf het eind van de jaren twintig kreeg hij vooral bekendheid als humorist Ubink, Jan, ( ), auteur Uiltje, pseudoniem van Orobio de Castro, journalist/karikaturist in De Telegraaf Vacarescu, Hélène ( ), auteur van o.a. Vacarescu 1909 Veltman, L.J. ( ) romantisch acteur die zijn grootste triomfen haalde in wat later 'draken' van toneelstukken werden genoemd Verhagen, Balthazar ( ), toneelschrijver, vanaf 1915 directeur van de Amsterdamse tooneelschool Verheyen, Anton ( ), acteur en voordrachtskunstenaar (volgens Poort 1923) Verhoeven, Bernard, ( ), dichter en essayist Verheyen, Anton ( ), acteur en voordrachtskunstenaar (volgens Poort 1923) Verkade, Eduard ( ), acteur, regisseur en toneelhervormer. Oprichter van De Hage-spelers Verschaeve, Cyriel ( ), priester, schoolmeester, dichter. Zie nu Vanlandschoot 1999 en De Schrijver 1999 Veterman, Eduard ( ) schilder, decorontwerper en auteur Veth, Jan Pieter ( ), auteur, dichter, kunstcriticus o.a. in De Nieuwe Gids en De Kroniek 417

9 Viotta, Henri ( ), jurist en musicus. Oprichter van de Nederlandsche Wagner Vereeniging Visser Edmond, ( ), dramacriucus van De Amsterdammer. Schreef monografieën Dr Willem Royaards en Eduard Verkade (allebei: Amsterdam 1922) Vogel, Albert (Albert Theodore Leonard Carel Anthing Vogel, ), voordrachtskunstenaar, galeriehouder en schrijver Vogel, Ellen, (Ellen Marie Elze Anthing Vogel, geb. 1922), actrice Vogel, Tanja (Pauline Berthe Theodore, ), balletdanseres en -pedagoge. Zij was de enige die zich voluit Anthing Vogel noemde Voormolen, Alexander ( ), Nederlands componist, bekend om o.a. Ouverture Baron Hop Vos sr., Jan C. de ( ) eerste directeur van het Rotterdamse Tivoli-gezelschap. Had in de jaren 1890 de realistische speeltrant in Nederland geïntroduceerd Vries, Henri de ( ) acteur, vooral bekend om zijn interpretatie van Heyermans' De brand in de jonge jan Vries, Willem de ( ), acteur. Debuteerde volgens het Acteurs- en kleinkunstenaarslexicon 1984 in 1921 bij het Schouwtoneel. Hij speelde in datzelfde jaar mee in het openluchtspel Brittannicus van Het Klassiek Tooneel Wal, Hendrik van der ( ), auteur van o.a. Hurrogloe en Nighara, gebarenspel in vier taferelen, (1913): Nero en Agrippina, drama in drie bedrijven (1908, gepubliceerd in 1912); en Het zegefeest, drama, (1913). Schreef Koning Svend voor Albert Vogel Walch, dr. Jan ( ), letterkundige, leraar, journalist. Vanaf 1939 directeur van de Toneelschool Wensma, Jan ( ) acteur, speelde met Albert Vogel in de voorstelling van Koning Oedipus in de voorstelling door de Koninklijke Vereeniging 'Het Nederlandsen Wensma-Klaassen, Anna ( ), actrice, voordrachtskunstenares en tussen 1921 en 1929 lerares methodisch spreken te Batavia. Echtgenote van Jan Wensma Werumeus Buning, Johan Willem Frederik ( ), dichter en journalist Wierenga, Jaap ( ), acteur Wijdeveld, Theo ( ), architect en leider van de Amsterdamse School Wilamowitz-Möllendorff, Ulrich von ( ), classicus Wildenbruch, Ernst von ( ) Duits ambtenaar en dichter. Vanaf ca schreef hij heldendichten. Das Hexenlied valt onder zijn Lieder und Balladen (1892). In 1902 componeerde Max von Schillings de muziek ervoor Wils, Jan ( ), modernistisch architect en lid van De Stijl Wilson, Woodrow ( ) was president van Amerika van 1912 tot In 1919 won hij de Nobelprijs voor de vrede Winkel, Jan te ( ), Nederlandicus, auteur o.a. van De ontwikkelingsgang der Nederlandsche Letterkunde. Haarlem , in 7 delen Witsen Elias, Claudine (overleden in 1987), vooordrachtskunstenares Wüllner, Franz ( ), musicus, directeur van het conservatorium te Keulen en leermeester van Willem Mengelberg ( ). Vader van Ludwig Wüllner Wüllner, Ludwig ( ), aanvankelijk heldenspeler bij het Meininger Hoftheater, later zanger en tenslotte voornamelijk voordrachtskunstenaar. Trad meermalen in Nederland op Wundt, Wilhelm ( ), grondlegger van de fysiologische psychologie Zijnen, Sibmacher, W.N.F., auteur van Muziekleven, Rotterdam 1909 Zuylen sr., Willem van ( ), acteur, voordrachtskunstenaar, schrijver en vanaf 1881 directeur van het Rotterdamsch Tooneelgezelschap Zwart, Piet ( ), modernistisch architect, ontwerper en fotograaf 418