COMMERCIËLE VISSTOCKS BINNEN VEILIGE REFERENTIEWAARDEN

Transcriptie

1 COMMERCIËLE VISSTOCKS BINNEN VEILIGE REFERENTIEWAARDEN Laatst gewijzigd op 15 september Indicatoromschrijving 1.1 Naam 1.2 Definitie 1.3 Meeteenheid 1.4 Plaatsing in het DPSIR kader 2 Beleidsrelevantie 2.1 Functie, betekenis 2.2 Prioriteit voor de kust en relevantie voor duurzame / geïntegreerde ontwikkeling van het kustzonegebied 2.3 Beleidsdomein(en) 2.4 Verband met andere indicatoren en internationaal gebruik 2.5 Streefwaarden 2.6 Relevante conventies, akkoorden en wetgeving 3 Methodologische beschrijving en onderliggende definities 3.1 Onderliggende definities en concepten 3.2 Meetmethode 3.3 Beperkingen van de indicator 4 Gegevens input 4.1 Gegevensbronnen (persoon, dienst, adres) 4.2 Vorm van de gegevens 4.3 Kwaliteit en beschikbaarheid van de gegevens 5 Referenties

2 1 INDICATOROMSCHRIJVING 1.1 NAAM Commerciële visstocks binnen veilige referentiewaarden. 1.2 DEFINITIE De indicator wordt gedefinieerd als het aandeel van de analytisch geëvalueerde commerciële visstocks in de (zuidelijke) Noordzee, waarvan de biomassa én de visserijsterfte zich binnen veilige referentiewaarden bevinden. In concreto omvat de indicator zeven commerciële visbestanden, nl. de pelagische soorten haring en makreel, en de demersale soorten kabeljauw, schelvis, wijting, schol en tong. 1.3 MEETEENHEID De indicator wordt uitgedrukt als een percentage. 1.4 PLAATSING IN HET DPSIR KADER De indicator kan zowel bij het Pressure -type (visserijsterfte als maatstaf voor de visserijdruk), het State -type (langetermijnevolutie van de biomassa) als het Impact-type (invloed van de visserijdruk op de biomassa) geklasseerd worden. 2 BELEIDSRELEVANTIE 2.1 FUNCTIE, BETEKENIS De indicator is een uitdrukking van de toestand van de exploitatiebronnen van de zeevisserij (lees de commerciële visstocks) in een bepaald gebied (in dit geval de Noordzee) in verhouding tot hun natuurlijke draagkracht, en geeft aldus een inzicht in de graad van duurzaamheid van de visserij. 2.2 PRIORITEIT VOOR DE KUST EN RELEVANTIE VOOR DUURZAME / GEÏNTEGREERDE ONTWIKKELING VAN HET KUSTZONEGEBIED Duurzame exploitatie van de levende rijkdommen van de zee is één van de hoekstenen van het Europees Gemeenschappelijk Visserijbeleid (GVB). Daartoe heeft het GVB volgende prioriteiten: toepassing van het voorzorgsprincipe (de zgn. "precautionary approach") bij het vastleggen van de hoeveelheden vis die jaarlijks mogen gevangen worden; structurele vermindering van de vangstcapaciteit van de Europese vissersvloten, zodat een exploitatiestelsel kan worden gegarandeerd dat in overeenstemming is met de draagkracht van de visbestanden; en

3 veralgemening van het gebruik van milieuvriendelijke en zowel lengte- als soortselectieve visserijmethoden, waardoor ongewenste bijvangsten en de teruggooi van ondermaatse vis verminderd / vermeden worden. Om deze doelstellingen te realiseren, voert de Europese Unie een aangepast langetermijnbeleid waarbij ook in alsmaar sterkere mate het hele ecosysteem betrokken wordt (de zgn. "ecosystem approach" van het GVB). Hierbij wordt niet alleen rekening gehouden met de hoeveelheden commerciële vis die uit zee mogen worden gehaald, maar ook met de impact van de visserij op de populaties van niet-commerciële soorten (zowel vissen als ongewervelden) en het mariene milieu in het algemeen. 2.3 BELEIDSDOMEIN(EN) De indicator behoort tot het beleidsdomein "Gebruik van levende hulpbronnen", subdomein "Ecologische aspecten". 2.4 VERBAND MET ANDERE INDICATOREN EN INTERNATIONAAL GEBRUIK De indicator wordt door o.m. het European Environment Agency (EEA) en de UN Commission on Sustainable Development (UN-CSD) (DPSCD, 1995; Peronaci, 2001) aanzien als één van de maatstaven voor (i) de visserijdruk op de levende rijkdommen in zee, en (ii) het succes van het visserijbeleid bij het terugdringen van de visserijdruk. Daarnaast staat hij ook in de shortlist van indicatoren die door het Scientific, Technical and Economic Committee on Fisheries (STECF) van de Europese Commissie weerhouden werden als maatstaf voor de efficiëntie van het Europees Gemeenschappelijk Visserijbeleid (STECF, 2004). De indicator staat in nauw verband met de indicator "Verandering in tewerkstelling in landbouw en visserij". 2.5 STREEFWAARDEN De voor de hand liggende streefwaarde voor de indicator "Commerciële visstocks binnen veilige referentiewaarden" is dat alle geëxploiteerde visstocks zich binnen de veilige grenzen van de voorzorgsbenadering bevinden. 2.6 RELEVANTE CONVENTIES, AKKOORDEN EN WETGEVING Het principe van de voorzorgsbenadering bij het vastleggen van de hoeveelheden vis die kuststaten uit zee mogen opvissen, vinden we o.m. terug in de "United Nations Agreement on Straddling and Highly Migratory Fish Stocks" (1995) en de "FAO Code of Conduct for Responsible Fisheries" (1995). Het voorzorgsprincipe is ook één van de peilers van het Europees Gemeenschappelijk Visserijbeleid, zoals vastgelegd in de Europese richtlijnen met betrekking tot de bescherming en het beheer van de levende rijkdommen in zee (Verordening van de Raad 2371/2002). Recent werden door de Europese Commissie tevens diverse "Biodiversity Action Plans" (BAPs) opgestart, waarvan er één specifiek betrekking heeft op de zeevisserij. Deze actieplannen hebben tot doel om uiterlijk tegen 2010 het verval

4 van de biodiversiteit te stoppen en zo mogelijk om te keren. Voor de visserij komt het BAP neer op (i) het herstel en het behoud van de commerciële visstocks, en (ii) de bescherming van mariene soorten, habitats en ecosystemen in het algemeen. Om het beoogde herstel van de mariene biodiversiteit te realiseren, voorziet het BAP o.m. in een reductie van de visserijactiviteiten in het algemeen (via een begeleide afbouw van de Europese vissersvloten) en hun ongewenste neveneffecten in het bijzonder (ongewilde bijvangsten van zeevogels en zeezoogdieren, teruggooi van ondermaatse vis, enz.) (EC, 2001). 3 METHODOLOGISCHE BESCHRIJVING EN ONDERLIGGENDE DEFINITIES 3.1 ONDERLIGGENDE DEFINITIES EN CONCEPTEN Commerciële visstocks of visbestanden zijn de visbestanden die economisch belangrijk zijn, m.a.w. waarop de visserij toegespitst is. Daarbij maakt men een onderscheid tussen zgn. doelsoorten en bijvangstsoorten. De eerste groep omvat de soorten waarnaar een visser gericht op zoek gaat; de tweede groep de soorten die samen met de doelsoorten gevangen worden, zonder echter het voorwerp uit te maken van een gerichte visserij. Doel- en bijvangstsoorten verschillen naargelang het type visserij. Zo zijn tong en schol typische doelsoorten van de boomkorvisserij, terwijl kabeljauw, schelvis en wijting hier slechts bijvangstsoorten zijn. In de demersale rondvisvisserijen (die met andere typen vistuig worden beoefend dan de boomkorvisserij) is het net andersom, en zijn kabeljauw, schelvis en wijting de doelsoorten, terwijl tong en schol bijvangstsoorten zijn. Eén en ander impliceert dat de toestand waarin een visstock verkeert (zie verder) het gecombineerde resultaat is van zowel gerichte als niet-gerichte bevissing. Maar ook dat soortspecifieke beschermende beheersmaatregelen (zoals bvb. vangstbeperkingen of de tijdelijke sluiting van gebieden) zowel de gerichte als de niet-gerichte visserijen treffen. De toestand waarin een visstock verkeert, wordt geëvalueerd aan de hand van schattingen / metingen van (i) de biomassa van de paaistand (de totale biomassa van alle geslachtsrijpe vissen in de populatie), (ii) de rekrutering (het aantal jonge vissen dat jaarlijks geproduceerd wordt), en (iii) de visserijsterfte (de sterfte veroorzaakt door de visserij). Als de visserijdruk de maximale draagkracht van een visbestand overstijgt, dan zeggen we dat de stock overbevist is. Overbevissing heeft voor gevolg dat de biomassa van de paaistand achteruit gaat, en daarmee ook de kans op succesvolle rekrutering. Hoe zwaarder een stock overbevist is, hoe kleiner de kans op broedklassen die boven het gemiddelde uitsteken en hoe langer de paaistand er over doet om terug een duurzaam peil te halen. Streefdoel van het visserijbeleid is het vinden van een duurzaam evenwicht tussen (i) de natuurlijke aangroei van de visbestanden, en (ii) de hoeveelheden vis die jaarlijks aan de bestanden onttrokken worden door de visserij. Dit evenwicht (de zgn. "maximum sustainable yield" of MSY) is een internationaal erkend referentiepunt voor het beleid, en garandeert een maximale opbrengst voor de visserij zonder dat de visstocks het gevaar lopen in een permanente staat van overbevissing te verzeilen.

5 Als de balans tussen natuurlijke aangroei en visserijdruk verstoord is, dan is het terugdringen van de visserijdruk de gebruikelijke methode om het evenwicht te herstellen. Doorgaans gebeurt dit door de visserij te beperken, ofwel rechtstreeks, door beperking van de visserij-inspanning (bvb. via beperkingen op het aantal vaartdagen, het aantal of de typen vistuig die een vissersvaartuig mag inzetten, enz.), ofwel onrechtstreeks, door beperking van de vangsten (bvb. via nationale of individuele vangstquota). De eerste benadering is de meest doeltreffende, omdat ze de visserijdruk zélf aan banden legt (= directe beperking van de input). De tweede benadering is veel minder doeltreffend, omdat ze de visserijdruk aan banden tracht te leggen via beperkingen op de vangsten (= indirecte beperking van de input via beperkingen op de output). Dit gebrek aan doeltreffendheid geldt met name voor de zgn. gemengde visserijen op meerdere doelsoorten (zoals de boomkorvisserij op tong en schol). In dergelijke visserijen komt het regelmatig voor dat de toegestane vangstquota voor de verschillende soorten niet gelijklopend opgevist worden, en dat de visserij op één van de doelsoorten blijft doorgaan terwijl ze voor een andere in feite gestopt zou moeten worden. Het rechtstreekse gevolg is ongecontroleerde teruggooi van marktwaardige vis én een ongewenste extra visserijsterfte bij de soort(en) waarop de visserij in principe beëindigd zou moeten zijn (Vanhee & Demaré, 2005). 3.2 MEETMETHODE Het beheer van de visstocks in de Europese wateren is gebaseerd op de evaluatie van de langetermijntrends in de biomassa van de paaistand (de zgn. "spawning stock biomass"), de rekrutering en de visserijsterftegraad. Op basis hiervan worden schattingen gemaakt van (i) de huidige situatie waarin een stock verkeert, en (ii) de vangsten en de biomassa's die in de eerstkomende jaren kunnen verwacht worden onder verschillende "what if scenario's" met betrekking tot de visserijdruk. De basisgegevens voor deze evaluaties zijn afkomstig van (i) regelmatige bemonsteringen op de aanvoer en de teruggooi (om een idee te krijgen van de leeftijdssamenstelling van de vangsten van de verschillende soorten), en (ii) visserijonafhankelijke surveys met onderzoeksvaartuigen (om een idee te krijgen van de rekrutering, nog vóór de nieuwe rekruten in de vangsten van de commerciële visserij verschijnen). De analytische beoordeling van de toestand waarin een visstock verkeert, is toegespitst op twee sleutelparameters (te weten, de visserijsterftegraad, F, en de biomassa van de paaistand, B), en meer in het bijzonder op de positie van deze parameters ten opzichte van een aantal specifieke referentiewaarden (te weten, de voorzorgswaarden F pa en B pa, en de limietwaarden F lim en B lim ). De limietwaarden zijn waarden die te allen prijze vermeden moeten worden. De visserijsterftegraad mag dus niet boven F lim uitstijgen en de biomassa mag niet onder B lim dalen. De voorzorgswaarden zijn imperatieve minimum- (biomassa) en maximumwaarden (visserijsterfte), die erop gericht zijn een duurzame visserij te garanderen. Bedoeling van het visserijbeheer is dan ook ervoor te zorgen (i) dat alle stocks op termijn bevist worden met een F die beneden F pa ligt, en (ii) dat alle stocks een biomassa hebben die boven B pa ligt. Bij de woordelijke omschrijving van de toestand waarin een stock verkeert, worden volgende conventies gehanteerd:

6 F < F pa F pa > F > F lim F > F lim B > B pa B pa > B > B lim B < B lim Duurzaam bevist (= na te streven situatie) Risico op niet-duurzame bevissing Niet duurzaam bevist Volledig intact voortplantingspotentieel (= na te streven situatie) Risico op verminderd voortplantingspotentieel Verminderd voortplantingspotentieel Als we de kritische waarden voor beide sleutelparameters combineren, dan krijgen we volgend diagram: Fpa Flim Duurzaam bevist Risico op niet-duurzame bevissing Niet duurzaam bevist Laag Visserijsterfte Hoog Verminderd voortplantingspotentieel B lim B pa Risico op verminderd voortplantingspotentieel Volledig intact voortplantingspotentieel Laag Biomassa paaistand Hoog Streefdoel van het visserijbeheer is om uit de oranje-rode zone weg te blijven en te maken dat alle visstocks in de groene zone terecht komen. Stocks in de donkergroene zone zijn volledig "veilig" (F < F pa én B > B pa ) en beantwoorden aan de criteria om als "Visstock binnen veilige referentiewaarden" bestempeld te worden. 3.3 BEPERKINGEN VAN DE INDICATOR De geografische reikwijdte van de indicator gaat veel verder dan de ruimtelijke afbakening van het studiegebied. De gegevens met betrekking tot de visstocks die in de indicator opgenomen zijn, gelden immers voor deze stocks in hun totaliteit, m.a.w. voor de volledige Noordzee (en voor haring, makreel, kabeljauw, schelvis en wijting zelfs met inbegrip van aangrenzende zeegebieden,

7 zoals het Kattegat/Skagerrak, het oostelijk deel van het Kanaal, enz.) en dus niet uitsluitend voor de Belgische kustwateren. Als dusdanig is de indicator minder geschikt als maatstaf van het kustzonebeleid in de enge geografische betekenis van het woord. Naar soorten is de indicator aan belangrijke beperkingen onderworpen, omdat schattingen van de biomassa en de visserijsterftegraad enkel voorhanden zijn voor stocks die middels zgn. analytische assessments (stockramingen met behulp van methoden zoals "Virtual Population Analysis" of "Extended Survivor Analysis") geëvalueerd worden. Een indicator enkel gebaseerd op trends in biomassa zou een beter alternatief zijn, omdat dergelijke cijfers beschikbaar zijn voor een veel groter aantal soorten (de meeste commerciële rond- en platvissoorten, garnaal, enz.) én voor een beperkter geografisch gebied (bvb. de Belgische kustwateren of de zuidelijke Noordzee). Gegevens met betrekking tot de trends in biomassa kunnen probleemloos afgeleid worden uit de surveys met onderzoeksvaartuigen die sinds het midden van de jaren 1980 in de zuidelijke Noordzee uitgevoerd worden, maar er is nog geen algemeen erkende methode om dit type gegevens tot een simpele indicator met eenduidige streefwaarden te verwerken. De invloed die individuele kuststaten kunnen uitoefenen op het beheer van visstocks in de "open zee" (d.i. buiten de limieten van hun territoriale wateren en dus buiten hun geografische rechtsbevoegdheid) is beperkt. De visserij in de open zee is een internationale aangelegenheid; zo ook het beheer van de visstocks die in deze wateren leven en er door de vissersvloten van de betrokken vlaggenstaten geëxploiteerd worden. In de Noordzee is het beheer van de visbestanden in handen van de Europese Unie, al dan niet in samenspraak met Noorwegen (voor zover het gaat om visstocks wier verspreidingsgebied zowel de EU-wateren als de Noorse wateren omvat). Individuele visserijlanden kunnen weliswaar bijkomende, beschermende maatregelen nemen die verder gaan dan de Europese, in een poging om het herstel van de visstocks te bespoedigen, maar het effect daarvan is doorgaans gering, a fortiori wanneer deze maatregelen genomen worden door een land dat slechts in geringe mate bijdraagt tot de internationale visserijdruk (zoals bvb. België). Het duurzaam beheer van de visbestanden is een collectieve verantwoordelijkheid, waartoe alle betrokken visserijlanden solidair moeten bijdragen. Al te vaak echter, stellen we vast dat nationale kortetermijnbelangen primeren boven de langetermijnobjectieven van het Europees Gemeenschappelijk Visserijbeleid, ten nadele van het herstel van de visbestanden en dus ook van de toekomstperspectieven voor de visserij. 4 GEGEVENS INPUT 4.1 GEGEVENSBRONNEN (PERSOON, DIENST, ADRES) Instantie: Centrum voor Landbouwkundig Onderzoek, Departement Zeevisserij (CLO-DvZ) Contactpersonen: Ir. Wim Demaré en Dr. Frank Redant Adres: Ankerstraat 1, 8400 Oostende Telefoon: en wim.demare@dvz.be en frank.redant@dvz.be

8 Het Departement Zeevisserij is het contactpunt in België voor de International Council for the Exploration of the Sea (ICES), het adviesorgaan bij uitstek inzake visserijbeheer in de NO Atlantische regio. In het jaarlijks ACFM-rapport van ICES (Advisory Committee on Fishery Management) wordt een stand van zaken gegeven betreffende de commerciële visstocks in o.m. de Noordzee. Over de niet-commerciële visstocks evenwel, is nauwelijks informatie beschikbaar. 4.2 VORM VAN DE GEGEVENS De basisgegevens voor de berekening van de indicator worden geleverd in een tabel in Excel-formaat. De tabel geeft een overzicht van de toestand met betrekking tot de Noordzee-stocks die ook op het Belgisch Continentaal Plat voorkomen (al is dat in sommige gevallen, bvb. haring, makreel, kabeljauw en schelvis, slechts marginaal) én waarop analytische stockramingen uitgevoerd worden. Voor iedere stock geeft deze tabel: soortnaam; managementgebied (in ICES regio's - zie kaartje); Kaart van de ICES gebieden in de NW Europese wateren

9 referentiejaar; voorzorgswaarde voor de visserijsterftegraad (F pa ) (*); limietwaarde voor de visserijsterftegraad (F lim ) (*); visserijsterftegraad (F) in het referentiejaar; voorzorgswaarde voor de biomassa van de paaistand (B pa ) (*); limietwaarde voor de biomassa van de paaistand (B lim ) (*); biomassa van de paaistand (B) in het referentiejaar; en een algemene beoordeling of de stock al dan niet aan de criteria voldoet om als "Commerciële visstock binnen veilige referentiewaarden" omschreven te worden. (*) In principe veranderen deze referentiewaarden niet, behalve wanneer ze om reden van gewijzigde of nieuwe wetenschappelijke inzichten herberekend worden. In dat geval wordt de tabel (én de beoordeling van de F- en B-waarden) retrospectief aangepast aan de nieuwe referentiewaarden. 4.3 KWALITEIT EN BESCHIKBAARHEID VAN DE GEGEVENS De kwaliteit van de uitgangsgegevens voor de berekening van de indicator (schattingen van de biomassa en de visserijsterftegraad) is afhankelijk van de kwaliteit van de basisgegevens die in de analytische stockramingen gebruikt worden (cijfers over de aangevoerde en de teruggegooide hoeveelheden per soort, lengte- en leeftijdsverdelingen van de aanvoer en de teruggooi, natuurlijke sterftegraden, enz.). Zwakke punten hierbij zijn de gegevens met betrekking tot de aanvoer en de teruggooi (o.m. als gevolg van mis- en onderrapportering) en de sleutels die gebruikt worden om de lengteverdelingen van de aanvoer en de teruggooi in leeftijdsverdelingen om te zetten (de zgn. "age-length keys" of ALKs). De uitgebreide datawervingsprogramma's ter ondersteuning van het Gemeenschappelijk Visserijbeleid, die sinds 2002 in uitvoering zijn in de Europese lidstaten, én de geplande samenwerking op het vlak van o.m. ALKs tussen de visserij-instituten rond de Noordzee, moeten op termijn leiden tot een gevoelige kwaliteitsverbetering van deze basisgegevens (Redant & Demaré, 2005). In sommige jaren kan het gebeuren dat de bevoegde expertencolleges beslissen om voor bepaalde visstocks geen analytische evaluaties uit te voeren (bvb. omdat essentiële basisgegevens ontbreken of als onvoldoende betrouwbaar aanzien worden, omdat vangstanalyses en visserijonafhankelijke surveys tegenstrijdige signalen geven, enz.). Om te vermijden dat de indicator op een wisselend aantal stocks gebaseerd zou zijn (en dus bizarre sprongen zou maken door het tijdelijk wegvallen van één of meerdere stocks), werd in dergelijke gevallen verondersteld dat de toestand van de niet-geëvalueerde stocks dezelfde was als het jaar voordien, tenzij er sterke, indirecte aanwijzingen zijn dat de situatie sindsdien ingrijpend veranderd is. Het onmiskenbare voordeel van limiet- en streefwaarden is dat de beleidsverantwoordelijken een duidelijk beeld hebben van de situatie waarin een stock verkeert in verhouding tot de na te streven situatie, én van de stappen die kunnen / moeten genomen worden om de na te streven situatie te bereiken.

10 De gegevens zijn bij de bevoegde diensten gratis beschikbaar (doorgaans in de vorm van Engelstalige rapporten, al dan niet in elektronisch formaat). 5 REFERENTIES DPSCD (1995): Sustainability indicators. Extract from a report of the Department for Policy Coordination and Sustainable Development (DPSCD), United Nations Division for Sustainable Development, 5 pp. Europese Commissie (2001): Biodiversity Action Plan for Fisheries. Communication from the Commission to the Council and the European Parliament, COM , 36 pp. Peronaci, M. (2001): Marine and coastal environment annual topic update European Environment Agency Topic Report, no. 11, 35 pp. Redant, F. & Demaré, W. (2005): Betere data voor betere beheersadviezen. In: Referatenboek bij de studiedag "In het oog van de storm: de Vlaamse zeevisserij op de drempel van de 21e eeuw", Knokke-Heist, 17 maart Redant F., Luyssaert, S., Mees, J. & Seys, J. (Eds). VLIZ Special Publication, no. 21, STECF (2004): Ad hoc expert group on indicators of environmental integration for the Common Fisheries Policy, Brussels, October Commission Staff Working Paper, SEC , 16 pp. Vanhee, W. & Demaré, W. (2005): Visserijadvies gebaseerd op een meersoortenbenadering: geen modegril maar bittere noodzaak. In: Referatenboek bij de studiedag "In het oog van de storm: de Vlaamse zeevisserij op de drempel van de 21e eeuw", Knokke-Heist, 17 maart Redant F., Luyssaert, S., Mees, J. & Seys, J. (Eds). VLIZ Special Publication, no. 21,