De grammatica van les 17

Transcriptie

1 De grammatica van les 17 De coniunctivus in de hoofdzin streefzinnen (ne): zinnen waarin aangegeven wordt dat iets bereikt wil worden: aansporing adhortativus laten verbod prohibitivus moeten wens optativus mogen zegzinnen (non): zinnen, waarin gewoon een mededeling gedaan wordt, al dan niet met zekerheid. twijfel dubitativus in vragen moeten/zullen mogelijkheid potentialis wel zullen irreële situatie irrealis zou Adhortativus: ontkenning:ne vertaling: laten Rem publicam restituamus! Laten we de republiek herstellen! Prohibitivus (verbod): coni. perf. of praesens 2e persoon: ne Ne eum audias! Laat jij niet naar hem luisteren/je moet niet naar hem luisteren! Optativus (wens): ne 1. reële (vervulbaar geachte)wens: coniunctivus praesentis vaak met het woordje utinam (och) ingeleid Ita me dei adiuvent. Zo waarlijk mogen de goden mij helpen Utinam dei nos iuvent. Och, mogen de goden ons helpen 2. irreële (onvervulbaar geachte) wens: ingeleid door utinam Utinam amicus noster hic adesset Och, mocht onze vriend hier aanwezig zijn/waas onze vriend hier maar aanwezig. 460

2 irreële wens van het heden: coniunctivus imperfecti gebruikt (Och, imperfectum maar..). irreële wens van het verleden: coniunctivus plusquamperfecti (Och, had/was maar ge...) Utinam Caesar Brutum necavisset. Ach, had Caesar Brutus maar gedood. Dubitativus (van twijfel): in een vraagzin, non van het heden: coniunctivus praesens (zullen/moeten) Romam eamus an hic maneamus? Moeten we naar Rome gaan of hier blijven? dubitativus van het verleden: coni. imperfecti (moest/zou) Quid facerem? Wat moest ik doen? Potentialis: non geeft een mogelijke, of waarschijnlijke handeling of gebeurtenis en bescheiden mening weer. 1. potentialis van het heden: coniunctivus praesentis/perfecti Quis hoc dubitet! Wie zou hieraan kunnen twijfelen! Wie zal hieraan wel twijfelen? Wie kan hieraan twijfelen? Vaak wordt de potentialis voorafgegaan door een si-zin: Si Marcus aeger sit, domi maneat. Stel dat/als Marcus ziek is, zal hij wel thuis blijven. 2. potentialis van het verleden: de coniunctivus imperfecti meestal 2e s. in versteende uitdrukkingen gebruikt. Videres/dicere, pitares Romam a Gallis occupatam esse. Je had kunnen zien/zeggen/denken dat Rome door de Galliërs bezet was. 461

3 Plaatsbepalingen De locativus/de genitivus locativus: i. Deze locativus komt voor in de volgende gevallen: bij namen van steden en kleine eilanden van de 1 e en 2 e declinatie singularis: Romae/ Corinthi/Deli sum. Ik ben in Rome, Corinthe, op Delos Carthagini te Carthago (ondanks het feit dat Carthago van d 3 e is) ruri op het platteland, domi thuis, belli in oorlog In alle andere gevallen gebruik je bij namen van plaatsen en kleine eilanden de ablativus loci zonder het voorzetsel in. Delphis, Athenis te Delphi, te Athene Carthagine te Carthago (naast de locativus) De ablativus separativus: ablativus van scheiding zonder voorzetsel: vanaf Roma, Athenis, Delo, Carthagine venio. Ik kom van Rome/Athene/Carthago Domo, rure venio. Ik kom van huis/het land. De accusativus regionis/van richting: naar. In dezelfde gevallen als hierboven gebruik je alleen de accusativus om aan te geven dat je ergens naartoe gaat. Romam, Delphos, Carthaginem eo. Ik ga naar Rome/Delphi/Carthago. Domum, rus eo. Ik ga naar huis/het land. NB: 1. Bij bijstellingen bij deze plaatsbepalingen gebruikt men wel een prepositie: Romam, ad urbem aeternam naar Rome, de eeuwige stad Roma, ex urbe aeterna vanuit Rome, de eeuwige stad Romae, in urbe aeterna in Rome de eeuwige stad 2. bij de ablativus separativus wordt wel een voorzetsel gebruikt bij vertrek uit de buurt van de plaats en niet uit de plaats zelf Abeo a Roma. Ik vertrek uitde omtrek van Rome. in geval van tegenstellingen A Roma in castra eo. Ik ga van Rome naar het kamp. bij longe en procul Procul a Roma sum. Ik ben ver van Rome 3. bij de woorden locus en totus in de ablativus loci gebruik men normaal geen in. Toto orbe terrarum homines vivunt. Op de hele wereld leven mensen. 462

4 Het gerundivum: de stam van het praesens +(e)ndus/a/um. Het wordt dan verbogen als bonus/a/um. laudare laudandus geprezen moetende worden, prijzenswaardig videre videndus gezien moetende worden, zienswaardig regere regendus bestuurd moetende worden, besturenswaardig audire audiendus gehoord moetende worden, horenswaardig capere capiendus genomen moetende worden, nemenswaardig Gebruik. 1. als naamwoordelijk deel + esse: moeten worden. Hannibal timendus est. Hannibal moet gevreesd worden. Door wie er gevreesd moet worden wordt aangegeven door een dativus van de handelende persoon/auctoris: Hannibal Romanis timendus est. Hannibal moet door de Romeinen gevreesd worden. gerundivum + esse + ontkenning of vix : kunnen/hoeven worden. Hannibal vix/non Romanis timendus est. Hannibal hoeft niet/nauwelijks door de Romeinen gevreesd te worden. 2. als bijvoeglijke bepaling. laudandus vir een prijzenswaardige man, een man die geprezen moet worden. Meestal wordt het gerundivum dominant gebruikt: nadruk op het het werkwoord in het gerundivum. Vertaling: naamval het + infinitivus - van + het naamwoord. Voorbeelden: genitivus: cupidus + gen. begerig naar: Cupidus Hannibalis vincendi sum. ik ben verlangend naar het overwinnen van H. Ik verlang ernaar H te overwinnen gen. + causa/gratia wegens: Gentis Romanae vincendae causa Hannibal Alpes transiit. Wegens het overwinnen van de Romeinen is Hannibal de Alpen overgetrokken. Hannibal is de Alpen overgetrokken om de Romeinen te overwinnen. 463

5 464 ablativus: Sociis oppugnandis Hannibal Romanos vincere vult. Door het aanvallen van de bondgenoten/door de bondgenoten aan te vallen wil Hannibal de Romeinen overwinnen. accusativus: Ad Romanos vincendos in Italiam venit. Hij is naar Italië gekomen naar het overwinnen van de R/om de R te overwinnen. Bij werkwoorden als dare, permittere, curare: Eis captivos custodiendos dedit. Hij heeft het bewaken van de gevangenen aan hen gegeven/opgedragen. Hij heeft hen opgedragen de gevangenen te bewaken Urbem muniendam curat. Hij zorgt voor het/hij laat de stad versterken Villam aedificandam locat. Hij besteed het bouwen van een landhuis aan. Hij laat.. dativus: praeesse + dativus aan het hoofd staan van Castris defendendis praeest. Hij staat aan het hoofd van het verdedigen van het kamp. dativus finalis/van doel: tot om: creat dictatorem rei publicae servandae. Hij stelt een dictator aan om de staat te reddden.