Datum van inontvangstneming : 08/11/2016

Transcriptie

1 Datum van inontvangstneming : 08/11/2016

2 Samenvatting C-517/16-1 Zaak C-517/16 Samenvatting van het verzoek om een prejudiciële beslissing overeenkomstig artikel 98, lid 1, van het Reglement voor de procesvoering van het Hof Datum van ontvangst: 4 oktober 2016 Verwijzende rechter: Sąd Apelacyjny w Gdańsku (Polen) Datum van de verwijzingsbeslissing: Verzoekende partij: 20 september 2016 Verwerende partij: Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Gdańsku Voorwerp van de procedure in het hoofdgeding Coördinatie van socialezekerheidsstelsels; uitkeringen bij ouderdom; recht op een brugpensioen Voorwerp en rechtsgrondslag van het prejudiciële verzoek Kwalificatie van een brugpensioen in het licht van verordening nr. 883/2004 Prejudiciële vragen 1) Kan de kwalificatie van een bepaalde prestatie als behorende tot een concrete, in artikel 3 van verordening (EG) nr. 883/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 29 april 2004 betreffende de coördinatie van de socialezekerheidsstelsels genoemde tak van sociale zekerheid in de verklaring van een lidstaat krachtens artikel 9 van deze verordening worden getoetst door een nationale overheidsdienst of rechterlijke instantie? NL

3 SAMENVATTING VAN HET VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING ZAAK C-517/16 2) Is een brugpensioen als bedoeld in de Ustawa o emeryturach pomostowych (Dz. U. 2015, volgnr. 965, zoals nadien gewijzigd) van 19 december 2008 een uitkering bij ouderdom in de zin van artikel 3, lid 1, onder d), van verordening nr. 883/2004? 3) Wordt bij uitsluiting van de regel van de samentelling van tijdvakken van verzekering (artikel 66 en overweging 33 van verordening nr. 883/2004) voor uitkeringen bij vervroegde uittreding de beschermingsfunctie op het gebied van de sociale zekerheid die volgt uit artikel 48, [aanhef en] onder a), van [...] het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie [...] verwezenlijkt? Aangevoerde bepalingen van Unierecht Artikel 48 VWEU; overweging 33, artikelen 1, 3, 6, 9 en 66 van verordening (EG) nr. 883/2004 van het Europees Parlement en de Raad Aangevoerde bepalingen van nationaal recht Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (wet van 19 december 2008 betreffende brugpensioenen; hierna: wet betreffende brugpensioenen ) Artikel 3 1. Werkzaamheden verricht onder bijzondere omstandigheden zijn werkzaamheden verbonden met risicofactoren die bij voortschrijdende leeftijd met een hoge mate van waarschijnlijkheid kunnen leiden tot chronische gezondheidsklachten en die worden verricht onder bijzondere arbeidsomstandigheden, bepaald door natuurkrachten of technologische processen, die ondanks de toepassing van technische, organisatorische en medische preventiemiddelen vereisten aan werknemers stellen die hun mogelijkheden (die als gevolg van het proces van veroudering vóór het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd beperkt zijn) in die mate te boven gaan dat hun werk in de tot dan toe door hen vervulde functie bemoeilijkt wordt; een lijst van werkzaamheden verricht onder bijzondere omstandigheden is opgenomen in bijlage 1 bij de wet. [...] 3. Werkzaamheden van bijzondere aard zijn werkzaamheden die een bijzondere verantwoordelijkheid of een bijzondere lichamelijke en geestelijke gesteldheid vergen en die vóór het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd als gevolg van een door veroudering verslechterende lichamelijke en geestelijke gesteldheid minder goed kunnen worden uitgevoerd op een wijze die de openbare veiligheid (waaronder begrepen de gezondheid en het leven van derden) niet in 2

4 gevaar brengt; een lijst van werkzaamheden van bijzondere aard is opgenomen in bijlage 2 bij de wet. Artikel 4 Met inachtneming van de artikelen 5 tot en met 12 heeft een werknemer die voldoet aan alle hiernavolgende voorwaarden recht op een brugpensioen: 1) de werknemer is geboren na 31 december 1948; 2) de werknemer heeft gedurende ten minste 15 jaar werkzaamheden onder bijzondere omstandigheden of van bijzondere aard verricht; 3) de werknemer heeft een leeftijd bereikt van ten minste 55 jaar voor vrouwen en ten minste 60 jaar voor mannen; 4) het bijdragetijdvak en bijdragevrije tijdvak vastgesteld volgens de regels van de artikelen 5 tot en met 9 en artikel 11 van de Ustawa o emeryturach i rentach z FUS [Fundusz Ubezpieczeń Społecznych] van de werknemer bedraagt ten minste 20 jaar voor vrouwen en ten minste 25 jaar voor mannen; 5) de werknemer heeft vóór 1 januari 1999 werkzaamheden onder bijzondere omstandigheden of werkzaamheden van bijzondere aard in de zin van artikel 3, leden 1 en 3, of de artikelen 32 en 33 van de Ustawa o emeryturach i rentach z FUS verricht; 6) de werknemer heeft na 31 december 2008 werkzaamheden onder bijzondere omstandigheden of werkzaamheden van bijzondere aard in de zin van artikel 3, leden 1 en 3, verricht; 7) de arbeidsverhouding van de werknemer is ontbonden. Artikel 8 Een werkende die werkzaamheden verricht onder bijzondere omstandigheden als genoemd in de punten 20, 22 en 32 van bijlage 1 bij de wet en voldoet aan de voorwaarden in artikel 4, punten 1 en 4 tot en met 7, verwerft een recht op een brugpensioen indien hij: 1) de leeftijd van ten minste 50 jaar voor vrouwen en ten minste 55 jaar voor mannen heeft bereikt; 2) een tijdvak van werkzaamheden verricht onder bijzondere omstandigheden als genoemd in de punten 20, 22 en 32 van bijlage 1 bij de wet van ten minste 10 jaar heeft vervuld. Artikel 16 3

5 SAMENVATTING VAN HET VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING ZAAK C-517/16 Het recht op brugpensioen gaat teniet met ingang van de dag: 1) voorafgaand aan de dag waarop de rechthebbende een recht op een ouderdomspensioen verwerft dat is vastgesteld bij besluit van de dienst sociale voorzieningen of een andere dienst voor pensioenen en sociale voorzieningen die in bijzondere bepalingen is aangewezen; 2) waarop de rechthebbende de in artikel 24, leden 1 bis en 1 ter, van de Ustawa o emeryturach i rentach z FUS genoemde pensioengerechtigde leeftijd bereikt, indien de rechthebbende geen recht heeft op een ouderdomspensioen dat wordt vastgesteld bij besluit van de dienst sociale voorzieningen of een andere dienst voor pensioenen en sociale voorzieningen die in bijzondere bepalingen is aangewezen; 3) van overlijden van de rechthebbende. Bijlage 1 4 LIJST VAN WERKZAAMHEDEN VERRICHT ONDER BIJZONDERE OMSTANDIGHEDEN Nr Werkzaamheden op zeeschepen. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych [ustawa emerytalna] [wet van 17 december 1998 inzake pensioenen en socialezekerheidsuitkeringen uit het fonds sociale zekerheid (hierna: pensioenwet )] Artikel 6 1. Bijdragetijdvakken zijn: 1) tijdvakken van verzekering; [...] 2. Als bijdragetijdvakken worden tevens beschouwd de volgende tijdvakken voorafgaand aan 15 november 1991 waarvoor een socialezekerheidsbijdrage is betaald of waarvoor geen verplichting bestond socialezekerheidsbijdragen te betalen: 1) tijdvakken van werkzaamheden in loondienst na het bereiken van de leeftijd van 15 jaar: [...] d) van Poolse staatsburgers in het buitenland bij andere buitenlandse werknemers, indien tijdens het tijdvak van werkzaamheden in het buitenland socialezekerheidsbijdragen zijn betaald in Polen [...].

6 Korte uiteenzetting van de feiten en de procedure in het hoofdgeding 1 geboren op 1 januari 1951, heeft op 12 juni 2013 bij de Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział Oddział w Gdańsku (fonds sociale zekerheid, vestiging Gdansk; hierna: ZUS ) een brugpensioen aangevraagd. 2 Bij besluit van 31 juli 2013 heeft de ZUS geweigerd een recht op een brugpensioen toe te kennen op grond dat hij niet had aangetoond dat hij op 1 januari jaar werkzaamheden onder bijzondere omstandigheden of van bijzondere aard had verricht in de zin van artikel 3, leden 1 en 3, van de wet betreffende brugpensioenen, en evenmin dat hij het wettelijk voorgeschreven bijdragetijdvak en bijdragevrije tijdvak van 25 jaar heeft vervuld. In de motivering van dit besluit is overwogen dat onder meer tijdvakken van werkzaamheden in het buitenland niet in aanmerking zijn genomen, omdat bij de vaststelling van een recht en de berekening van de hoogte van een brugpensioen tijdvakken van verzekering in het buitenland niet worden meegeteld. 3 is tegen dit besluit opgekomen bij de Sąd Okręgowy (rechter in eerste aanleg). Hij heeft daarbij onder meer de vaststelling betwist dat hij niet aan alle voorwaarden voor de verwerving van een recht op een brugpensioen voldoet en heeft gevorderd dat, onder meer, tijdvakken van werkzaamheden in Noorwegen en Duitsland worden meegeteld voor het algemene tijdvak van verzekering. In de tijdvakken van 5 november 2005 tot en met 31 december 2005 en van 1 januari 2006 tot en met 21 april 2006 heeft hij als tweede monteur op een schip in Duitsland gewerkt. Gedurende dit tijdvak heeft hij bijdragen betaald aan een Duitse socialezekerheidsinstelling. Gedurende het tijdvak van 1 januari 2006 tot en met 31 december 2011 was als senior monteur (lid van de bemanning) in loondienst op een schip in Noorwegen. Gedurende dit tijdvak heeft hij bijdragen betaald aan een Noorse socialezekerheidsinstelling. 4 Bij uitspraak van 28 januari 2015 heeft de Sąd Okręgowy w Gdańsku (rechter in eerste aanleg Gdansk) het beroep verworpen. Het beroep had betrekking op twee punten, namelijk de vraag of had voldaan aan het vereiste aan te tonen dat hij gedurende 15 jaar werkzaamheden onder bijzondere omstandigheden had verricht in de zin van de wet betreffende brugpensioenen, en de vraag of hij een algemeen tijdvak van verzekering van 25 jaar had vervuld. Naar het oordeel van de Sąd Okręgowy heeft de verzekerde het vereiste tijdvak van 15 jaar van werkzaamheden verricht onder bijzondere omstandigheden aangetoond. Met betrekking tot de voorwaarde van een algemeen tijdvak van verzekering van 25 jaar heeft deze rechter vastgesteld dat de tijdvakken van werkzaamheden van de verzekerde buiten Polen in aanmerking genomen zouden kunnen worden voor de vaststelling van het recht op een brugpensioen, mits zij worden erkend als bijdragetijdvakken in de zin van artikel 6, lid 1, punt 1, of artikel 6, lid 2, punt 1, onder d), van de pensioenwet. De tijdvakken in loondienst van de verzekerde in het buitenland bij buitenlandse werknemers leveren bijdragetijdvakken op indien socialezekerheidsbijdragen zijn betaald in Polen. Aangezien verzoeker voor de 5

7 SAMENVATTING VAN HET VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING ZAAK C-517/16 litigieuze tijdvakken geen bijdragen heeft betaald in Polen, maar enkel in derde landen (Duitsland en Noorwegen), leveren deze tijdvakken geen bijdragetijdvakken in de zin van de pensioenwet op. 5 Naar het oordeel van de Sąd Okręgowy vallen brugpensioenen niet binnen de werkingssfeer van de verordeningen nr. 1408/71 en nr. 883/2004. Verordening nr. 883/2004 is ingevolge artikel 3, lid 1, ervan namelijk van toepassing op alle wetgeving met betrekking tot de daarin genoemde takken van sociale zekerheid, waaronder het brugpensioen niet wordt genoemd. Het brugpensioen vormt geen uitkering bij ouderdom, aangezien het recht op een uitkering bij ouderdom wordt verworven met het bereiken van de leeftijd waarop het recht op staken van het verrichten van werkzaamheden ontstaat en het mogelijk wordt een ouderdomspensioen te ontvangen. Een uitkering bij ouderdom verschilt van de andere categorieën uitkeringen die ook kunnen worden toegekend uit hoofde van het bereiken van een bepaalde leeftijd of een bepaald tijdvak van werkzaamheden doordat het verrichten van werkzaamheden vrijwillig wordt gestaakt. Ook al kan een brugpensioen worden toegekend na vervullen van enkele voorwaarden, waaronder het bereiken van een bepaalde leeftijd en het aantonen van een bepaald tijdvak van verzekering, dit brugpensioen heeft een specifiek rechtskarakter: het is louter een overgangsuitkering, namelijk voor het tijdvak tussen werk en eigenlijk pensioen, die wordt toegekend met het oog op het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd, zoals de naam al zegt. Daarvoor spreekt het feit dat in artikel 16 van de wet betreffende brugpensioenen is bepaald dat het recht op een brugpensioen niet enkel tenietgaat met ingang van de dag van overlijden van de rechthebbende, maar ook op de dag voorafgaand aan de dag waarop deze het recht op een ouderdomspensioen (uitkering bij ouderdom) verwerft, indien de rechthebbende geen recht heeft op een pensioen vastgesteld bij besluit van de ZUS. In verband daarmee heeft de Sąd Okręgowy geoordeeld dat buitenlandse tijdvakken van verzekering bij de vaststelling van het recht op een brugpensioen niet in aanmerking worden genomen, aangezien een brugpensioen geen uitkering bij ouderdom is. 6 heeft hoger beroep ingesteld tegen deze uitspraak, deze in haar geheel betwist en gevorderd dat hem een brugpensioen wordt toegekend. voert onder meer aan dat de Sąd Okręgowy het Unierecht onjuist heeft toegepast en verordening nr. 883/2004 onjuist heeft uitgelegd. Volgens hem heeft deze rechter ten onrechte aangenomen dat een tijdvak van werkzaamheden in loondienst in lidstaten van de Europese Unie in het geval van een brugpensioen niet kan worden meegeteld, hetgeen rechtstreeks heeft geleid tot de verwerping van zijn beroep. 7 De Sąd Apelacyjny (rechter in tweede aanleg) twijfelde of een brugpensioen een uitkering bij ouderdom is en dientengevolge of verordening nr. 883/2004 krachtens artikel 3, lid 1, onder d), ervan toepassing vindt bij de vaststelling van het recht op een brugpensioen. Daarop heeft hij zich met prejudiciële vragen tot het Hof van Justitie van de EU gewend. 6

8 Korte uiteenzetting van de motivering van de verwijzing 8 In verband met de eerste vraag merkt de Sąd Apelacyjny op dat Polen een verklaring krachtens artikel 9 van verordening nr. 883/2004 heeft afgelegd, waarin is vastgesteld dat verordening nr. 883/2004 van toepassing is op de in de verklaring genoemde regelingen vanaf 1 mei 2010 en dat overeenkomstig punt II), 9), van de verklaring onder meer een brugpensioen als uitkering bij vervroegde uittreding in de zin van artikel 3, lid 1, onder i), van deze verordening wordt beschouwd. De Sąd Apelacyjny twijfelt echter of deze kwalificatie bindend is. Deze rechter beroept zich op de arresten van het Hof van Justitie Van der Veen, 100/63; Dingemans, 24/64; Fossi, 79/76; Beerens, 35/77; Snares, C-20/96; Partridge, C-297/96; Bronzino, C-228/88, en Gatto, C-12/89. 9 Volgens de Sąd Apelacyjny heeft het Hof van Justitie zich tot nog toe niet rechtstreeks gebogen over de vraag hoe te handelen in een situatie waarin een lidstaat een verklaring heeft afgelegd, maar de daarin genoemde uitkering ten onrechte onder een bepaalde tak van sociale zekerheid is gebracht. 10 Met betrekking tot de tweede en de derde vraag meent de Sąd Apelacyjny dat een bevestigend antwoord op de eerste vraag betekent dat in deze zaak de regel van de samentelling van de tijdvakken van verzekering mag worden toegepast (artikel 6 van de verordening). Deze mogelijkheid zou echter uitgesloten zijn in geval van kwalificatie van het brugpensioen als uitkering bij vervroegde uittreding in de zin van artikel 3, lid 1, onder i). Indien de eerste vraag ontkennend wordt beantwoord, rijst het probleem of de uitsluiting van de regel van de samentelling van tijdvakken van verzekering (artikel 66 en overweging 33 van verordening nr. 883/2004) voor uitkeringen bij vervroegde uittreding de beschermingsfunctie op het gebied van de sociale zekerheid verwezenlijkt die volgt uit artikel 48, aanhef en onder a), VWEU. 11 Een brugpensioen behoort zonder twijfel niet tot de uitkeringen die worden genoemd in artikel 3, lid 1, onder h), en artikel 3, lid 5, van verordening nr. 883/2004. Het is ook niet uitgesloten van de coördinatie door de Unie krachtens bijlage XI (artikel 3, lid 2, van deze verordening). De twijfels hebben echter betrekking op de kwalificatie van het brugpensioen als een concrete categorie uitkeringen in de zin van artikel 3, lid 1, onder d) of i), van verordening nr. 883/ Het probleem van uitkeringen toegekend vóór het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd is in de rechtspraak van het Hof van Justitie aan de orde geweest, waarbij de geschillen over de materiële werkingssfeer erom draaiden of de betrokken uitkeringen uitkeringen bij ouderdom waren of uitkeringen toegekend vanwege de situatie op de arbeidsmarkt, en dus of zij überhaupt konden worden erkend als socialezekerheidsuitkeringen die onder de coördinatie van de Unie vallen (arresten Valentini, 171/82, en Otte, C-25/95). In het arrest Otte werd geoordeeld dat de aard en het doel van de betrokken uitkering 7

9 SAMENVATTING VAN HET VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING ZAAK C-517/16 en de regels voor de toekenning ervan van wezenlijk belang zijn: het ontbreken van financiering door bijdragen, de beperkte periode van ontvangst, het ontbreken van een aanspraak op uitbetaling en het tenietgaan van het recht op de uitkering bij overlijden van de rechthebbende zonder recht op een nabestaandenuitkering uit dien hoofde, enerzijds, en de omstandigheid dat de uitkering ertoe strekt een doel te verwezenlijken dat met de situatie op de arbeidsmarkt samenhangt, maar de begunstigde zich niet ter beschikking van de arbeidsmarkt hoeft te houden, anderzijds, leiden ertoe dat de uitkering noch een uitkering bij ouderdom, noch een werkloosheidsuitkering is, maar een typische uitkering bij vervroegde uittreding, die destijds niet onder de coördinatie van de Unie viel. 13 Tegen de achtergrond van de zaken over uitkeringen bij ouderdom is echter niet de kwestie onderzocht die zou worden beslecht met de beslissing dat de uitkering zonder twijfel tot de socialezekerheidsuitkeringen behoort, maar er bestaat twijfel of zij correct onder een concrete categorie uitkeringen van artikel 3, lid 1, van verordening nr. 883/2004 is gebracht. 14 Uit de definitie in artikel 1, onder x), van verordening nr. 883/2004 volgt dat de vervroegde ouderdomsuitkering wordt onderscheiden van typische uitkeringen bij ouderdom als een ouderdomspensioen, vervroegd ouderdomspensioen en de uitkering bij vervroegde uittreding. De criteria om de vervroegde ouderdomsuitkering te onderscheiden van de uitkering bij vervroegde uittreding zijn echter niet eenduidig en wekken twijfel, namelijk hoe een brugpensioen moet worden gekwalificeerd. Het principiële verschil tussen de uitkering bij vervroegde uittreding en de vervroegde ouderdomsuitkering is volgens de rechter dat beide weliswaar worden toegekend wegens het bereiken van een bepaalde leeftijd, de uitkering bij vervroegde uittreding wordt daarnaast echter toegekend wegens de situatie op de arbeidsmarkt, de vervroegde ouderdomsuitkering daarentegen bij vervulling van bepaalde voorwaarden door de aanvrager (in het geval van een brugpensioen: een voldoende lang tijdvak van werkzaamheden verricht onder bijzondere omstandigheden of van bijzondere aard). Deze laatste uitkering houdt dus geen verband met de situatie op de arbeidsmarkt. Met inachtneming van de kenmerken en regels voor toekenning zou het brugpensioen derhalve beschouwd kunnen worden als een vervroegde ouderdomsuitkering en dus als een soort ouderdomspensioen met een lagere pensioengerechtigde leeftijd. Uit hoofde van de volgende gezichtspunten zou het brugpensioen als vervroegde ouderdomsuitkering kunnen worden gekwalificeerd, zodat de voorschriften voor de coördinatie van socialezekerheidsstelsels van toepassing zouden zijn: in artikel 3, lid 5, van verordening nr. 883/2004 is aangegeven welke prestaties niet onder de coördinatie zijn begrepen en brugpensioenen worden hierin niet genoemd; bijlage XI bij verordening nr. 883/2004 bevat bijzondere bepalingen voor de toepassing van de wetgeving van de lidstaten (artikel 51, lid 3, artikel 56, lid 1, en artikel 83), maar Polen wordt in deze bijlage niet genoemd; 8

10 de verwerving van het recht op een brugpensioen hangt er niet van af of de verzekerde zich ter beschikking van de arbeidsmarkt houdt; in de toelichting bij het ontwerp van de wet betreffende brugpensioenen is onder meer uiteengezet dat personen die werkzaamheden onder bijzondere omstandigheden of van bijzondere aard verrichten, in plaats van een recht om vervroegd met pensioen te gaan, een recht op een uitkering uit hoofde van de wet betreffende brugpensioenen hebben; de verschillen tussen de voorwaarden waaraan de aanvrager van een brugpensioen moet voldoen en de vereisten voor de verwerving van een recht op pensioen op lagere leeftijd uit hoofde van werkzaamheden verricht onder bijzondere omstandigheden of van bijzondere aard zijn in wezen terug te voeren tot de lijsten van werkzaamheden verricht onder bijzondere omstandigheden of van bijzondere aard die zijn beschreven in respectievelijk de bijlagen 1 en 2 bij de wet betreffende brugpensioenen, en in de lijsten A en B die als bijlagen zijn gehecht aan de verordening van de ministerraad van 7 februari 1983 betreffende de pensioengerechtigde leeftijd van werknemers die werkzaamheden onder bijzondere omstandigheden of van bijzondere aard verrichten. Voorts is bij aanvraag van een brugpensioen vereist dat de arbeidsverhouding is ontbonden; in de artikelen 18, 19 en 20 van de wet betreffende brugpensioenen is een recht op een toelage voor persoonlijke assistentie, een nabestaandenpensioen en een toelage voor begrafeniskosten neergelegd op basis van regels die in de pensioenwet zijn neergelegd; overeenkomstig artikel 14, lid 3, van de wet betreffende brugpensioenen kan een brugpensioen niet lager zijn dan het in artikel 85 van de pensioenwet bedoelde minimumpensioen. 15 In verband met de erkenning van de uitkering als socialezekerheidsuitkering die binnen de materiële werkingssfeer van verordening nr. 1408/71 valt, beroept de Sąd Apelacyjny zich op de arresten van het Hof Vigier, 70/80; Cole, 122/84, en Hoever en Zachow, C-245/94. Deze rechtspraak is volgens deze rechter van overeenkomstige toepassing op verordening nr. 883/ Met een antwoord op de gestelde vragen kan het geschil betreffende het brugpensioen van worden beslecht. Indien het tijdvak van werkzaamheden in het buitenland niet in aanmerking wordt genomen, voldoet hij niet aan alle noodzakelijke voorwaarden voor de verwerving van een recht op een brugpensioen, maar als dat tijdvak in aanmerking wordt genomen wel. 9