BIJLAGE TOELICHTING OP DE BRIEF FNV REACTIE REGEERAKKOORD 2017

Transcriptie

1 BIJLAGE TOELICHTING OP DE BRIEF FNV REACTIE REGEERAKKOORD 2017 Loonruimte voor iedereen De FNV heeft voor 2018 een looneis gesteld van 3,5 procent oplopend tot 5 procent voor de lager betaalden. Het doet ons deugd dat de steun voor een serieuze loonsverhoging niet alleen meer komt van instellingen als De Nederlandse Bank of het Centraal Planbureau, maar ook van minister-president Rutte en zelfs van de voorzitter van VNO-NCW Hans de Boer. Het gaat al jaren goed met de winstgevendheid van het bedrijfsleven en dat geldt ook voor het MKB. Het wordt tijd dat de werkenden daarvan hun deel krijgen. De overheid kan in haar rol van werkgever niet achterblijven. Ook het overheidspersoneel en de medewerkers in collectieve sectoren verdienen een serieuze loonstijging. In veel sectoren gaan we naar een krappe arbeidsmarkt en ook de overheid en de collectieve sectoren moeten aantrekkelijk blijven om voldoende personeel te kunnen aantrekken. Het CPB heeft in de ramingen van de overheidsfinanciën ingecalculeerd dat de lonen in de collectieve sectoren de loonstijgingen in de marktsector zullen volgen. We gaan ervan uit dat de regering dat geld zal gebruiken om het personeel in de collectieve sectoren zijn deel te geven en dat de loonontwikkeling van de eigen ambtenaren niet zal achterblijven. Op verschillende plaatsen politie, basisonderwijs wordt geld voor loonruimte gekoppeld aan versobering van bovenwettelijke regelingen. Die koppeling is een onaanvaardbare voorwaarde vooraf. De FNV wil dat er sprake zal zijn van open en reële onderhandelingen. Het gaat niet alleen om loonstijgingen. Op veel plaatsen moet de werkdruk worden aangepakt of kraken de organisaties, zoals bij de politie, de krijgsmacht en de Belastingdienst. Het is mooi dat stappen worden gezet, maar het kabinet lijkt niet te beseffen voor welke uitdaging men staat. Niet alleen in het basisonderwijs is sprake van te hoge werkdruk. Dat is in het hele onderwijs het geval. Na massale acties krijgt alleen het basisonderwijs er geld bij voor werkdruk, maar dat gaat in zulke kleine stapjes dat het de komende jaren niets oplost (10 miljoen euro in 2018 en pas aan het einde van de kabinetsperiode een substantieel bedrag). De krijgsmacht krijgt er 1,5 miljard bij, overigens zonder het personeel te noemen en dat terwijl sprake is van onderbezetting en daardoor hoge werkdruk. Door de structurele bezuinigingen op de politie in tijden van grote maatschappelijke en organisatorische veranderingen is er fors achterstallig onderhoud ontstaan op de personele sterkte, vakontwikkeling, middelen en innovaties. Er is veel meer nodig dan het geld dat nu is gereserveerd. De verpleeghuiszorg krijgt er 2 miljard bij, maar op de wijkverpleging en de ziekenhuiszorg worden onverantwoorde bezuinigingen ingeboekt. De FNV roept de politiek op om het arbeidsmarktvraagstuk en de kwaliteit van de publieke sectoren integraal te benaderen. Eerlijk stoppen met werken Mensen met lager betaalde banen, beginnen doorgaans jonger met werken, verrichten in verhouding vaker fysiek zwaar werk, leven gemiddeld korter in goede gezondheid en 1

2 hebben meestal niet de middelen om eerder te kunnen stoppen met werken. Voor collega s met hoger betaalde banen geldt precies het omgekeerde. Het kabinet negeert de luide roep uit de samenleving om deze schrijnende oneerlijkheid aan te pakken volkomen. Door de versnelde verhoging van de pensioenleeftijd en de afbouw van mogelijkheden voor vervroegde pensionering is afgelopen jaren juist het tegenovergestelde bereikt. Op de werkvloer ontstaat daarom steeds meer onvrede en onrust door de snel stijgende AOWleeftijd. Ook steeds meer werkgevers vragen hiervoor nu aandacht. De versnelde verhoging van de AOW-leeftijd was een crisismaatregel. Nu het economisch beter gaat met Nederland heeft deze maatregel geen enkele rechtvaardiging meer. De FNV heeft uw Kamer eerder een 11-puntenplan voor eerlijk stoppen met werken aangeboden, met als belangrijkste aandachtspunten: het onmiddellijk terugdraaien van de versnelde verhoging van de pensioenleeftijd, stoppen met de onhoudbare één-op-éénkoppeling van de AOW-leeftijd aan de stijgende levensverwachting, verhoging van de AOWuitkering, een flexibele AOW-leeftijd zonder fiscale boete op eerder pensioneren en met compensatie voor lagere inkomens en het faciliteren van aanvullende pensioenafspraken voor zwaar werk in cao s. De boete op vroegpensioen (RVU-heffing) moet daarvoor van de baan. De FNV roept de Tweede Kamer op om het beleid langs de lijnen van dat plan bij te stellen, te beginnen met het bevriezen van de AOW-leeftijd in De FNV wil een goed pensioen voor alle werkenden en gepensioneerden. Sinds begin jaren negentig is door kabinetten en sociale partners een beleid gevoerd om alle werknemers onder de tweede pijler pensioenopbouw te brengen. Dit beleid dreigt nu te worden uitgehold door de sterke groei van flexibele en zelfstandige arbeid, waarbij vaak onvoldoende aanvullend pensioen wordt opgebouwd. Het resultaat is concurrentie op arbeidscontract en toekomstige armoede onder ouderen. Het is dan ook een gemiste kans om het opbouwen van aanvullend pensioen niet als de standaard voor alle werkenden te introduceren. Het kabinet wil de doorsnee-opbouw afschaffen met compensatie voor alle generaties en wil komen tot een vlakke premie staffel voor alle leeftijden in de pensioenopbouw. Het regeerakkoord wil echter - net als de FNV - ook de verplichtstelling behouden. Deze verplichtstelling wordt in het huidige contract juridisch in belangrijke mate geschraagd door de doorsneeopbouw met een doorsneepremie en door een hoge mate van intergenerationele risicodeling (IGR). Als de doorsnee-opbouw zou worden uit gefaseerd, dan verbindt de FNV daaraan twee harde randvoorwaarden. 1. Behoud van intergenerationele risicodeling als basis voor een goed pensioenresultaat (zonder pech- en gelukgeneraties) en als stevige basis voor behoud van de huidige verplichtstelling. 2. Compensatie voor alle generaties die benadeeld worden door deze transitie. Wij willen dat deze compensatie hard is en haalbaar is voor alle generaties. Dat betekent dat de overheid moet meebetalen. 2

3 Het huidige contract is mede dankzij een te stringent financieel toetsingskader zeer rentegevoelig en daardoor niet berekend op het lage rentebeleid van de ECB. De FNV denkt daarom in SER-verband na over een nieuw pensioencontract dat een geïndexeerd pensioen beter mogelijk maakt. Het regeerakkoord meldt met belangstelling een gedragen voorstel van de SER tegemoet te zien, maar geeft daarbij een reeks essentiële onderdelen voor dat voorstel aan. Het kabinet lijkt de randvoorwaarden die de FNV voor een goede pensioenregeling heeft gesteld te onderschrijven: de verplichtstelling, collectieve uitvoering, solidariteit en risicodeling tussen generaties en fiscale ondersteuning door de overheid blijven gehandhaafd. Dit is ook noodzakelijk voor een goed pensioenresultaat voor werkenden en pensioengerechtigden van nu en in de toekomst. Sommige onderdelen - met name de zeer beperkende omschrijving van mogelijke buffers in het contract - lijken echter lastig te combineren met voldoende intergenerationele risicodeling en beperken de mogelijkheden om te kunnen sturen op een goed en evenwichtig pensioenresultaat zonder pech- en gelukgeneraties. Verder worden in het regeerakkoord openingen geboden om pensioengelden voor andere doeleinden in te zetten. De FNV is van mening dat pensioengeld voor pensioen bestemd moet blijven. Pensioen is bedoeld voor een levenslang inkomen voor de oude dag om zo armoede onder ouderen te voorkomen en niet om andere gaten (zoals een hypotheek) mee op te vullen. Op dit moment is dan ook nog niet duidelijk of een contract binnen de kaders die het regeerakkoord schetst aan onze randvoorwaarden kan voldoen en aantrekkelijk zal zijn voor fondsen om op over te stappen. Arbeidsmarkt De werkgelegenheid neemt weer toe, maar het betreft in hoofdzaak onzekere banen. Al vier op de tien werkenden heeft een onzeker arbeidscontract. Het gevolg is dat de inkomensontwikkeling voor grote groepen werkenden achterblijft en dat minder mensen zekerheid kunnen ontlenen aan de sociale zekerheid, de ontslagbescherming of de cao. De FNV wil dat de situatie op de Nederlandse arbeidsmarkt wordt genormaliseerd. Het vaste contract is het uitgangspunt met de bijbehorende bescherming. Flexibele en zelfstandige arbeid wordt ingezet waar de bedrijfsvoering dat logisch maakt en werkenden dat zelf willen. Alle werkenden zijn afdoende beschermd tegen de gevolgen van ziekte en bouwen aanvullend pensioen op. De doorgeslagen flexibilisering op de Nederlandse arbeidsmarkt is geen natuurverschijnsel. Het is uitgelokt door beleid dat het mogelijk maakt dat vaste, flexibele en zelfstandige arbeid tegen elkaar worden uitgespeeld. De flexibilisering is verder gestimuleerd door marktwerking en bezuinigingen die werkgevers ertoe aanzetten mensen zo goedkoop mogelijk voor zich te laten werken. Werkgevers kiezen te vaak voor flexibele of zelfstandige arbeid, niet omdat de bedrijfsvoering dat logisch maakt, maar omdat het goedkoper is en risico s kunnen worden afgewenteld op de werkenden en de samenleving. Het gevolg is een 3

4 race naar beneden in arbeid en inkomen. Als de race naar beneden is uitgelokt door beleid, kan het proces ook worden teruggedraaid. In de kern betekent dit dat flexibele arbeid duurder moet worden gemaakt en dat doorgeslagen marktwerking aan banden wordt gelegd. Het vorige kabinet heeft samen met sociale partners een begin gemaakt met het terugdringen van de flexibilisering. Het uitgangspunt in het regeerakkoord dat flexibilisering niet mag worden misbruikt om te concurreren op arbeidsvoorwaarden en niet ten koste mag gaan van de arbeidsmarktkansen van werkenden, deed even vermoeden dat het nieuwe kabinet verder wil op de ingeslagen weg. Helaas blijkt het tegendeel het geval. Het kabinet kiest ervoor genomen maatregelen zonder het afgesproken onderzoek naar reële knelpunten af te wachten, weer terug te draaien. De wensen van werkgevers ten aanzien van meer flexibiliteit en beperking van de ontslagbescherming worden zonder meer overgenomen. De klachten van werkgevers en tussenpersonen over de WWZ of de Wet DBA zijn meestal niet ingegeven door de wens om mensen meer zekerheid te kunnen bieden. In veel gevallen ging het erom dan men werd gedwarsboomd bij de inzet van flexibele arbeid ten koste van de werkenden. Het kabinet kiest voor aantasting van de bescherming van het vaste contract. De beperkingen die flexibele en zelfstandige arbeid worden opgelegd zijn bescheiden, zodat de concurrentie op arbeidscontracten er nauwelijks door zal afnemen. De zekerheid op de arbeidsmarkt zal kleiner worden, niet groter. De introductie van een meervoudige ontslaggrond zal het gemakkelijker maken werknemers op onvoldragen gronden te ontslaan. We keren terug naar de situatie waarbij werkgevers die hun huiswerk niet goed doen, zich toch gemakkelijk van werknemers kunnen ontdoen. De verhoging van de maximale transitievergoeding is te beperkt om altijd een billijke vergoeding toe te kennen. Zeker als we erbij bedenken dat de opbouw van de transitievergoeding wordt verlaagd en werkgevers scholingskosten kunnen verrekenen met de vergoeding. Juist door de duidelijkheid die de WWZ biedt, verloopt een groot deel van de ontslagen momenteel via een beëindigingsovereenkomst zonder tussenkomst van de rechter. De maatregelen vergroten de onduidelijkheid en zullen ertoe leiden dat de juridisering van het ontslag weer zal toenemen. Het ontgaat de FNV hoe de aanpassing van de ketenbepaling werkgevers ertoe kan verleiden vaker een vast contract aan te bieden. Het gevolg is namelijk dat het voor werkgevers alleen maar aantrekkelijker wordt om een werknemer in een draaideur van tijdelijke contracten gevangen te houden. De wettelijke proeftijd wordt verlengd van drie naar vijf maanden. Deze maatregelen zijn regelrechte bijdragen aan het verder uit de hand lopen van de flexibilisering op de arbeidsmarkt. De FNV vindt het een goede zaak dat payrollwerknemers worden uitgesloten van het soepele arbeidsrechtelijke uitzendregime en dezelfde arbeidsvoorwaarden moeten krijgen als vaste werknemers. Het regeerakkoord blijft echter vaag hoe dit gerealiseerd moet worden. De FNV heeft al langer gepleit voor aanpassing van de wet door het opnemen van de allocatiefunctie in de definitie van de uitzendovereenkomst. Hierdoor zal duidelijk 4

5 worden dat alleen uitleners die daadwerkelijk en actief vraag en aanbod op de arbeidsmarkt bij elkaar brengen, gebruik kunnen maken van het versoepelde arbeidsrechtelijke regime. Dat regime is niet bedoeld voor payrollwerkgevers. Veel constructies waar misbruik van wordt gemaakt, worden niet eens genoemd. Maak de kosten van flexibele arbeid reëler door loondefinitie en loonelementen in de Wet Allocatie Arbeidskrachten Door Intermediairs (WAADI) te benoemen. Contracting wordt in de praktijk gebruikt voor het ontlopen van verantwoordelijkheden en de cao. Regel gelijke beloning of verbied contracting. De FNV ondersteunt het voorstel om de transitievergoeding al vanaf dag één te laten ingaan. Een veel effectiever instrument om flexibele arbeid duurder te maken is premiedifferentiatie naar type arbeidscontract: een lage premie voor een vast contract, een hoge voor een tijdelijk contract. De premies die voor flexibele arbeid worden betaald, staan nog altijd niet in verhouding tot het veel grotere beroep dat werknemers met flexibele contracten op de sociale zekerheid moeten doen. In het kabinetsvoorstel komt de WWpremie naar type contract in plaats van de sectoraal gedifferentieerde premie. Dat is jammer, want juist de sectoraal gedifferentieerde premie noopt tot een sectorale aanpak ter preventie van de werkloosheid. De premiedifferentiatie naar type contract zou wat FNV betreft binnen de sectoraal gedifferentieerde premie moeten worden vastgesteld. Elders wordt over premiedifferentiatie naar arbeidscontract niet gesproken. Dat is een gemiste kans. Daarnaast moeten vaste nul-uren en min-max contracten onder de hoge premie vallen omdat zij naar hun aard vergelijkbaar zijn met tijdelijke contracten. De aanpak van de permanente beschikbaarheid bij nulurencontracten wordt niet effectief ingevuld. Uiteindelijk is het de werknemer die het werk moet weigeren en dat terwijl die werknemer door de aard van zijn contract toch al in een kwetsbare positie verkeert. Dat zal niet gemakkelijk gebeuren. Het lijkt het kabinet te ontbreken aan het besef dat juist mensen met een zwakke positie op de arbeidsmarkt niet gemakkelijk hun recht kunnen halen als ze dat niet automatisch krijgen maar daarvoor de werkgever moeten aanspreken. In het kader van het gelijk speelveld binnen Europa dringt het kabinet bij de Europese Commissie aan op aanscherping van de detacheringsrichtlijn. Daar is de FNV het van harte mee eens. Verder trekt het kabinet trekt 50 miljoen uit voor de handhavingsketen Inspectie SZW ter bestrijding van misbruik en fraude. De FNV is hier positief over. Een overheid die regels stelt, moet die regels ook effectief handhaven. Wel pleit de FNV hierbij voor een integrale aanpak. Er zijn tal van bedrijven die wetten, cao-bepalingen en belastingen ontduiken, of zich schuldig maken aan strafbare feiten uiteenlopend van valsheid in geschrifte, tot bedrog en economische uitbuiting. Als bedrijven gepakt worden krijgen ze een boete, maar de uitgebuite arbeidsmigrant krijgt niet automatisch zijn achterstallig loon. Recht op gelijk loon blijft een papieren belofte zolang werkenden in het algemeen, maar zeker ook arbeidsmigranten, in een dusdanig afhankelijke positie verkeren dat ze risico s 5

6 lopen wanneer voor hun recht ze opkomen. De kabinetsplannen voorzien in het geheel niet in deze cruciale zaken om te komen tot een gelijk speelveld. Sociale zekerheid Wat de sociale zekerheid betreft zien we dat werkgevers op een aantal punten tegemoet worden gekomen. De FNV vindt inkorten van de loondoorbetaling voor het kleinbedrijf alleen acceptabel als werknemers er niet op achteruit gaan. Dat lijkt het geval te zijn, want voor het tweede ziektejaar komt er een collectieve regeling en de bijzondere ontslagbescherming blijft bestaan. De tegemoetkomingen aan werkgevers kosten in de regel geld in de zin dat private uitgaven worden omgezet in collectieve uitgaven. Dat is niet de bedoeling van het kabinet en de rekening wordt keihard neergelegd bij zieke en arbeidsongeschikte werknemers. 1. De kosten van de inperking van de loondoorbetaling bij ziekte naar 1 jaar voor kleine werkgevers worden op 367 miljoen structureel geschat. 2. De inperking van de WGA-premiedifferentiatieperiode van 10 naar 5 jaar kost structureel 165 miljoen. 3. Het collectiviseren van de transitievergoeding voor het MKB wordt op 100 miljoen structureel geschat. 4. Het vervallen van de loonsanctie voor werkgevers die te weinig aan re-integratie doen kost nog weer eens 93 miljoen. In een gelijkblijvende situatie zien de werkgevers deze kosten terug in een ophoging van de collectieve premies. Om dit te voorkomen worden de uitkeringsrechten van zieke- en arbeidsongeschikte werknemers door de nieuwe regering behoorlijk afgeknepen. Dit gebeurt op de volgende manieren. 1. Uitkeringsgerechtigden met een ziektewetuitkering worden gekort in hun uitkering omdat de arbeidskorting voor hen wordt afgeschaft. Dit betekent een korting van honderden euro s per maand! Een bezuiniging van structureel 170 miljoen! 2. Door aanscherping van het schattingsbesluit zullen nog meer mensen helemaal niet in aanmerking komen voor een WIA-uitkering terwijl zij toch substantiële beperkingen hebben. Deze maatregel moet structureel 250 miljoen opbrengen. 3. Daarnaast moeten volledig arbeidsongeschikten in de categorie WGA % ook minimaal 50% van hun resterende verdiencapaciteit realiseren, net als de categorie WGA 35-80%. Doen zij dit niet dan krijgen ze een minimumloon-gerelateerde i.p.v. een loongerelateerde uitkering. Iemand die in theorie bijvoorbeeld nog 10% van zijn laatstverdiende loon zou kunnen verdienen wordt geacht hier minimaal 5% van te kunnen realiseren. Lukt dit niet, dan vervalt de loongerelateerde uitkering en heeft verzekerde slechts recht op een minimum loongerelateerde uitkering. Deze maatregel kan de individuele uitkeringsgerechtigde een korting op zijn uitkering opleveren van honderden euro s per maand. Volgens het regeerakkoord zou de maatregel structureel 45 miljoen structureel moeten opbrengen. 6

7 4. Loonkostensubsidie in de Participatiewet wordt vervangen door loondispensatie. De loondispensatie is een vrijstelling voor werkgevers om het minimumloon te betalen. Mensen die vanwege hun beperkingen blijvend het WML niet kunnen verdienen, krijgen loon van hun werkgever en moeten zelf een aanvullende uitkering aanvragen tot maximaal het minimumloon. Zij hebben dus uit twee bronnen inkomsten (indien zij recht hebben op die aanvulling, want die is afhankelijk van hun thuissituatie). De loonkostensubsidie in de Participatiewet is een subsidie aan de werkgever tot aan het cao-loon of in ieder geval minimaal het minimumloon. De werknemer krijgt een salaris, één bedrag waarmee ook pensioen wordt opgebouwd. Het vervangen van de loonkostensubsidie door de loondispensatie komt neer op een bezuiniging van structureel 500 miljoen Euro. De FNV vindt het een schande dat de bezuinigingen in het regeerakkoord worden gehaald bij de allerzwaksten op de arbeidsmarkt. In plaats van het repareren van een aantal fouten in het systeem, maakt deze regering het alleen maar erger voor mensen die uitkeringsafhankelijk zijn. Zo is dit kabinet nog altijd van plan mensen met een Wajonguitkering die voor % zijn afgekeurd maar die in principe nog zouden kunnen werken ingaande 2018 te korten door de volledige Wajong uitkering te verlagen van 75 naar 70 procent van het minimumloon. Deze maatregel moet echt van tafel! Er wordt geen oplossing voorgesteld voor het probleem van mensen met substantiële beperkingen toch minder dan 35% arbeidsongeschikt verklaard worden en dus geen recht hebben op een uitkering. Dit vereist juist een reëler arbeidsongeschiktheidscriterium in plaats van een nog theoretischer criterium zoals het kabinet nu voorstelt. De FNV constateert ondertussen dat de uitvoering van de banenafspraak voor mensen met een arbeidsbeperking ( banen in 2025) hapert. De overheid heeft als werkgever de afgesproken aantallen in 2016 al niet gehaald. Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau blijkt dat slechts een minderheid van de werkgevers van plan is arbeidsgehandicapten in dienst te nemen. Veel plaatsingen zijn bovendien niet duurzaam en de succesvolle plaatsingen komen voornamelijk via de sociale werkvoorziening tot stand. Daarom is het belangrijk dat de overheid de rol en de infrastructuur van de sociale werkvoorzieningen weer gaat erkennen. Als de resultaten niet snel beter worden, moet worden overwogen de sociale werkvoorziening weer open te stellen. Zelfstandige arbeid De voorstellen ten aanzien van zelfstandige arbeid zijn zeer teleurstellend. In Nederland is de afgelopen twintig jaar een ongezonde situatie rond zelfstandige arbeid ontstaan. Een deel van de zelfstandigen doen het prima, maar te veel mensen werken als schijnzelfstandige (beter gezegd hebben een schijnopdrachtgever) en te veel zelfstandigen verkeren in een dusdanig afhankelijke positie dat van zelfstandigheid, laat staan ondernemerschap geen sprake kan zijn. Deze situatie is uitgelokt door bewust beleid. Het 7

8 verschil in arbeidskosten tussen werknemers en zelfstandigen is groot. Het arbeidsrechtelijk onderscheid tussen werknemers en zelfstandigen is jaren niet gehandhaafd. Het gevolg is dat te veel zelfstandigen weinig verdienen en onvoldoende zijn beschermd. Het gevolg is ook dat op delen van de arbeidsmarkt werknemers worden vervangen door zelfstandigen, alleen omdat het goedkoper is en werkgeversrisico s kunnen worden afgeschoven op werkenden en de gemeenschap. De FNV wil terug naar een gezonde situatie rond zelfstandige arbeid. Dat is een situatie waarin mensen die de zelfstandigheid ambiëren een goede boterham kunnen verdienen, afdoende zijn beschermd tegen sociale risico s die ook zelfstandigen kunnen treffen, en zonder schijnopdrachtgeverschap of structureel zwakke zelfstandigheid. Dat kan worden bereikt door zelfstandigen het recht te geven collectief te onderhandelen, door ervoor te zorgen dat zelfstandigen tegen de gevolgen van arbeidsongeschiktheid zijn verzekerd en aanvullend pensioen opbouwen, en door het verschil in fiscale behandeling tussen werkenden te verkleinen. De private verzekeringsmarkt met vrijwillige deelname functioneert volstrekt onvoldoende. Door risicoselectie en premiedifferentiatie wordt de verzekering al gauw peperduur en bijvoorbeeld bouwvakkers ouder zijn 60 worden botweg geweigerd. Door de genoemde maatregelen zal de keuze voor zelfstandige arbeid minder financieel gedreven zijn en zal niemand nog een probleem hebben met handhaving van het bestaande arbeidsrecht. Helaas is het voorgenomen beleid volledig arbeidsrechtelijk van aard. Het kabinet gaat proberen het onderscheid tussen werknemers en zelfstandigen langs juridische weg aan te scherpen. Dat gaat het vraagstuk niet oplossen. Het is een gemiste kans om geen verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering in het leven te roepen of alle werkenden een aanvullend pensioen te laten opbouwen. De aanpassing van het belastingstelsel had moeten worden gebruikt om de fiscale behandeling van werkenden gelijk te trekken, bijvoorbeeld door een werknemerskorting in te voeren. De FNV wil niet dat aan het arbeidsrecht wordt getornd en verzet zicht tegen een zogenaamde ondernemersovereenkomst of derde variant. Het huidige arbeidsrecht biedt voldoende aanknopingspunten om te bepalen wanneer wel en wanneer niet met een zelfstandige kan worden gewerkt. Problemen worden vooral veroorzaakt door de onwil van sommige werkgevers en intermediairs om hun verantwoordelijkheid te nemen. Het is meestal niet zo dat de criteria gezagsverhouding en vrije vervanging onvoldoende duidelijkheid geven, maar dat de uitkomst dat mensen als werknemer blijken te werken niet bevalt. Slechts bij een beperkt aantal beroepen in enkele sectoren kan het beoordelingskader problematische onduidelijkheid veroorzaken. In die gevallen volstaat het instrument van de modelovereenkomst. De Commissie Boot heeft nuttige suggesties gedaan voor aanvullende criteria die in die specifieke situaties en onder strikte voorwaarden kunnen worden gebruikt om meer helderheid over de vraag of sprake is van een arbeidsovereenkomst te verschaffen. Bij de cameramensen zijn daar ook effectieve afspraken over gemaakt. 8

9 Volledige vrijwaring vooraf is op basis van het arbeidsrecht nooit te geven en dat moeten we ook niet willen. Ieder criterium biedt slechts een rechtsvermoeden. Een derde variant leidt alleen maar tot meer complexiteit, afwijkingen en onduidelijkheid, met het risico dat grote groepen werkenden hierbij worden betrokken. De problemen bij het definiëren van een opdrachtgeversverklaring zullen ook niet anders zijn dan bij de VAR of de modelcontracten van de Wet DBA. Als er sprake zal zijn van vrijwaring vooraf, wordt schijnopdrachtgeverschap weer gestimuleerd. De FNV is dan ook mordicus tegen het herstel van de vrijwaring vooraf. Als wordt gehandhaafd op schijnopdrachtgeverschap, zoals het hoort, biedt de opdrachtgeversverklaring niet meer zekerheid dan het huidige arbeidsrecht. Het voornemen om te bepalen dat er altijd sprake is van een arbeidsovereenkomst bij een tarief lager dan euro per uur is op zich positief en zal hopelijk een preventieve werking hebben in kwesties als Deliveroo. Maar het tarief is te laag gekozen en het is onduidelijk hoe een en ander moet worden gehandhaafd. Het voornemen om bij verdiensten boven een bepaald tarief mensen de vrijheid te geven om te bepalen of zij als werknemer of zelfstandige willen werken is volstrekt verwerpelijk. Het gaat niet aan juist mensen met hogere inkomens de mogelijkheid te bieden zich aan de solidariteit van de sociale verzekeringen te onttrekken. Marktwerking, aanbestedingen In veel sectoren speelt doorgeslagen marktwerking en deregulering een rol bij de race naar beneden. Als we mensen meer zekerheid willen bieden moet marktwerking worden teruggedrongen in sectoren als de zorg en het openbaar vervoer. De aanbestedings- en mededingingsregels moeten worden aangepast, zodat sociale criteria even zwaar wegen als de bescherming van de consument. Overgang van onderneming voor het personeel moet uitgangspunt zijn. Helaas gaat het nieuwe kabinet eerder de andere kant op. Vitale sectoren krijgen specifieke bescherming, maar het lijstje vitale sectoren is wel erg kort. In de landbouw mogen ongelijke machtsverhoudingen in de keten worden gecompenseerd met samenwerking, maar ongelijke machtsverhoudingen komen veel meer voor. Overal waar overheden aanbesteden is sprake van ongelijke machtsverhoudingen. Overal waar internationaal opererende bedrijven leveranciers en afnemers kunnen uitspelen, is sprake van ongelijke machtsverhoudingen. In het regeerakkoord staat dat het kabinet de aanbesteding van de universele postdienst wil onderzoeken. Dit is de bij wet gereguleerde bezorging van brievenbuspost. De recente geschiedenis leert dat marktwerking op deze krimpende markt leidt tot een neerwaartse druk op lonen en tot onzekere kruimelcontracten voor sorteerders en postbezorgers. Als de volumes dalen, maar wel eisen gesteld worden aan tarieven, bezorgdagen en bezorgingsgebied, zullen uiteindelijk de werknemers de rekening betalen. Aanbesteding is in de ogen van FNV hiervoor geen oplossing. Dit leidt alleen maar tot meer onzekerheid voor werknemers. 9

10 Bij het openbaar vervoer lijkt het blinde geloof in de markt nog ongebroken. Het regeerakkoord creëert grote onzekerheid over de toekomst van het hoofdrailnet en besteedt regionale lijnen op dit hoofdrailnet aan. De plannen van het kabinet betekenen afbraak van werkgelegenheid, uitholling van arbeidsvoorwaarden en een toename van onveiligheid op het spoor. Het spoor wordt onoverzichtelijker, mensen moeten vaker overstappen, aansluitingen zijn slechter geregeld en kaartjes worden duurder. Er is geen enkele toekomstvisie, geen enkele ambitie bij dit kabinet. En er is geen investeringsagenda, niet voor het spoor en niet voor het busvervoer. De FNV roept de Tweede Kamer dan ook op om de plannen radicaal om te gooien en te investeren in een goed, gezond en kwalitatief hoogwaardig openbaar vervoer. Leven lang leren De voorstellen voor een leven lang leren zijn zeer teleurstellend. In weerwil van adviezen van bijvoorbeeld de SER, de OECD, en de Commissie Sap, is de overheid nauwelijks bereid te investeren in een leven lang leren. Wel komt er meer verantwoordelijkheid bij de individuele werknemer te liggen die via een individuele leerrekening zelf voor de ontwikkeling en omscholing moet gaan sparen. Ondertussen krijgen werkgevers de mogelijkheid hun bijdragen in mindering te brengen op de transitievergoeding. De FNV pleit voor een nationale scholingsregeling waarmee inspanningen van bestaande regionale en sectorale fondsen worden versterkt. Het publiek gefinancierde onderwijs moet meer ruimte en middelen krijgen om post initieel onderwijs te ontwikkelen. Inkomensbeleid en belastingstelsel Het kabinet presenteert de belastingplannen als een belastinghervorming waarbij uiteindelijk iedereen erop vooruit gaat. Dat valt tegen. Lage inkomens profiteren nauwelijks. De middeninkomens gaan erop vooruit, maar alleen bij stevige loonstijgingen. Hoge inkomens profiteren in eerste instantie het meest en dat voordeel moeten ze pas in de loop der jaren ten dele weer inleveren. Overal geldt dat de spreiding in koopkrachteffecten nog groter dan normaal zal zijn. De voornaamste zekerheid is dat iedereen meer voor zijn boodschappen gaat betalen. De FNV waardeert de inspanning die zal worden geleverd om armoede onder kinderen te bestrijden. Het blijven echter lapmiddelen. De meest effectieve maatregel om armoede onder uitkeringsgerechtigden en werkenden te verminderen is verhoging van het Wettelijke minimumloon en daaraan gekoppeld het sociaal minimum. Er wordt een poging tot vergroening van het belastingstelsel gedaan. Helaas valt de uitwerking tegen. De energieheffingen moeten grotendeels door burgers en slechts in beperkte mate door het bedrijfsleven worden betaald. De waarschuwingen dat zonder aanvullende maatregelen mensen met lage inkomens de dupe zullen worden van fiscale vergroening, worden door het kabinet in de wind geslagen. 10

11 Het kabinet neemt maatregelen om belastingontwijking via brievenbusfirma s te voorkomen. Het is terecht dat door beperking van de renteaftrek het lastiger wordt bedrijven met torenhoge schulden op te zadelen met het oog op snelle winst. Helaas gaat het kabinet mee in de internationale race naar de laagste belastingtarieven voor bedrijven. Per saldo gaat het bedrijfsleven niets meer bijdragen aan de belastinginkomsten, terwijl die bijdrage de afgelopen decennia stelselmatig is gedaald. Er is wel sprake van verschuivingen. De verlaging van de vennootschapsbelasting en de afschaffing van de dividendbelasting worden in feite betaald door de burgers en het MKB. Zeer opmerkelijk is het gegoochel met eigen betalingen in de zorg. Het kabinet wil de stapeling van eigen betalingen beperken en bevriest het eigen risico. Maar iedere beperking wordt ruimschoots gecompenseerd met verhoging van eigen betalingen elders in de zorg. De fundamentele bezwaren tegen eigen betalingen in de zorg beperking toegankelijkheid en de lastenverschuiving van gezond naar ziek worden daarmee meestal niet opgelost. Vooral de hogere eigen bijdragen voor geneesmiddelen gaan er flink inhakken. Het klinkt leuk dat het collegegeld in het eerste studiejaar wordt gehalveerd, maar het is een sigaar uit eigen doos, omdat de kosten worden bestreden door verhoging van de rente op de studieleningen. Het is het leenstelsel zelf dat de toegang tot hoger onderwijs belemmert. De FNV wil dat het leenstelsel alsnog wordt teruggedraaid. Arbeid en zorg Er wordt een stap gezet in de betere verdeling van werk en zorg door een uitbreiding van het kraamverlof voor partners. Vaders nemen tot nu toe weinig verlof op, omdat het ouderschapsverlof onbetaald is. Moeders nemen het leeuwendeel van de zorgtaken voor hun rekening, dus het is goed dat hier nu gepoogd wordt verandering in aan te brengen. Nederland bungelt al jaren onderaan de lijstjes als het gaat om verlof voor de partner van de moeder. De uitbreiding van het adoptieverlof is goed en niet meer dan terecht. Over mantelzorg is niets te vinden in het regeerakkoord. Dat is teleurstellend. De FNV pleit voor inkomenscompensatie voor mantelzorgers wanneer zij vanwege hun zorgtaken minder moeten gaan werken. Het kabinet trekt 170 miljoen uit voor versterking van de vroeg- en voorschoolse educatie voor achterstandsleerlingen. Eigenlijk een gemiste kans en hopelijk een voorbode van een universeel systeem. De SER heeft in het advies Gelijk goed van start nadrukkelijk gewezen op het belang van het van elkaar leren. Nederland heeft een versnipperd aanbod aan voorzieningen voor jonge kinderen. Het gevolg is dat de tweedeling in de maatschappij al vroeg wordt gevormd. De SER heeft geadviseerd om te investeren in de vroeg- en voorschoolse educatie met een toegangsrecht voor alle kinderen. De kern was een geïntegreerd universeel stelsel waar kinderen samen spelen en van elkaar leren. Nu maar de helft van het advies wordt opgevolgd blijven kinderen met een achterstand samen in een 11

12 voorziening. Dat is teleurstellend, ook omdat het advies voortkwam uit een motie van de Tweede Kamer. 12