Projecten van L.H. Eberson in het Cuypers-archief, NAi 12 Projecten van L.H. Eberson in archieven te Amsterdam, Apeldoorn, Arnhem en Den Haag 13

Transcriptie

1 INHOUD Inleiding Biografische schets L.H. Eberson ( ) 3 Literatuur 7 Publicaties van L.H. Eberson 7 Secundaire literatuur 8 Verantwoording inventarisatie 9 Acquisitie 9 Eerdere bewerkingen 9 Huidige bewerking 10 Restauratie 11 Projecten in andere archieven 11 Aanwijzingen voor gebruik 11 Projecten van L.H. Eberson in het Cuypers-archief, NAi 12 Projecten van L.H. Eberson in archieven te Amsterdam, Apeldoorn, Arnhem en Den Haag 13 CATALOGUS Projecten van L.H. Eberson 16 Genootschapsgebouw Natuurkundig Genootschap, Arnhem 16 Kasteel, landgoed Biljoen, Velp 16 Bruggen, landgoed Biljoen en Beekhuizen, Velp 17 Kippenhok en belvedere, landgoed Biljoen en Beekhuizen, Velp 17 Koetshuis en stallen, landgoed Biljoen, Velp 17 Manege, landgoed Biljoen, Velp 18 Uitspanning, landgoed Beekhuizen, Velp 18 Hertenhuisje en paardenstal, z.p. 18 Waalse Kerk, Arnhem 19 Brouwerij De Kroon en woonhuizen, Arnhem 19 Woonhuis Rijnstraat, Arnhem 19 Projecten van anderen in de collectie Eberson 20 1

2 Bijlagen Tekeningenbeschrijvingen collectie Eberson, gemaakt door D. Posthumus Meyjes 21 Concordances 68 Concordans van oude naar nieuwe aanvraagnummers 68 Concordans van nieuwe aanvraagnummers naar bladnummers 69 Concordans van bladnummers naar nieuwe aanvraagnummers 70 2

3 Inleiding INLEIDING Biografische schets L.H. Eberson ( ) Lucas Hermanus Eberson was de zoon van een smid. Hij werd op 23 maart 1822 geboren in de Rijnstraat te Arnhem. Zijn moeder, Sibylla Gerarda van Ooy, overleed een jaar na zijn geboorte en zijn vader, Coenraad Eberson, in 1835, toen Lucas dertien jaar oud was. Lucas Eberson was hun enige kind. De opvoeding was al sinds 1827 overgenomen door zijn grootouders, omdat zijn vader er niet toe in staat was. 1 Na het overlijden van zijn grootmoeder nam zijn oom, apotheker Wessel Knoops, die taak over. 2 Vanaf 1841 huurde Eberson een kamer bij schrijnwerker W.E. Geurtsen en volgde hij lessen bouwkunde aan de tekenschool van J. Breijer in Arnhem. Het is niet bekend wanneer Eberson precies deze opleiding volgde, maar hij was een goede leerling die vanaf 1835 verschillende prijzen behaalde voor tekenkunde, bouw- en meetkunde. Van 1841 tot 1843 kreeg hij lessen bouwkunde bij W. Kleyn en daarnaast privélessen meetkunde bij H. van Heumen en Franse les bij D.W. Koops. Opleiding In 1843 brak een cruciale fase in de opleiding van Eberson aan. Net als veel andere negentiendeeeuwse architecten, zoals J.H. Leliman, A.W. van Dam en E.S. Heynincx besloot Eberson zich in het buitenland in de bouwkunst te bekwamen. 3 In die tijd waren er daartoe in Nederland namelijk geen opleidingen. Allereerst reisde Eberson naar Antwerpen om er aan de Academie van Beeldende Kunsten lessen te volgen. Ook deze keuze was niet ongebruikelijk. Architecten als A.C. Bleijs en P.J.H. Cuypers zouden hier later ook studeren. In Antwerpen verbleef Eberson een jaar en kreeg hij onderricht van professor Serrure en de neogotische architect Berckmans. Ook volgde hij er lessen bij de architecten F.D. Witdoek en J.J. Gijs. In juni 1844 keerde hij voor enkele weken terug naar Nederland om vervolgens in juli naar Parijs te vertrekken, waar hij tot september 1851 zou blijven. Eberson studeerde dus zeven jaar lang in het buitenland, een lange periode in die tijd. En eveneens een belangrijke periode, want in het midden van de negentiende eeuw werd er in Parijs volop gebouwd door de avantgardistische architecten Henri Labrouste, Felix Duban, Louis Duc en Leon 1 In de doctoraalscriptie van K. Veenland wordt Eberson sr. beschreven als een man met een avontuurlijk leven. Hij had sinds 1792 een ijzerhandel in Middelburg, en was in 1814 betrokken bij een samenzwering onder de boeren van Walcheren tegen de Franse soldaten en nam deel aan de slag bij Waterloo. Hij schreef een boekje: Verhaal van het gebeurde in Walcheren, gedurende den benauwden toestand van dat eiland onder de Fransche heerschappij in 1813 en 1814 tot op den val van Napoleon, Zierikzee Zie K. Veenland, Het leven en werk van L.H. Eberson architect ( ), onuitgegeven doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Leiden, 1981, 4. 2 Later zou Knoops hem nog aan een opdracht helpen, voor het genootschapsgebouw van het Natuurkundig Genootschap in Arnhem (aanvr.nr. EBER t 1). Zie voor biografische gegevens over Eberson ook K. Veenland (1981), 4-11 en Ebersons eigen aantekeningen daarover, bewaard in het Koninklijk Huisarchief te Den Haag (inv.nr. G 24, 15). 3 Zie voor Van Dam: C.P, Krabbe, Ambacht, Kunst, Wetenschap. De bevordering van de bouwkunst in Nederland , Zwolle 1998, , voor Heynincx en Eberson zie A. van der Woud, Waarheid en karakter. Het debat over de bouwkunst , Rotterdam 1997, 71-73, en voor J.H. Leliman: S.D. de Jong, J.H. Leliman. Eclecticisme als ontwerpmethode voor een nieuwe bouwkunst, Rotterdam 2001,

4 Inleiding Vaudoyer. 4 Eberson werkte onder meer bij de eclectische architect J. Lacornée. Hij mocht de bouw volgen van diens neo-renaissancistische Ministère des Affaires Étrangeres ( ) aan de Quai d Orsay. Ook werkte Eberson bij de neo-classicist J.L. Grisart. Dat hij een duidelijke plek had verworven in de Parijse architectenwereld blijkt uit het feit dat hij bovendien in de jaren medewerker was aan de uitgave L Architecture du Vme au XVIIme siècle van J. Gailhabaud, waarin belangrijke historische gebouwen uit binnen- en buitenland werden beschreven. Prijsvragen Vanuit Parijs nam Eberson, net als andere Nederlandse architecten in den vreemde zoals J.H. Leliman, deel aan diverse prijsvragen uitgeschreven door de Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst. Hierin bleek hij al snel succesvol. In 1848 ontving Eberson de eerste prijs voor zijn ontwerp voor een schouwburg, in 1849 voor een slachtplaats en in 1850 voor een protestantse kerk. Zijn ontwerpen werden later gepubliceerd in het plaatwerk Verzameling van Bouwkundige ontwerpen, bekroond en uitgegeven door de Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst (1853 en 1855). Ook werden zijn tekeningen op verschillende tentoonstellingen geëxposeerd, één keer zelfs op de Parijse Exposition Universelle des Beaux-Arts in Zijn ontwerp voor een salle de spectacle pour une grande ville kreeg vervolgens een gunstige beoordeling in de Encyclopédie d architecture van Architect voor de welgestelden Terug in Nederland vestigde Eberson zich in 1851 als zelfstandig architect in zijn geboorteplaats Arnhem. Hij ontving in die tijd met name opdrachten van den hoogen adel van ons land, bestaande in de restauratie hunner kasteelen en buitenverblijven, met bijbouw van bruggen, stallen, plantenkassen enz., i.v.m. den aanleg der parken. 5 Verschillende villa s en kleine landhuizen in Arnhem en omgeving kwamen van zijn tekentafel, onder andere het Landhuis Kortenburg bij Renkum voor dhr. Crommelin, Huize Aardenburg in Doorn, villa Jacobson en villa Luden in Arnhem. 6 Eberson restaureerde kastelen, maar ontwierp bijvoorbeeld ook de Waalse kerk in Arnhem, het grafmonument van de Brederodes in Vianen en een nieuw pand voor het Arnhemse Natuurkundig Genootschap. Voor Baron J.F.W.K. van Hardenbroek, de kamerheer van koningin Sophie, restaureerde hij het kasteel Biljoen te Velp. De baron woonde in Parijs en gebruikte Biljoen als buitenverblijf. Eberson bezat het uitzonderlijke talent om historische monumenten van een negentiende-eeuwse luxe te voorzien, én ze tegelijkertijd in hun historische waarde te laten. Beïnvloed door zijn studietijd in Parijs gebruikte Eberson in zijn architectuur elementen van verschillende historische stijlperioden. Hij verbleef in Parijs op het moment dat daar avantgarde-architecten als Henri Labrouste met het eclecticisme een alternatief voor het heersende classicisme lieten zien. Beïnvloed door dit klimaat waarin architecten een vrije keuze konden maken in het combineren van verschillende vormen uit 4 D. van Zanten, Designing Paris. The Architecture of Duban, Labrouste, Duc, and Vaudoyer, Cambridge Mass./Londen J.R. de Kruyff, Ter nagedachtenis van L.H. Eberson, Bouwkundig Weekblad 9 (1889) 50, Zie K. Veenland (1981) voor een uitgebreide oeuvrelijst. 4

5 Inleiding het verleden, ontwikkelde Eberson een ontwerpmethode die bij de restauratie en verbouwing van bestaande gebouwen zeer goed bruikbaar was. Juist omdat Eberson verschillende historische stijlen kon en wilde toepassen, waren zijn restauraties zeer geslaagd. Ondertussen nam Eberson nog steeds deel aan verschillende prijsvragen. Zo maakte hij in 1863, 1864, 1866 en 1875 prachtige ontwerpen voor de omstreden prijsvraag voor een nieuw museum in Amsterdam, het latere Rijksmuseum dat door P.J.H. Cuypers werd gebouwd. 7 Ook ontwierp Eberson een aantal medailles, penningen en diploma s. Familie In 1861 trouwde Eberson met de 27-jarige Maria Hillegonda Henkes. Samen kregen zij vier kinderen, waarvan het eerste, een meisje, dood werd geboren en het derde, naar zijn vader Lucas Hermanus genoemd, op zijn zesde overleed. Van de andere twee zoons werd de jongste, Willem Gerardus Eberson ( ), ook architect. Maria Henkes overleed in 1870 en Eberson trouwde een jaar later opnieuw, met Simonetta de Roever ( ). Met haar kreeg hij ook een zoon, wederom Lucas Hermanus genaamd. 8 Architect des konings De laatste vijftien jaar van zijn leven kreeg Eberson een belangrijke positie toegewezen. Onder koning Willem III werd hij benoemd tot Architect des Konings. 9 Hij was de opvolger geworden van architect H.F.G.N. Camp en was van 1874 tot 1889 in dienst van het Koninklijk Huis. Eberson ontving een jaarsalaris van 2000 gulden, wat later verhoogd werd tot 4000 gulden. 10 Ebersons functie bestond allereerst uit het maken van ontwerpen voor onder andere Paleis Het Loo en Paleis Soestdijk. Maar hij had ook nog andere taken. Zo adviseerde hij bij de bouw van de koninklijke stallen, of bij het opstellen van een reglement voor pensionnaires in de bouwkunst. Om zijn organisatorische activiteiten werd hij gevraagd voor het regelen van de begrafenis van koningin Sophie in 1877, en hij bevond zich vaak in het gevolg van Koning Willem III als deze op reis ging. Ebersons eerste ontwerpopdracht was meteen de meest prestigieuze: het ontwerpen van een kunstzaal op Paleis het Loo. Verder voerde hij verschillende verbouwingen en restauraties uit aan bestaande gebouwen, bijvoorbeeld van het Oranje Nassau s Oord bij Renkum (1881) en het Landhuis Kortenburg, waarbij hij ook ontwerpen maakte voor de stallen en een ijskelder. In 1882 volgde de restauratie van Paleis Soestdijk, met nieuwe stallen. In 1886 ontwierp Eberson een villa in 7 Ebersons ontwerpen uit 1866 en 1875 zijn bewaard in de collectie van het NAi, in het Cuypers-archief, dossier Rijksmuseum, code RYKS. Zie ook de inleiding van deze catalogus, pagina Voor een stamboom van Eberson zie K. Veenland (1981), bijlage, 7. 9 Uit de periode dat Eberson architect des konings was, worden geschreven stukken, documentatie en tekeningen bewaard in de collectie Eberson, het archief van Paleis Het Loo en het archief van Paleis Soestdijk in het Koninklijk Huisarchief te Den Haag. Zie pagina van deze catalogus voor een beschrijving van dit archiefmateriaal. 10 Eberson heeft een dagboek bijgehouden van deze periode. Dit wordt bewaard in het Koninklijk Huisarchief te Den Haag (inv.nr. G 24, 3). 5

6 Inleiding de Scheveningse bosjes, maar deze werd niet uitgevoerd Voor Ebersons ontwerpen voor Paleis Het Loo en Paleis Soestdijk zie pagina van deze catalogus. 6

7 Inleiding Penseelwerk Eberson werd bij de beoordeling van zijn prijsvraaginzendingen geroemd om zijn penseelwerk, al achtten sommige jury s het wat te kleurig en te Frans. 12 De kritiek was vaak ook dat het karakter van zijn architectuur niet Nederlands genoeg was en ook niet binnen het Nederlandse klimaat paste. In Nederland stond een Franse stijl met te veel onnodige decoraties de critici niet aan. Zij bekeken de producten uit Parijs en de eclectische stijl van veel architecten die in Parijs hadden gestudeerd met argwaan. Eberson sloot met zijn ontwerpen aan bij de internationale ontwikkelingen van de neorenaissance, uiteraard geïnspireerd door zijn verblijf in Parijs. Hij is dan ook te plaatsen in de classicistische, eclecticistische traditie van de negentiende eeuw, en van de École des Beaux Arts. Dat Eberson in zijn eigen tijd ook op waardering kon rekenen blijkt uit het feit dat hem het hoogleraarsambt in 1861 aan de Polytechnische School in Delft werd aangeboden. Maar Eberson bleef liever architect. J.H. Leliman nam ontwerpen van Eberson op in zijn driedelige Verzameling van Bouwkundige Schetsen en Ontwerpen ( ). Eberson was verschillende malen jurylid voor prijsvragen en nam zitting in diverse commissies, zoals van prijsvragen voor het Paleis der Staten- Generaal (1865), voor de Schouwburg te Rotterdam (1883) en voor de nieuwe Beurs te Amsterdam (1884). Hij trad ook op als recensent voor verschillende decoratieve en bouwkundige tijdschriften. NAi-collectie De periode uit Ebersons carrière als architect wordt in de literatuur wel zijn meest belangwekkende genoemd. Uit deze periode stammen ook de tekeningen die bij het NAi in beheer zijn. 13 Deze tekeningen zijn van een uitzonderlijke esthetische kwaliteit. De tekeningen die van het project Biljoen en Beekhuizen aanwezig zijn, geven bovendien een goed beeld van de landschappelijke parkaanleg van het midden van de negentiende eeuw, met architectonische componenten als rustieke bruggen, een belvedere en een tent (uitspanning). De landgoederen Biljoen en Beekhuizen (een onderdeel van Biljoen) waren in 1848 in handen gekomen van Baron J.F.W.C. van Hardenbroek ( ), een neef van de vorige eigenaar A.J. van Spaen. Van Hardenbroek verzamelde oudheden, en van een eerdere eigenaar van het kasteel, J.F.W. van Spaen ( ), bezat hij ook bijzondere boeken en voorwerpen. Daarom stelde hij het kasteel open als museum, waar tienduizend bezoekers zijn collectie elk jaar bezochten. Eberson maakte plannen voor het exterieur en interieur van het kasteel Biljoen en voor het koetshuis. Zijn ontwerpen voor een monumentaal voorportaal met balkon in neo-renaissance-stijl, voor een geveltop met wapen en voor de schoorstenen zijn uitgevoerd. Ook enkele bruggen op het landgoed zijn gerealiseerd. Daarnaast zijn enkele van Ebersons ontwerpen voor bijgebouwen, namelijk een manege, een kippenhok, een belvedere, en een tent (uitspanning) uitgevoerd. In 1867 was baron Van Hardenbroek gedwongen het landgoed Beekhuizen te verkopen aan een Duitse industrieel, J.H.W. Lüps ( ). Na het overlijden van de baron verwierf Lüps ook het landgoed Biljoen. 12 K. Veenland (1981) 29, De ontwerpen van Eberson, dagboeken en correspondentie zijn verspreid geraakt over verschillende collecties. Behalve het NAi zijn er dus nog andere archieven die materiaal van Eberson bewaren (zie hiervoor pagina van deze catalogus). 7

8 Inleiding Voor hem zou Eberson ook enkele ontwerpen maken Zie Kasteel Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.0). 8

9 Inleiding Literatuur Publicaties van L.H. Eberson - Catalogus van de fraaie en uitgebreide verzameling Gedenkpenningen, bronzen artistieke medailles, legpenningen, Nederlandsche en vreemde gouden en zilveren Munten, nagelaten door den Hoogedele gestrenge Heer L.H. Eberson, Amsterdam Eberson, L.H., Prijsvragen, uitgeschreven in het jaar 1865 door de Maatschappij Tot bevordering der Bouwkunst, De Gids 29 (1865) 4, Eberson, L.H., Wandalisme, een waarschuwend woord tot allen wien de vaderlandsche kunst onverschillig is, door C.H.R., De Gids 29 (1865), 4, Eberson, L.H., Schoorsteenmantel, geplaatst in de eetzaal van het kasteel Biljoen, bij Arnhem, Bouwkundige Bijdragen 16 (1869), , plaat 9.* - Eberson, L.H., Het landgoed Beekhuizen, Bouwkundige Bijdragen 16 (1869), , plaat 13 en 14.* - Eberson, L.H., Het landhuis de Kortenburg nabij Renkum, Bouwkundige Bijdragen 18 (1871), * - Eberson, L.H., Bouwkunst. Overzicht van de onuitgegeven werken onzer Nederlandsche tijdgenoten, 2 delen, Arnhem Eberson, L.H., Geschiedenis van de Bouwstijlen in de hoofdtijdperken der architectuur, door Eugen Gugel, De Portefeuille 6 (1884) 7, Eberson, L.H., Médaille commémorative de la Fête séculaire de la Vén. Loge De Geldersche Broederschap A l or d Arnhem, La Revue belge de numismatique, Eberson, L.H., Médaille commémoratives de feu le Gouverneur Général des Indes Orientales Néerlandaises Jacob Mossel, La Revue belge de numismatique, Eberson, L.H., Quelques mots sur deux méreaux de la Corporation des bateliers de la ville Arnhem, La Revue belge de numismatique, * Aanwezig in de bibliotheek van het NAi. 9

10 Inleiding Secundaire literatuur - L.H. Eberson, Bouwkundig Weekblad 9 (1889) 49, 289.* - L.H. Eberson, De Opmerker 24 (1889) 49, * - Berens, H.E.M., W.N. Rose ( ). Stedenbouw, civiele techniek en architectuur, Rotterdam 2001.* - Eliën, F.M., J. Harenberg, Middeleeuwse kastelen van Gelderland, Rijswijk Kerkkamp, H., Kasteel Biljoen en daar rondom, Velp Krabbe, C.P., Ambacht, Kunst, Wetenschap. Bevordering van de bouwkunst in Nederland ( ), Zwolle 1998.* - Kruyff, J.R. de, Ter nagedachtenis van L.H. Eberson, Bouwkundig Weekblad 9 (1889) 50, * - Leliman, J.H., Verzameling van bouwkundige schetsen en ontwerpen van moderne Nederlandsche architecten, 3 delen, Amsterdam * - Moes, E.W. (et al.), Nederlandsche kasteelen en hun historie, 3 delen, Peet, C.J. van der, G. Steenmeijer (red.), De Rijksbouwmeesters. Twee eeuwen architectuur van de Rijksgebouwendienst en zijn voorlopers, Rotterdam 1995.* - Regt, E. de, De Koninklijke Stallen. Traditie en snelheid onder één dak, in: E. de Regt, Monumenten in Den Haag, Den Haag 1986.* - Schimmelpenninck van der Oije, C.O.A., Het archief van het huis Biljoen , Arnhem Veenland-Heineman, K.M., Het leven en werk van L.H. Eberson architect ( ), onuitgegeven doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Leiden, 1981.* - Veenland-Heineman, K.M., De bouwgeschiedenis van de Koninklijke Stallen te s- Gravenhage, Den Haag Veenland-Heineman, K.M., Lucas Hermanus Eberson ( ), een volkomen onbeduidende architect?, in: A.R.E. de Heer, M.C.C. Kersten, Bouwen in Nederland. Vijfentwintig opstellen over Nederlandse architectuur, opgedragen aan Prof. ir. J.J. Terwen, Leids Kunsthistorisch Jaarboek 1984, Delft 1985, * - Veenland-Heineman, K.M., De Prijsvragen voor het Muzeüm Koning Willem I en het Rijks Museum , Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek 1985.* - Veenland-Heineman, K.M., A.A.E. Vels Heijn, Het nieuwe Rijks Museum. Ontwerpen en bouwen , Amsterdam 1985.* - Wijck, H.W.M., De Nederlandse buitenplaats: aspecten van ontwikkeling, bescherming en herstel, Alphen aan den Rijn Woud, A. van der, Waarheid en karakter. Het debat over de bouwkunst, Rotterdam 1997.* - Woud, A. van der, The Art of Building. From Classicism to Modernity: The Dutch Architectural Debate , Hants / Burlington 2001.* 10

11 Inleiding Verantwoording inventarisatie Acquisitie In 1979 heeft de Stichting Architectuur Museum (SAM), de voorloper van het NAi, van de familie Meeder in Den Haag de collectie Eberson aangekocht. Het betrof één map met tekeningen en één stapeltje losse tekeningen. In totaal waren het 127 tekeningen van verschillende projecten uit de periode en een topografische kaart. De collectie was na het overlijden van L.H. Eberson naar zijn zoon W.G. Eberson ( ) overgegaan, en vervolgens naar diens vriend en zakenrelatie de heer Voormans ( ). Toen deze laatste overleed, erfde zijn dochter mevrouw Meeder-Voormans, de collectie tekeningen. Uiteindelijk zijn de tekeningen bij Rob Meeder terechtgekomen, de stiefzoon van mevrouw Meeder-Voormans. Eerdere bewerkingen De tekeningen in de collectie Eberson werden in het NAi per project gesorteerd en in zeven aparte omslagen gedaan. De omslagen, elk voorzien van een aanvraagnummer, bevatten achtereenvolgens tekeningen van de volgende projecten: Kasteel Biljoen te Velp, Gelderse toren, Natuurkundig Genootschap tot Nut en Vergenoegen te Arnhem, Landgoed Beekhuizen, Waalse kerk te Arnhem, Bierbrouwerij Werthemann en Turstig te Arnhem, en een map met ongeïdentificeerde tekeningen. In zijn de 127 tekeningen en 1 topografische kaart in de collectie Eberson stuk voor stuk beschreven door stagiaire Dorothée Posthumus Meyjes. De bedoeling was een catalogus van deze collectie uit te geven. Bovendien wilde men ervaring opdoen met het opbouwen van een database met bladgewijze tekeningbeschrijvingen. Het project werd voortijdig beëindigd en de catalogus is er dan ook niet gekomen. De tekeningen, die nog in de hierboven beschreven zeven omslagen zaten, waren allereerst per omslag voorzien van bladnummers. De volgorde van deze bladnummering was willekeurig. Vervolgens zijn de beschrijvingen van de tekeningen gemaakt in velden. De volgorde van beschrijven was: projectnummer, bladnummer, tekeningsoort, projectie, soort opdracht, schaal, techniek, signering, tekst op de tekening, datering, annotatie. Daarbij waren voor de schaal, signering en datering steeds letterlijk de teksten op de tekening overgenomen. Binnen de projecten waren de tekeningen in chronologische volgorde beschreven, met daarbij eerst de gedateerde en vervolgens de ongedateerde tekeningen. Bij het project Kasteel Biljoen was eerst het exterieur en vervolgens het interieur beschreven. Daarbinnen werd de chronologie gevolgd. Bij dit project stonden af en toe opmerkingen die voortvloeiden uit een bezoek dat conservator Barbara Laan en Dorothée Posthumus Meyjes in 1995 aan het kasteel hadden gebracht. 11

12 Inleiding Huidige bewerking Om de collectie Eberson eenvoudig toegankelijk te maken is nu een projectgewijze toegang gemaakt. De uitgebreide beschrijvingen, in gemaakt door Posthumus Meyjes, zijn vervolgens als bijlage in deze toegang opgenomen. In de nieuwe toegang zijn de projecten in chronologische volgorde beschreven, voorzien van een nieuw aanvraagnummer en een korte toelichting met het aantal bladen, het type tekeningen en de voorstelling (plattegronden, gevels en doorsneden). In deze toelichting wordt voor de uitgebreide tekeningenbeschrijving naar de bijlage verwezen (pagina 21-67). De bijlage maakt duidelijk dat door de detaillistische structuur van de database waarin de tekeningenbeschrijvingen zijn gemaakt, het zicht op het geheel verloren is geraakt. Er ontbreekt een archivistische interpretatie als indeling, schema of een onderscheid in bijvoorbeeld series en. Omdat bij de huidige bewerking een nieuwe toegang is gemaakt, is de structuur van deze eerdere bewerking slechts op één belangrijk punt gewijzigd: in de bijlage zijn de tekeningenbeschrijvingen in dezelfde projecten gegroepeerd als in de nieuwe toegang. Ook is dezelfde chronologische projectvolgorde gebruikt. Daarnaast zijn binnen de beschrijvingen enkele wijzigingen aangebracht. De beschrijvingen waren nog niet voltooid en behoefden een grondige redactie. Ook de toelichtingen bij de projecten zijn geredigeerd. Omdat de volgorde van de bladnummeringen willekeurig was, kwam deze niet overeen met de chronologische tekeningenbeschrijvingen. Dit was onvermijdelijk, omdat er voor gekozen is om de chronologische volgorde binnen de projecten intact te laten. Soms had één bladnummer zowel aan de voor- als aan de achterkant een tekening. Bij de beschrijving is dan verso toegevoegd als de andere zijde van het blad wordt beschreven. Bij het maken van de nieuwe toegang zijn de tekeningen van het landgoed Biljoen en Beekhuizen om inhoudelijke redenen bij elkaar beschreven en verpakt. Omdat dit project uit verschillende gebouwen bestaat, is het verdeeld in zes projecten met elk een eigen aanvraagnummer (t 2.0 t 2.5). Ook zijn er nog twee nieuwe projecten in de collectie Eberson onderscheiden: een hertenhuisje en een woonhuis (t 3 en t 6). Het project de Geldersche Toren werd onder het kopje Ontwerpen in bezit van L.H. Eberson beschreven, aangezien het niet door Eberson is ontworpen, maar wel in de collectie Eberson werd aangetroffen. Nu zijn de volgende elf projecten, ontworpen door Eberson, onderscheiden: - Genootschapsgebouw Natuurkundig Genootschap, Arnhem - Kasteel, landgoed Biljoen, Velp - Bruggen, landgoed Biljoen en Beekhuizen, Velp - Kippenhok en belvedere, landgoed Biljoen en Beekhuizen, Velp - Koetshuis en stallen, landgoed Biljoen, Velp - Manege, landgoed Biljoen, Velp - Uitspanning, landgoed Beekhuizen, Velp - Hertenhuisje en paardenstal, z.p. - Waalse Kerk, Arnhem - Brouwerij De Kroon en woonhuizen, Arnhem - Woonhuis Rijnstraat, Arnhem 12

13 Inleiding Restauratie Een groot aantal tekeningen in de collectie Eberson was er zeer slecht aan toe. In 1998 zijn de tekeningen dan ook door papierrestaurator Peter Kipp gerestaureerd. De tekeningen op papier waren over het algemeen in goede staat. De tekeningen op transparant en met name op calqueerpapier waren zeer kwetsbaar en vaak gescheurd. Sommige waren zo poreus en droog dat ze bij aanraking al scheurden. Deze kwetsbare en gescheurde tekeningen waarvan het (calqueer)papier zeer verouderd was, kregen een melinex hoes. In totaal ging het om 35 bladen met tekeningen van verschillende projecten en één topografische kaart. De hoezen zorgen voor een volledige bescherming van de tekening. Het papier wordt in zo n hoes op zijn plaats gehouden waardoor het dan niet nodig is scheurvorming te herstellen. Ook werd een aantal fraaie, maar kwetsbare tekeningen op papier elk in een aparte map gedaan van zuurvrij karton, voor extra stevigheid. Dit betrof 15 bladen. Vanwege deze uitvoerige restauratie zijn in de beschrijvingen van Posthumus Meyjes de opmerkingen over de staat van de tekeningen weggehaald. Projecten in andere archieven In het archief van architect P.J.H. Cuypers, in het Rijksmuseum-dossier (code RYKS), bevinden zich ook tekeningen van Eberson. Het betreft prijsvraagontwerpen voor een Museum Koning Willem I uit 1866 en voor een Rijksmuseum uit In de inleiding van deze catalogus (pagina 12) worden deze toegelicht. Buiten het NAi zijn tekeningen van Eberson te vinden in het Gemeentearchief te Amsterdam, het Rijksprentenkabinet te Amsterdam, Paleis het Loo te Apeldoorn, het Gemeentearchief en het Rijksarchief te Arnhem en het Koninklijk Huisarchief te Den Haag (zie pagina 13 voor een beschrijving). Aanwijzingen voor gebruik U kunt alle documenten in de collectie Eberson raadplegen met behulp van de aanvraagnummers, die u in de catalogus bij de beschrijvingen aantreft. Vermeld deze aanvraagnummers, mét de code EBER, op de aanvraagbriefjes aan de balie van de NAi-studiezaal. Let op: de bladnummers in de tekeningen-beschrijvingen (pagina 21-67) fungeren dus niet als aanvraagnummers. Deze catalogus is als tekstdocument in het programma Word op namen en termen te doorzoeken. Om die reden is van een catalogusindex afgezien. De tekstdocumenten zijn op aanvraag in de studiezaal te raadplegen. 13

14 Inleiding Projecten van L.H. Eberson in het Cuypers-archief, NAi Deze tekeningen zijn aangetroffen in het Cuypers-archief. Voor een uitgebreide toelichting op de prijsvraagontwerpen en voor de beschrijving van de tekeningen, zie de inventaris van het Cuypersarchief, dossier Rijksmuseum, code RYKS. Bij de bestudering van de tekeningen gelieve eerst de microfilms te raadplegen (zie mf.nr.). project Ontwerp Muzeum Koning Willem de Eerste, opdrachtgever de commissie ter voorbereiding der stichting van een Kunstmuzeüm, documenten aanvraagnummers tekeningen RYKS t 2020 t 2030 (mf.nr ) geschreven stukken RYKS d project Prijsvraagontwerp Nieuw Museum Gebouw te Amsterdam, documenten aanvraagnummers tekeningen RYKS t 2070 t 2082 (mf.nr ) 14

15 Inleiding Projecten van L.H. Eberson in archieven te Amsterdam, Apeldoorn, Arnhem en Den Haag Amsterdam, Gemeentearchief Project Materiaal met betrekking tot de Beursprijsvraag, [-1908] (invr.nr 250). Amsterdam, Rijksprentenkabinet Projecten Schetsen van details voor een Nieuw Museum Gebouw, Amsterdam, 1875 (inv.nr. 39:68-39:72). Ontwerp voor een villa. Apeldoorn, Paleis Het Loo Projecten Paleis Het Loo, ontwerp voor een Kunstzaal, opdrachtgever koning Willem III, 1873 (inv.nr. RL ). Ontwerp voor een eindpaviljoen in de oostvleugel voor het huisvesten van pensionnaires (niet uitgevoerd), 1873 (inv.nr RL ). Basse-cour en perron van de spoorlijn naar Paleis Het Loo, opdrachtgever koning Willem III, 1875 (inv.nr. RL ). Ontwerp van twee badkamers in de rechtervleugel van Paleis Het Loo, opdrachtgever koning Willem III, 1876 (inv.nr. RL 3395). Ontwerp voor de vergroting van het terras van de badtent op Paleis Het Loo, opdrachtgever koning Willem III, 1876 (inv.nr. RL ). Arnhem, Gemeentearchief Projecten Koetshuis met stallen en bovenwoningen, Arnhem, opdrachtgever D. de Rijk, tekeningen van gevels, 1854 (Plaatwerk Tekeningen van gevels enz., eerste deel, no. 59; tweede deel, no.14). Woonhuizen Rijnkade, Arnhem, opdrachtgever J.J. Bossert, 1854 (Plaatwerk Tekeningen van gevels enz., tweede deel, no. 53). Ontwerp van de voorgevel van een winkelwoonhuis in Arnhem, 1854 (Plaatwerk Tekeningen van gevels enz., tweede deel, no. 13). Prijsvraagontwerp Protestant Bestedelingenhuis, Arnhem, motto Arnhemia,

16 Inleiding Arnhem, Rijksarchief Gelderland Project Ontwerp voor een houten uitzichtstoren bestaande uit een opstand, een doorsnede en een plattegrond, 1865 (Archief van het Huis Biljoen, inv.nr. 178). Den Haag, Koninklijk Huisarchief (NB: In de Collectie Eberson in het KHA kunnen zich zowel tekeningen als geschreven stukken over deze projecten bevinden) Projecten Ontwerp voor een woonhuis voor een kunstminnaar, Inventarisnummers Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 18 Prijsvraagontwerp Museum Koning Willem de Eerste, Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 11, 12, 17 Ontwerp Museum Koning Willem de Eerste, Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 11, 17 Buitenverblijf Overbeek in Velp, opdrachtgever dhr. Van Spreekens, decoratie voorgevel voor vijftigjarige gedenkdag van Waterloo, Buitenverblijf Singraven in Denekamp, opdrachtgever dhr. Roessingh Udink, ontwerp voor een familiegraf (niet uitgevoerd), Rentmeesterswoning Ewijkshoeve, opdrachtgever Prins Hendrik, 1871 (met een schets van Prins Hendrik). Ontwerp voor een kunstzaal en magazijn in Paleis Het Loo, opdrachtgever koning Willem III, Verbouwing van het paviljoen achter het toneel bij Paleis Het Loo, opdrachtgever koning Willem III, Ontwerp voor een hertenhuis bij Paleis Het Loo, opdrachtgever koning Willem III, Ontwerp voor een Maison de Campagne, Oosterbeek, opdrachtgever koning Willem III, Ontwerp voor een gedenksteen in de hofkapel te Arolsen, vanwege het huwelijk tussen Willem III en Emma, Ontwerp voor een ijzeren tuinkoepel bij Paleis Het Loo, opdrachtgever koningin Emma, Ontwerp van een valbula voor een ijzeren tuinkoepel voor koningin Emma, Villa Oranje Nassau s Oord, Renkum, opdrachtgever koning Willem III, Stal, koetshuis en conciergewoning bij Oranje Nassau s Oord, Renkum, opdrachtgever koning Willem III, Koetshuis en stallen bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever Koning Willem III, Gemetselde brug over de beek langs de Koningslaan bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Inrijhekken bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Kandelabers van de inrijhekken bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 10 Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 10 Archief Paleis Het Loo, inv.nr. k 538; Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 1, 14 Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 4, 5, 6, 7, 10, 14 Archief Paleis Het Loo, inv.nr. k 4-6; Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 4, 14 Archief Paleis Het Loo, inv.nr. k ; Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 10 Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 10 Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 10, 19 Archief Paleis Het Loo, inv.nr. k 126, Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 10 Archief Paleis Het Loo, inv.nr. k 127 Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 13 Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 13 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k ; Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 10, 14 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 103 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 92 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 93 16

17 Inleiding Twee wachtershuisjes bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Châlet op de ruïne van Larochette, Luxemburg, opdrachtgever Willem III, Bestrating voor Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Watertoren bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Bloemserres in het park bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Oranjerie bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Kleine oranjerie bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Twee fonteinen bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, IJskelder bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Spuitenhuis met smederij, opdrachtgever koning Willem III, Vernieuwing kap opzichterswoning bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Druivenkas in grote moestuin bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Twee tuinmuren bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Schuttingen bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Ontwerpen voor de kleine moestuin bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Dam met duiker in de sloot bij het jagershuis bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Woning De Oranje Boom bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Eultstal bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Jachtopzienerswoning bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Drie houten schuurtjes bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Wijziging kappen bibliotheek en gotische kamer van Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, Villa Belvédère, Scheveningse Bosjes, Den Haag, opdrachtgever koning Willem III, Dagboek van de periode waarin Eberson Architect des Konings was, Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 91 Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 2 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 94 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 95 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 96 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 97 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 98 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 99 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 100 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 101 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 102 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 104 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 105 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 106 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 107 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 108 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 109 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 110 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 111 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 112 Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 10, 20 Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 3 Persoonlijke stukken. Collectie Eberson, G 24, inv.nr

18 Aanvragen als: EBER + aanvr.nr. CATALOGUS Projecten van L.H. Eberson Genootschapsgebouw Natuurkundig Genootschap Tot Nut en Vergenoegen, Arnhem, en verbouw. Tekeningen: 21 bladen (+ 1 blad documentatie) t 1 Aanvraagnummer: Toelichting: Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsneden voor verbouw (niet uitgevoerd) en (uitgevoerd), en documentatie. Zie bijlage (pagina 21) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project en een korte toelichting Kasteel op het landgoed Biljoen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek, verbouw en. Tekeningen: 18 bladen t 2.0 Aanvraagnummer: Toelichting: Voor het landgoed Biljoen en Beekhuizen heeft Eberson verschillende ontwerpen gemaakt: kasteel, bruggen, kippenhok, belvedere, koetshuis en stallen, manege en tent (uitspanning). Ze worden in deze catalogus ieder als apart project beschreven en hebben ook een eigen aanvraagnummer. Dit projectdossier bevat ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsneden voor verbouw en van interieur en exterieur van het kasteel (deels uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 28) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project en een korte toelichting. (NB: Op de achterzijde van een van de tekeningen is een ontwerp gemaakt voor een kippenhok, bestemd voor de buitenplaats klein Rozendaal, in opdracht van P.C. Labouchere de Lepel.) 18

19 Aanvragen als: EBER + aanvr.nr Bruggen op het landgoed van Kasteel Biljoen en het landgoed Beekhuizen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek, verbouw en. Tekeningen: 14 bladen t 2.1 Aanvraagnummer: Toelichting: Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsneden voor verbouw en (deels uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 35) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project en een korte toelichting Kippenhok en belvedere op het landgoed van Kasteel Biljoen en het landgoed Beekhuizen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek,. Tekeningen: 5 bladen t 2.2 Aanvraagnummer: Toelichting: Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsneden voor (uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 40) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project Koetshuis en stallen op het landgoed van Kasteel Biljoen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek, verbouw. Tekeningen: 11 bladen t 2.3 Aanvraagnummer: Toelichting: Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsneden voor verbouw (deels uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 42) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project en een korte toelichting. 19

20 Aanvragen als: EBER + aanvr.nr Manege op het landgoed van Kasteel Biljoen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek,. Tekeningen: 20 bladen t 2.4 Aanvraagnummer: Toelichting: Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsneden voor (uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 47) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project en een korte toelichting Uitspanning ( tent ) op het landgoed Beekhuizen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek,. Tekeningen: 4 bladen t 2.5 Aanvraagnummer: Toelichting: Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsneden voor (uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 54) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project en een korte toelichting Hertenhuisje en paardenstal,, z.p. Tekeningen: 1 blad t 3 Aanvraagnummer: Toelichting: Ontwerpschets voor (uitvoering niet bekend). Zie bijlage (pagina 56) voor een uitgebreide tekeningbeschrijving van dit project en een korte toelichting. 20

21 Aanvragen als: EBER + aanvr.nr Waalse kerk, Arnhem, restauratie. Tekeningen: 13 bladen t 4 Aanvraagnummer: Toelichting: Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsneden voor restauratie (uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 57) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project Brouwerij De Kroon en woonhuizen, Arnhem, opdrachtgevers dhr. Werthemann en Turstig,. Tekeningen: 12 bladen t 5 Aanvraagnummer: Toelichting: Ontwerptekeningen met plattegronden, opstanden en doorsneden voor (deels uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 61) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project Woonhuis Rijnstraat, Arnhem,. Tekeningen: 1 blad t 6 Aanvraagnummer: Toelichting: Ontwerptekening met opstand voorgevel voor (uitvoering onbekend). Zie bijlage (pagina 65) voor een uitgebreide tekeningbeschrijving van dit project. 21

22 Aanvragen als: EBER + aanvr.nr. Projecten van anderen in de collectie Eberson z.j. [1868] Geldersche toren, Spankeren, opdrachtgever Alexander baron van Rhemen, verbouw, architect J. Brink Evers. Tekeningen: 5 bladen t 7 Aanvraagnummer: Toelichting: Presentatietekeningen met plattegronden en een opstand voor verbouw (uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 66) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project en een korte toelichting. 22

23 Genootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1) BIJLAGEN TEKENINGENBESCHRIJVINGEN COLLECTIE EBERSON gemaakt door D. Posthumus Meyjes Project Genootschapsgebouw Natuurkundig Genootschap Tot Nut en Vergenoegen, Arnhem, aanvraagnummer: EBER t 1 (22 bladen) Toelichting Gedurende meer dan vijftien jaar heeft Eberson plannen gemaakt, eerst voor verbouw van het pand aan de Weezenstraat in Arnhem en later voor. De eerste ontwerpen gingen om een verbouwing of vergroting van het bestaande gebouw, de latere ontwerpen, vanaf 1864, betroffen. Eberson kwam aan deze opdracht dankzij zijn voogd en oom, de apotheker Wessel Knoops, die oprichter en voorzitter van het Natuurkundig Genootschap was. In 1824 was deze vriendenkring opgericht met als doel de beoefening der wetenschappen in het algemeen en die der Natuurkunde in het bijzonder. Tot 1845 werd er bij Knoops thuis (waar Eberson tot 1841 woonde) vergaderd maar inmiddels waren er zo veel leden bijgekomen plus het nodige instrumentarium, dat men een perceel besloot te kopen van het Burgerweeshuis aan de Weezenstraat om dat te verbouwen. Ebersons ontwerpen voor zijn wel uitgevoerd, maar die voor verbouw niet. Het pand van Eberson bestaat niet meer. Hieronder volgt een korte geschiedenis van ontwerpfasen met daarachter het aantal tekeningen in de collectie Eberson: in 1849 waren de eerste verbouwingsplannen (3), in oktober 1851 volgden plannen voor de verhoging met een verdieping (2) en in maart 1852 plannen voor een algehele verbouwing (8). Ten slotte ontwierp Eberson in 1864 een nieuw verbouwingsplan uitgaande van de situatie van 1852 (1), en maakte variaties op de tekeningen uit 1852, waarna in augustus 1864 de uitgevoerde plannen (4) volgden, in 1865 een uitgevoerde wijziging van de begane grond (2) en ten slotte in 1867 een nieuw ontwerp voor de hoofdingang (1). Tekeningen bladnummer: 79 presentatietekening doorsnede eerste verdieping pen en waterverf op papier LHE datering: 1849 Waarschijnlijk is hier de oude, bestaande situatie weergegeven. bladnummer: 80 presentatietekening doorsnede 1e verdieping, grote zaal [palmen en] ellen; 10 [palmen]; 1 el pen en waterverf op papier LHE 23

24 Genootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1) datering:

25 Genootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1) bladnummer: 81 presentatietekening LHE datering: 1849 doorsnedes pen en waterverf op papier Ontwerp voor de verbouwing van de tegenwoordige zaal van / het Natuurkundig Genootschap tot Nut en Vergenoegen / te Arnhem bladnummer: 83 presentatietekening doorsnede en plattegrond bovenste verdieping [palmen] en ellen; 10 [palmen]; 1 el pen en waterverf op papier en op transparant, geplakt op papier L.H.Eberson architect datering: october 1851 plan van eene nieuw te bouwen zaal, geschikt voor de vergaderingen van het Natuurkundig Genootschap / Tot Nut en Vergenoegen / door het thans bestaande gebouw met eene verdieping / te verhoogen Het betreft een nieuwe verdieping op het bestaande gebouw. Op de plattegrond van de nieuwe vergaderzaal is een stukje transparant geplakt van een tussenverdieping ter hoogte van de galerij. Hierop is geschreven: plan van de / Boven Verdieping / ingerigt voor eene Tech- / nische Verzameling, / alsmede voor een / logement voor Monteban. bladnummer: 82 opmetingstekening verbouw datering: 1851 plattegrond pen en waterverf op transparant, geplakt op papier LH Eberson architecte Het gaat hier om de bestaande situatie van de bovenverdieping, de plattegrond is identiek aan die op blad 84. Alleen de datering verschilt. 25

26 Genootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1) bladnummer: 84 opmetingstekening verbouw plattegrond palmen en ellen; 1:10 pen en waterverf op transparant, geplakt op papier L:H:Eberson architect datering: maart 1852 Ontwerp voor de verbouwing van het thans bestaande gebouw van het Natuurkundig Genootschap / Tot Nut en Vergenoegen / te Arnhem / Plan van het Gebouw zooals het Thans bestaat Door deze tekst is duidelijk dat de vorige ontwerpen niet zijn uitgevoerd. Dit is No 1 in een serie van acht verbouwingstekeningen. bladnummer: 85 plattegrond benedenverdieping 0,02 nduim voor een EL / palmen en ellen; 1:10 pen en waterverf op papier en op transparant, geplakt op papier L:H:Eberson architecte datering: maart 1852 Ontwerp voor de verbouwing van het thans bestaande gebouw van het Natuurkundig Genootschap / Tot nut en vergenoegen / te Arnhem / plan van de beneden-verdieping [rez-de-chaussee] en NB. In dit plan zyn de nieuw te constueeren gedeelten met eenen rooden / tint aangetoond Op de linker helft van de plattegrond is een stukje transparant geplakt dat de veranderingen aangeeft ten opzichte van de eronder getekende plattegrond. Er is echter meer veranderd dan alleen met rood is aangegeven. Op het rechter gedeelte van de tekening is ook een gedeelte met rood aangegeven. Dit is No 2 uit de serie van acht verbouwingstekeningen. bladnummer: 86 presentatietekening plattegrond eerste verdieping 0,02 nduim voor een El / palmen en ellen; 1:10 pen en waterverf op papier en op transparant, geplakt op papier L:H:Eberson architecte datering: maart 1852 Ontwerp voor de verbouwing van het thans bestaande gebouw van het Natuurkundig Genootschap / Tot Nut en Vergenoegen / te Arnhem / Plan van de eerste verdieping. vergaderzaal Op de linker helft van de plattegrond is een stukje transparant geplakt dat de veranderingen aangeeft ten opzichte van de eronder getekende plattegrond. Erboven is geschreven: voorgestelde verandering in Of dit van toepassing is op alle geplakte transparante delen, is niet met zekerheid te zeggen. Dit is No 3 in de serie van acht verbouwingstekeningen. 26

27 Genootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1) bladnummer: 87 plattegrond bovenste verdieping 0,02 nduim voor een El / palmen en ellen; 1:10 pen en waterverf op transparant, geplakt op papier L:H:Eberson architect datering: maart 1852 Ontwerp voor de verbouwing van het thans bestaande gebouw van het natuurkundig genootschap / Tot Nut En Vergenoegen. / te Arnhem / plan van de bovenste verdieping. gaandery enz. Op het linker gedeelte van de plattegrond is een stukje transparant geplakt dat de veranderingen aangeeft ten opzichte van de eronder getekende plattegrond. Daarbij is geschreven: voorgestelde verandering in Dit is No 4 in de serie van acht verbouwingstekeningen. bladnummer: 88 opstand voorgevel pen op transparant, geplakt op papier L:H:Eberson architect datering: maart 1852 Een stukje transparant op de tekening geeft de voorgestelde verandering in 1864 aan voor de voordeur van deze gevel. Dit is No 5 in de serie van acht verbouwingstekeningen. bladnummer: 89 opstand zijgevel pen op transparant, geplakt op papier L:H:Eberson architecte datering: maart 1852 Een stukje transparant laat het ontwerp met een verdieping verhoogd zien: Gevel-zyde in de nieuwe Wezen-straat. Dit is No 6. in de serie van acht verbouwingstekeningen. 27

28 Genootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1) bladnummer: 90 verbouw doorsnedes lengte- en dwarsdoorsnede 0.02 nduim voor een El.; palmen en ellen; 1: 10 datering: maart 1852 pen en waterverf op papier en op transparant, geplakt op papier L: H: Eberson architecte Doorsnede over de lyn A.B., Doorsnede over de lyn C.D. Op deze doorsnedes zijn delen transparant geplakt die ten opzichte van het onderliggende ontwerp een verhoging van de dakpartij aangeven: voorgestelde verandering in Dit is No 7 in de serie van acht verbouwingstekeningen. bladnummer: 91 verbouw doorsnede dwarsdoorsnede pen en waterverf op transparant, geplakt op papier L:H:Eberson architecte datering: maart 1852 Doorsnede over de lyn D.C. Dit is No 8 in de serie van acht verbouwingstekeningen. Het papier heeft een watermerk met een opengeslagen boek met op beide pagina's een vleugel en een slang en de letters E en B. Wellicht is dit een watermerk van Eberson bladnummer: 93 verbouw palmen en ellen; 10:1 plattegrond, doorsnedes en opstand kelderverdieping, dwars- en lengtedoorsnede en voorgevel pen en waterverf op transparant, geplakt op papier. L.H Eberson architect datering: 16 Aug 64. Behalve de verandringen die Eberson in 1864 op zijn ontwerpen uit 1852 aanbracht, maakte hij in hetzelfde jaar een ontwerp voor een nieuw te bouwen pand. Het ontwerp bestond uit een voor- en een achterhuis. Op deze tekening is het voorhuis afgebeeld. 28

29 Genootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1) bladnummer: 92 doorsnede lengtedoorsnede palmen en ellen; 10:1 pen en waterverf op transparant, geplakt op papier L.H Eberson architect Natuurkundig Genootschap / te Arnhem datering: 16 Aug 1864 bladnummer: 94 plattegronden palmen en ellen; 10:1 papier datering: 16 aug 64. benedenverdieping en bovenverdieping pen en waterverf op transparant en op calqueerpapier, geplakt op L.H Eberson architect Het calqueerpapier geplakt op deze tekening geeft enkele veranderingen aan. Met potlood staat geschreven: verandering op / 22 maart 1865 / bepaald en / aldus uitge / voerd. bladnummer: 98 opstand en doorsnede dakvenster [palmen]en ellen; 10:1 potlood en pen op papier L.H. Eberson architect Physea te Arnhem / Dakvenster in den voorgevel datering: 7. February 1865 bladnummer: 95 datering: mei 1865 opstand decoratie hoofdingang potlood op calqueerpapier L H. Eberson inv. et del. Kop voor de hoofdingang van het gebouw voor / het Natuurkundig genootschap te Arnhem 29

30 Genootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1) Dezelfde kop was te zien op de voorgevel van blad 93, die is gedateerd in augustus

31 Genootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1) bladnummer: 99 opstand hoofdingang [palmen] en ellen; 10: 1 potlood en pen op papier L.H. Eberson architect datering: 7 mei 1867 Met potlood is geschreven: Prijs met deurwerk enz ± / f50,- / gewoon hek zonder krullen enz ± 37,-. Ook dit ontwerp, zonder het ijzeren hek, is terug te vinden op blad 93 van augustus bladnummer: 96 en 97 doorsnede hoofdingang potlood op calqueerpapier Profil om de hoofdingang Physica getrokken De tekening bestaat uit twee delen en heeft derhalve ook twee verschillende bladnummers. Een gedeelte van blad 96, met een detail van de hoofdingang, loopt door op blad 97. bladnummer: 101 opstand zijgevel pen op transparant Natuurkundig Genootschap / te Arnhem / Zijd. Gevel Documentatie bladnummer: 102 1:2500 datering: 1853 gedrukte topografische kaart plattegrond Plattegrond / der Stad / Arnhem / met aanduiding van haren uitleg, / naar de teekening van den Gemeente-Architect / H.I. Heuvelink Waarschijnlijk zit deze topografische kaart in de collectie Eberson ter documentatie van de verbouw en van het Natuurkundig Genootschap. 31