Beleidsnotitie Mantelzorgwoningen

Transcriptie

1 Beleidsnotitie Mantelzorgwoningen Vastgesteld door het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Oost Gelre REOSY augustus 2011

2 Inhoudsopgave 1. INLEIDING 1.1 Aanleiding 1.2 Probleem 1.3 Doel van deze notitie 1.4 Wat is mantelzorg? 1.5 Mantelzorgwoningen 2. BELEID OP RIJKS-, PROVINCIAAL EN GEMEENTELIJK NIVEAU 2.1 Inleiding 2.2 Rijk 2.3 Provincie Gelderland 2.4 Gemeente Oost Gelre 3. RUIMTELIJKE ORDENING EN PLANOLOGIE 3.1 Inleiding 3.2 Vormen van mantelzorgwoningen 3.3 Ruimtelijke ordeningsaspecten Terugkeer oorspronkelijke situatie Maximale oppervlakte mantelzorgwoningen Plaatsing van mobiele mantelzorgwoningen 3.4 Planologische inbedding van beleid 3.5 Welstand en stedenbouwkundige toets 4. WELZIJN EN ZORG 4.1 Wet maatschappelijke ondersteuning 4.2 Indicatie tot mantelzorg 4.3 Financiering 5. JURIDISCHE REGELING 6. HANDHAVING 7. GEBRUIKTE LITERATUUR ROBSY

3 1. Inleiding 1.1 Aanleiding Nederland vergrijst in snel tempo. Er is zelfs sprake van dubbele vergrijzing: er komen niet alleen meer ouderen, maar mensen worden in vergelijking met vroeger ook steeds ouder. Dit geldt ook voor de gemeente Oost Gelre. Daarnaast dreigt de huidige verzorgingsstaat onbetaalbaar te worden. De nieuwe Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) gaat ervan uit dat hulp in eerste instantie zelf wordt georganiseerd, alvorens aanspraak gedaan kan worden op collectieve voorzieningen of individuele hulp. Eigen verantwoordelijkheid nemen is het uitgangspunt van de WMO. Er zijn veel inwoners, met name in het buitengebied, die graag zelf voor hun ouders willen zorgen en die hiervoor ook de ruimte hebben. De ouders worden dan in een min of meer zelfstandige woonruimte gehuisvest. De kinderen kunnen dan mantelzorg verlenen. Daarom voorzien bouwplannen vaak in voorzieningen die een min of meer zelfstandige bewoning ook mogelijk maken, zoals badkamer, toilet, keuken. Het planologische probleem is dat er enerzijds bij het college bereidheid bestaat om medewerking te verlenen aan het tegemoet komen van de zorgvraag, maar dat anderzijds moet worden voorkómen dat de mantelzorgwoningen uitgroeien tot reguliere woningen. De realisatie van mantelzorgwoningen raakt een aantal beleidsterreinen waar wij in deze notitie aandacht voor vragen. 1.2 Situatie Met mantelzorgwoningen willen wij bereiken dat iemand die niet naar een woon-zorgcomplex, een verzorgingshuis of een andere intramurale instelling kan/wil, langer en beter in de eigen omgeving kan blijven wonen. Uitstel of zelfs afstel van verhuizing naar een woon-zorgcomplex of opname in een intramurale instelling is een veel gehoorde wens. Daarbij komt tevens dat mantelzorgers worden ontlast, omdat zij dichtbij zorg kunnen leveren in een setting die daar ook voldoende voor is uitgerust. De kwaliteit van leven van de gebruiker van een mantelzorgwoning maar ook van zijn of haar mantelzorger zal hiermee verbeteren. Het zal gaan om mensen die een zorgindicatie hebben voor een aanleunwoning. Om aan de vraag naar een mantelzorgwoning te kunnen voldoen, moet een aantal maatregelen worden genomen om dit in de toekomst ook snel mogelijk te maken. Snel, omdat voor mensen met een progressief ziektebeeld snelheid van groot belang is. Voor wie? Voor mantelzorgwoningen komen mensen in aanmerking zoals ouderen, mensen met chronisch somatische problematiek, lichamelijk gehandicapten en jongeren met somatische problematiek. Het kan ook gaan om mensen met gedragsproblemen die beter tot hun recht komen in een eigen woning met voldoende leef- en privéruimte. 1.3 Doel van deze notitie Bij onze voorbereiding hebben wij ons niet willen beperken tot nieuw beleid voor uitsluitend mobiele mantelzorgwoningen. Wij geven ook aandacht aan niet mobiele woongelegenheid voor mantelzorg. Wij willen de plaatsing van mantelzorgwoningen mogelijk maken door in het gemeentelijk beleid ruimte te geven aan verzoeken op het gebied van mantelzorgwoningen. De behoefte aan huisvesting van een mantelzorgbehoevende hoeft zich overigens niet te beperken tot ouderen, ook andere zorgbehoevenden zoals kinderen kunnen hier aanspraak op maken. De gemeente Oost Gelre is bereid om medewerking te verlenen aan een initiatief voor een mantelzorgwoning. Anderzijds willen we voorkomen dat er een tweede woning ontstaat in het buitengebied door de verwachte demografische krimp in de regio en in de gemeente. ROBSY

4 1.4 Wat is mantelzorg Om misverstanden te voorkomen is het goed om begrippen zorgvuldig te definiëren en af te bakenen. Onder mantelzorg kan bijvoorbeeld worden verstaan het zorgen voor een chronische zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner, ouder, kind, kennis, vriend(in) of ander familielid. Mantelzorgers zijn geen professionele zorgverleners, maar geven zorg omdat zij een persoonlijke band hebben met degene voor wie ze zorgen. Mantelzorg is niet de alledaagse zorg voor bijvoorbeeld een eigen gezond kind. Mantelzorg is vaak langdurig en intensief. De definitie van mantelzorg is het volgende: Het bieden van zorg aan een ieder die aantoonbaar hulpbehoevend is op het fysieke, psychische en/of sociale vlak, op vrijwillige basis en buiten organisatorisch verband, meer dan 8 uur per week en langer dan 6 maanden. Woningen die geschikt gemaakt zijn voor mantelzorg komen vaker voor. Denk daarbij aan een (tijdelijke) uitbreiding van de woning voor een opa, oma of een kind met een (lichamelijke) beperking. Op de benedenverdieping is dan een slaapkamer en zijn bijvoorbeeld ook douche- en toiletvoorzieningen gerealiseerd. In sommige gevallen is ook een (kleine) woonkamer aanwezig. Door de vergrijzing zal de vraag naar zorgwoningen in de toekomst toenemen. 1.5 Mantelzorgwoningen Wat is een mobiele mantelzorgwoning? De mobiele mantelzorgwoning is een kant-enklaar verplaatsbaar huis, dat tijdelijk in de tuin van een bestaande woning geplaatst kan worden. Het bevat een halletje, woonkamer met keuken, slaapkamer en badkamer. De woning is zo ontwikkeld dat zo nodig, eenvoudig een hoog niveau van voorzieningen en hulpmiddelen voor mensen met een zorgvraag gerealiseerd kan worden. De woning is van een hoge bouwkundige kwaliteit en heeft een levensduur van tientallen jaren. Dankzij de mantelzorgwoning kunnen bijvoorbeeld ouders bij hun kinderen in de tuin gaan wonen. Als kinderen het ouderlijk huis betrekken kan dat zelfs de eigen (voormalige) tuin van de ouders zijn. Ook voor andere doelgroepen, zoals zelfstandiger wordende gehandicapte kinderen kan de mantelzorgwoning een oplossing zijn. Wat is een flexibele zorgkamer? De zorgkamer wordt aan een bestaande woning gekoppeld, al dan niet met behulp van een verbindingssluis. Op die manier wordt de begane grond van een woning groter gemaakt. De zorgkamer bevat een slaapkamer en een ruime sanitaire ruimte. De flexibele zorgkamer is verplaatsbaar en kan binnen enkele dagen zijn geplaatst en in gebruik worden genomen. Voordelen mantelzorgunits Mobiele mantelzorgwoningen, maar ook de flexibele zorgkamer, kennen een korte bouwtijd. Dat heeft als voordeel dat snel kan worden ingespeeld op de zorgvraag als die zich aandient. De mobiele mantelzorgwoning is verplaatsbaar. Dit betekent dat die meestal enkele jaren, maar soms nog langer op dezelfde plek blijft staan. Daarna kan de woning naar een andere locatie verhuizen. Het grote voordeel van de verplaatsbaarheid is dat twee aparte huishoudens snel dicht bij elkaar kunnen wonen, met privacy. Voor de bewoners in wiens tuin de mantelzorgwoning komt te staan, heeft dit als voordeel dat zij na gebruik hun tuin weer als zodanig terug krijgen. Voor de gemeente heeft de verplaatsbaarheid als voordeel dat er geen sprake is van verrommeling, omdat het een tijdelijke situatie betreft die duurt zolang de zorgvrager een beroep op de voorziening doet. Ook hoeft men niet bang te zijn voor gebruik voor andere doeleinden, zoals recreatie. Bij de verstrekking van de omgevingsvergunning kan immers geëist worden dat de woning weer verwijderd wordt. Voor kopers van de mobiele mantelzorgwoning is de verplaatsbaarheid financieel aantrekkelijk; na gebruik heeft de verplaatsbare woning een hogere restwaarde dan een traditionele aan- of bijgebouw. ROBSY

5 Voorbeeld zorgkamer (24m²) ROBSY

6 Voorbeeld mantelzorgwoning (54m²) ROBSY

7 2. Beleid op Rijks-, provinciaal en gemeentelijk niveau 2.1 Inleiding Het stelsel van welzijn en zorg is drastisch gewijzigd. De nieuwe Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) vervangt de Welzijnswet en de Wet voorzieningen gehandicapten (Wvg), alsmede een deel van de Algemene wet bijzondere ziektekosten (Awbz). Belangrijke redenen voor de WMO zijn: de stijging van de kosten voor de zorg in Nederland, de vermaatschappelijking van de zorg en de toename van het beroep op mantelzorgers en vrijwilligers. 2.2 Rijk De minister heeft aangegeven welwillend te staan tegenover het faciliteren van woonvormen zoals het inen aanwonen bij een bestaande woning ten behoeve van mantelzorg. Door huisvesting ten behoeve van mantelzorg te faciliteren kunnen tal van wederzijdse voordelen worden geboden, zoals de mogelijkheid langer zelfstandig te kunnen wonen, het voorkomen van eenzaamheid en isolement. Mantelzorg komt dus tegemoet aan een sociale woonwens. Het belangrijkste uitgangspunt van de Wmo is dat de burger in eerste instantie zelf verantwoordelijk zijn voor het oplossen van hun problemen en die van hun naasten. Eén van de WMO-prestatievelden is gericht op het bevorderen van deelname aan het maatschappelijk verkeer en het bevorderen van het zelfstandig functioneren van mensen met een beperking of een chronisch psychisch of psychosociaal probleem. De minister erkent dat de regelgeving nu onduidelijk is, terwijl ze het belang van mantelzorgwoningen onderschrijft. Er wordt daarom gewerkt aan soepele en duidelijke regels. Nieuwe regelgeving over het toestaan van (tijdelijke) mantelzorgwoningen wordt waarschijnlijk in de loop van dit jaar door het ministerie van IenM gepresenteerd. 2.3 Provincie Gelderland In Nederland zijn een paar provincies die een beleid hebben ontwikkeld voor mantelzorgwoningen. Provincie Gelderland heeft geen beleid voor de huisvesting van mantelzorgwoningen. De provincie vindt het de taak van de gemeente om zelf een beleid hiervoor te ontwikkelen. 2.4 Gemeente Oost Gelre Aanvragen voor het verlenen van mantelzorg in mantelzorgwoningen zijn nu vaak strijdig met de bestaande bestemmingsplannen. De gemeente Oost Gelre heeft op dit moment geen beleid voor mantelzorgwoningen. ROBSY

8 3. Ruimtelijke ordening en planologie 3.1 Inleiding Initiatieven voor woongelegenheden in het kader van mantelzorg zijn tot op heden erg moeilijk toe te staan vanwege planologische strijdigheid. In dit hoofdstuk zal duidelijkheid worden verschaft op welke wijze het nieuwe beleid wordt vormgegeven met betrekking tot mantelzorgwoningen. Met dit nieuwe beleid zal ruimte worden gegeven voor initiatieven voor mantelzorgwoonvoorzieningen. 3.2 Vormen van mantelzorgwoningen Om nieuw beleid omtrent mantelzorgwoningen vast te stellen, dient duidelijkheid te zijn over de verschillende vormen van mantelzorgwoningen. De behoefte voor een mantelzorgwoning kent altijd een tijdelijk karakter. Echter, de fysieke huisvesting van de zorgbehoevende kan verschillen. Zo is er onderscheid te maken in de volgende twee vormen: A) Mobiele mantelzorgwoning B) Niet-mobiele mantelzorgwoning Elke vorm heeft hierdoor zijn eigen kenmerken en planologische gevolgen. Hieronder zullen beide vormen van mantelzorgwoningen worden besproken. In ons beleid willen wij ons niet beperken tot uitsluitend mobiele mantelzorgwoningen, maar willen we eveneens ruimte voor niet-mobiele mantelzorgwoningen bieden. De twee vormen nader toegelicht. A) Mobiele mantelzorgwoning Een mobiele mantelzorgwoning heeft als kenmerk dat het steeds opnieuw inzetbaar is. Binnen deze groep kan onderscheid worden gemaakt tussen een tweetal vormen: Mobiele mantelzorgwoningen Een mantelzorgwoning is een compleet verplaatsbare unit, waardoor bijvoorbeeld ouders die zorg nodig hebben in de tuin van de kinderen kunnen gaan wonen met privacy, ter ondersteuning voor de zorg. Het gaat hier om een onzelfstandige en afhankelijke woongelegenheid. Volgens het beleid willen we voorkomen dat er een tweede zelfstandige woning ontstaat op het perceel. De tijdelijkheid en handhaafbaarheid zorgen ervoor dat wij medewerking zullen verlenen aan een mantelzorgunit. We spreken in deze situatie van een zogenaamde Afhankelijke woonruimte. De begripsbepaling hiervoor is als volgt: Afhankelijke woonruimte is een deel van de woning, of een woonunit dat qua ligging een ruimtelijke eenheid vormt met de woning, waarin een gedeelte van de huishouding uit een oogpunt van mantelzorg is gehuisvest. Flexibele zorgkamers De verplaatsbare en opnieuw inzetbare zorgkamer betreft een kant-en-klare aanbouw op een bestaande woning. De begane grond wordt daardoor vergroot met een slaapkamer en bijbehorende sanitaire ruimte. Een zorgkamer wordt ingezet, indien de zorgbehoeftige onderdeel is van een gezin; het gaat om uitbreiding van de woning en voorzieningen op de begane grond. De zorgkamer is een alternatief voor duurdere woningaanpassingen. Een flexibele zorgkamer betreft een onzelfstandige/afhankelijke woongelegenheid. Het gaat hierbij niet om een extra woning, omdat het gebruik zal maken van de gemeenschappelijke ingang. Net als bij een mobiele mantelzorgwoning betreft een flexibele zorgkamer een afhankelijke woonruimte. B) Niet-mobiele mantelzorgwoning Een andere vorm om mantelzorg mogelijk te maken is aan de hand van bebouwing met een meer permanent karakter. Hiervoor zijn wederom twee vormen te onderscheiden, waarvan we alleen aan de eerste optie medewerking zullen verlenen. Mantelzorg in vorm van vergroting hoofdgebouw of aanbouw Het betreft hier het vergroten van aanbouwen aan en/of verbouwen van (een deel van) de woning voor inwoning. Mantelzorg kan plaats vinden in bestaande dan wel nog te realiseren bebouwing (met name aanbouwen). Dit kan alleen in de vorm van een onzelfstandige woongelegenheid. ROBSY

9 Volgens de definitie van het CBS gaat het hierbij niet om een extra woning, omdat de woning één gemeenschappelijke ingang heeft. Ook dit geval kan gezien worden als een afhankelijke woonruimte. Aanbouwen en uitbouwen zijn fysiek verbonden met de hoofdwoning en is direct bereikbaar. Mantelzorg in bijgebouwen Het betreft hier mantelzorg in bestaande dan wel nieuw te bouwen bijgebouwen. Deze vorm van mantelzorg staan wij als gemeente niet toe. Zodra de mantelzorgbehoefte verdwijnt is de kans groot dat dit als een tweede woning gebruikt kan worden. Bijgebouwen zijn bouwwerken die los staan van de hoofdwoning. 3.3 Ruimtelijke ordeningsaspecten In deze paragraaf geven wij aan onder welke voorwaarden op het terrein van ruimtelijke ordening wij mantelzorgwoningen willen gaan toestaan. De gemeente zal medewerking verlenen voor een tijdelijke situatie, om te voorkomen dat er een extra woning wordt gerealiseerd. Overigens is per perceel maximaal één mantelzorgunit, flexibele zorgkamer of een aanbouw/uitbouw mogelijk Terugkeer oorspronkelijke situatie Wij willen voorkomen dat realisatie van een mantelzorgwoning als argument wordt gebruikt om op een perceel tweede bewoning in de vorm van een woonruimte plaats te laten vinden. Een dergelijke situatie is nadrukkelijk onwenselijk. Voorkomen moet worden dat na afloop van de mantelzorgbehoefte de mantelzorgwoning als een zelfstandige tweede woning kan worden bewoond of verhuurd. Mantelzorgunit en zorgkamer De strikte voorwaarde zal gelden dat de plaatsing en het verdere gebruik van de mobiele mantelzorgwoning alleen is toegestaan, indien sprake is van een indicatie voor mantelzorgbewoning. Ook bij plaatsing van de flexibele zorgkamer speelt de situatie van een tweede woongelegenheid op het erf niet, aangezien de zorgkamer als onzelfstandig kan worden aangemerkt. Zodoende wordt ook hier de voorwaarde gesteld dat plaatsing van de flexibele zorgkamer alleen wordt toegestaan, indien er sprake is van een indicatie voor mantelzorgbewoning; met dit verschil dat aan deze voorwaarde niet hoeft te worden gehouden, indien de flexibele zorgkamer gewoon in het bestaande beleid (bouwregels) van het vigerend bestemmingsplan past. Dankzij de verplaatsbaarheid geven zowel de mobiele mantelzorgwoning als de flexibele zorgkamer slechts een tijdelijke inbreuk. Wij verwachten dat deze constructies goed te handhaven zijn. Handhaving dient na beëindiging van de mantelzorgbehoefte zo spoedig mogelijk plaats te vinden. De woonunit wordt juridisch gezien niet aangemerkt als een zelfstandige woning. In ruimtelijke en juridische zin blijft het uitgangspunt dat er sprake is en blijft van één huishouden in één wooncomplex. Er kan en mag geen tweede zelfstandige wooneenheid of woning ontstaan. Daarom spreken we van afhankelijke woonruimte. De extra woonruimte, die wordt gecreëerd, dient afhankelijk te zijn van het hoofdgebouw, de bestaande woning. Voorwaarde is dat er in alle gevallen sprake moet zijn van een afhankelijke woonruimte, en er geen nieuwe zelfstandige woning ontstaat. Aanbouw/uitbouw Indien mantelzorg plaatsvindt in een hoofdgebouwvergroting of aan-/uitbouwen van een woning is het van belang of bij het verzoek sprake is van een zelfstandige of van een onzelfstandige woonruimte. Als sprake is van een zelfstandige woonruimte, dan zal men uit oogpunt van kosten tweede bewoning van het perceel na afloop van de mantelzorgfunctie zeker in stand willen houden. Deze optie is minder goed handhaafbaar. Daarom is de huisvesting van de mantelzorgbehoevende alleen mogelijk in een onzelfstandige woonruimte. Bij een onzelfstandige woonruimte, geldt dit niet. Een hoofdgebouw, aan- en uitbouw komt in beginsel immers al in aanmerking voor bewoning. Om te voorkomen dat onder de noemer van mantelzorgverlening een groter woningoppervlak kan worden gecreëerd, is als voorwaarde gesteld dat de uitbreiding van het hoofdgebouw, de aan- of de uitbouw dient te voldoen aan de bouwregels uit het vigerende bestemmingsplan. ROBSY

10 3.3.2 Maximale oppervlakte mantelzorgwoningen Binnen het bestaande beleid wordt per bestemmingsplan aangegeven in hoeverre en met hoeveel vierkante meter een woning in de vorm van een hoofdgebouwuitbreiding, aanbouw of uitbouw mag uitbreiden. De maximaal toegestane oppervlakte voor hoofdgebouwen wordt in beginsel beperkt door het bouwvlak. Hoofdgebouwen mogen enkel binnen dit bouwvlak worden gesitueerd. De maximaal toegestane oppervlakte voor aan- en uitbouwen is veelal beperkt tot een maximale diepte, berekend vanaf de gevel waaraan gebouwd wordt. Wij hebben ons georiënteerd op het wenselijk geachte aantal vierkante meters aan oppervlakte. Wij hebben daartoe contact gehad met Mezzo en Pasaan (grote leveranciers van mobiele zorgwoningen). Wat betreft mobiele mantelzorgwoningen gaat Pasaan uit van een oppervlakte van 54m² als basiseenheid. Afhankelijk van de wensen en de bestaande ruimte wordt de grootte van de unit bepaald die nodig is om aan de individuele zorgvraag te kunnen voldoen. Mezzo gaf aan dat een oppervlakte van 54m² niet voldoende ruim is. Een goed werkende en wenselijke oppervlakte voor mobiele mantelzorgwoningen wordt door Mezzo gesteld op 60-80m². De oppervlakte voor een mantelzorgunit stellen wij vast op 55 m² en een flexibele zorgkamer op 25 m². Oppervlaktes van 80 m² achten wij te groot voor een mantelzorgwoning, waardoor de optie van Pasaan wenselijker is. Voor mantelzorghuisvesting in hoofdgebouwen/aan-/uitbouwen en in bijgebouwen hebben wij bepaald dat dit dient te passen in de bouwregels van het ter plaatse vigerende bestemmingsplan. Zodoende hoeft na het verdwijnen van de mantelzorgbehoefte niet het verwijderen van bebouwing nagestreefd te worden. Elke woning mag tot een bepaald oppervlakte aan hoofdgebouw, aan,-uitbouwen realiseren, welke volgens het voorgestane mantelzorgbeleid in aanmerking mag komen voor mantelzorg. Bij de mobiele woonvormen van mantelzorg is als aanvullende voorwaarde meegenomen dat ten behoeve van mantelzorg het perceel niet onevenredig mag worden/zijn bebouwd. Er mag geen onevenredige verstening van het perceel plaatsvinden. Gesteld wordt dat door de mantelzorg op het perceel niet meer dan 60% van het achtererf van de bestaande woning mag worden bebouwd. Zodoende wordt voorkomen dat met bijvoorbeeld de plaatsing van een mobiele mantelzorgwoning of een flexibele zorgkamer een te grote mate van bebouwing op het perceel plaatsvindt. Voor mantelzorg in het hoofdgebouw, aan-, uitbouwen wordt de voorwaarde betreffende een maximale bebouwing van het perceel niet gesteld, aangezien deze vormen van mantelzorg reeds geheel dienen te voldoen aan de bouwregels uit het bestemmingsplan Plaatsing van mobiele mantelzorgwoningen Bestaand beleid voor hoofdgebouwen, aan-, uitbouwen en bijgebouwen is dat deze op gronden mogen worden gebouwd welke op de bestemmingsplankaart als zodanig zijn aangegeven. Concreet betekent dit dat aan-, uitbouwen op het voorerf niet zijn toegestaan. Vaak wordt ook nog een maatvoering aangehouden voor aan- en uitbouwen vanaf de voorgevelrooilijn. Op deze wijze wordt voorkomen dat aan-, uitbouwen en bijgebouwen te nadrukkelijk op het perceel te ervaren/beleven zijn. Voor de mobiele mantelzorgwoning en flexibele zorgkamer wordt naar aanleiding van bovenstaande als voorwaarde gesteld dat deze enkel op het achtererf van de bestaande woning mag worden geplaatst. Tevens wordt gesteld voor de mobiele mantelzorgwoning en flexibele zorgkamer dat deze dient te worden geplaatst op minimaal 4m achter de voorgevelrooilijn van de bestaande woning. De stedenbouwkundige zal in overleg met de aanvrager bepalen wat de beste optie is voor situering. Zodoende wordt voorkomen dat vanaf de straatzijde de mantelzorgwoning of zorgkamer te nadrukkelijk beleefd wordt. Bij hoeksituaties waarbij sprake is van twee voorgevelrooilijnen zal telkens een afzonderlijke afweging worden gemaakt. Voor mantelzorg in aan-/uitbouwen zijn dergelijke voorwaarden niet aangegeven, aangezien bij deze vormen van mantelzorg reeds is gesteld dat dit dient te passen binnen de bouwregels (en gebruiksregels) van het vigerende bestemmingsplan. Deze bouwregels laten zonder meer het bouwen op het voorerf niet toe. ROBSY

11 3.4 Planologische inbedding van beleid De planologische inpassing van beleid omtrent mantelzorgwoningen kan via de buitenplanse afwijking Wabo (Wet algemene bepalingen omgevingsrecht). Buitenplanse afwijking Wabo (artikel a. onder 2 Wabo) Als er geen binnenplanse afwijkingsmogelijkheid is kunnen burgemeester en wethouders afwijken van het bestemmingsplan in bij Algemene Maatregel van Bestuur aan te geven gevallen. Deze afwijking wordt een buitenplanse afwijking Wabo genoemd (artikel a.onder 2). De gevallen waarop de buitenplanse afwijking betrekking heeft, staan genoemd in Bijlage II, hoofdstuk, 4, artikel 4 en 5 van het Besluit Omgevingsrecht (Bor). De buitenplanse afwijking heeft met name betrekking op kleinere bouwplannen: de zogenaamde kruimelgevallen. Hierbij kan gedacht worden aan een uitbreiding van of een bijgebouw bij een woning, maar ook aan een gebruikswijziging van een gebouw in de bebouwde kom. De gemeente heeft beleidsregels waarin staat hoe wordt omgegaan met verzoeken om buitenplanse afwijkingen. De beleidsregels "Buitenplanse afwijkingen Wabo" zijn te vinden op de website van de gemeente Oost Gelre. Bij alle nieuwe bestemmingsplannen zal wel een mantelzorgregeling opgenomen. De voorliggende beleidsregels zijn hierbij leidend. 3.5 Welstand en stedenbouwkundige toets Welstand De mantelzorgwoning is geënt op de aanwezigheid van een zorgvrager en een mantelzorgverlener. De aanwezigheid van deze combinatie zal in beginsel altijd een tijdelijk karakter kennen, waarbij het uiteraard vooraf onduidelijk is hoelang de behoefte aan mantelzorg en de mogelijkheid om die te verlenen, zal blijven bestaan. Omdat mantelzorgverlening in bepaalde gevallen voor een behoorlijke periode plaats kan vinden, is naast conformiteit met de bouw- en gebruiksregels tevens van belang dat de mantelzorgvoorziening voldoet aan welstandseisen. Wat betreft de mobiele mantelzorgwoning en flexibele zorgkamer is sprake van een vooraf gefabriceerd bouwwerk. Hierbij is over het algemeen reeds aandacht besteed aan welstand/ruimtelijke kwaliteit. Ondanks dat zal ten allen tijde de aanvraag om bouwvergunning ook getoetst worden aan de redelijke eisen van welstand. Stedenbouwkundige toets De stedenbouwkundige dient te beoordelen of op het desbetreffende perceel de mantelzorgwoning in de bestaande stedenbouwkundige structuur kan worden ingepast. Zo nodig zal de stedenbouwkundige aanwijzingen geven omtrent de situering, goot- en bouwhoogte. Immers het verzoek voor een mantelzorgwoning dient te voldoen aan de Welstandsnota van de gemeente Oost Gelre. ROBSY

12 4. Welzijn en zorg 4.1 Wet maatschappelijke ondersteuning Met de invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) in 2007 heeft de gemeente de verantwoordelijkheid gekregen voor de uitvoering van een beleid op het gebied van mantelzorg. Dit is vastgelegd in prestatieveld vier, één van de acht prestatievelden in de Wmo. Gemeenten moeten op het gebied van mantelzorgondersteuning een adequate ondersteuningsstructuur aanbieden aan mantelzorgers. In Oost Gelre is dit vastgelegd in het Beleidsplan Wmo Oost Gelre Beter een goede buur dan een verre vriend. Daarin is aangegeven dat wij inzetten op een goede ondersteuning van mantelzorg om druk op de (duurdere) individuele voorzieningen te voorkomen. Het ministerie heeft in diverse beleidsbrieven aangegeven hoe zij de ondersteuning aan mantelzorgers door de gemeente ingevuld wil zien. Zij heeft als richtinggevend kader hiervoor een aantal basisfuncties benoemd. Praktische hulp is hier één van. Deze praktische hulp bestaat o.a. uit het mogelijk maken van het dicht bij elkaar kunnen wonen van hulpvrager en mantelzorger. Dit kan d.m.v. het mogelijk maken van mantelzorgwoningen. Met deze nota willen wij de weg effenen om het creëren van mantelzorgwoningen, onder omschreven voorwaarden, in Oost Gelre mogelijk te maken. Daarnaast willen wij met deze nota de voorwaarden scheppen om het plaatsen van losse woonunits en het uitbouwen van woningen voor personen met een beperking, onder voorwaarden, mogelijk te maken. Hierbij gaat het bv. om bouwkundige woonvoorzieningen die nodig zijn om gehandicapte kinderen thuis te kunnen laten wonen. Hiermee worden de mogelijkheden op het gebied van woonvoorzieningen zoals vastgelegd in de geldende Verordening voorzieningen maatschappelijke ondersteuning gemeente Oost Gelre, uitgebreid. 4.2 Indicatie tot mantelzorg De criteria zijn ontwikkeld ten behoeve van de beoordeling van aanvragen op basis van de beleidsnotitie mantelzorgwoningen (nieuw beleid voor mantelzorgwoningen, 2011) van de gemeente Oost Gelre. Er wordt advies gevraagd over de mate van de beperkingen en de wijze van compensatie van de aanvrager voor de beperkingen. Deze indicatie wordt gedaan door de gemeente. In complexe gevallen wordt advisering gevraagd bij een externe deskundige. Aanvragen voor een mantelzorgwoning kunnen doorgaans complex zijn en zullen dan ook worden voorgelegd aan een externe advisering. Criteria Voor de advisering en beoordeling gelden de volgende criteria: Noodzakelijk uitstel of afstel van verhuizing naar een woon-zorgcomplex of opname in een intramurale instelling (oftewel indicatie aanleunwoning); Toelichting: doorgaans zal de hulpbehoevende een (zorg-)indicatie hebben. De afgegeven indicatie is niet opgesteld ter beoordeling van mantelzorgwoningen en kan bovendien al een langere tijd geldig zijn waardoor mogelijk ook niet meer geheel actueel. Daarom is het belangrijk dat de daadwerkelijke en actuele zorgbehoefte in kaart gebracht wordt. Hierbij kan het dan gaan om: - ergonomische aspecten zoals belemmeringen in het normale gebruik van de woning, traploopproblemen en belemmeringen m.b.t. gebruikmaking van de natte cel; - mobiliteit en bereikbaarheid. Kan de hulpbehoevende nog gebruikmaken van een fiets -met ondersteuning- en openbaar vervoer? Is de hulpbehoevende voor winkels en voorzieningen afhankelijk van vervoer/hulp door derden?; - gevoel van veiligheid. Voelt de hulpbehoevende zich gezien zijn/haar medische situatie vertrouwd in de woning? Ervaart hij/zij de huisvesting als onveilig -geïsoleerde ligging, moeilijk om derden in te schakelen/te alarmeren?; - (grote) afhankelijkheid van derden m.b.t. huis- en tuinonderhoud. Er moet een verbetering te verwachten zijn voor de hulpbehoevende op het gebied van zijn/haar welbevinden en/of veiligheid. Hierbij weegt mee hoeveel privacy en hoeveel voorzieningen de hulpbehoevende noodzakelijk is. ROBSY

13 Toelichting: er wordt onderzocht hoe de situatie nu is en wat naar verwachting de situatie zal zijn bij de mantelzorg-woonvorm. De noodzakelijke woonsituatie draagt bij aan de mogelijkheid van de hulpbehoevende tot maatschappelijke participatie en het in stand houden van sociale netwerken. Toelichting: er wordt onderzocht hoe de situatie nu is en wat naar verwachting de situatie zal zijn bij de mantelzorg-woonvorm. De mantelzorg is gedurende een langere tijd (minimaal 6 maanden) de beste oplossing voor zowel de mantelzorger als de hulpbehoevende. De termijn waarop naar verwachting minstens gebruik van de woning gebruik zal gaan worden ligt op minimaal 6 maanden. De noodzakelijke woonsituatie ontlast de mantelzorger(s) omdat zij dichtbij zorg kunnen leveren in een setting die daar ook voldoende voor is uitgerust. Toelichting: De noodzakelijke woonvorm draagt bij aan het faciliteren van de mantelzorger in het verlenen van de mantelzorg. In de noodzakelijke situatie kan de mantelzorger het verlenen van de mantelzorg langer vol houden en/of neemt het risico tot overbelasting af. Hoe denken de hulpbehoevende en de mantelzorger vorm te gaan geven aan de noodzakelijke situatie; hoe ziet dat eruit? De mantelzorger beschikt over voldoende draagkracht om de zorg in de noodzakelijke woonsituatie te kunnen (blijven) bieden. Toelichting: Het kan noodzakelijk zijn dat ten behoeve van het advies nader onderzoek wordt verricht naar de capaciteit/belastbaarheid van de mantelzorger. Dit kan ook inhouden dat de medisch adviseur informatie opvraagt bij de behandelaar over lichamelijke en/of geestelijke aandoeningen. Hiervoor moet de mantelzorger schriftelijke toestemming verlenen. De noodzakelijke woonvorm is geschikt voor de hulpbehoevende. Er is geen sprake van een contra-indicatie voor extramuraal wonen (bijv. noodzaak therapeutisch leefklimaat). Toelichting: Het kan zijn dat er sprake is van gedragsproblemen die beter tot hun recht komen in een eigen appartement of woning met voldoende leef- en privéruimte. De voorgenomen mantelzorg vervangt geen voorliggende voorzieningen. Toelichting: er wordt breed geïndiceerd; bij het bepalen van (het aantal uren) mantelzorg wordt gekeken of de zorg niet ingezet wordt ter vervanging van of voorkoming van de inzet van voorliggende voorzieningen. Bijvoorbeeld; door gebruik van een tillift kan een handeling in minder tijd uitgevoerd worden en kan dit noodzakelijk zijn voor de veiligheid en het blijven kunnen leveren van de mantelzorg (door overbelasting te voorkomen). Advies Tot slot algemeen aanvullende informatie betreffende het advies. Het advies bestaat uit: een inventarisatie van de stoornissen (hulpbehoevende); een inventarisatie van de beperkingen (hulpbehoevende); de zorgbehoefte; de inzet van professionele zorg in de huidige en in de voorgenomen situatie; de inventarisatie van de mantelzorg in de huidige situatie en in de voorgenomen situatie; onderzoek van de mantelzorg (capaciteit, stoornissen/beperkingen); conclusie: positief of negatief advies Indien de criteria onvoldoende duidelijkheid geven voor een positief of negatief besluit, kan een conclusie achterwege blijven. Er wordt breed en integraal gekeken bij de indicatiestelling. ROBSY

14 4.3 Financiering Ten aanzien van de financiering van een mantelzorgunit, flexibele zorgkamer of een aanbouw/uitbouw gelden de volgende regels: De kosten die de mantelzorger maakt om dichter in de buurt van de te verzorgen persoon te gaan wonen worden gedragen door de initiatiefnemer. Dit geldt ook voor eventuele legeskosten voor een vergunning; Wanneer de te verzorgen persoon dichter bij de mantelzorger gaat wonen zal bij het bepalen van de mogelijke financiële bijdrage vanuit de Wmo gebruik worden gemaakt van de Verordening voorzieningen maatschappelijke ondersteuning gemeente Oost Gelre ; Daarnaast zal onderzocht worden of woningcorporaties een rol kunnen spelen bij de financiering van deze mantelzorgwoning; Het afbreken van de woonunit of het terugbrengen naar de oude situatie komen voor eigen rekening. ROBSY

15 5. Juridische regeling Het is belangrijk om alle verzoeken tot mantelzorg om een dezelfde manier te behandelen. Dit biedt rechtszekerheid en gelijkheid voor de burgers en belanghebbende. Daartoe is in deze beleidsnotitie een principe regeling opgesteld in welke gevallen er medewerking verleend kan worden aan mantelzorg. De regeling kan als basis dienen voor toekomstige bestemmingsplan (in de vorm van een afwijking) of onderdeel worden van het nog op te stellen paraplubestemmingsplan. Het gemeentebestuur van Oost Gelre kan voorkomen dat de regeling voor mantelzorgwoningen oneigenlijk wordt gebruikt. Daartoe zal zij in de eerste plaats gebruik maken van haar bestuursrechtelijk handhavingsmogelijkheden, zoals deze zijn verwoord in hoofdstuk 5 van de Algemene Wet Bestuursrecht. Het is echter niet altijd mogelijk om oneigenlijk gebruik tegen te gaan alleen op basis van ruimtelijke regelgeving. Het draait erom dat de mantelzorgwoningen ook blijvend als mantelzorgwoning wordt gebruikt, en dat bij beëindiging van het verlenen van mantelzorg opnieuw wordt bezien hoe het betreffende gebouw wordt gebruikt en/of verwijderd. Bestuursrechtelijke regeling Een privaatrechtelijke regeling via een overeenkomst heeft om redenen van handhaafbaarheid niet de voorkeur. Privaatrechtelijk iets afdwingen kan alleen via de civiele rechter; dit is duur en niet altijd toegestaan (zeker niet als er ook een vergelijkbare publiekrechtelijke mogelijkheid is). Het heeft dan ook de voorkeur om de tijdelijkheid in eerste instantie publiekrechtelijk te regelen (naast een overeenkomst). Deze regeling zal vorm krijgen door middel van een omgevingsvergunning onder voorwaarde dat het gebouw enkel mag worden gebruikt als mantelzorgwoning ten behoeve van een in die woning gevestigde en als zodanig geïndiceerde hulpbehoevende, waarbij de mantelzorg wordt verleend uit de desbetreffende nabijgelegen woning. Eindigt de mantelzorgfunctie, dan kan de omgevingsvergunning worden ingetrokken op grond van artikel 5:19 Wabo. Het voorgaande geldt uiteraard alleen als de mantelzorgvoorziening niet in het bestemmingsplan past. Privaatrechtelijke overeenkomst Naast de bestuursrechtelijke regeling zal de gemeente Oost Gelre met initiatiefnemers een privaatrechtelijke overeenkomst afsluiten. Deze overeenkomst zal niet in de plaats worden gesteld van bestuursrechtelijke handhaving, maar een aanvulling daarop. Met de mantelzorgverlener zal daarom een privaatrechtelijke overeenkomst afgesloten worden, waarin ten minste de volgende zaken zullen worden opgenomen. de mantelzorgverlener realiseert zich dat de mantelzorgwoning niet mag worden bewoond door een persoon die geen mantelzorg behoeft dan wel verleent; de mantelzorgverlener of ontvanger dient in de hoofdwoning behorende bij de mantelzorgwoning te wonen; de verlener van de mantelzorg is verplicht om bij beëindiging van de mantelzorgbehoefte hiervan melding te doen aan het college van burgemeester en wethouders; bij een nieuwe bewoner van de mantelzorgwoning is een toets door een medisch deskundige omtrent de noodzaak van mantelzorg verplicht; indien de mantelzorgbehoefte is komen te vervallen en de mantelzorgwoning niet meer als zodanig gebruikt zal worden, zal de gemeente de vergunning intrekken. Bij overtreding kan nakoming van de overeenkomst worden gevorderd. Overigens zal bij medewerking aan een mantelzorgwoning een verhaalsovereenkomst planschade ondertekend dienen te worden. ROBSY

16 Afwijkingsregeling Dit beleid wordt uiteindelijk verankerd in de toekomstige bestemmingsplannen van de gemeente Oost Gelre. De globale uitgangspunten voor deze regeling zijn hieronder verwerkt. In de bijlage kunt u een concept planregeling hiervoor vinden. Dit is een concept regeling, de definitieve regeling volgt in de bestemmingsplannen. Burgemeester en wethouders kunnen bij een omgevingsvergunning afwijken van de bepalingen van het plan ten behoeve van mantelzorg en toestaan dat behalve (een gedeelte van) een woning (inclusief aanbouwen en uitbouwen) ook een mantelzorgunit, als zijnde bijbehorend bouwwerk wordt gerealiseerd en gebruikt wordt als afhankelijke woonruimte te behoeve van mantelzorg, mits: 1) er aantoonbaar behoefte bestaat aan mantelzorg in verband met medische, psychische en/of sociale omstandigheden door middel van een medische indicatie; 2) er een positieve mantelzorg indicatie aanwezig is; 3) er tussen de zorggever en de zorgbehoevende een familiaire/persoonlijke relatie bestaat. Dit kan dus ook zijn een vriend, vriendin, kennis, etc. 4) de totale oppervlakte ten behoeve van mantelzorg per perceel niet meer dan 55m² mag bedragen (dus 55 m² oppervlakte in unit/zorgkamer of in een bestaande woning); 5) het bebouwingspercentage op het bouwperceel maximaal 60% mag bedragen na realisatie van de mantelzorg; 6) er maximaal sprake mag zijn van 1 bouwlaag; 7) er geen onevenredige aantasting plaatsvindt van de gebruiksmogelijkheden van aangrenzende gronden; 8) ingeval van een nieuwe vrijstaande mantelzorgunit er sprake is van een ruimtelijke eenheid met de "hoofdwoning" (realisatie binnen een straal van 10 m van de dichtstbijzijnde achter- of zijgevel van het hoofdgebouw); 9) in alle gevallen sprake is en blijft van een "afhankelijke woonruimte", er mag geen nieuwe zelfstandige woning ontstaan; Afhankelijke woonruimte is deel van de woning, of een woonunit dat qua ligging een ruimtelijke eenheid vormt met de woning, waarin een gedeelte van de huishouding uit een oogpunt van mantelzorg is gehuisvest; 10) gebleken is dat de afhankelijke woonruimte voldoet aan de eisen van het Bouwbesluit en de bouwverordening; 11) als de noodzaak van mantelzorg is vervallen, moet de situatie in en om de woning worden teruggebracht in de oude staat (voor units), dan wel in overeenstemming met het bestemmingsplan. ROBSY

17 6. Handhaving Het gemeentebestuur zal tegengaan dat de regeling oneigenlijk wordt gebruikt. Over het beleid voor mantelzorg zal worden gecommuniceerd via de pers. Hierbij kan tevens aangegeven worden dat als wordt geconstateerd dat de voorwaarden worden overtreden, er daadwerkelijk zal worden opgetreden, bijvoorbeeld door het opleggen van een dwangsom. Principe-aanvraag Het risico bestaat altijd dat een initiatiefnemer zonder een verleende vergunning voorzieningen als keuken, badkamer en toilet aanbrengt. Wellicht kan bij de behandeling van een principeverzoek aangegeven worden dat het realiseren van dergelijke voorzieningen in vrijwel alle gevallen de realisatie van een tweede woning betekent, dat daarom het aanbrengen van voorzieningen in vrijwel alle gevallen vergunningsplichtig zal zijn en dat men het risico loopt dat tegen bouwen zonder vergunning zal worden opgetreden. Dwangsom De gemeente stelt zich op het standpunt dat sprake is van bewoning van een mantelzorgwoning door een persoon die geen mantelzorg behoeft als deze persoon er woont zonder dat door de medisch deskundige is vastgesteld dat er sprake is van een behoefte aan mantelzorg. In geval geconstateerd dat er bij een mantelzorgwoning gebouwd is zonder vergunning, of als deze wordt gebruikt door iemand die geen mantelzorg behoeft, zal een dwangsom worden opgelegd. Privaatrechtelijke handhaving Naast bestuursrechtelijke handhaving wordt ingezet op privaatrechtelijke handhaving. Aan Burgerzaken wordt doorgegeven op welke adressen zich mantelzorgwoningen bevinden. Op het moment dat iemand zich bij de balie meldt voor inschrijving in de GBA op zo n adres, wordt dit aan RO/Volkshuisvesting doorgegeven. In ieder geval is het van belang dat door de medisch deskundige wordt getoetst of bewoning daadwerkelijk plaatsvindt door een mantelzorgbehoevende, en of deze mantelzorg ook verleend wordt vanuit de hoofdwoning. ROBSY

18 7. Gebruikte literatuur Opa en oma op het achtererf? Notitie over (on)mogelijkheden voor mantelzorgwoningen. Mr. C.P.W. van den Berg, Waddinxveen, 31 oktober 2007 Beleidsmatige effecten mantelzorgwoningen Ruud Dirske, mei (Vereniging Nederlandse Gemeenten) ROBSY

19 Bijlage Het bevoegd gezag kan bij een omgevingsvergunning afwijken van het bepaalde in lid 16.1 ten behoeve van het toestaan van mantelzorg in een woning inclusief aan- en uitbouwen dan wel voor het bouwen van een mantelzorgunit, onder de voorwaarden dat: a. er aantoonbaar behoefte bestaat aan mantelzorg in verband met medische, psychische en/of sociale omstandigheden, in welk kader een indicatie voor mantelzorg aanwezig is; b. de totale oppervlakte ten behoeve van mantelzorg per bouwperceel niet meer dan 55 m² mag bedragen; c. het bebouwingspercentage op het bouwperceel maximaal 60% mag bedragen na realisatie van de mantelzorg; d. er maximaal sprake mag zijn van 1 bouwlaag; e. er geen onevenredige aantasting plaatsvindt van de gebruiksmogelijkheden van aangrenzende gronden; f. een vrijstaande mantelzorgunit binnen een afstand van 10 m gerekend van het hoofdgebouw wordt gebouwd; g. in alle gevallen sprake is en blijft van afhankelijke woonruimte; h. voldaan is aan de eisen van het Bouwbesluit en de Bouwverordening; i. indien de noodzaak van mantelzorg is vervallen, de omgevingsvergunning wordt ingetrokken en de situatie in en om de woning wordt teruggebracht in de oude staat (voor units), dan wel in overeenstemming met het bestemmingsplan. ROBSY