: Patrick Welman, wethouder Economie & Werk

Transcriptie

1 MEMO Datum : 4 september 2014 Aan : Leden van de Stedelijke Commissie Van : Patrick Welman, wethouder Economie & Werk Onderwerp : Beantwoording vragen Stedelijke Commissie 1 september 2014 incl. terugkoppeling van het verloop van het gesprek met Sociaal Hart Enschede In dit memo beantwoord ik de nog openstaande vragen van enkele raadsleden en informeer ik u over het resultaat van het gesprek dat ik heb gehad met het Burgerinitiatief Sociaal Hart Enschede. Daarnaast leek het me goed dat ik voor u nog een keer op een rij zet waarop het College de wettelijke grondslag voor de zoekperiode baseert en hoe de zoekperiode in de praktijk wordt toegepast. 1. Openstaande vragen van de raadsleden Enschede Anders 1. Is er dinsdag in de Cliëntenraad over de zoekperiode gesproken en komt er gevraagd of ongevraagd een advies van de Cliëntenraad Werk en Inkomen? Zo nee, waarom niet? Antwoord: Ja, er is dinsdag in de Cliëntenraad Werk en Inkomen gesproken over de zoekperiode. Aanstaande maandag (8 september) is er een extra ingelaste vergadering van de Cliëntenraad Werk en Inkomen waar de Meerjarige Aanvullende Uitkering (MAU) in samenhang met de zoekperiode wordt besproken. Formeel heeft het college geen advies aan de Cliëntenraad Werk en Inkomen gevraagd. Als de Cliëntenraad W&I aanstaande maandag besluit een advies uit te brengen, dan betreft dit een ongevraagd advies aan het college. 2. Gaat het college nu actief informatie verstrekken naar haar burgers toe over de werkwijze rechten en plichten van de sociale uitkeringen? Antwoord: Het college houdt vast aan de huidige werkwijze zolang niet is vastgesteld dat die in strijd is met de wet. 3. Er zijn bij de Quickscan al direct in het eerste en tweede kwartaal 143 aanvragen niet toegekend. Opgeteld met de mensen die niet terug zijn gekomen is het totaal 418. Wat is gebeurd met al deze mensen en hun kinderen? Antwoord: Het genoemde aantal van 418 kan het College niet direct terug herleiden, maar zij kan wel aangeven dat in de evaluatie is opgenomen wat er met de mensen is gebeurd die in het 1 e kwartaal niet zijn teruggekomen na de zoekperiode. Een groot deel van deze mensen (38%) heeft werk gevonden of is een studie begonnen. Een andere grote groep (35%) heeft een voorliggende voorziening gekregen. Omdat in het 1 e kwartaal bleek dat nagenoeg iedereen goed terecht is gekomen is ook gezien het arbeidsintensieve karakter geen onderzoek gedaan naar de mensen die in het 2 e kwartaal niet zijn teruggekomen na de zoekperiode. Van de mensen waar al direct in het eerste gesprek (de Quickscan) duidelijk was dat zij geen recht op bijstand hebben weten we waarom dat het geval was. In de meeste gevallen was sprake van inkomen en/of vermogen. Een andere belangrijke reden is dat er recht was op een voorliggende voorziening. 1

2 Een derde belangrijke reden was het ontbreken van een geldige woon- of verblijfplaats. En de vierde meest voorkomende reden was dat een eerdere aanvraag is afgewezen en de omstandigheden niet zijn gewijzigd. Wat er gebeurd is met deze mensen, is bij het College niet bekend. Groen Links 1. In de stukken staat en dan citeer ik, dat als melders daarop staan de aanvraag per direct in behandeling wordt genomen, zoals ook de wet voorschrijft. Hiermee wordt de indruk gewekt dat de aanvragen van een deel van de mensen pas later worden behandeld en daardoor mogelijk niet in gelijke mate tot hun wettelijke recht komen. Antwoord: We verzoeken de melder om eerst actief op zoek te gaan naar werk of scholing en over 4 weken terug te komen voor het indienen van een aanvraag. Als de melder bij het eerste gesprek aangeeft dat hij/zij direct een aanvraag wil indienen, dan stellen wij hem hiertoe in de gelegenheid en geven we een aanvraagformulier met bewijsstukkenlijst mee. We zullen ook dan echter pas met het beoordelen van de aanvraag starten ná de zoekperiode (omdat we dan pas kunnen beoordelen of iemand aan de verplichtingen in de zoekperiode heeft voldaan). Het direct indienen van de aanvraag leidt dus niet tot een eerdere afhandeling van de aanvraag. Wel ontstaat er daardoor eerder een wettelijk recht op voorschot. Maar door de Enschedeese uitvoeringspraktijk t.a.v. het verstrekken van voorschotten (maatwerk) maakt dat in de praktijk voor de mensen materieel geen verschil. 2. Wij willen niet dat mensen langer dan voorheen op hun officiële uitkering moeten wachten. Als dat is gegarandeerd, hebben wij er minder moeite mee als bijstandsaanvragers die daartoe in staat zijn haalbare verplichtingen tot re-integratie krijgen, ook zolang de aanvraag loopt. Ik verneem graag van de wethouder of hij denkt dat op deze manier de juiste balans wordt gevonden, tussen een effect van de zoektijd aan de ene kant en aan de andere kant het zoveel mogelijk in tact laten van het bijstandsrecht. Antwoord: De totale gemiddelde doorlooptijd van de aanvragen (inclusief de zoekperiode) is in 2014 ongeveer 1 week langer dan die eind 2013 (zonder de zoekperiode) was. Daarmee leidt deze maatregel dus niet tot een veel langere doorlooptijd. In de Bijlage is in beeld gebracht hoe snel aanvragen worden afgehandeld. VVD De VVD fractie hoort graag van de wethouder, hoe deze zich (en hoe vaak) laat informeren over de ontwikkelingen m.b.t. de WWB (bijzonderheden & voorschotten). Antwoord: Wekelijks ontvang ik vanuit de uitvoering de actuele cijfers m.b.t. de instroom en de uitstroom. Tweewekelijks bespreek ik de stand van zaken in mijn Portefeuilleoverleg aan de hand van de actuele cijfers. Maandelijks ontvang ik van de uitvoerende afdelingen een uitgebreide set met management informatie, die ik ook in mijn Portefeuilleoverleg bespreek. Over bijzondere ontwikkelingen informeert het management mij ad hoc. 2. Uitkomst van het gesprek met het Burgerinitiatief Zoals aangekondigd in de stedelijke commissie van 1 september heb ik op 4 september een gesprek gehad met het Burgerinitiatief Sociaal Hart Enschede. Het Burgerinitiatief heeft aangegeven dat zij vooral klachten heeft gekregen over de bejegening op het Werkplein, over de toonzetting in brieven, over het zoekraken van stukken, over de onderlinge communicatie binnen het Werkplein, over de selectie van fraudeonderzoeken en over schrijnende situaties. 2

3 Het beeld dat het Burgerinitiatief heeft is wezenlijk anders dan mijn beeld van de gang van zaken op het Werkplein. Natuurlijk worden ook daar af en toe fouten gemaakt (het blijft mensenwerk) maar mijn beeld is niet dat er structureel zaken niet op orde zijn. Dit bleek ook al bij de eerdere analyse van de klachten die ik via het meldpunt van Enschede Anders heb ontvangen en waarover ik de Raad medio juli apart heb geïnformeerd. Omdat onze beelden zo wezenlijk verschillen heb ik het Burgerinitiatief gevraagd om mij de individuele klachten te geven, zodat ik mijn beeld zonodig kan bijstellen en waar mogelijk klachten kan proberen op te lossen. Omdat het Burgerinitiatief de individuele klachten van mensen vanwege privacy echter niet aan mij wil doorgeven hebben we afgesproken dat het Burgerinitiatief de mensen die het betreft vraagt hun klacht aan de gemeente kenbaar te maken zodat we kunnen proberen de klacht op te lossen. Daarnaast wordt de klacht op die manier meegenomen in ons reguliere traject waarin we regelmatig kijken of wijziging van ons beleid of de dienstverlening nodig is. Dit wil overigens niet zeggen dat alle klachten gegrond verklaard zullen worden. Aan elke klacht zitten immers twee kanten. Het verhaal van de klager en het verhaal van de aangeklaagde. Een deel van de klachten van het Burgerinitiatief bleek tijdens het gesprek overigens betrekking te hebben op de uitvoering van de WW op het Werkplein. Het is begrijpelijk dat men het Werkplein ziet als een onderdeel van de gemeente, maar de uitvoering van de WW wordt niet door de gemeente, maar door het UWV bepaald. Klachten die daarop betrekking hebben zal ik dan ook doorsturen naar het UWV. Daarnaast attendeer ik de Commissie graag op feitelijke onjuistheden in het Manifest van het Burgerinitiatief : het opheffen van de Sociale Raadslieden : Deze taken zijn niet opgeheven maar op een andere wijze georganiseerd. Een functionaris van de voormalige sociale raadslieden is ondergebracht bij de Formulierenbrigade. Daarnaast kan nog steeds een beroep worden gedaan op het juridisch loket. het inkrimpen van de Formulierenbrigade : de Formulierenbrigade is niet ingekrompen maar juist uitgebreid. Wél is er gesneden in de overhead, doordat de leidinggevende en coördinerende taken zijn ondergebracht bij een niet speciaal daarvoor vrijgestelde coördinator. het ontbreken van integraal schuldhulpverleningsbeleid : De Stadsbank is in stadsdeel Oost gaan werken vanuit de zogenaamde wijkteams. Dit is juist de vanwege de integrale afstemming met de wijkzorgteams. Kortom: een integraal zorgplan en afgestemd met andere disciplines. Vanaf 1 mei 2014 werkt de Stadsbank vanuit het Werkplein Enschede. actieve informatieplicht over vrijstelling sollicitatie- en arbeidsplicht voor alleenstaande ouders met kinderen jonger dan 5 jaar : De consulent informeert werkzoekenden actief over de rechten en plichten waarvan de consulent tijdens het gesprek constateert dat die relevant zijn. Vrijstelling is echter niet automatisch aan de orde bij alleenstaande ouders met kinderen jonger dan 5 jaar. In de WWB wetgeving is opgenomen dat alleen op eigen verzoek van de alleenstaande ouder (met kinderen jonger dan 5 jaar) vrijstelling kan worden verleend voor de verplichtingen tot arbeidsverplichtingen. De plicht om mee te werken aan scholing blijft wel bestaan. groeiend aantal klachten : Deze gegevens zijn op dit moment ons niet bekend. Het beeld is eerder dat het aantal binnengekomen klachten minder is dan vorig jaar. een forse stijging van het aantal bezwaarschriften : De afdeling Rechtsbescherming geeft aan dat op basis van het aantal bezwaarschriften tot nu toe, het totaal aantal bezwaarschriften in 2014 waarschijnlijk zelfs ca. 100 lager zal zijn dan in extra huisuitzettingen : De 3 woningbouwcorporaties hebben aangegeven dat zij per saldo (op basis van het aantal ontruimingen tot op heden) een kleine daling verwachten van het aantal ontruimingen t.o.v bijstandsafhankelijke burgers (waarvan ca gezinnen) in totaal mensen : Enschede verstrekt op dit moment bijstandsuitkeringen. Het gaat daarbij om gezinnen. In totaal zijn mensen, inclusief kinderen < 18 jaar, afhankelijk van de bijstand in Enschede. 3

4 Bovendien blijkt uit het Eindrapport 2009 van het CBP dat de Sociale Dienst van de gemeente Enschede in 17 van de 20 fraudedossiers de regels aan haar laars lapt : Dit rapport betreft fraudeonderzoeken in de periode 1 januari 2007 en 10 juli Het CBP constateerde toen Uit 17 van de 20 onderzochte dossiers blijkt niet dat de betrokkenen (juist) zijn geïnformeerd over de heimelijke waarnemingen. In deze dossiers is niet schriftelijk vastgelegd dat er is geïnformeerd over de heimelijke waarnemingen. Hierdoor kan niet worden vastgesteld dat is voldaan aan de informatieplicht. Het CPB constateerde dus niet dat we niet voldoen aan onze plicht, maar dat ze niet kunnen vaststellen of we er wel aan voldoen. Inmiddels (6 jaar later) voldoen we volledig aan de informatieplicht. 3. De wettelijke grondslag voor de zoekperiode De 2 e kamer heeft er uiteindelijk voor gekozen om de zoekperiode voor 27-plussers niet als verplichting op te nemen in de Wwb. Net als een aantal andere gemeenten legt de gemeente Enschede dit zo uit dat de 2 e kamer de gemeenten hierin een eigen beleidsvrijheid biedt. Enschede is dan ook niet de enige gemeente die die beleidsvrijheid gebruikt. Het College meent namelijk dat dit past in haar algemene streven om een groter beroep te doen op de eigen verantwoordelijkheid en de zelfredzaamheid. Het College realiseert zich dat dit een ingrijpende wijziging is voor sommige mensen en daarmee soms weerstand en onrust oproept. Deze ontwikkeling is vergelijkbaar met de reacties van enkele jaren geleden toen in de Wmo het beroep op de eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid werd vergroot. De terugvalfunctie van de overheid wordt daardoor immers minder. Het College hecht er echter aan te benadrukken dat deze functie nog steeds aan de wettelijke voorwaarden voldoet. En wij blijven volop oog houden voor de knelpunten door het leveren van maatwerk. Gezien de impact van de maatregel heb ik in de stedelijke commissie van 1 september voorgesteld om eind dit jaar de effectiviteit van de zoekperiode opnieuw te beoordelen. Ik zal daarbij ook de doorlooptijden betrekken. Over de uitkomsten van de evaluatie licht ik uw Raad uiteraard in. De wijze waarop wij de beleidsvrijheid binnen de Wwb invullen past binnen het wettelijke kader want wij vragen mensen wel om de aanvraag pas over 4 weken in te dienen, als ze er op staan hebben ze wel de mogelijkheid om de aanvraag direct in te dienen. Ook wordt als de uitkering wordt toegekend dat gedaan vanaf de datum van eerste melding. Als men de aanvraag dus na de zoekperiode indient en de uitkering wordt toegekend, dan heeft men recht op uitkering vanaf de datum van de eerste melding (dus ook over de zoekperiode). Men mist dus geen 4 weken uitkering! Met deze werkwijze houden we ons aan de regels die de wet stelt aan de aanvraagprocedure. We ontzeggen niemand de mogelijkheid om een aanvraag in te dienen en de aanvrager krijgt door deze werkwijze ook niet minder uitkering. Deze (en vergelijkbare) werkwijzen worden door een aantal andere gemeenten ook gehanteerd en er is ons slechts één bezwaarzaak bekend waarin uitspraak wordt gedaan over de rechtmatigheid van de zoekperiode voor 27-plussers. Het betreft hier een zaak van de gemeente Oss waarin de bezwaarcommissie aangaf dat de werkwijze zoals Oss die hanteert (en die hetzelfde is als die in Enschede) niet in strijd is met de wet. De invoering van de zoekperiode is expliciet opgenomen in het verbeterplan voor de MAU ( invoeren 4 weken zoektijd voor iedereen ) en de Inspectie SZW heeft in haar rapport met betrekking tot de voortgang van het verbeterplan MAU aangegeven dat ze vaststelt dat de gemeente bij de zoekperiode voor iedereen niet in strijd met de wet handelt: De gemeente heeft in de aanvulling op de voortgangsrapportage aangegeven dat de zoektijd voor iedereen vanaf 1 januari 2014 in werking is getreden. In tegenstelling tot personen jonger dan 27 jaar mogen personen van 27 jaar of ouder wel een aanvraag om bijstand indienen maar moeten na 4 weken aantonen dat ze voldoende hebben gesolliciteerd. Op basis van de door de gemeente verkregen informatie stelt de inspectie vast dat de gemeente daarmee niet in strijd met de wet handelt. Zodra het College haar Wederhoor op het rapport heeft vastgesteld, zal zij het rapport inclusief de Wederhoor aan de Raad zal worden toegezonden. 4

5 Voor het College is hiermee nu voldoende duidelijkheid verschaft over de rechtmatigheid van de zoekperiode zoals deze in Enschede wordt uitgevoerd. Mocht er echter in de toekomst de rechtbank of de Centrale Raad van Beroep een uitspraak doen waaruit blijkt dat onze werkwijze in strijd met de wet is dan zal ik daar uiteraard naar handelen. Ik volg de landelijke ontwikkelingen op dat punt dan ook nauwgezet en ben ook zeer benieuwd naar de uitspraak die de Staatssecretaris op dit punt zal doen n.a.v. de vragen die de SP-fractie in de 2 e kamer hierover aan haar heeft gesteld. 4. De zoekperiode in de praktijk Ik vind het belangrijk om heel transparant te zijn over de wijze waarop het proces van het aanvragen van een uitkering plaatsvindt. Kern van dit proces is dat goed opgeleide professionele consulenten met veel kennis van de Wwb, maatwerk leveren aan mensen die aangeven niet te kunnen voorzien in hun eigen inkomen. Hun opdracht is om te zorgen dat welk recht heeft op bijstand die ook juist en tijdig krijgt en wie er geen recht op heeft dit niet krijgt. Dit gebeurt in het volgende werkproces: 1. Melding en Gesprek: Het moment waarop een werkzoekende zich bij het Werkplein meldt voor een bijstandsaanvraag is de start van het proces. Dit is ook de datum vanaf wanneer men (na toekenning van de uitkering) bijstand ontvangt. Gastvrouwen en heren ontvangen de werkzoekende en melden deze aan bij de consulenten voor een gesprek. Dat gesprek (de Quickscan) vindt direct plaats. In dat gesprek onderzoekt de consulent in grote lijnen de persoonlijke situatie. Afhankelijk van die persoonlijke situatie kan het gesprek 10 minuten tot een uur duren. De consulent voert het gesprek deels via een vast stramien (voorlichten rechten en plichten etc.), maar past de inhoud van het gesprek daarnaast aan op de persoonlijke situatie van de melder. Zo kan de consulent in het gesprek bv. snel inschatten of er zaken zijn die maken dat er zeker geen recht is op bijstand (bv. een voorliggende voorziening als de WW, vermogen of een verdienende partner). Ook kan het zijn dat de consulent verder ingaat op de financiële problematiek (die is er overigens meestal nog niet omdat mensen veelal in de periode na de melding nog de laatste maand salaris of uitkering uitgekeerd krijgen). Mocht er wel acute financiële problematiek zijn dan kan de consulent meteen beslissen om een voorschot te verstrekken. Dat kan op verzoek van de werkzoekende, maar zal ook door de consulent zelf naar voren worden gebracht als de persoonlijke situatie van de werkzoekende daar aanleiding voor geeft. Uitbetaling van een voorschot kan indien nodig zelfs direct op de dag van het gesprek. 2. Zoekperiode: De consulent geeft vervolgens aan dat de gemeente Enschede een zoekperiode kent van 4 weken waarin men eerst zelf actief moet zoeken naar werk of een opleiding. De verplichtingen die de consulent oplegt voor de zoekperiode worden bepaald door de persoonlijke situatie en zijn dus niet voor iedereen hetzelfde. Werkzoekenden jonger dan 27 jaar kunnen wettelijk pas na die zoekperiode een aanvraag indienen. Voor werkzoekenden van 27 jaar of ouder is dit anders. Als uit het gesprek dan ook blijkt dat de werkzoekende ondanks ons verzoek de aanvraag tóch direct wil indienen, dan kan dat. Wel blijven dan de verplichtingen van de zoekperiode gelden. Wij bieden deze mogelijkheid overigens niet actief aan en het komt in de praktijk dan ook weinig voor dat mensen direct een aanvraag willen indienen. Als er gedurende de zoekperiode financiële problemen ontstaan dan zal de consulent natuurlijk ook een voorschot verstrekken, tenzij er onvoldoende medewerking is of er aanwijzingen van fraude zijn). 5

6 3. Aanvraag en beoordeling: De wettelijke maximumtermijn van 8 weken behandeltijd (de beslistermijn) begint te lopen op het moment dat de aanvraag is ingeleverd. Bij de aanvraag moet de werkzoekende een aantal bewijsstukken meesturen, die de consulent nodig heeft om te beoordelen of er daadwerkelijk recht bestaat op een uitkering. Ook voor de bewijsstukken geldt dat dat maatwerk is, afhankelijk van de persoonlijke situatie. Als de werkzoekende de gevraagde bewijsstukken niet heeft geleverd, dan vraagt de consulent hier nog een keer om. De wettelijke maximale behandeltijd wordt dan verlengd met de periode die de werkzoekende nodig heeft om deze informatie alsnog in te leveren. De werkzoekende heeft dus voor een deel zelf invloed op de doorlooptijd van zijn aanvraag. Ook in deze fase kunnen overigens voorschotten verstrekt worden. Vanaf 4 weken nadat de aanvraag is ingeleverd heeft de aanvrager hier ook wettelijk recht op (tenzij hij onvoldoende medewerking verleent, bv. door bewijsstukken niet in te leveren of als duidelijk is dat er geen recht op bijstand is). Voorschotten worden niet automatisch verstrekt, omdat deze lang niet in alle gevallen nodig zijn. De werkzoekende kan zelf aangeven dat hij een voorschot nodig heeft, maar ook de consulent zal wijzen op de mogelijkheid van een voorschot als de persoonlijke situatie van de werkzoekende hierom vraagt. 4. Besluit: Als de consulent de aanvraag beoordeeld heeft ontvangt de werkzoekende een beschikking. Als de aanvraag wordt toegekend, dan ontvangt men de uitkering vanaf de eerste meldingsdatum (onder aftrek van verstrekte voorschotten). Wordt de aanvraag afgewezen dan worden de verstrekte voorschotten teruggevorderd. 5. Bezwaar: Is de werkzoekende het niet eens met het uiteindelijke besluit dan kan hij daartegen bezwaar aantekenen. Als de consulent (na overleg met de kwaliteitsmedewerker en een jurist) meent dat er geen aanleiding is om het oorspronkelijk besluit te herzien dan behandelt een onafhankelijke bezwaarschriftencommissie het bezwaar. Als de consulent besluit het oorspronkelijke besluit wel te herzien, dan ontvangt de werkzoekende een nieuwe beschikking. 6. Klachtenprocedure: Gedurende het gehele proces kan de werkzoekende een klacht indienen. Deze klacht wordt geregistreerd en de teamleider behandelt deze zorgvuldig door het toepassen van hoor en wederhoor. Als er problemen zijn (bv. schrijnende situaties) dan worden die zo snel mogelijk opgelost. Daar waar een klacht niet naar tevredenheid kan worden opgelost speelt er meestal meer (bv. aanwijzingen voor fraude). 6

7 BIJLAGE DOORLOOPTIJDEN De wettelijke beslistermijn (ná indiening van de aanvraag) bedraagt 8 weken. Als de werkzoekende niet alle voor de beoordeling benodigde informatie heeft aangeleverd wordt de wettelijke maximale behandeltijd verlengd met de periode die de werkzoekende nodig heeft om deze informatie alsnog in te leveren. De werkzoekende heeft dus voor een deel zelf invloed op de doorlooptijd van zijn aanvraag. Van de aanvragen die in het laatste (2 e ) kwartaal 2014 zijn ingediend is 15,0% binnen 6 weken na de eerste melding afgehandeld en 46,3% binnen 8 weken. Dit is dus inclusief de zoekperiode. Na 12 weken is 86,5% afgehandeld. Bij de dan nog niet afgehandelde aanvragen is in de meeste gevallen de termijn verlengd om de werkzoekende in de gelegenheid te stellen aanvullende informatie aan te leveren. In het laatste kwartaal 2013 (toen de zoekperiode nog niet was ingevoerd) was 27,7% binnen 4 weken afgehandeld en 48,0% binnen 6 weken. Na 8 weken was 65,5% afgehandeld. De gemiddelde afhandeltermijn is door het invoeren van de zoekperiode dus ongeveer een week langer geworden. 7