RV BELGICA PROGRAMMA Operationele Directie Natuurlijk Milieu OD NATUUR

Transcriptie

1 RV BELGICA PROGRAMMA 2017 Operationele Directie Natuurlijk Milieu OD NATUUR Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Programmatorische Federale Overheidsdienst Wetenschapsbeleid

2

3 RV BELGICA PROGRAMMA 2017 Operationele Directie Natuurlijk Milieu OD Natuur OD Natuur Meetdienst Oostende 100 Gulledelle 3de en 23ste Linieregimentsplein B 1200 BRUSSEL B 8400 OOSTENDE Tel: Tel: Fax: Fax: E mail: odnature@naturalsciences.be E mail: mso@odnature.be Website: Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Programmatorische Federale Overheidsdienst Wetenschapsbeleid

4

5 RV BELGICA PROGRAMMA 2017 INHOUD pagina 1. Inleiding Deelnemende instellingen en laboratoria Indeling van de campagnes Synthesetabel campagnes RV Belgica Chronologisch schema campagnes RV Belgica Werkzone en limieten van de continentale plateaus Instructies voor hoofdwetenschappers Overzicht van de hoofdwetenschappers Overzicht van de programma's Fiches van de programma's Monitoring en evaluatie van de kwaliteit van het mariene milieu van het BDNZ Werking van het ecosysteem Geologische sedimentologische biogeochemische studies Visserijonderzoek Diverse onderzoeksprogramma s Educatie praktische opleiding... 97

6

7 1. INLEIDING Dit document beschrijft de meetcampagnes die tijdens het jaar 2017 zullen uitgevoerd worden met het oceanografisch onderzoekschip "RV BELGICA". De meetcampagnes worden voornamelijk uitgevoerd in Het Kanaal, in de Zuidelijke Bocht van de Noordzee en het Schelde estuarium. Enkele campagnes vinden plaats op de Iberische (Portugal en Spanje) en Marokkaanse randen van de Golf van Cádiz. De campagnes hebben een dubbele doelstelling: enerzijds de opdrachten van openbaar nut met betrekking tot de monitoring van de kwaliteit van de mariene wateren en het Schelde estuarium; anderzijds fundamenteel en toegepast wetenschappelijk onderzoek. De monitoring campagnes worden o.a. uitgevoerd ter naleving van de internationale verplichtingen in het kader van de Oslo en Parijs Commissies (OSPAR), het "Joint Assessment and Monitoring Programme", de kaderrichtlijn Water (KRW) van de Europese Unie (2000/60/EG), en de kaderrichtlijn Mariene Strategie (KRM). Andere monitoring campagnes hebben betrekking op de gevolgen van diverse activiteiten op het mariene milieu: zand en grindexploitaties, stortingen van baggerspecie, inplanting van de windmolenparken, etc. De campagnes uitgevoerd in het kader van het fundamenteel wetenschappelijk onderzoek betreffen enerzijds de onderzoeksprogramma s van de Programmatorische Overheidsdienst (POD) Wetenschapsbeleid. Anderzijds worden enkele campagnes uitgevoerd in het kader van diverse programma's van de Europese Commissie (FP7, ESFRI, etc.). Enkele campagnes zullen geheel of gedeeltelijk bijdragen tot de verdere uitbouw en verfijning van de mathematische modellen van de Noordzee en het Schelde estuarium. Verder worden er visserijcampagne uitgevoerd die gecoördineerd worden door de Internationale Raad voor Onderzoek der Zee (ICES) en die kaderen in de studies ter ondersteuning van de gemeenschappelijke visserijpolitiek van de Europese Unie. In dit document wordt een overzicht gegeven van de deelnemende instellingen en laboratoria. Vervolgens worden in de "Synthesetabel campagnes RV BELGICA programma 2017" het hoofdthema, de programma's, het werkgebied van elke campagne en de (eventuele buitenlandse) haven vermeld. Voor elk programma wordt de hoofdwetenschapper en vervanger vermeld, en tevens het voorziene aantal in te schepen wetenschappers. Tenslotte wordt voor elk van de deelnemende groepen een thematisch gerangschikte fiche gegeven van het programma met de toegekende campagneperioden. Deze fiche vermeldt de volgende informatie: Project Identificatie van de aanvrager Code van het programma (in de synthesetabel campagnes RV BELGICA programma 2017 wordt hier naar verwezen in de kolom programma's) Nederlands abstract Engels abstract Werkgebied Staalname Toegewezen campagneperiode en aantal deelnemende wetenschappers Eventuele opmerkingen 1

8 2. DEELNEMENDE INSTELLINGEN EN LABORATORIA De campagnes worden georganiseerd door de Operationele Directie Natuurlijk Milieu OD Natuur, Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen KBIN, instelling van de Programmatorische Federale Overheidsdienst (POD) Wetenschapsbeleid. De campagnes werden toegewezen aan de hieronder vermelde administraties, instellingen en universitaire laboratoria. Het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement Leefmilieu en Infrastructuur alsook het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) worden eveneens vermeld als opdrachtgevers. Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen KBIN Operationele Directie Natuurlijk Milieu OD Natuur Meetdienst Oostende en RV Belgica ECOCHEM: Fysico Chemie van Ecosystemen ECODAM: Dataverwerking en modellering van ecosystemen ATECO: Aquatische en Terrestrische Ecologie REMSEM:Remote Sensing and Ecosystem Modelling Team BIOPOLS: (Belgische) Beleidsondersteuning voor biodiversiteit Biology Conservation Unit Nationaal Knooppunt Diversiteit Federale Overheidsdienst (FOD) Economie, KMO, Middenstand en Energie Algemene Directie Kwaliteit en Veiligheid Dienst Continentaal Plat CSS Vlaamse overheid Landbouw en Visserij Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek ILVO Dier Visserij Afdeling: Aquatisch Milieu & Kwaliteit Visserij en Aquatische Productie Dienst Visserijbiologie Instituut voor Natuur en Bosonderzoek INBO Biodiversiteit en Natuurlijk Milieu Studiecentrum voor Kernenergie SCK CEN Lage Radioactiviteitsmetingen Ministerie van Defensie DGMR Mine Counter Measure KMS, Signal & Image Centre SIC CISS Department AFDOPSZEB MWU/REA Nato Mineware Mission Support Center NMWMSC Universiteit Gent UGent Vakgroep Biologie Onderzoeksgroep Mariene Biologie SMB Vakgroep Geologie en Bodemkunde Renard Centre of Marine Geology RCMG Université Libre de Bruxelles ULB Service de Biogéochimie et Modélisation du Système Terre Océanographie Chimique et Géochimie des Eaux Université de Liège ULg UR Argile, Géochimie et Environnements sédimentaires AGEs Vrije Universiteit Brussel VUB Analytical, Environmental and Geochemistry AMGC 2

9 Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde Antwerpen KMDA Aquarium European Space Agency ESA TEC ETN ESA ESTEC De campagnes worden daarenboven uitgevoerd in samenwerking met een aantal nationale en internationale instellingen. Naar deze samenwerking wordt verwezen in de programmafiches. 3

10 3. INDELING VAN DE CAMPAGNES 3.1. Synthesetabel campagnes RV BELGICA 2017 PERIOD No Theme PROGRAM No. INSTITUTION APPLICANT Short Code VACATION # PARTICI PANTS MAINTENANCE VACATION ZEEBRUGGE MAINTENANCE MONITORING 8 INBO VANERMEN INBO NV 2 BE Chief Scientist 1) Dhr. Nicolas VANERMEN (INBO) 2) Dr. Eric STIENEN (INBO) MAINTENANCE ZEEBRUGGE WORKING AREA MONITORING 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP 1 3 BE, NL (Scheldt) MONITORING 12 OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF 1 4 BE MONITORING 4 SCK CEN SNEYERS SCK CEN LS 0 BE Chief Scientist 1) Dr. Michael FETTWEIS (OD Nature) 2) Dr. Koen PARMENTIER (OD Nature) ZEEBRUGGE MONITORING 22 DGMR MERSCH DGMR EM MONITORING 23 DGMR PEISKER DGMR CP BE 3 7 MONITORING 24 DGMR LOPERA DGMR OL BE MONITORING 25 DGMR PAPILI DGMR SP BE Chief Scientist 1) Mevr. Sonia PAPILI (DGMR) 2) Dr. Olga LOPERA (DGMR) ZEEBRUGGE FISHERY 26 ILVO VANDERPERREN ILVO EV 8 10 BE, FR, UK Chief Scientist 1) Dhr. Bart VERSCHUEREN (ILVO) 2) Dr. Jochen DEPESTELE (ILVO) ZEEBRUGGE MONITORING 11 CSS DEGRENDELE CSS KD 2 3 BE MONITORING 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP 1 3 BE Chief Scientist 1) Dhr. Koen DEGRENDELE (CSS) 2) Dr. Marc ROCHE (CSS) MAINTENANCE ZEEBRUGGE MONITORING 8 INBO VANERMEN INBO NV 2 BE Chief Scientist EDUCATION 34 UB CHOU LEERMAKERS UB LC ML BE, NL (Scheldt) 1) Dhr. Nicolas VANERMEN (INBO) 1) Dr. Lei CHOU (ULB) MAINTENANCE ZEEBRUGGE BE 2) Dr. Eric STIENEN (INBO) 2) Mevr. Martine LEERMAKERS (VUB) MONITORING 12 OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF 1 4 BE ECOSYSTEM 19 OD NATURE DEMESELnm OD Nature IDMnm 1 BE MONITORING 5 OD NATURE NORRO OD Nature AN 1 3 BE MONITORING 7 OD NATURE RUMES OD Nature BR 2 BE Chief Scientist 1) Dr. Ilse DE MESEL (OD Nature) 2) Dr. Alain NORRO (OD Nature) ZEEBRUGGE 4

11 PROGRAM # PARTICI PANTS PERIOD No Theme No. INSTITUTION APPLICANT Short Code MONITORING 3 ILVO HOSTENS ILVO KH 8 10 BE MONITORING 4 SCK CEN SNEYERS SCK CEN LS 0 BE FISHERY 27 KMDA JOUK KMDA PJ 0 BE MONITORING 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP 1 3 BE Chief Scientist 1) Dr. Kris HOSTENS (ILVO) 2) Dhr. Hans HILLEWAERT (ILVO) ZEEBRUGGE MONITORING 13 OD NATURE VAN LANCKER OD Nature VVL 3 5 BE MONITORING 14 OD NATURE MONTEREALE OD Nature GM 3 5 BE EDUCATION 33 OD NATURE VAN LANCKERs OD Nature VVLs BE WORKING AREA Chief Scientist 1) Dr. Vera VAN LANCKER (OD Nature) 2) Dhr. Giacomo MONTEREALE (OD Nature) ZEEBRUGGE MAINTENANCE MONITORING 8 INBO VANERMEN INBO NV 2 BE Chief Scientist 1) Dhr. Nicolas VANERMEN (INBO) 2) Dr. Eric STIENEN (INBO) RESERVE MAINTENANCE ZEEBRUGGE DIVERSE 30 OD NATURE LEGRAND OD Nature SL 2 BE Chief Scientist 1) Dr. Sébastien LEGRAND (OD Nature) 2) Mr. Diego MARTINEZ VIEIRA (HZS) ZEEBRUGGE VACATION ZEEBRUGGE VACATION MONITORING 12 OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF 1 4 BE MONITORING 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP 1 3 BE MONITORING 2 OD NATURE PARMENTIERn OD Nature KPn 2 4 BE MONITORING 4 SCK CEN SNEYERS SCK CEN LS 0 BE MONITORING 5 OD NATURE NORRO OD Nature AN 1 3 BE MONITORING 8 INBO VANERMEN INBO NV 2 BE Chief Scientist 1) Dr. Michael FETTWEIS (OD Nature) 2) Dhr. Joan BACKERS (OD Nature) ZEEBRUGGE FISHERY 26 ILVO VANDERPERREN ILVO EV 8 10 BE, FR, UK Chief Scientist 1) Dhr. Bart VERSCHUEREN (ILVO) 2) Dr. Jochen DEPESTELE (ILVO) ZEEBRUGGE VACATION ECOSYSTEM 18 OD NATURE VANAVERBEKEet OD Nature JVet 3 BE EDUCATION 36 OD NATURE SEGERS OD Nature HS BE Chief Scientist 1) Dr. Jan VANAVERBEKE (OD Nature) 2) Dr. Ulrike BRAECKMAN (SMB) ZEEBRUGGE MONITORING 11 CSS DEGRENDELE CSS KD 2 3 BE Chief Scientist 1) Dhr. Koen DEGRENDELE (CSS) 2) Dr. Marc ROCHE (CSS) ZEEBRUGGE 5

12 PROGRAM # PARTICI PANTS PERIOD No Theme No. INSTITUTION APPLICANT Short Code MONITORING 12 OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF 1 4 BE MONITORING 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP 1 3 BE MONITORING 2 OD NATURE PARMENTIERn OD Nature KPn 2 4 BE MONITORING 5 OD NATURE NORRO OD Nature AN 1 3 BE MONITORING 7 OD NATURE RUMES OD Nature BR 2 BE Chief Scientist 1) Dr. Michael Fettweis (OD Nature) 2) Dhr. Joan BACKERS (OD Nature) MAINTENANCE Sport tests crew ZEEBRUGGE WORKING AREA ECOSYSTEM 17 OD NATURE ROBERT OD Nature HR 2 4 BE, FR, ES, PT, MA Chief Scientist 1) Dr. Henri ROBERT (OD Nature) 2) Dhr. René Marie LAFONTAINE (OD Nature) CADIZ GEOLOGY 21 RCMG VAN ROOIJ RCMG DVR 10 MA Chief Scientist 1) Dr. David VAN ROOIJ (RCMG) 2) Dhr. Thomas VANDORPE (RCMG) LISBON ECOSYSTEM 17 OD NATURE ROBERT OD Nature HR 2 4 BE, FR, ES, PT, MA Chief Scientist 1) Dr. Henri ROBERT (OD Nature) 2) Dhr. René Marie LAFONTAINE (OD Nature) MAINTENANCE Sport tests crew MONITORING 12 OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF 1 4 BE MONITORING 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP 1 3 BE (MONITORING 2 OD NATURE PARMENTIERn OD Nature KPn 2 4 BE) MONITORING 5 OD NATURE NORRO OD Nature AN 1 3 BE Chief Scientist 1) Dr. Michael FETTWEIS (OD Nature) 2) Dr. Koen PARMENTIER (OD Nature) ZEEBRUGGE DIVERSE 29 OD NATURE RUDDICK OD Nature KR 6 BE, NL, UK MONITORING 7 OD NATURE RUMES OD Nature BR 2 BE Chief Scientist 1) Dr. Kevin RUDDICK (OD Nature) 2) Mevr. Bouchra NECHAD (OD Nature) ZEEBRUGGE DIVERSE 29 OD NATURE RUDDICK OD Nature KR 6 BE, NL, UK MONITORING 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP 1 3 BE Chief Scientist 1) Dr. Kevin RUDDICK (OD Nature) 2) Mevr. Bouchra NECHAD (OD Nature) ZEEBRUGGE MONITORING 16 OD NATURE DE MESELsd OD Nature IDMsd 3 BE MONITORING 13 OD NATURE VAN LANCKER OD Nature VVL 3 5 BE MONITORING 14 OD NATURE MONTEREALE OD Nature GM 3 5 BE MONITORING 12 OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF 1 4 BE MONITORING 5 OD NATURE NORRO OD Nature AN 1 3 BE Chief Scientist 1) Dr. Ilse DE MESEL (OD Nature) 2) Dr. Vera VAN LANCKER (OD Nature) ZEEBRUGGE MAINTENANCE VACATION VACATION ZEEBRUGGE MAINTENANCE VACATION ZEEBRUGGE MAINTENANCE 6

13 PERIOD No Theme PROGRAM No. INSTITUTION APPLICANT Short Code VACATION # PARTICI PANTS MONITORING 12 OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF 1 4 BE MONITORING 8 INBO VANERMEN INBO NV 2 BE Chief Scientist 1) Dr. Michael Fettweis (OD Nature) 2) Dhr. Joan BACKERS (OD Nature) ZEEBRUGGE MONITORING 22 DGMR MERSCH DGMR EM MONITORING 23 DGMR PEISKER DGMR CP BE 3 7 MONITORING 24 DGMR LOPERA DGMR OL BE MONITORING 25 DGMR PAPILI DGMR SP BE Chief Scientist 1) Mevr. Sonia PAPILI (DGMR) 2) Dr. Olga LOPERA (DGMR) ZEEBRUGGE BE WORKING AREA a MONITORING 15 ILVO TORREELE ILVO ET 8 10 BE, UK, FR Chief Scientist 1) Mevr. Loes VANDECASTEELE (ILVO) 2) Mevr. Els TORREELE (ILVO) GREAT YARMOUTH b MONITORING 15 ILVO TORREELE ILVO ET 8 10 BE, UK, FR Chief Scientist 1) Mevr. Loes VANDECASTEELE (ILVO) 2) Mevr. Els TORREELE (ILVO) ZEEBRUGGE MONITORING 20 OD NATURE DE MESELjv OD Nature IDMjv 11 BE MONITORING 5 OD NATURE NORRO OD Nature AN 1 3 BE MONITORING 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP 1 3 BE MONITORING 12 OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF 1 4 BE Chief Scientist 1) Dr. Ilse DE MESEL (OD Nature) 2) Dr. Alain NORRO (OD Nature) ZEEBRUGGE MAINTENANCE Coordination meeting Ship Call a MONITORING 3 ILVO HOSTENS ILVO KH 8 10 BE MONITORING 4 SCK CEN SNEYERS SCK CEN LS 0 BE FISHERY 27 KMDA JOUK KMDA PJ 0 BE MONITORING 11 CSS DEGRENDELE CSS KD 2 3 BE Chief Scientist 1) Dr. Kris HOSTENS (ILVO) ZEEBRUGGE 2) Dhr. Hans HILLEWAERT (ILVO) b MONITORING 3 ILVO HOSTENS ILVO KH 8 10 BE MONITORING 4 SCK CEN SNEYERS SCK CEN LS 0 BE FISHERY 27 KMDA JOUK KMDA PJ 0 BE MONITORING 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP 1 3 BE MONITORING 7 OD NATURE RUMES OD Nature BR 2 BE Chief Scientist 1) Dr. Kris HOSTENS (ILVO) 2) Dhr. Hans HILLEWAERT (ILVO) ZEEBRUGGE MAINTENANCE Meeting COMOPSNAV OD Nature c MONITORING 3 ILVO HOSTENS ILVO KH 8 10 BE MONITORING 4 SCK CEN SNEYERS SCK CEN LS 0 BE VISSERIJ 27 KMDA JOUK KMDA PJ 0 BE (MONITORING 11 CSS DEGRENDELE CSS KD 2 3 BE) Chief Scientist 1) Dr. Kris HOSTENS 2) Dhr. Hans Hillewaert ZEEBRUGGE 7

14 PERIOD No Theme PROGRAM No. INSTITUTION APPLICANT Short Code MAINTENANCE # PARTICI PANTS MONITORING 6 OD NATURE DE MESEL OD Nature IDM 6 7 BE MONITORING 5 OD NATURE NORRO OD Nature AN 1 3 BE MONITORING 8 INBO VANERMEN INBO NV 2 BE Chief Scientist 1) Dr. Ilse DE MESEL (OD Nature) 2) Dr. Alain NORRO (OD Nature) MAINTENANCE MONITORING 12 OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF 1 4 BE MONITORING 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP 1 3 BE MONITORING 2 OD NATURE PARMENTIERn OD Nature KPn 2 4 BE WORKING AREA Chief Scientist 1) Dr. Michael FETTWEIS (OD Nature) 2) Dr. Koen PARMENTIER (OD Nature) ZEEBRUGGE MONITORING 9 SMB COLSON SMB LC BE 6 MONITORING 10 SMB COLSON SMB LC BE Chief Scientist 1) Dr. Liesbet COLSON (SMB) 2) Dhr. Guy DE SMET (SMB) ZEEBRUGGE VACATION ZEEBRUGGE FISHERY 26 ILVO VANDERPERREN ILVO EV 8 10 BE, FR, UK Chief Scientist 1) Dr. Jochen DEPESTELE (ILVO) 2) Dhr. Bart VERSCHUEREN (ILVO) ZEEBRUGGE a DIVERSE 28 OD NATURE NORROsd OD Nature ANsd 5 BE Chief Scientist Dr. Alain NORRO (OD Nature) VACATION b DIVERSE 28 OD NATURE NORROsd OD Nature ANsd 5 BE Chief Scientist ZEEBRUGGE Dr. Alain NORRO (OD Nature) MONITORING 11 CSS DEGRENDELE CSS KD 2 3 BE MONITORING 13 OD NATURE VAN LANCKER OD Nature VVL 3 5 BE MONITORING 14 OD NATURE MONTEREALE OD Nature GM 3 5 BE Chief Scientist 1) Dhr. Koen DEGRENDELE (OD Nature) 2) Dhr. Giacomo MONTEREALE (OD Nature) ZEEBRUGGE MONITORING 12 OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF 1 4 BE MONITORING 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP 1 3 BE MONITORING 2 OD NATURE PARMENTIERn OD Nature KPn 2 4 BE MONITORING 8 INBO VANERMEN INBO NV 2 BE MONITORING 7 OD NATURE RUMES OD Nature BR 2 BE Chief Scientist 1) Dr. Michael FETTWEIS (OD Nature) 2) Mevr. Argiro Adamopoulou (OD Nature) ZEEBRUGGE FISHERY 26 ILVO VANDERPERREN ILVO EV 8 10 BE, FR, UK Chief Scientist 1) Dr. Jochen DEPESTELE (ILVO) 2) Dhr. Bart VERSCHUEREN (ILVO) ZEEBRUGGE RESERVE MAINTENANCE EDUCATION 35 ULG FAGEL ULG NF BE Chief Scientist 1) Dr. Nathalie FAGEL (ULg) 2) Dr. Sylvie GOBERT (ULg) 8

15 PROGRAM # PARTICI PANTS PERIOD No Theme No. INSTITUTION APPLICANT Short Code RESERVE MAINTENANCE ZEEBRUGGE MONITORING 12 OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF 1 4 BE WORKING AREA MONITORING 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP 1 3 BE, NL (Scheldt) MONITORING 4 SCK CEN SNEYERS SCK CEN LS 0 BE MONITORING 8 INBO VANERMEN INBO NV 2 BE Chief Scientist 1) Dr. Michael Fettweis (OD Nature) 2) Dr. Koen PARMENTIER (OD Nature) MAINTENANCE ZEEBRUGGE VACATION ZEEBRUGGE Continue en automatische programma s: OD Nature LN (ICOS) (programma 31) ESA MC (GNSS) (programma 32) 9

16 3.2. Chronologisch schema RV BELGICA sampling for SCK CEN LS *1 Coordination Meeting Shipcall sampling for KMDA PJ *2 Meeting Comopsnav OD Nature 3 marbiol & winmon *3 Sport tests crew 10

17 4. WERKZONE EN LIMIETEN VAN DE CONTINENTALE PLATEAUS 11

18 5. INSTRUCTIES VOOR HOOFDWETENSCHAPPERS De hoofdwetenschapper is verantwoordelijk voor de coördinatie, de planning en de uitvoering van het wetenschappelijke gedeelte van de campagne. Dit zal steeds in nauwe samenwerking gebeuren met OD Natuur en aan boord met de Commandant RV BELGICA. Hiertoe zal hij/zij tijdig volgende documenten aan de Coördinator RV Belgica en OD Natuur Meetdienst Oostende bezorgen: VOORAFGAAND AAN DE CAMPAGNE: 1. Notification of Proposed Research Cruise: Voor campagnes die geheel of gedeeltelijk plaatsvinden in de territoriale wateren of op het continentale plateau van een vreemd land: het document "Notification of Proposed Research Cruise NOPRC" met alle gegevens noodzakelijk voor het aanvragen van de diplomatieke toestemming "DIPCLEAR", ten laatste 6 maand voor de aanvang van de campagne in vreemde wateren en 8 maand voor de aanvang van de campagnes in Spaanse, Portugese en Marokkaanse wateren. 2. Gedetailleerd uitvoeringsplan: Het gedetailleerde uitvoeringsplan voor de campagne, ten laatste 1 maand voor de aanvang van de campagne. Een vaste lay out voor het gedetailleerd uitvoeringsplan wordt voorzien. Om éénvormigheid na te streven en toegankelijkheid te bevorderen worden alle gedetailleerd uitvoeringsplannen opgesteld in het Engels. In het gedetailleerde uitvoeringsplan dienen de coördinaten genoteerd te worden in WGS84 coördinatensysteem volgens formaat: xx xx, xxx. Lay out: 1) General form RV Belgica 2017 De voorziene tijden voor de aanvang van de mobilisatie, van vertrek bij de aanvang van de campagne, van aankomst bij het einde van de campagne en van het einde van de demobilisatie. Noot: Voor een standaard campagneweek van maandag tot en met vrijdag is een richtlijn voor deze tijden respectievelijk: 08u00 en 10u30 op maandag en 14u00 en 16u30 op vrijdag. 2) List of participants 3) Scientific objectives 4) Research area Sampling stations Kaarten van de studiegebieden staalname stations moeten worden voorzien. Richtlijnen voor opstellen van de kaarten: 1. Coördinatensysteem: WGS84 Projectie UTM31 2. Coördinaten grid/frame met coördinatenformaat (xx xx,xxx ) 3. Bathymetrische contouren 4. Bij detailkaarten tevens een overzichtskaart voorzien met locatie van de detailkaart 5. Locaties staalnamepunten, trajecten, werkgebieden 6. Toe te voegen aan kaart: schaal, noord aanduiding, legende met o.a. symbolen/ projectie/aanmaakdatum/auteur Tevens wordt er gevraagd om de lijst met de coördinaten van de staalnamepunten, trajecten, werkgebieden door te sturen samen met het gedetailleerd uitvoeringsplan in WGS84 coördinatensysteem met formaat xx xx,xxxxx en xx.xxxxx (Excel) De nodige informatie bvb. bathymetrische data, locaties van windmolens, etc. kan verkregen worden bij OD Natuur (geocell@mumm.ac.be). 6) Occupation of laboratories 7) Use of infrastructure and instrumentation 8) Sampling on board analysis 9) Automatic data acquisition: ODASIII continuous measurements (1) 10) Chemicals De lijst van de ingescheepte chemicaliën en/of gevaarlijke producten met de ingescheepte hoeveelheden, plaats van stockage aan boord etc. (1) ODASIII: Oceanographic Data Acquisition System installed aboard the RV Belgica 12

19 TIJDENS DE CAMPAGNE De hoofdwetenschapper zal tevens de nodige supervisie uitoefenen ter correcte toepassing van de richtlijnen vermeld in het boordreglement RV BELGICA. In het bijzonder dienen de richtlijnen met betrekking tot de veiligheid strikt te worden opgevolgd. Ook zal de hoofdwetenschapper alle nodige maatregelen voorzien voor het correct identificeren, stockeren, het gebruik aan boord en het in en ontschepen van gevaarlijke producten of wetenschappelijk materieel. In principe vinden RV Belgica campagnes plaats van maandag tot vrijdag, tenzij anders voorzien in het programma RV Belgica Hiervan wordt enkel afgeweken bij campagnes waarbij een touch & go nodig is in functie van wetenschappelijke experimenten, het ontschepen van studentengroepen of PR teams of in functie van vaartechnische redenen. RHIB transfers voor het aan boord of van boord brengen van wetenschappers, duikers vanaf de RV Belgica naar een nabije haven zijn enkel mogelijk bij goed weer en bij beperkt verlies aan scheepstijd (maximum 2u (incl. heen en terug transit + RHIB transfer)). De deelnemers aan de campagnes RV Belgica dienen ten laatste 1 uur voor afvaart aan boord van het schip zijn. Zowel tijdens als na de campagnes worden de wetenschappers verzocht om een (foto)rapport op de facebook pagina HowBigisBelgica.be te plaatsen. AANSLUITEND OP DE CAMPAGNE: 1. Cruise Evaluation Form CEF and Cruise Summary Report CSR Bij het beëindigen van de campagne zal de hoofdwetenschapper instaan voor het opstellen van het campagne evaluatieformulier (cruise evaluation form CEF ) en het Cruise Summary Report (2). - Het campagne evaluatieformulier is beschikbaar aan boord en dient te worden afgeleverd aan de OD Natuur bij het beëindigen van de campagne. Dit formulier wordt ondertekend door de hoofdwetenschapper en de Commandant van de RV Belgica. - Sinds 2010 kan de Cruise Summary Report ( CSR ) op twee manieren opgesteld worden: 1. Aan boord via OURS (Onboard Underway Registration of Samples). De informatie betreffende staalnamen en data types wordt ingegeven door de staalname verantwoordelijken. Tegen het einde van de campagne controleert de hoofdwetenschapper of de informatie van alle deelnemers correct geregistreerd werd en brengt hiervan het Belgian Marine Data Centre (bmdc@mumm.ac.be) op de hoogte. In dit geval wordt de CSR doorgezonden naar de internationale databank door BMDC. 2. In geval het CSR niet kan worden afgewerkt aan boord kan het online worden opgesteld via Login informatie kan aangevraagd worden bij OD Natuur BMDC. - Het gebruik van OURS wordt sterk aangeraden. Het biedt de wetenschappers een digitaal overzicht van de staalnamen en gerelateerde ODASIII gegevens voor o.a. gebruik in het campagnerapport. 2. Cruise report Voor het Cruise report wordt telkens een vaste lay out voorzien, waarin onder meer de behaalde objectieven en de effectief uitgevoerde bemonsteringen en/of verrichtte opnamen beschreven worden. Het Cruise report dient binnen een termijn van 1 maand te worden overgemaakt aan de Coördinator RV Belgica (lieven.naudts@naturalsciences.be) en de OD Natuur Meetdienst Oostende (mso@odnature.be). Daarenboven dient het Cruise report, en indien gevraagd, ook het CSR, door tussenkomst van de hoofdwetenschapper te worden overgemaakt aan de instanties zoals vermeld op de diplomatieke toestemming (3) voor de betreffende onderzoekscampagne RV Belgica. (2) De CSR levert een eerstelijns inventaris van metingen en stalen op zee. De catalogus bevat informatie over campagnes uit 1873 tot vandaag van meer dan onderzoeksschepen: een totaal van bijna campagnes in wereldwijde zeeën. De catalogus is opvraagbaar via (3) De diplomatieke toestemming voor de onderzoekscampagne wordt door tussenkomst van de OD Natuur overgemaakt aan de hoofdwetenschapper. 13

20 6. OVERZICHT VAN DE HOOFDWETENSCHAPPERS CAMPAGNE HOOFDWETENSCHAPPER EN VERVANGER 1 Nicolas VANERMEN (INBO) Eric STIENEN (INBO) 2 Michaël FETTWEIS (OD Nature) Koen PARMENTIER (OD Nature) 3 Sonia PAPILI (DGMR) Olga LOPERA (DGMR) 4 Bart VERSCHUEREN (ILVO) Jochen DEPESTELE (ILVO) 5 Koen DEGRENDELE (CSS) Marc ROCHE (CSS) 6 1) Nicolas VANERMEN (INBO) 2) Eric STIENEN (INBO) 1) Lei CHOU (ULB) 2) Martine LEERMAKERS (VUB) 7 Ilse DE MESEL (OD Nature) Alain NORRO (OD Nature) 8 Kris HOSTENS (ILVO) Hans HILLEWAERT (ILVO) 9 Vera VAN LANCKER (OD Nature) Giacomo MONTEREALE (OD Nature) 10 Nicolas VANERMEN (INBO) Eric STIENEN (INBO) 11 Sébastien LEGRAND (OD Nature) Mr. Diego MARTINEZ VIEIRA (HZS) 12 Michaël FETTWEIS (OD Nature) Joan BACKERS (OD Nature) 13 Bart VERSCHUEREN (ILVO) Jochen DEPESTELE (ILVO) 14 Jan VANAVERBEKE (OD Nature) Ulrike BRAECKMAN (SMB) 15 Koen DEGRENDELE (CSS) Marc ROCHE (CSS) 16 Michaël FETTWEIS (OD Nature) Joan BACKERS (OD Nature) 17 Henri ROBERT (OD Nature) René Marie LAFONTAINE (OD Nature) 18 David VAN ROOIJ (RCMG) Thomas VANDORPE (RCMG) 19 Henri ROBERT (OD Nature) René Marie LAFONTAINE (OD Nature) 20 Michaël FETTWEIS (OD Nature) Koen PARMENTIER (OD Nature) 21 Kevin RUDDICK (OD Nature) Bouchra NECHAD (OD Nature) 22 Kevin RUDDICK (OD Nature) Bouchra NECHAD (OD Nature) 23 Ilse DE MESEL (OD Nature) Vera VAN LANCKER (OD Nature) 24 Michaël FETTWEIS (OD Nature) Joan BACKERS (OD Nature) 25 Sonia PAPILI (DGMR) Olga LOPERA (DGMR) 26ab Loes VANDECASTEELE (ILVO) Els TORREELE (ILVO) 27 Ilse DE MESEL (OD Nature) Alain NORRO (OD Nature) 28abc Kris HOSTENS (ILVO) Hans HILLEWAERT (ILVO) 29 Ilse DE MESEL (OD Nature) Alain NORRO (OD Nature) 30 Michaël FETTWEIS (OD Nature) Koen PARMENTIER (OD Nature) 31 Liesbet COLSON (SMB) Guy DE SMET (SMB) 32 Jochen DEPESTELE (ILVO) Bart VERSCHUEREN (ILVO) 33ab Alain NORRO (OD Nature) 34 Koen DEGRENDELE (CSS) Giacomo MONTEREALE (OD Nature) 35 Michaël FETTWEIS (OD Nature) Argiro ADAMOPOULOU (OD Nature) 36 Jochen DEPESTELE (ILVO) Bart VERSCHUEREN (ILVO) 37 Nathalie FAGEL (ULg) Sylvie GOBERT (ULg) 38 Michaël FETTWEIS (OD Nature) Koen PARMENTIER (OD Nature) 14

21 7. OVERZICHT VAN DE PROGRAMMA'S 7.1. Monitoring en evaluatie van de kwaliteit van het mariene milieu van het Belgisch deel van de Noordzee Program No. and code Theme 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP Monitoring en evaluatie van de kwaliteit van het mariene milieu in het Belgisch deel van de Noordzee en in het Schelde estuarium. 2 OD NATURE PARMENTIERn OD Nature KPn 3 ILVO HOSTENS ILVO KH 4 SCK CEN SNEYERS SCK CEN LS 5 OD NATURE NORRO OD NATURE AN 6 OD NATURE DEMESEL OD NATURE IDM 7 OD NATURE RUMES OD NATURE BR 8 INBO VANERMEN INBO NV 9 SMB COLSON SMB LC 10 SMB COLSON SMB LC 11 CSS DEGRENDELE CSS KD 12 OD NATURE FETTWEIS OD NATURE MF 13 OD NATURE VAN LANCKER OD NATURE VVL 14 OD NATURE MONTEREALE OD NATURE GM 15 ILVO TORREELE ILVO ET 16 OD NATURE DE MESELsd OD Nature IDMsd NEWSTHEPS: New Strategies for monitoring and risk assessment of Hazardous chemicals in the marine Environment with Passive Samplers Monitoring van de impact van menselijke activiteiten op het benthos en de kwaliteit van het mariene bodemecosysteem in het Belgisch deel van de Noordzee. Radiologisch toezicht en studie van de invloed van kerncentrales op het Belgisch deel van de Noordzee. Onderzoek naar de milieueffecten van windmolenparken in het Belgisch deel van de Noordzee: onderwatergeluid. Onderzoek naar de milieueffecten van windmolenparken in het Belgisch deel van de Noordzee: harde substraten. Onderzoek naar de milieueffecten van windmolenparken in het Belgisch deel van de Noordzee: zeezoogdieren. Onderzoek naar de milieueffecten van windmolenparken in het Belgisch deel van de Noordzee: avifauna Monitoring van de effecten van offshore windmolenparken op het endobenthos van zachte substraten. Jaarlijkse monitoring van de Onderzoeksgroep Mariene Biologie. Monitoring en kartering van de impact van zand en grindextractie in het Belgisch deel van de Noordzee. Monitoring en modellering van het cohesieve sedimenttransport en evaluatie van de effecten op het mariene ecosysteem ten gevolge van bagger en stortoperaties in het Belgisch deel van de Noordzee. ZAGRI/MOZ4: Zeebodemintegriteit en Hydrografische Condities. INDI67: Ontwikkeling van methoden om de monitoring van de KRM indicatoren 6 en 7 te verbeteren. Bestandsopname van de adulte platvisbestanden in de Noordzee in het kader van de North Sea Beam Trawl Survey. Monitoring van grindbedden in het kader van de Kaderrichtlijn Mariene Strategie. 15

22 7.2 Werking van het ecosysteem Program No. and code 17 OD NATURE ROBERT OD Nature HR Theme North Sea, Channel and North Atlantic Ocean Top Predator Survey (NSCA PredatorS) 18 OD NATURE VANAVERBEKEet OD Nature JVet 19 OD NATURE DE MESELnm OD Nature IDMnm 20 OD NATURE DE MESELjv OD Nature IDMjv 7.3. Geologische sedimentologische biogeochemische studies Project FACE It. Functionele biodiversiteit in een veranderend sedimentaire milieu: gevolgen voor biogeochemie en voedselwebben in een bestuurlijke omgeving. Onderdeel: sediment. Project FACE It. Functionele biodiversiteit in een veranderend sedimentaire milieu; gevolgen voor biogeochemie en voedselwebben in een bestuurlijke omgeving. Onderdeel: kolonisatie substraten. Project FACE It. Functionele biodiversiteit in een veranderend sedimentaire milieu; gevolgen voor biogeochemie en voedselwebben in een bestuurlijke omgeving. Onderdeel: benthos en water. Program No. and code 21 RCMG VAN ROOIJ RCMG DVR 22 DGMR MERSCH DGMR EM 23 DGMR PEISKER DGMR CP 24 DGMR LOPERA DGMR OL 25 DGMR PAPILI DGMR SP Theme Project Mound 4D: 3D seismische en morfodynamische studie van koudwaterkoraal mounds langs de Marokkaanse Atlantische oceaanrand Studie van de methoden voor detectie en neutralisatie van begraven zeemijnen. Milieueffectbeoordeling van de strijd tegen mijnen in de Belgische EEZ. MIEAMS: Machine Intelligence and Environmental Adaptive Mine Search. (MRN17) MRN15. Classificatie van de zeebodem aan de hand van een breed spectrum van parameters Visserij onderzoek Programma nr en code 26 ILVO VANDERPERREN ILVO EV 27 KMDA JOUK KMDA PJ Thema Technische innovaties voor een transitie naar een duurzame zeevisserijsector & Selectief Vissen Doet Leven. Verzamelen van mariene fauna voor het aquarium van de Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen Diverse onderzoekprogramma's Program No. and code 28 OD Nature NORROsd OD Nature ANsd 29 OD NATURE RUDDICK OD Nature KR 30 OD Nature LEGRAND OD Nature SL Theme Offshore Noordzee training voor Belgische wetenschappelijke duikers. Project HIGHROC: High Spatial and Temporal Resolution Ocean Colour coastal water products and services. Improving Member State Preparedness to Face a HNS pollution of the Marine System 16

23 Program No. and code 31 OD NATURE NAUDTS(ICOS) OD Nature LN 32 ESA CRISCI ESA MC Theme Continue oceanografische meting van de fysieke en belangrijke ecosysteem parameters. Het verzamelen van GNSS data in de maritieme omgeving voor de evaluatie van de prestaties onder verschillende omstandigheden Praktische opleiding en vorming Program No. and code 33 OD NATURE VAN LANCKERs OD Nature VVLs 34 UB CHOU LEERMAKERS UB LC ML 35 ULG FAGEL ULG NF 36 OD NATURE SEGERS OD Nature HS Theme Opleiding van studenten in het kader van het MSC programma Oceans and Lakes Praktijktraining van studenten van de de cursus 'GEOL F 4000 Geochemie van continentale en mariene wateren' (ULB), en voor de cursus 'Field Sampling' (VUB). Praktijktraining van masterstudenten in Oceanografie en Geologie aan ULg. Prijs wedstrijd 'akties ter ondersteuning van de biodiversiteit : deelname aan een 1 daagse bemonsteringscampagne. 17

24 18

25 8. FICHES VAN DE PROGRAMMA'S 8.1. Monitoring en evaluatie van de kwaliteit van het mariene milieu van het BDNZ Werking van het ecosysteem Geologische sedimentologische biogeochemische studies Visserij onderzoek Diverse onderzoekprogramma s Educatie praktische opleiding

26 20

27 8.1. MONITORING EN EVALUATIE VAN DE KWALITEIT VAN HET MARIENE MILIEU VAN HET BELGISCH DEEL VAN DE NOORDZEE 21

28 22

29 Programma 1 Titel project: Instelling/Aanvrager: Monitoring en evaluatie van de kwaliteit van het mariene milieu in het Belgisch deel van de Noordzee en in het Schelde estuarium Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ECOCHEM Physico chemie van de ecosystemen Dr. Koen Parmentier Dhr. Marc Knockaert 3de en 23ste Linieregimentsplein 8400 Oostende kparmentier@naturalsciences.be mknockaert@naturalsciences.be Programmacode: OD NATURE KP OD Nature KP Nederlands Abstract: English Abstract: Werkgebied: Staalname: Monitoring en evaluatie van de kwaliteit van het mariene milieu in de zone van het Belgisch deel van de Noordzee 'BDNZ' in het kader van de nationale verplichtingen betreffende het Joint Assessment en Monitoring Programme (JAMP) van de OSPAR commissie en de kaderrichtlijn water (KRW) (2000/60/EG). Dit programma behelst, wat de waterkolom betreft, de bepaling van nutriëntenconcentraties, zoutgehalte, temperatuur, gesuspendeerde stoffen, opgeloste zuurstof, TOC en POC, chlorofyl a, faeofytine, optische parameters en organische contaminanten. Bovendien voorziet het de bepaling van de biomassa en soortensamenstelling van fytoplankton en benthische organismen. Verder worden sediment en biota verzameld voor de bepaling van zware metalen en organische contaminanten, in samenwerking met het ILVO Visserij (ecologische monitoring). Binnen dit project wordt een grote nadruk wordt gelegd op kwaliteitsborging en controle zowel tijdens de staalname als in het laboratorium. The project is part of the continuous surveillance and evaluation of the quality of the marine environment in the region of the Belgian part of the North Sea 'BPNS' in the framework of the national obligations toward the Joint Assessment and Monitoring Programme (JAMP) of the OSPAR commission and the Water Framework Directive of the EC (2000/60/EC). OD Nature determines nutrients, salinity, suspended matter, dissolved Oxygen, TOC and POC, chlorophyll a, phaeophytine, optical parameters and organic contaminants in the water column. Phytoplankton biomass and species composition as well as benthos species composition and biomass are also determined as part of the monitoring program. The other determinants (e.g. heavy metals and organic contaminants) in sediment and biota are determined in collaboration with ILVO Fishery (ecological monitoring). Quality assurance and quality control during sampling and in the laboratory receive a high priority within the project. Belgisch en aanpalend Nederlands deel van de Noordzee met inbegrip van het Scheldeestuarium. zie kaart programma 1 water: CTD, Niskin flessen (5l en 10l), Go Flo flessen (10l), Winchester sampler, ph meter, YSI oxygen probe sediment: Van Veen grijper en/of boxcorer materie in suspensie: doorstroomcentrifuge aan boord 23

30 Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 2: * Campagne 5: * Campagne 8: * Campagne 12: * Campagne 16: * Campagne 20: * Campagne 22: * Campagne 27: * Campagne 28b: * Campagne 30: * Campagne 35: * Campagne 38: [1 3] [1 3] [1 3] [1 3] [1 3] [1 3] [1 3] [1 3] [1 3] [1 3] [1 3] [1 3] Opmerkingen: Programma in samenwerking met het Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek, Eenheid Dier, Visserij 'ILVO' (progr. 3), alsook met het Centrum voor Onderzoek in Diergeneeskunde en Agrochemie 'CODA' en het DG Leefmilieu, beide van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. 24

31 Staalnamestations programma 1: OD Nature KP 25

32 Programma 2 Titel project: Instelling/Aanvrager: NewSTHEPS New strategies for monitoring and risk assessment of hazardous chemicals in the marine environment with passive samplers Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ECOCHEM Physico chemie van de ecosystemen Dr. Koen Parmentier Dhr. Marc Knockaert 3de en 23ste Linieregimentsplein 8400 Oostende kparmentier@naturalsciences.be mknockaert@naturalsciences.be Programmacode: OD NATURE PARMENTIERn OD Nature KPn Nederlands Abstract: English Abstract: In dit onderzoeksproject worden nieuwe en geïntegreerde passive sampler (PS) gebaseerde benaderingen (via modellering en metingen) ontwikkeld voor het inschatten van zowel chemische blootstelling (monitoring) als biologische effecten ( passive dosing ). Door het gebruik van een breed scala aan PS technieken, toepasbaar in een breed polariteitsbereik (van apolair tot polair) zal het project focussen op het kwantificeren van een uitgebreide set prioritaire en opkomende organische micropolluenten en metalen (doelgerichte benadering). Daarnaast zal een nietdoelgerichte analyse met hoge resolutie massaspectrometrie ontwikkeld worden voor kwalitatieve screening naar een virtueel ongelimiteerd aantal gekende (verdachte) en mogelijk nog onbekende contaminanten. Op een beperkt aantal geselecteerde verbindingen zullen zowel de totale concentratie als de labiele (d.i. bio beschikbare) fractie worden bepaald. In this research project, novel and integrated passive sampler (PS) based approaches (modelling and measurements) will be developed for both chemical exposure (monitoring) and biological effect assessment (passive dosing). Through the use of a broader array of PS techniques, applicable in a wide polarity range, the project will focus on the quantitation of an extended set of priority and emerging organic micropollutants and metals (targeted approach). Next to that, untargeted analysis with high resolution mass spectrometry will be performed to develop qualitative screening approaches able to detect trace levels of a virtually unlimited number of known (suspect) and possibly unknown contaminants. For a selection of compounds, both the total concentration and labile fraction (i.e. bioavailable) will be determined. Additionally, to trace the Suspended Particulate Matter (SPM) towards its origin, carbon (12C/13C) and nitrogen (14N/15N) stable isotope ratios will be measured, since organic matter from marine and terrestrial origin has a different isotopic C and sometimes N signature. In some cases, the sources of the organic matter present in the marine environment might be identified. In addition, modelling techniques will be of great support. Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 2 Staalname: water: Go Flo flessen (10l) in situ metingen: CTD (saliniteit, D.O. (met behulp van draagbare oxymeters), temperatuur, OBS, lichtprofiel, diepte), Winchester sampler, Ph meter, YSI oxygen probe sediment: Van Veen grijper en/of boxcorer Uitzetten van "Passive Samplers", verankerd aan boei of tripode 26

33 Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 12: * Campagne 16: * Campagne 20: * Campagne 30: * Campagne 35: [2 4] [2 4] [2 4] [2 4] [2 4] Opmerkingen: Dit project wordt uitgevoerd in samenwerking met de VUB en de UGent, alsook met RECETOX (Research Centre for Toxic Compounds in the Environment) uit Tsjechië. Werkgebieden programma 2: OD Nature KPn 27

34 Programma 3 Titel project: Instelling/Aanvrager: Monitoring van de impact van menselijke activiteiten op het benthos en de kwaliteit van het mariene bodemecosysteem van het Belgisch deel van de Noordzee Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek 'ILVO' Eenheid Dier Visserij Aquatisch Milieu en Kwaliteit Dr. Kris Hostens Dhr. Hans Hillewaert Ankerstraat Oostende kris.hostens@ilvo.vlaanderen.be hans.hillewaert@ilvo.vlaanderen.be Programmacode: ILVO HOSTENS ILVO KH Nederlands Abstract: English Abstract: Lange termijn monitoring van de impact van menselijke activiteiten (baggerlossingen, zandextracties, windmolens, visserij) op het benthos en de kwaliteit van het mariene bodemecosysteem van het BDNZ in het kader van (inter)nationale overeenkomsten en diverse lang en kortlopende projecten en doctoraatsstudies. Een aantal biologische populatieparameters binnen het macro endobenthos en epibenthos, de demersale visfauna en de microbiële gemeenschappen (deze laatste via nieuwe high throughput DNA sequeneringmethodes) worden onderzocht in relatie tot de omgevingsvariabelen (o.a. sediment samenstelling en temperatuur) en menselijke drukken. Macrobenthos soorten worden verzameld voor DNA metabarcoding. Gehaltes en trends van zware metalen, PCB s, PAH s in het sediment en in enkele biota worden bepaald. Daarnaast wordt het opgeviste zwerfvuil gesorteerd en geïnventariseerd. De externe aandoeningen en parasieten bij vis worden geëvalueerd op schar, onder meer in het kader van MSFD. Ten slotte worden biota bemonsterd ten behoeve van het verplicht radiologisch toezicht op het BCP door het SCK CEN en worden levende biota verzameld voor de aquaria van de KMDA. Long term monitoring of the impact of anthropogenic activities (dredge dumping, sand extraction, windmills, fisheries) on the benthos and the quality of the marine benthic ecosystem of the BPNS in the frame of (inter)national commitments and several longand short term projects and PhD studies. A number of biological population parameters are investigated for the macroendobenthos and epibenthos, the demersal fish fauna and the microbial communities (the latter through new high throughput DNA sequencing methods), in relation to some environmental variables (e.g. sediment composition and temperature) and human pressures. Macrobenthos is collected for DNA metabarcoding. Levels and trends in heavy metals, PCBs, PAHs in sediment and certain biota are determined. In addition, marine litter is sorted and inventoried. External diseases and parasites on demersal fish, more particularly on dab, are evaluated e.g. in the context of MSFD. In addition, biota is sampled for the compulsory radiological supervision of the BCS by SCK CEN and living organisms are collected for the aquaria of the KMDA. Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 3 Staalname: water: Niskin flessen (10 l), in situ metingen (CTD) macrobenthos/sediment: 0,1 m² gemodifieerde Van Veen grijper (ILVO) materie in suspensie: boordcentrifuge, Secchi schijf epibenthos demersale vis: 8 m boomkor (ILVO) met garnalennet (22 mm maaswijdte in kuil), bongonet 500 µm, plankton net 200 µm 28

35 Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 8: * Campagne 28a: * Campagne 28b: * Campagne 28c: [8 10] [8 10] [8 10] [8 10] Opmerkingen: Programma in samenwerking met OD NATUUR, CODA, SCK CEN (progr. 4), de vakgroep Mariene Biologie van de Universiteit Gent (SMB), INBO, de FOD Economie en de FOD Leefmilieu. Tevens in samenwerking met diverse Europese instituten: CEFAS (Centre for Environment Fisheries and Aquaculture Science (UK), IFREMER (institut français de recherche pour l'exploitation de la mer) (FR), ULCO LOG (Université du Littoral Côte d'opale Laboratoire d'océanologie et de Géosciences (FR), IVM (Institute for Environmental Studies (NL), DELTARES (NL) en CNRS Centre national de la recherche scientifique (FR). 29

36 Werkgebied programma 3: ILVO KH 30

37 Programma 4 Titel project: Instelling/Aanvrager: Radiologisch toezicht en studie van de invloed van kerncentrales op het Belgisch deel van de Noordzee Studiecentrum voor Kernenergie 'SCK CEN' Lage Radioactiviteitsmetingen 'LRM' Mevr. Liesl Sneyers Mevr. Katrien Smits Boeretang Mol lsneyers@sckcen.be katrien.smits@sckcen.be Programmacode: SCK CEN SNEYERS SCK CEN LS Nederlands Abstract: English Abstract: Radiologisch toezicht op het Belgisch deel van de Noordzee 'BDNZ' in navolging van nationale en internationale verplichtingen. Controle in de omgeving van de Frans Belgische grens; opsporen van de invloed van buitenlandse kerncentrales op het mariene milieu; invloed op de voedselketen. Metingen van radioactiviteit in 25 vissen, 20 waterstalen (5 zones (4x/jr) en 20 sediment stalen (5 zones, 4x/jr). Metingen: alpha spectrometrie (vis), gammaspectrometrie (vis, water en slib), alfa en beta activiteit, K 40 (water). Project in opdracht van het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC). Radiological monitoring on the Belgian part of the North Sea 'BPNS' in the frame of national and international obligations. Survey in the vicinity of the Franco Belgian border; influence of aquatic releases from foreign nuclear sites on the marine environment; influence on the food chain. Radioactivity measurements on 25 fishes, 20 water samples (5 areas, 4x/y) and 20 sediment samples (5 areas, 4 x/y). Measurements: alpha spectrometry (fish), gamma spectrometry (fish, water and sediment), alpha and betaactivity, K 40 (water). Program in the frame of the Belgian Federal Agency of Nuclear Control (FANC). Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaarten programma 1 en 3 Staalname: De staalnamen gebeuren door OD NATURE Parmentier (progr. 1) en ILVO Hostens (progr. 3). Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 2: * Campagne 8: * Campagne 12: * Campagne 28a: * Campagne 28b: * Campagne 28c: * Campagne 38: [0] [0] [0] [0] [0] [0] [0] Opmerkingen: Programma in samenwerking met het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle FANC. 31

38 Programma 5 Titel project: Instelling/Aanvrager: Onderzoek naar de milieu effecten van windmolenparken op het Belgisch deel van de Noordzee : onderwatergeluid Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ATECO Aquatische en Terrestrische Ecologie Mariene ecologie en beheer Dr. Alain Norro Dr. Steven Degraer Gulledelle Brussel anorro@naturalsciences.be sdegraer@naturalsciences.be Programmacode: OD NATURE NORRO OD Nature AN Nederlands Abstract: English Abstract: De bouw en werking van windmolenparken in zee veroorzaken geluid, zowel boven als onder water. Dit kan een weerslag kan hebben op het milieu. De nieuwe Europese Kaderrichtlijn Mariene Strategie (MSFD) identificeert geluid als een factor die druk uitoefent en dus gecontroleerd moet worden om ervoor te zorgen dat de Europese zeewateren een goede milieustatus bereiken. Dit project omvat het uitvoeren van geluidsmetingen boven en onder water tijdens de bouw en de operationele fase van de windmolenparken in het Belgische deel van de Noordzee. The construction and operation of offshore wind farms generates noise both above and under water that may be of environmental concern. At the European level, the new EU Marine Strategy Framework Directive (MSFD) has identified noise as one of the pressures that needs to be controlled to achieve the good environmental status of European marine waters. This project concerns the monitoring of the noise above and under water, during the construction and the operational phase of wind farms on the Belgian part of the North Sea. Werkgebied: Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: Belgisch deel van de Noordzee Verankering van een autonoom instrument voor geluidsmeting. * Campagne 7: * Campagne 12: * Campagne 16: * Campagne 20: * Campagne 23: * Campagne 27: * Campagne 29: Geen zie kaart programma 5 [1 3] [1 3] [1 3] [1 3] [1 3] [1 3] [1 3] 32

39 Werkgebied programma 5: OD Nature AN 33

40 Programma 6 Titel project: Instelling/Aanvrager: Onderzoek naar de milieueffecten van windmolenparken op het Belgisch deel van de Noordzee: harde substraten Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ATECO Aquatische en Terrestrische Ecologie Mariene ecologie en beheer Dr. Ilse De Mesel Dhr. Francis Kerckhof 3de en 23ste Linieregimentsplein 8400 Oostende idemesel@naturalsciences.be fkerckhof@naturalsciences.be Programmacode: OD NATURE DE MESEL OD Nature IDM Nederlands Abstract: English Abstract: Onderzoek naar de milieueffecten van windmolenparken in het kader van de milieuvergunningen op het Belgisch deel van de Noordzee (C Power, Belwind en Northwind) Onderdeel: Harde Substraten Environmental research on offshore windfarm projects in the Belgian part of the North Sea (C Power, Belwind en Northwind) Part: Hard Substrates Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 6 Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: Hard subtidal: staalname door wetenschappelijke duikers OD Natuur Hard intertidal: schraapstalen en foto's Uitzetten van kooien voor onderzoek naar kreeften en krabben Secchi schijf * Campagne 29: [6 7] RV Belgica RHIB is noodzakelijk voor het uitvoeren van de duikwerkzaamheden. 34

41 Werkgebied programma 6: OD Nature IDM 35

42 Programma 7 Titel project: Instelling/Aanvrager: Onderzoek naar de milieu effecten van windmolenparken op het Belgisch deel van de Noordzee: zeezoogdieren Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ATECO Aquatische en Terrestrische Ecologie Mariene ecologie en beheer Dr. Bob Rumes Dr. Steven Degraer Gulledelle Brussel brumes@naturalsciences.be sdegraer@naturalsciences.be Programmacode: OD NATURE BR OD Nature BR Nederlands Abstract: English Abstract: In het kader van de inschatting van de effecten van de constructie en exploitatie van offshore windparken op kleine walvisachtigen zet het KBIN passieve akoestische toestellen in: Porpoise Detectors (C PoDs). Een C PoD bestaat uit een hydrofoon, een processor, batterijen en een digitaal timing en logging systeem, en heeft een autonomie tot vier maanden ( De verkregen data verschaffen informatie over de aanwezigheid van bruinvissen in de buurt van de C PoD, tot op een afstand van 300 m. Data verkregen van verschillende C PoDs kunnen vergeleken worden zo kan de aanwezigheid van bruinvissen in windparken vergeleken worden met de aanwezigheid in referentiegebieden en kan de aanwezigheid van bruinvissen doorheen het jaar opgevolgd worden. In the framework of the assessment of the effects of the construction and operation of offshore wind farms on small cetaceans, the RBINS uses Passive Acoustic Monitoring Devices: porpoise detectors (C PoDs). A C PoD consists of a hydrophone, a processor, batteries and a digital timing and logging system, and has an autonomy of up to four months ( Data obtained provide an indication of the presence of harbor porpoises in the vicinity of the device, up to a distance of approximately 300m. Data obtained from one PoD can give an indication of presence/absence of porpoises, and can be compared to data obtained from PoDs moored at other locations as such, the presence of porpoise in wind farm areas can be compared to the presence of porpoises in reference areas as well as compared throughout the year. Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 7 Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: verankering en recuperatie C PODs (Cetacean Porpoise Detectors) * Campagne 7: * Campagne 16: * Campagne 21: * Campagne 28b: * Campagne 35: Geen [2] [2] [2] [2] [2] 36

43 Werkgebieden programma 7: OD Nature BR 37

44 Programma 8 Titel project: Instelling/Aanvrager: Onderzoek naar de milieu effecten van windmolenparken op het Belgisch deel van de Noordzee : avifauna Instituut voor Natuur en Bosonderzoek 'INBO' Biodiversiteit en Natuurlijk Milieu Dhr. Nicolas Vanermen Dr. Eric Stienen Klinierkstraat Brussel nicolas.vanermen@inbo.be eric.stienen@inbo.be Programmacode: INBO VANERMEN INBO NV Nederlands Abstract: English Abstract: Aan de hand van gestandaardiseerde zeevogeltellingen vanaf een onderzoeksschip onderzoekt het INBO de effecten van offshore windturbines op de aanwezigheid van zeevogels. Hiervoor worden elke maand vaste monitoringsroutes gevaren doorheen de impact en controlegebieden. Based on the results of standardized and ship based seabird counts, the Research Institute for Nature and Forest (INBO) investigates the effects of offshore wind turbines on the presence of seabirds. Therefore, the INBO performs monthly surveys along fixed monitoring routes through the impact and control areas. Werkgebied: Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Belgisch deel van de Noordzee niet van toepassing * Campagne 1: * Campagne 6: * Campagne 10: * Campagne 12: * Campagne 24: * Campagne 29: * Campagne 35: * Campagne 38: zie kaart programma 8 [2] [2] [2] [2] [2] [2] [2] [2] Opmerkingen: Zeevogeltellingen kunnen enkel worden uitgevoerd bij daglicht, van een half uur na zonsopgang tot een half uur voor zonsondergang. 38

45 Werkgebied programma 8: INBO NV 39

46 Programma 9 Titel project: Instelling/Aanvrager: Monitoring van de effecten van offshore windmolenparken op het endobenthos van zachte substraten. Universiteit Gent 'UGent' Onderzoeksgroep Mariene Biologie SMB Drs. Liesbet Colson Dhr. Guy De Smet Krijgslaan 281/S Gent liesbet.colson@ugent.be guy.desmet@ugent.be Programmacode: SMB COLSON SMB LC Nederlands Abstract: English Abstract: In het kader van de offshore windmolenpark vergunningen wordt de grootschalige monitoring van het zachte substraat macrobenthos uitgevoerd op de Bligh Bank, Thorntonbank, Lodewijkbank en de Goote Bank. De baseline studies werden uitgevoerd tijdens 2005 (C Power), 2008 (Belwind) en 2010 (Northwind). In the framework of the offshore wind farm permit, the large scale monitoring of the soft substrate macrobenthos will be carried out on the Bligh Bank, Thorntonbank; Lodewijkbank and the Goote Bank. The baseline studies were carried out during 2005 (for C Power), 2008 (for Belwind) and 2010 (for Northwind). Werkgebied: Staalname: Belgisch deel van de Noordzee macrobenthos: Van Veen grijper hyperbenthos: hyperbentishe slede zie kaart programma 9 Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: * Campagne 31: [6] Dit project is een onderdeel van de grootschalige monitoring van de offshore windmolenparken. Andere betrokken instellingen zijn OD Natuur, ILVO en INBO. 40

47 Staalnamestations programma 9: SMB LC 41

48 Programma 10 Titel project: Instelling/Aanvrager: Jaarlijkse monitoring van de Onderzoeksgroep Mariene Biologie Universiteit Gent 'UGent' Onderzoeksgroep Mariene Biologie SMB Drs. Liesbet Colson Dhr. Guy De Smet Krijgslaan 281/S Gent Programmacode: SMB COLSON SMB LC Nederlands Abstract: English Abstract: Jaarlijks wordt er door de onderzoeksgroep mariene biologie een grootschalige staalname uitgevoerd in het Belgisch deel van de Noordzee. Dit kadert binnen een langetermijn project om de milieutoestand van het BDNZ te evalueren. Er worden water, sediment en benthosstalen ingezameld. The Marine Biology Research Group organizes a large scale monitoring campaign in the Belgian part of the North Sea on a yearly basis. This is done in the framework of a longterm project to evaluate the environmental status of the BPNS. During the campaign, water samples, sediment samples and benthos samples are gathered. Werkgebied: Staalname: Belgisch deel van de Noordzee water: in situ metingen (CTD met OBS sensor) sediment: Van Veen grijper, Reineck corer benthosstalen: hyperbentische slede, 3m boomkor zie kaart programma 10 Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: * Campagne 31: [6] Staalnames met de boomkor en hyperbenthische slede moeten overdag worden uitgevoerd om uniform te blijven met eerdere staalnames (geen effecten van dag nacht migraties of patronen). 42

49 Staalnamestations programma 10: SMB LC 43

50 Programma 11 Titel project: Instelling/Aanvrager: Monitoring en kartering van de impact van zand en grindextractie in het Belgische deel van de Noordzee Federale Overheidsdienst Economie, KMO, Middenstand en Energie Kwaliteit en Veiligheid Afdeling Kwaliteit en Innovatie Dienst Continentaal Plat Dhr. Koen Degrendele Dr. Marc Roche NGII, Koning Albert II laan Brussel Programmacode: CSS DEGRENDELE CSS KD Nederlands Abstract: English Abstract: Dit monitoring project heeft tot doel een continu onderzoek te verrichten naar de invloed van de exploitatie van niet levende rijkdommen van de territoriale zee en het continentaal plat op de sedimentafzettingen en het mariene milieu (Wet van 13 juni 1969 betreffende de exploratie en exploitatie van niet levende rijkdommen van de territoriale zee en het continentaal plat). This monitoring project aims to execute a continuous research on the effects of the exploitation of non living resources of the territorial sea and the continental shelf on the sedimentary movements and the marine environment (Law of 13 June 1969 on the exploration and exploitation of non living resources of the territorial sea and the continental shelf). Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 11 Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: sediment: Reineck corer, Van Veen grijper geofysische opnamen: multibeam echosounder water: in situ metingen (CTD), SVP sound velocity probe, Secchi schijf * Campagne 5: * Campagne 15: * Campagne 28a: (* Campagne 28c: * Campagne 34: [2 3] [2 3] [2 3] [2 3]) [2 3] Opmerkingen: De multibeamopnames kunnen bij dag of bij nacht worden uitgevoerd. Er is 1 'back up' campagne (cp 28c) voorzien om, indien een voorgaande meetcampagne niet doorgaat, de wettelijk verplichte monitoring te verzekeren. 44

51 Werkgebieden programma 11: CSS KD 45

52 Programma 12 Titel project: Instelling/Aanvrager: MOMO Monitoring en modellering van het cohesieve sedimenttransport en evaluatie van de effecten op het mariene ecosysteem ten gevolge van bagger en stortoperaties in het Belgisch deel van de Noordzee Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ECODAM Dataverwerking en modellering van ecosystemen Sedimentdynamica in het BDNZ Dr. Michael Fettweis Dhr. Joan Backers Gulledelle 100 3de en 23ste Linieregimentsplein 1200 Brussel 8400 Oostende Programmacode: OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF Nederlands Abstract: English Abstract: Het project MOMO is een onderdeel van de algemene en permanente verplichtingen van monitoring en evaluatie van de effecten van alle menselijke activiteiten op het mariene ecosysteem waaraan België gebonden is in overeenstemming met het OSPAR Verdrag (1992). Het project heeft als algemene doelstellingen om de baggerwerken op het BCP en in de kusthavens te verminderen en om een gedetailleerd inzicht te verwerven van de fysische processen die plaatsvinden in het mariene kader waarbinnen deze baggerwerken worden uitgevoerd. Dit impliceert enerzijds beleidsondersteunend onderzoek naar de vermindering van de sedimentatie op de baggerplaatsen en het evalueren van alternatieve stortmethoden. Anderzijds is onderzoek naar knelpunten voor het plannen en schatten van de effecten van de baggerwerken vereist. Dit is specifiek gericht op het dynamische gedrag van slib in de waterkolom en op de bodem en zal uitgevoerd worden met behulp van modellen en in situ metingen. The project "MOMO is part of the general and permanent duties of monitoring and evaluation of the effects of all human activities on the marine ecosystem to which Belgium is committed following the OSPAR convention (1992). The general goals of the project are to reduce the dredging work on the BCS and in the coastal harbours and to obtain a detailed insight into the physical processes involved in the marine environment were the dredging works take place. This implies on the one hand policy supported research to decrease the sedimentation in the dredging areas and to evaluate alternative disposal strategies. On the other hand fundamental research on cohesive sediment dynamics is carried out in order to plan and estimate the effect of disposal of fine grained sediments on the marine ecosystem. The latter is carried out using numerical models and in situ measurements. Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaarten programma 12 Staalname: water: in situ metingen: CTD, carrousel, PAR en OBS sensor voor CTD, Niskin flessen (5 l) sediment: Van Veen grijper verankerde autonome meetstations: "ADCP" en tripode met verschillende sensoren materie in suspensie: LISST100X stroom: hull mounted ADCP 46

53 Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 2: * Campagne 7: * Campagne 12: * Campagne 16: * Campagne 20: * Campagne 23: * Campagne 24: * Campagne 27: * Campagne 30: * Campagne 35: * Campagne 38: [1 4] [1 4] [1 4] [1 4] [1 4] [1 4] [1 4] [1 4] [1 4] [1 4] [1 4] Opmerkingen: In het MOMO programma van 2017 zal de continue meetreeks met behulp van een tripode ter hoogte van MOW1 verdergezet worden. Voor het ophalen en verankeren wordt 4 uur voorzien. Hiervoor wordt 1 dag campagnetijd voorzien. De verankering en het binnenhalen van de tripode kan enkel tijdens daglicht worden uitgevoerd en dit tijdens kentering. De verankering van de tripode (buiten campagnes met 13h metingen) kan best worden voorzien aan het begin of einde van een campagne. 47

54 Werkgebieden programma 12: OD Nature MF 48

55 49

56 Programma 13 ZAGRI / MOZ4 Titel project: Instelling/Aanvrager: Zeebodemintegriteit en Hydrografische Condities Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ECODAM Dataverwerking en modellering van ecosystemen Dr. Vera Van Lancker Dr. Dries Van den Eynde Gulledelle Brussel vvanlancker@naturasciences.be dvandeneynde@naturalsciences.be Programmacode: OD NATURE VAN LANCKER OD Nature VVL Nederlands Abstract: English Abstract: ZAGRI is een langdurig onderzoeksprogramma ter evaluatie van de invloed van de exploitatie van niet levende rijkdommen van de Belgische territoriale zee en continentaal plat. Het MOZ4 onderzoek richt zich op de hydrodynamica en sedimenttransport in ver zeewaarts gelegen concessiezones en de impact op een nabijgelegen Habitatrichtlijnengebied. De algemene doelstelling is om proces en systeemkennis te verhogen ter evaluatie van indicatoren die zijn voorgesteld in de Europese Kaderrichtlijn Mariene Strategie. In het bijzonder dienen veranderingen in zeebodemintegriteit en hydrografische condities worden gekwantificeerd. ZAGRI is a continuous research program on the evaluation of the effects of the exploitation of non living resources of the territorial sea and the continental shelf. MOZ4 research focuses on the hydrodynamics and sediment transport in a marine aggregate extraction zone, far offshore, and its impact on an adjacent Habitat Directive Area. Overall aim is to increase process and system knowledge of both areas, with particular focus on the compliancy of the extraction activities with respect to the European Marine Strategy Framework Directive. More specifically changes in seafloor integrity and hydrographic conditions need assessment. Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 13 Staalname: water: CTD, carrousel, PAR en OBS sensor voor CTD, Niskin flessen (5 l en 10 l), SVP Sound Velocity Probe, ph meter sediment: Van Veen grijper, Hamon grijper, Reineck corer, NIOZ boxcorer geofysysiche opnamen: multibeam echosounder, stroommetingen met ADCP materie in suspensie: LISST100X verankerde autonome meetstations: tripode met verschillende sensoren 3m boomkor Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 9: * Campagne 23: * Campagne 34: [3 5] [3 5] [3 5] Opmerkingen: Dit project wordt uitgevoerd in samenwerking met de Dienst Continentaal Plat van de FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie, alsook met het Instituut voor Landbouw en Visserij Eenheid Dier Visserij 'ILVO'. Mogelijks worden instrumentaria van buitenlandse instellingen ingezet tijdens de campagne. 50

57 Werkgebieden programma 13: OD Nature VVL 51

58 Programma 14 INDI67 Titel project: Instelling/Aanvrager: Zeebodemkartering voor de evaluatie van een goede milieutoestand Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ECODAM Dataverwerking en modellering van ecosystemen Drs. Giacomo Montereale Gavazi Dr. Vera Van Lancker Gulledelle Brussel Programmacode: OD NATURE MONTEREALE OD Nature GM Nederlands Abstract: English Abstract: Binnen Europa's Kaderrichtlijn Mariene Strategie (KRM), dient de vooruitgang in de richting van goede milieutoestand (GES) op een meest tijd en kostenbesparende manier geëvalueerd te worden. Voor de GES descriptoren 6 en 7, respectievelijk verwijzend naar zeebodemintegriteit en hydrografische condities, worden dan ook nieuwe integratieve indicatoren (m.b.t. bodemschuifspannning, troebelheid en het type zeebodem of habitat) ontwikkeld. Ter bevordering van zeebodemkartering wordt een Community of Practice (CoP) opgericht met als doel met verschillende groepen te kunnen karteren, alsook dataproducten naadloos op elkaar af te stemmen. Meer specifiek worden binnen SEACoP (CoP m.b.t. Surveying for Environmental Assessments ) de volgende doelstellingen geformuleerd: a) schatting van de precisie, gevoeligheden en herhaalbaarheid van akoestische apparatuur om veranderingen in de types zeebodem / habitat te detecteren; b) kwantificering van de externe bronnen van variantie in de akoestische opnames, inclusief de invloed van bodem en waterkolomsuspensies op backscatter gegevens; c) definitie van de beste praktijken voor terreinverificatie van het geluidssignaal, met nadruk op visuele technieken; en d) innovatie in collaboratieve zeebodemkartering. Within Europe s Marine Strategy Framework Directive (MSFD), progress towards Good Environmental Status (GES) needs monitoring in a most time and cost effective way. For the GES descriptors 6 and 7, on seafloor integrity and hydrographic conditions, respectively, new integrative indicators (i.e. bottom shear stress, turbidity and seabed/habitat type) need developing. To advance the mapping of seabed/habitat types, a Community of Practice (CoP) on seabed mapping will be established, investigating the main issues preventing joint mapping of the seabed. Within SEACoP (CoP on Surveying for Environmental Assessments ) the following objectives are targeted: a) estimation of the precision, sensitivities and repeatability of the acoustic devices to detect changes in seabed/habitat types; b) quantification of the external sources of variance in the acoustic signature, including the influence of near bed and water column suspensions on backscatter data; c) definition of best practice in ground truthing the acoustic signal, with emphasis on visual techniques; and d) innovation in collaborative seabed mapping. Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 14 Staalname: water: CTD, carrousel, PAR en OBS sensor voor CTD, Niskin flessen (5 l en 10 l), SVP Sound Velocity Probe, ph meter sediment: Van Veen grijper, Hamon grijper, Reineck corer, NIOZ boxcorer geofysysiche opnamen: multibeam echosounder, stroommetingen met ADCP materie in suspensie: LISST100X verankerde autonome meetstations: tripode met verschillende sensoren 3m boomkor 52

59 Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 9: * Campagne 23: * Campagne 34: [3 5] [3 5] [3 5] Opmerkingen: Dit project wordt uitgevoerd in samenwerking met de Dienst Continentaal Plat van de FOD Economie, de Belgische marine afdeling DGMR en het VLIZ. Werkgebied programma 14: OD Nature GM 53

60 Programma 15 Titel project: Instelling/Aanvrager: Bestandsopname van adulte platvissen in de zuidelijke Noordzee in het kader van de North Sea Beam Trawl Survey Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek 'ILVO' Eenheid Dier Visserij Dienst Visserijbiologie Mevr. Els Torreele Mevr. Loes Vandecasteele Ankerstraat Oostende els.torreele@ilvo.vlaanderen.be loes.vandecasteele@ilvo.vlaanderen.be Programmacode: ILVO TORREELE ILVO ET Nederlands Abstract: English Abstract: Werkgebied: Staalname: ILVO onderzoeksgroep Visserijbiologie voert sinds 1985 bestandsopnamen uit van adulte platvissen (vnl. schol en tong) in de zuidelijke Noordzee. Daarbij worden telkens 62 stations bemonsterd. Op ieder station worden alle invertebraten en vissen gesorteerd op soort, en vervolgens geteld. Alle commerciële soorten worden tevens gemeten en gewogen. Daarnaast worden otolieten van tong, schol, tarbot, griet en kabeljauw verzameld voor leeftijdsbepalingen (per soort telkens 3 otolieten per cm klasse in 14 afzonderlijke geografische eenheden). De data worden jaarlijks uitgewisseld op de Working Group on Beam Trawl Surveys (WGBEAM), gecoördineerd door de Internationale Raad voor het Onderzoek van de Zee (ICES), en worden vanaf 2012 opgeladen in de ICES databank DATRAS ( De uitvoering van de survey is een verplicht onderdeel van het Belgisch National Data Gathering Program, in uitvoering van EC Verordening no. 199/2008. Since 1985, the ILVO Fisheries Research Group on Fisheries Biology performs fisheryindependent surveys of the adult flatfish stocks (primarily plaice and sole) in the southern North Sea. Each year, 62 stations are sampled. All invertebrates and fish are sorted by species, and then counted. The commercial species are also measured for length. For plaice, sole, turbot, brill and cod, otoliths are taken for age determination (for each species 3 otoliths per cm size class in 14 separate geographical units). On an annual basis, the data are exchanged at the Working Group on Beam Trawl Surveys (WGBEAM), a group which is coordinated by the International Council for the Exploration of the Sea (ICES), and they are uploaded in the ICES database DATRAS ( from 2012 onwards. The survey is a compulsory part of the Belgian National Data Gathering Program, in fulfilment of the requirements of EC Regulation no. 199/2008. Belgisch deel van de Noordzee, continentaal plateau van Frankrijk en van het Verenigd Koninkrijk. zie kaart programma 15 visserij/biota: 4 m boomkor Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 26a: * Campagne 26b: [8 10] [8 10] Opmerkingen: Dit project wordt gecoördineerd door ICES (International Council for the Exploration of the Sea) en uitgevoerd in overleg met CEFAS (Centre for Environment, Fisherie and Aquaculture Sciences, UK), IMARES (Institute for Marine Resources and Ecosystem Studies, NL), TI (Von Thünen Institut, DE) en IFREMER (Institut français de recherche pour l'exploration de la mer, FR). 54

61 Staalnamestations programma 15: ILVO ET 55

62 Programma 16 Titel project: Instelling/Aanvrager: Monitoring van de grindbedden in het kader van de KRM Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ATECO Aquatische en Terrestrische Ecologie Mariene ecologie en beheer Dr. Ilse De Mesel Dr. Steven Degraer 3de en 23ste Linieregimentsplein Gulledelle Oostende 1200 Brussel Programmacode: OD NATURE DE MESELsd OD Nature IDMsd Nederlands Abstract: English Abstract: Als onderdeel van de Europese Kaderrichtlijn Mariene Strategie (KRM) dienen een reeks biodiversiteitsindicatoren te worden opgevolgd. Om aan de monitoringsverplichting te kunnen voldoen, dienen stalen te worden genomen in grindbedden van het Belgische deel van de Noordzee. In the framework of the Marine Strategy Framework Directive (MSFD), a number of biodiversity indices have to be monitored. To fulfill these requirements, a number of samples have to be collected in the gravel beds in the Belgian part of the North Sea. Werkgebied: Staalname: Belgisch deel van de Noordzee bemonstering grindbedden: Hamon grab en Gilson Dredge videobeelden: videoframe zie kaart programma 16 Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: * Campagne 23: [3] Geen 56

63 Werkgebied programma 16: OD Nature IDMsd 57

64 58

65 8.2. WERKING VAN HET ECOSYSTEEM 59

66 60

67 Programma 17 Titel project: Instelling/Aanvrager: North Sea, Channel and North Atlantic Ocean Top Predator Survey (NSCA PredatorS) Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' Biology Conservation Unit (ConsBiol) Dhr. Henri Robert Dhr. René Marie Lafontaine Vautierstraat Brussel Programmacode: OD NATURE ROBERT OD Nature HR Nederlands Abstract: English Abstract: Al ruim twintig jaar verzamelt de Biology Conservation Unit (KBIN OD Natuur), samen met het Laboratorium voor Polaire Ecologie (PolE), gegevens m.b.t. aanwezigheid en dichtheid van zeevogels en zeezoogdieren in de Zuidelijke Oceaan, de Noordelijke IJszee en sinds kort in de Atlantische Oceaan en de centrale Stille Oceaan. Het doel van deze lange termijn studie is om mariene toppredatoren tijdens transect aan boord van onderzoeksschepen (bijv Polarstern, RV SONNE) of commerciële schepen (Ivan Papanin) te monitoren om eventuele wijzigingen in dichtheid of aanwezigheid van deze soorten op te sporen. Op middellange en lange termijn zullen deze gegevens ons in staat om de impact van menselijke druk en de effecten van de opwarming van de aarde op deze soorten te meten. Onze bevindingen zullen vervolgens een cruciale rol spelen in de te nemen besluitvorming voor het behoud van de soorten en habitats in kwestie. De veldgegevens worden verzameld volgens een gestandaardiseerd protocol om deze data te kunnen vergelijken, zowel op geografisch gebied als op tijdscontinüum. De gegevens die zullen verzameld worden ab van de RV Belgica in mei en juni 2017 zullen uiterst waardevol zijn gezien ze een vergelijking mogelijk maken tussen 2 eerdere reeds uitgevoerde trajecten met ons team in dezelfde gebieden tijdens missies aan boord van de RV Polarstern in 2011 (cruises ANTXXVIII leg 1 et ANTXXVIII leg 5 (respectievelijk van Bremerhaven tot Kaapstand en van Punta Arenas tot Bremerhaven). For over twenty years, together with the Laboratory of Polar Ecology (PolE), the Biology Conservation Unit (RBINS OD Nature) has collected presence and abundance data on seabirds and marine mammals in the Southern Ocean, the Arctic Ocean and since recently in the Atlantic and the central Pacific Ocean. The aim of this long term program is to monitor marine top predators during transect onboard research vessels (e.g. RV Polarstern, RV SONNE) or commercial ships (Ivan Papanin) in order to detect possible shifts in wildlife population presence and/or densities. On the medium to long term these data allow us to assess the effects of anthropogenic pressure and climate change on the species and can serve as a lever for conservation measures. Field data are collected following a standardized protocol to allow comparison both geographically and along a time spectrum. Data on the area crossed by RV Belgica in May and June 2017 during the proposed census will be extremely valuable for comparison of other data already collected during two similar transect performed during previous RV Polarstern cruises ANTXXVIII leg 1 and ANTXXVIII leg 5 in 2011 (from Bremerhaven to Cape Town and Punta Arenas to Bremerhaven respectively). Werkgebied: Staalname: Frans, Spaans, Portugees, Marokkaans continentaal plat niet van toepassing zie kaart programma 17 61

68 Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: * Campagne 17: * Campagne 19: Geen [2 4] [2 4] Werkgebieden programma 17: OD Nature HR 62

69 Programma 18 Titel project: Instelling/Aanvrager: FaCE It Functionele biodiversiteit in sedimenten onderhevig aan verandering; implicaties voor de biogeochemie en voedselwebben in een management context. Onderdeel: sediment Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ATECO Aquatische en Terrestrische Ecologie Dr. Jan Vanaverbeke Mevr. Elise Toussaint Gulledelle Brussel Programmacode: OD NATURE VANAVERBEKEet OD Nature JVet Nederlands Abstract: English Abstract: Het project FaCE It is gericht op het begrijpen van de impact van verfijning als gevolg van menselijke activiteiten als op het functioneren van het benthische ecosysteem. Dit zal gebeuren op lokale schaal en zal worden geëxtrapoleerd tot de regionale schaal die relevant is voor de uitvoering van de Kaderrichtlijn Mariene Strategie. Verharding is vooral het gevolg van de installatie van offshore windmolenparken. Verfijning van sedimenten kan worden beschouwd als een belangrijk integraal effect van meerdere activiteiten (aggregaat extractie, boomkorvisserij, storten, alsook de introductie van artificiële harde substraten). Beide vormen van druk zullen naar verwachting belangrijke gevolgen hebben voor de biogeochemische cycli (bijvoorbeeld de N cyclus) en de voedsel web structuur (zoals secundaire productie). Via een combinatie van experimenteel werk, in situ observaties en modelering zal Face It de gevolgen van deze drukken op het kustecosysteem inschatten op de schaal van de Zuidelijke Bocht van de Noordzee. The project FaCE It aims at understanding the impact of fining and the hardening as a result of human activities on the benthic ecosystem functioning from the local scale to regional scales relevant for the implementation of the Marine Strategy Framework Directive. Hardening mainly results from the installation of offshore wind farms. Fining of sediments is considered an important integrated effect resulting from multiple human activities (aggregate extraction, beam trawling, dumping, as well as the introduction of artificial hard substrates). Both pressures are expected to have important implications for biogeochemical cycling (e.g. N cycling) and food web structure (e.g. secondary production). Through a combination of experimental work, in situ observations and modeling, FaCE IT will investigate how these pressures impact the coastal ecosystem on the scale of the Southern Bight of the North Sea. Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 18 Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: sediment: NIOZ boxcorer water: CTD, carrousel, PAR en OBS sensor voor CTD, Niskin flessen (10 l) * Campagne 14: [3] Bemonstering van sediment. Project in samenwerking met UGent, ILVO en ULg. 63

70 Staalnamestations programma 18: OD Nature Jvet 64

71 Programma 19 Titel project: Instelling/Aanvrager: FaCE It Functionele biodiversiteit in sedimenten onderhevig aan verandering; implicaties voor de biogeochemie en voedselwebben in een management context. Onderdeel: kolonisatie van substraten. Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ATECO Aquatische en Terrestrische Ecologie Mariene ecologie en beheer Dr. Ilse De Mesel Mevr. Ninon Mavraki 3de en 23ste Linieregimentsplein 8400 Oostende Programmacode: OD NATURE DE MESELnm OD Nature IDMnm Nederlands Abstract: English Abstract: Het project FaCE It is gericht op het begrijpen van de impact van verfijning als gevolg van menselijke activiteiten als op het functioneren van het benthische ecosysteem. Dit zal gebeuren op lokale schaal en worden geëxtrapoleerd tot de regionale schaal die relevant is voor de uitvoering van de Kaderrichtlijn Mariene Strategie. Verharding is vooral het gevolg van de installatie van offshore windmolenparken. Verfijning van sedimenten kan worden beschouwd als een belangrijk integraal effect van meerdere activiteiten (aggregaat extractie, boomkorvisserij, storten, alsook de introductie van artificiële harde substraten). Beide vormen van druk zullen naar verwachting belangrijke gevolgen hebben voor de biogeochemische cycli (bijvoorbeeld de N cyclus) en de voedsel web structuur (zoals secundaire productie). Via een combinatie van experimenteel werk, insitu observaties en modelering zal Face It de gevolgen van deze drukken op het kustecosysteem inschatten op de schaal van de Zuidelijke Bocht van de Noordzee. The project FACE IT aims at understanding the impact of fining and the hardening as a result of human activities on the benthic ecosystem functioning from the local scale to regional scales relevant for the implementation of the Marine Strategy Framework Directive. Hardening mainly results from the installation of offshore wind farms. Fining of sediments is considered an important integrated effect resulting from multiple human activities (aggregate extraction, beam trawling, dumping, as well as the introduction of artificial hard substrates). Both pressures are expected to have important implications for biogeochemical cycling (e.g. N cycling) and food web structure (e.g. secondary production). Through a combination of experimental work, in situ observations and modeling, FaCE IT will investigate how these pressures impact the coastal ecosystem on the scale of the Southern Bight of the North Sea. Werkgebied: Staalname: Belgisch deel van de Noordzee verankering tripode zie kaart programma 19 Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: * Campagne 7: [1] Kolonisatie van substraten met behulp van de tripode. Project in samenwerking met UGent, ILVO en Ulg. 65

72 Werkzone programma 19: OD Nature IDMnm 66

73 Programma 20 Titel project: Instelling/Aanvrager: FaCE It Functionele biodiversiteit in sedimenten onderhevig aan verandering; implicaties voor de biogeochemie en voedselwebben in een management context. Onderdeel: benthos en water Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ATECO Aquatische en Terrestrische Ecologie Mariene ecologie en beheer Dr. Ilse De Mesel Dr. Jan Vanaverbeke 3de en 23ste Linieregimentsplein Gulledelle Oostende 1200 Brussel Programmacode: OD NATURE DE MESELjv OD Nature IDMjv Nederlands Abstract: English Abstract: Het project FaCE It is gericht op het begrijpen van de impact van verfijning als gevolg van menselijke activiteiten als op het functioneren van het benthische ecosysteem. Dit zal gebeuren op lokale schaal en worden geëxtrapoleerd tot de regionale schaal die relevant is voor de uitvoering van de Kaderrichtlijn Mariene Strategie. Verharding is vooral het gevolg van de installatie van offshore windmolenparken. Verfijning van sedimenten kan worden beschouwd als een belangrijk integraal effect van meerdere activiteiten (aggregaat extractie, boomkorvisserij, storten, alsook de introductie van artificiële harde substraten). Beide vormen van druk zullen naar verwachting belangrijke gevolgen hebben voor de biogeochemische cycli (bijvoorbeeld de N cyclus) en de voedsel web structuur (zoals secundaire productie). Via een combinatie van experimenteel werk, insitu observaties en modelering zal Face It de gevolgen van deze drukken op het kustecosysteem inschatten op de schaal van de Zuidelijke Bocht van de Noordzee. The project FaCE It aims at understanding the impact of fining and the hardening as a result of human activities on the benthic ecosystem functioning from the local scale to regional scales relevant for the implementation of the Marine Strategy Framework Directive. Hardening mainly results from the installation of offshore wind farms. Fining of sediments is considered an important integrated effect resulting from multiple human activities (aggregate extraction, beam trawling, dumping, as well as the introduction of artificial hard substrates). Both pressures are expected to have important implications for biogeochemical cycling (e.g. N cycling) and food web structure (e.g. secondary production). Through a combination of experimental work, in situ observations and modeling, FaCE IT will investigate how these pressures impact the coastal ecosystem on the scale of the Southern Bight of the North Sea. Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 20 Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: benthos: NIOZ boxcorer, Van Veen grijper water: CTD, carrousel, PAR en OBS sensor voor CTD, Niskin flessen (10 l) duikstaalnamen * Campagne 27: [11] Duikcampagne, RHIB noodzakelijk. Er wordt gedoken 2 uur voor hoogwater en 4 uur na hoogwater. De beste duikdagen zijn 1 à 2 dagen na doodtij. Project in samenwerking met UGent, ILVO en ULg. 67

74 Staalnamestations programma 20: OD Nature IDMjv 68

75 8.3. GEOLOGISCHE SEDIMENTOLOGISCHE BIOGEOCHEMISCHE STUDIES 69

76 70

77 Programma 21 Titel project: Instelling/Aanvrager: MOUND 4D Project MOUND 4D: 3D seismische en morfodynamische studie van koudwaterkoraal mounds langs de Marokkaanse Atlantische oceaanrand Universiteit Gent 'UGent' Vakgroep Geologie Onderzoekseenheid Renard Centre of Marine Geology 'RCMG' Prof. Dr. David Van Rooij Dhr. Thomas Mestdagh Krijgslaan 281, S Gent Programmacode: RCMG VAN ROOIJ RCMG DVR Nederlands Abstract: English Abstract: Deze campagne bouwt verder op het eerdere werk dat is uitgevoerd op koudwaterkoraalmounds en contourietdriften nabij de El Arraiche Mud Volcano Provincie tussen 2002 en Vooral tijdens de laatste fase werd er een onverwacht grote provincie begraven mounds ontdekt, waarvan enkele reeds werden aangeboord met de Duitse MeBo (MARUM). Het is de doelstelling van dit project om de ruimtelijke verspreiding en morfologische variabiliteit van deze mounds beter te verstaan door middel van het verwerven van 2 3D seismische blokken met het Duitse P Cable systeem (GEOMAR). Dit zou de eerste keer zijn dat een dergelijk project wordt uitgevoerd door een Belgisch onderzoeksteam. Daarnaast zal de traditionele UGent hogeresolutieseismiek worden uitgevoerd om het bestaande netwerk aan te vullen en om dit te verbinden met de 3D seismische volumes. Verder zullen CTD LADCP metingen en enkele korte termijn moorings worden uitgevoerd om de dynamiek en de temporele variabiliteit (getijden) van de bodemstromingen beter te begrijpen This survey further builds upon the earlier work performed on cold water coral mounds and contourite drifts near the El Arraiche Mud Volcano Province between 2002 and Especially during the last phase, an unexpectedly large province of buried mounds was discovered, of which some were already drilled soon after by the German MeBo (MARUM). It is the objective of this project to better understand the spatial distribution and morphological variability of these mounds by means of the acquisition of 2 3D seismic blocks using the German P Cable system (GEOMAR). It would be the first time such a project will be executed by a Belgian research team. Additionally, the traditional UGent high resolution seismics will be acquired in order to complete the existing network and to correlate it with the 3D seismic volumes. Also CTD LADCP casts and some shortterm moorings will be deployed in order to better understand the dynamics and temporal variability (tides) of the bottom currents. Werkgebied: Marokkaans continentaal plat zie kaart programma 21 Staalname: water: CTD + OBS sensor voor CTD, Niskin flessen (5l en 10l) zeebodemprofilering: hoge resolutie éénkanaals sparker seismiek; hoge resolutie 3D meerkanaals reflectieseismiek (GI gun) verankerd meetstation: seabed mooring current and temperature profiling Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 18: [10] 71

78 Opmerkingen: Dit project wordt uitgevoerd in samenwerking met MARUM (Center for Marine Environmental Sciences, Universität Bremen, DE), GEOMAR (Helmholtz Zentrum für Ozeanforschung Kiel, DE), IH Lissabon, PT en Université Mohammed V (MA). Werkgebieden programma 21: RCMG DVR 72

79 Programma 22 Titel project: Instelling/Aanvrager: Studie van de methoden voor detectie en neutralisatie van begraven zeemijnen Ministerie van Defensie DGMR Mine Counter Measure Koninklijke Militaire Academie Signal and Image Centre CISS Department Dr. Eric Mersch 1MC Christophe Peisker Renaissancelaan 30 Graaf Jansdijk Brussel 8380 Zeebrugge eric.mersch@elec.rma.ac.be christophe.peisker@mil.be Programmacode: DGMR MERSCH DGMR EM Nederlands Abstract: English Abstract: De doelstelling van het UMS project BURMIN is om de technologische kloof te elimineren op het gebied van de detectie en neutralisatie van bodem/begraven mijnen en het stellen van gemeenschappelijke normen voor de toekomstige European Unmanned Maritime Systems. Het project zal toegepast en experimenteel onderzoek doen naar: sensortechnologie om begraven mijnen op te sporen; methoden ontwikkelen om sensor output te combineren in een samenhangend beeld van de situatie; ontwikkeling van toepassingen om tegenmaatregelen te nemen en effectoren te gebruiken. De uitvoering van het project zal worden geëvalueerd in reële omgevingen tijdens proefvaarten. The objective of UMS project BURMIN is to eliminate technological gaps in the field of bottom/buried mine detection and neutralization, and establish common standards for the future European Unmanned Maritime Systems. The project will conduct applied and experimental research on: sensor technology for buried mines detection; methods for combining sensor outputs into a fused coherent picture of the situation; development of product application to countermeasures and effectors. The performance of the project will be evaluated in real environments during sea trials. Werkgebied: Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Belgisch deel van de Noordzee MWDC apparatuur * Campagne 3: * Campagne 25: zie kaart programma 22 [3 7] [3 7] Opmerkingen: Deze campagnes worden uitgevoerd in samenwerking met diverse Ministeries van Defensie (FR, DE, PL, NL) en verschillende firma's o.a. Thales Underwater System, ECA Robotics, Atlas Elektronik GmbH, en diverse instituten Fraunhaufer ICT, Institute of Photonic Technology Jena, R&D Maritime Technology Centre en de Nederlandse Organisatie voor toegepast natuurwetenschappelijk onderzoek (TNO). 73

80 Staalnamegebieden programma 22: DGMR EM 74

81 Programma 23 Titel project: Instelling/Aanvrager: Milieueffectbeoordeling van de strijd tegen mijnen in de Belgische EEZ Ministerie van Defensie COMOPSNAV AFDOPSZEB MWU/REA (Mine Warfare Unit/Rapid Environmental Assessment) NMWMSC (Nato Mine Warfare Mission Support Center) 1MR Christophe Peisker 1MC Gino Deceuninck Graaf Jansdijk 1 3de en 23ste Linieregimentsplein 8380 Zeebrugge 8400 Oostende christophe.peisker@mil.be gino.deceuninck@mil.be Programmacode: DGMR PEISKER DGMR CP Nederlands Abstract: English Abstract: Verzamelen van bathymetrische zeebodemgegevens in de Belgische EEZ met behulp van EM 3002D Multibeam Echo Sounder, SHADOWS Synthetic Aperture Sonar en SEAQUEST Gradiometer in gebieden met PRIO 1 voor het NMWMSC. Tevens fine tuning van software gebruik en opstellen van richtlijnen voor het gebruik van betreffende systemen toegeschreven aan de upgrade van het Mine Warfare Data Center (MWDC). De meeste van onze klanten, de Belgische en Nederlandse mijnenjagers alsook de onze NATO partners komen oefenen in deze gebieden. Om een zodanig groot mogelijk beeld te krijgen van wat ze kunnen verwachten moeten wij over zoveel mogelijk gegevens kunnen beschikken. De gegevens worden ook gebruikt om het aanmaken van onze "Additional Military Layers' (AML s). Collection of bathymetric seabed information of Belgian EEZ with the use of EM 3002D Multibeam Echo Sounder, SHADOWS Synthetic Aperture Sonar and SEAQUEST Gradiometer in areas with priority 1 for the NMWMSC. Meanwhile fine tuning of software and procurement of procedures for use of the systems for upgrade of the Mine Warfare Data Center (MWDC). Most of our clients, Belgian and Dutch minehunters as our NATO partners come to exercise into these areas. Therefore our intention is to procure them a picture of all the possible items that they can encounter within these waters. With this project we are going to try to have as much as possible information about these areas. The information is also used to produce Additional Military Layers (AML s). Werkgebied: Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Belgisch deel van de Noordzee MWDC apparatuur Multibeam echosounder SVP Sound Velocity Probe * Campagne 3: * Campagne 25: zie kaart programma 23 [3 7] [3 7] Opmerkingen: Deze campagnes worden uitgevoerd in samenwerking met het Signal and Image Centre van de Koninklijke Militaire School. 75

82 Werkgebieden programma 23: DGMR CP 76

83 Programma 24 MRN17 Titel project: Instelling/Aanvrager: MIEAMS: Machine Intelligence and Environmental Adaptive Mine Search Ministerie van Defensie DGMR Mine Counter Measure Koninklijke Militaire Academie Signal and Image Centre CISS Department Dr. Ir. Olga Lopera Mr. Christophe Peisker Renaissancelaan Brussel Programmacode: DGMR LOPERA DGMR OL Nederlands Abstract: English Abstract: Dit project legt de focus op 3 punten: Het in kaart brengen van een Confidence Level (CL) van verschillende delen van de zeebodem om zo de Computer Aided Classification (CAC) te kunnen voorspellen, rekening houdend met de omgeving, gedrag van de apparatuur en verzamelde data. Hierbij worden diverse elementen die de kwaliteit van de resultaten kunnen beïnvloeden geanalyseerd. (bv. bodemgesteldheid, staat van de zee, navigationele precisie) Het vergroten van de accuraatheid van classificatie van mijnen tegenover het verminderen van de classificatietijd en het aantal manoeuvres daarvoor benodigd. Het analyseren van de behoefte aan menselijke interventie en de toegevoegde waarde van CAC algoritmen bestuderen. Dit werk is gebaseerd op de studie van hoge resolutie sonarbeelden (van de synthetic aperture sonar SAS en de side scan sonar SSS ), verzameld bij verschillende bodemgesteldheden en met verschillende soorten doelen. This project is focused on three points: (i) to determine a confidence level map of the seafloor, in order to predict Computer Aided Classification (CAC) performance given the ocean environment, vehicle behavior and data collected, by analyzing some of the elements that affect image quality (e.g., seafloor roughness, sea state, navigation accuracy); (ii) to improve the classification performance by adaptive mission re planning, with the aim of maximizing the classification accuracy while minimizing the classification time and number of maneuvers; and (iii) to analyze when human intervention is required and to study the added value of CAC algorithms. This work is based on the study of high resolution sonar images (from synthetic aperture sonar SAS and side scan sonar SSS), collected over different seafloors and with different bottom targets. Werkgebied: Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Belgisch deel van de Noordzee MWDC apparatuur SVP Sound Velocity Probe * Campagne 3: * Campagne 25: zie kaart programma 24 [3 7] [3 7] Opmerkingen: Deze campagnes worden uitgevoerd in samenwerking met CSS Degrendele (programma 13) en OD Nature Van Lancker (programma 15) voor de kwaliteitsevaluatie en vergelijkende studies van verschillende akoestische systemen met ground truthing op het Belgisch deel van de Noordzee. 77

84 Werkgebieden programma 24: DGMR OL 78

85 Programma 25 MRN15 Titel project: Instelling/Aanvrager: Classificatie van de zeebodem Ministerie van Defensie Marinecomponent DGMR Mine Counter Measure (RMA) Mevr. Sonia Papili Marinebasis Zeebrugge, REA stafblok (A6) Graaf Jansdijk Zeebrugge sonia.papili@mil.be Mr Christophe Peisker christophe.peisker@mil.be Programmacode: DGMR PAPILI DGMR SP Nederlands Abstract: English Abstract: De huidige doctrine over bodemtypes is een erfenis van de in 1950 uitgevoerde mijnenen onderzeebootbestrijding. In die tijd presteerden de sonar systemen vergelijkbaar; ze hadden ongeveer dezelfde vermogens en specificaties. Tegenwoordig is er een brede variëteit in sonarsystemen qua type, display, enz.. (side scan, low frequency wide band (LFWB), high frequency wide band (HFWB), Synthetic Aperture Sonar (SAS), zowel als geraffineerde forward looking sonar systemen). De prestaties van deze sonar tegen dezelfde doelwitten vertonen een grote variatie in dezelfde water en bodemcondities. Het hoofddoel van het huidig project is de classificatie van de zeebodem, rekening houdend met een breed spectrum van parameters. De verschillende parameters worden samen gecombineerd in functie van hun invloed op achtergrondruis en de weerkaatsingen op de verschillende instrumenten. Op deze manier, kunnen de parameters van de verschillende sensoren correct afgesteld worden aan de reeële omstandigheden van de zeebodem. Als laatste resultaat, zullen de sensoren op een meer betrouwbare manier het bodemtype kunnen definiëren, zelfs in onbekende regio s. Naast de verkregen gegevens over het bodemtype, beïnvloedt de door weerkaatsing binnen de waterkolom veroorzaakt ruis ook het sonarbeeld ( Lurton, 2002 ). Om deze component in te schatten, worden de eigenschappen van de waterkolom ook geanalyseerd. The actual bottom types doctrinal is legacies from the 1950s mine warfare (NMW) and anti submarine warfare (ASW). At that time sonar systems performed similarly, having more or less the same capabilities and specifications. Nowadays, there is a wide variety of sonar systems types, displays etc. (side scan, low frequency wide band (LFWB), highfrequency wide band (HFWB), Synthetic Aperture Sonar (SAS), as well as much refined forward looking sonar systems). These different sonar types can and do perform very differently against the same target in the same water and bottom conditions. The main purpose of the current work is to classify the sea bottom considering a wide spectrum of parameters. The different parameters will be combined in relation to their influence on backscatter and reverberation response on different instruments. In this way, the available instruments will be properly tuned to the sea floor. As last result, the sensors will be more reliable on defining the bottom type, even in unknown region. Beside the contribution of the sea bottom, the volume reverberation caused by the backscattering from the water column, impacts as well the sonar image (Lurton, 2002). To estimate this component, also water column properties will be analyzed. Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 25 Staalname: MWDC apparatuur SVP Sound Velocity Probe, ph meter Van Veen grijper, Reineck corer, Shipec grijper, multicorer B&C, NIOZ boxcorer LISST 100X, Secchi schijf, equiped tripode, bottom mounted ADCP 79

86 Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 3: * Campagne 25: [3 7] [3 7] Opmerkingen: DIt project wordt uitgevoerd in samenwerking met UGent, met CSS Degrendele (programma 13) en OD Nature Van Lancker (programma 15) voor de kwaliteitsevaluatie en vergelijkende studies van verschillende akoestische systemen met ground truthing op het Belgisch deel van de Noordzee en met SIC (Signal and Image Centre, Koninklijke Militaire School. Verder nog met INSTAAR (Institute of Arctic and Alpine Research, University of Colorado, USA en met WTD 71 (Die Wehrtechnische Dienststelle für Schiffe und Marinewaffen der Bundeswehr, Maritime Technologie und Forschung, DE) Werkgebied programma 25: DGMR SP 80

87 8.4. VISSERIJONDERZOEK 81

88 82

89 Programma 26 Titel project: Instelling/Aanvrager: Technische innovaties voor een transitie naar een duurzame zeevisserijsector & Selectief Vissen Doet Leven Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek 'ILVO' Eenheid Dier Visserij Visserij en Aquatische Productie Mevr. Els Vanderperren Dhr. Bart Verschueren Ankerstraat Oostende els.vanderperren@ilvo.vlaanderen.be bart.verschueren@ilvo.vlaanderen.be Programmacode: ILVO VANDERPERREN ILVO EV Nederlands Abstract: English Abstract: Werkgebied: Staalname: Op 14 juli 2011 publiceerde de Europese Commissie (COM) haar voorstel voor een nieuw GVB ter vervanging van de huidige basisverordening (EG) nr. 2371/2002. Eén van de belangrijkste wijzigingen die de COM voorziet in haar voorstel is het invoeren van een discard ban (teruggooiverbod), dit onder de vorm van een geleidelijke invoering van een aanlandingsverplichting per soort vanaf Onderzoek naar het verbeteren van de selectiviteit van gesleept vistuig zowel op het gebied van soorts als lengteselectiviteit is daarom zeer actueel. De volgende jaren zal de beschikbare scheepstijd op onderzoekingsvaartuigen hoofdzakelijk daartoe ingezet worden (vnl. via TECHVIS een project gefinancierd door IWT, SDVO en de visserijsector). On July 14, 2011 the European Commission (COM) published the proposal for a new CFP to replace the current Regulation (EC) No 2371/2002. The main change is the introduction of a discard ban in the form of a gradual introduction of an obligation, starting from In the end, this should lead to a landing obligation for almost all species. Research on improving the selectivity of towed gears to both length and species composition is therefore necessary. In the coming years, the available shiptime on the research vessels will be used mainly for that purpose (mainly through TECHVIS, a project funded by IWT, SDVO and the fisheries sector). Belgisch deel van de Noordzee en het continentaal plat van Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk zie kaart programma 26 sleepnetvisserij met 8 m boomkor Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 4: * Campagne 13: * Campagne 32: * Campagne 36: [8 10] [8 10] [8 10] [8 10] Opmerkingen: Dit project wordt uitgevoerd in samenwerking met de Rederscentrale, de Belgische Visserijsector en IWT (Agentschap voor Innovatie door Wetenschap en Technologie). Voor wat betreft masterthesissen en discardsonderzoek wordt samengewerkt met UGent. Het project wordt eveneens uitgevoerd in nauw overleg met de Nederlandse visserijsector, onder meer CVO (Coöperatieve Visserij Organisatie), IMARES (Institute for Marine Resources & Ecosystem Studies), 83

90 Werkgebied programma 26: ILVO EV 84

91 Programma 27 Titel project: Instelling/Aanvrager: Verzamelen van mariene fauna voor het aquarium van de Zoo van Antwerpen Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde Aquarium Dr. Philippe Jouk Dhr. Sander Hofman Koningin Astridplein Antwerpen Programmacode: KMDA JOUK KMDA PJ Nederlands Abstract: English Abstract: Verzamelen van levende vissen en invertebraten ter aanvulling van de bestaande aquariumpopulatie. Collection of living fishes and invertebrates to complete the existing aquarium population. Werkgebied: Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Belgisch deel van de Noordzee idem als programma 3 (ILVO HOSTENS) * Campagne 8: * Campagne 28a: * Campagne 28b: * Campagne 28c: zie kaart programma 3 (ILVO Hostens) [0] [0] [0] [0] Opmerkingen: Dit project is volledig geïntegreerd in programma 3 (ILVO HOSTENS). 85

92 86

93 8.5. DIVERSE ONDERZOEKPROGRAMMA S 87

94 88

95 Programma 28 Titel project: Instelling/Aanvrager: Offshore Noordzee training voor Belgische wetenschappelijke duikers Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ATECO Aquatische en Terrestrische Ecologie Mariene ecologie en beheer Dr. Alain Norro Dr. Steven Degraer Gulledelle Brussel Programmacode: OD NATURE Ansd OD Nature ANsd Nederlands Abstract: English Abstract: Het wettelijk kader dat toepasbaar kan zijn op het wetenschappelijk duiken in België eist dat er geïnformeerd wordt over de risicoanalyse met betrekking tot de voorgestelde duiken, alsook het geven van specifieke trainingen. Dit project heeft als doel beide aspecten aan te leren aan reeds (minimum) niveau 3 &BSD gecertifieerde duikers die deelnemen aan onze wetenschappelijke duikcampagnes. Legal framework that may be applicable to scientific diving in Belgium ask for informing on the risk analysis related to the proposed dives as well as providing specific training. This project aims to deliver both aspect to the already certified level 3 (minimum) & BSD diver that joint scientific diving campaigns. Werkgebied: Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: Belgisch deel van de Noordzee wetenschappelijk duiken * Campagne 33a: * Campagne 33b: De duiken dienen uitgevoerd te worden tijdens doodtij. zie kaart programma 28 [5] [5] 89

96 Werkgebied programma 28: OD Nature Ansd 90

97 Programma 29 Titel project: Instelling/Aanvrager: HIGHROC High Spatial and Temporal Resolution Ocean Colour (HIGHROC) coastal water products and services Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' Remote Sensing and Ecosystem Modelling Team (REMSEM) Dr. Kevin Ruddick Dhr. Quinten Vanhellemont Gulledelle Brussel Programmacode: OD NATURE RUDDICK OD Nature KR Nederlands Abstract: English Abstract: Werkgebied: Staalname: The HIGHROC project zal het nodige wetenschappelijke onderzoek uitvoeren voor de volgende generatie van producten en diensten voor kustwateren, die gebruik maken van ocean colour satellietgegevens. Deze diensten hebben toepassingen voor ogen zoals de monitoring van chlorofyl a en turbiditeit in het kader van de Marine Strategy Framework Directive of de monitoring van gesuspendeerd materiaal, gerelateerd aan offshore activiteiten (baggerwerken, installatie van windmolenparken, etc.). HIGHROC zal kwaliteitsparameters ontwikkelen voor het gebruik van de satellieten in kustwateren. Satellietbeelden van a) Sentinel 2 (S2) met een spatiale resolutie van m en b) SEVIRI met een tijdsresolutie van 15 minuten zullen gebruikt worden. In situ metingen zullen worden uitgevoerd in geselecteerde testsites. Deze zullen gebruikt worden voor de validatie van deze nieuwe S2 en SEVIRI producten. The HIGHROC project will carry out the R&D necessary for the next generation coastal water products and services from ocean colour satellite data. These services are aimed at applications such as monitoring of chlorophyll a and turbidity for the Marine Strategy Framework Directive and monitoring of suspended sediments associated with offshore activities (dredging, wind farms, etc.). HIGHROC will derive coastal water quality parameters from satellites including a) Sentinel 2 (S2) imagery at 10 20m resolution and b) SEVIRI imagery at 15 min resolution. In situ measurements will be carried out on dedicated test sites and used to validate the new S2 and SEVIRI products. Belgisch en Nederlands deel van de Noordzee, met inbegrip van het Schelde estuarium en tevens het continentaal plat van het Verenigd Koninkrijk zie kaart programma 29 water: CTD met OBS en PAR sensor, Niskin flessen (5l, 10l), Secchi disk, LISST 100X spectroradiometers chlorophyl fluorimeter, Hydroscat backscatter meter, AC9 absorption meter, Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 21: * Campagne 22: [6] [6] Opmerkingen: Dit project wordt uitgevoerd in samenwerking met de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek 'VITO' en tevens met LOV Laboratoire Océanographie de Villefranche, FR), NIVA (Norks institutt for Vannforskning, NO), BC (Brockmann Consulting, DE), CEFAS (Center for Environment, Fisheries & Aquaculture Science, UK) en de University of Hull (UK). 91

98 Staalnamestations programma 29: OD Nature KR 92

99 Programma 30 Titel project: Instelling/Aanvrager: Improving Member State Preparedness to Face a HNS pollution of the Marine System Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ECODAM Dataverwerking en modellering van ecosystemen Dr. Sébastien Legrand Dr. Michael Fettweis Gulledelle Brussel slegrand@naturalsciences.be mfettweis@naturalsciences.be ms.eu Programmacode: OD NATURE LEGRAND OD Nature SL Nederlands Abstract: English Abstract: Het HNS MS project streeft ernaar een geïntegreerde HNS beslissingsondersteunend middel one stop shop te ontwikkelen waarbij het mogelijk is om drift, bestemming en gedrag van HNS lozingen onder realistische milieu omstandigheden te voorspellen. Daarnaast tracht het om belangrijke productinformatie af te leveren om het begrip en de evaluatie van een HNS lozingssituatie in het veld en de milieu en veiligheidsgebonden vraagpunten die op het spel staan, te verbeteren. Meer informatie over de objectieven van het project zijn beschikbaar op de website: ms.eu/background andobjectives. Het onderwerp van de gevraagde campagnesis de opstelling en de recuperatie van verschillende drifters van welke het traject nuttig kan zijn om het vermogen van het mathematisch model, om de drift van HNS lozingen, te valideren. De campagneresultaten zullen worden geanalyseerd en geëxploiteerd in het kader van een masterthesis gedaan aan de Hogere Zeevaartschool Antwerpen onder de leiding van Remke Willemen. HNS MS aims at developing a one stop shop integrated HNS decision support tool that is able to predict the drift, fate and behavior of HNS spills under realistic environmental conditions and at providing key product information drawing upon and in complement to existing studies and databases to improve the understanding and evaluation of a HNS spill situation in the field and the environmental and safety related issues at stake. More information on the project objectives are available on the project website: ms.eu/background and objectives. The object of the requested campaign is the deployment and the recuperation of several drifters whose trajectories will be usefull to validate the ability of the mathematical model to forecast the drift of HNS spills. The campaign results will be analyzed and exploited in the framework of a master thesis done at the Hogere Zeevaartschool Antwerpen under the supervision of Remke Willemen. Werkgebied: Staalname: Belgisch deel van de Noordzee uitzetten en recupereren van drifters zie kaart programma 30 Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 11: [2] 93

100 Opmerkingen: Dit project wordt uitgevoerd in samenwerking met de Hogere Zeevaartschool Antwerpen en met DG Leefmilieu van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. In de eerste fase van het project wordt er tevens samengewerkt met CEDRE (Centre de documentation, de recherche et d'expérimentations sur les pollutions accidentelles des eaux, FR), Ecole des Mines d'alès (Fr) et Alyotech Technologies (FR). Werkgebied programma 30: OD Nature SL 94

101 Programma 31 Titel project: Instelling/Aanvrager: Autonomous Underway Measurement System 'AUMS' Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' Meetdienst Oostende & Belgica Dr. Lieven Naudts 3de en 23ste Linieregimentsplein 8400 Oostende Programmacode: OD NATURE NAUDTS (ICOS) OD Nature LN Nederlands Abstract: English Abstract: Werkgebied: Staalname: Het AUMS (Autonomous Underway Measurement System) systeem is geïnspireerd door het succes van soortgelijke systemen gebruikt op diverse schepen in het kader van het EU project Ferrybox ( De instrumentatie zal de continue metingen aanzienlijk verbeteren door gebruik te maken van de belangrijke technologische verbeteringen sinds het ontwerp van de bestaande systemen (zoutgehalte, temperatuur, fluorescentie) (cfr. ICOS standaarden). In het bijzonder kunnen nu veel nieuwe parameters continu gemeten worden, waaronder belangrijke ecosysteem parameters zoals nitraat, ammoniak, silicaat, opgeloste zuurstof en CO2, turbiditeit, alkaliniteit en fytoplankton pigmenten. Daarnaast maakt de nieuwe apparatuur automatische acquisitie en bewaring van waterstalen mogelijk, waardoor de RV Belgica operaties aanzienlijk efficiënter worden door het verminderen van het wetenschappelijk personeel aan boord. De gegevens zullen beschikbaar zijn in near real time via de publieke website van de OD Natuur ( en na de kwaliteitscontrole, door de Belgian Marine Data Centre. Sinds 2015 worden de AUMS data ook aan de EC ESFRI project ICOS overgemaakt. The AUMS (Autonomous Underway Measurement System) system is inspired by the success of similar systems deployed on various ships of opportunity in the framework of the European Union FerryBox project ( The instrumentation will greatly enhance the continuous oceanographic measurements made by RV Belgica by taking advantage of the significant technological improvements since the design of the existing (salinity, temperature, fluorescence) systems (cfr. ICOS Standards). In particular, many new parameters can now be measured continuously including important ecosystem parameters such as nitrate, ammonia, silicate, dissolved oxygen and CO2, turbidity, alkalinity and phytoplankton pigments. In addition, the new equipment allows automatic acquisition and preservation of water samples, rendering RV Belgica operations significantly more efficient by reducing onboard human resources. Data will be available in near real time via OD Nature s public website ( and following quality control, from the Belgian Marine Data Centre. Since 2015, the AUMS data are also delivered to the EC ESFRI project ICOS. werkgebied RV Belgica continue metingen Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: nvt Geen [0] 95

102 Programma 32 Titel project: Instelling/Aanvrager: GNSS (Global Navigation Satellite System) Maritime Data Collection European Space Agency TEC ETN ESA ESTEC Dr. Massimo Crisci Dr. Marc Porretta Keplerlaan AZ Noordwijk Nederland +31(0) (0) massimo.crisci@esa.int marco.porretta@esa.int Programmacode: ESA CRISCI ESA MC Nederlands Abstract: English Abstract: Werkgebied: Staalname: Het verzamelen van GNSS data in de maritieme omgeving voor evaluatie van de prestaties onder verschillende omstandigheden. Collection of GNSS data in the maritime environment for performance evaluation under different conditions. werkgebied RV Belgica continue metingen Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: nvt Geen [0] 96

103 8.6. EDUCATIE PRAKTISCHE OPLEIDING 97

104 98

105 Programma 33 Titel project: Instelling/Aanvrager: Opleiding studenten in het kader van het Master programma Oceans & Lakes Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ECODAM Dataverwerking en modellering van ecosystemen Dr. Vera Van Lancker Prof. Dr. Ann Vanreusel Gulledelle Brussel Programmacode: OD NATURE VVLs OD Nature VVLs Nederlands Abstract: English Abstract: Opleiding studenten in het kader van het Master programma Master of Marine and Lacrustine Science and Management Oceans & Lakes (cursus In situ and remote sensing tools in Aquatic Sciences, Van Lancker & Ruddick) aan de Universiteiten Gent, Brussel en Antwerpen. Training of students in the framework of the Master program Master of Marine and Lacrustine Science and Management Oceans & Lakes (course In situ and remote sensing tools in Aquatic Sciences, Van Lancker & Ruddick) at the universities of Ghent, Brussels and Antwerp. Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 13 Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: zeebodemmorfologie: multibeam echosounder bodemstalen: Van Veen grijper, boxcorer, Reineck, Hamon grab 13h metingen: CTD met OBS sensor en PAR sensor; waterstalen met Niskin flessen (5l en 10l), LISST100X, hull mounted ADCP, ph meter Water sediment inferface: Sediment Profiling Imagery (SPI) [VLIZ] Visuele observaties: video frame AUMS tracks: AUMS, hull mounted ADCP * Campagne 9: [20 30] Geen 99

106 Programma 34 Titel project: Opleiding studenten 'Géochemie van continentale en mariene wateren' (ULB) en 'Field Sampling' (VUB) Instelling/Aanvrager: Université Libre de Bruxelles Service de Biogéochimie et Modélisation du Système Terre Océanography Chimique et Géochimie des Eau Prof. Lei Chou Campus de la Plaine, CP 208 Boulevard du Triomphe 1050 Bruxelles Vrije Universiteit Brussel (VUB) Analytical, Environmental and Geo Chemistry Dr. Martine Leermakers AMGC Pleinlaan Brussel mleermak@vub.ac.be Programmacode: UB CHOU LEERMAKERS UB LC ML Nederlands Abstract: English Abstract: Werkgebied: Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: Het doel van deze aanvraag is een 1 tot 3 dagen praktische training te organiseren in het kader van de cursus "GEOL F 4000 Aquatische Geochemie van continentale en mariene systemen" (Titularis: L. Chou, ULB, Master in de Geologie, Master in Milieuwetenschap en beheer) en van de cursus "Field Sampling" (Titularis : M. Leermakers, VUB, Master in de Chemie). The purpose of this application is to organize a one to 3 day session of practical training for the course "GEOL F 4000 Geochemistry of continental and marine Waters" (Titular: L. Chou, ULB, Master in geological sciences, Master in environmental sciences and management) and for the course "Field Sampling" (Titular: M. Leermakers, VUB, Master in chemistry). Belgisch en aanpalend Nederlands deel van de Noordzee met inbegrip van het Scheldeestuarium zie kaart programma 35 water: Niskin flessen (10l), in situ metingen: CTD, PAR en OBS sensor voor CTD, Secchi schijf, Ph meter, YSI oxygen probe sediment: Van Veen grijper, Reineck corer, NIOZ boxcorer materie in suspensie: boordcentrifuge plankton: planktonnet, Bongonet * Campagne 6: [20 30] Geen 100

107 Staalnamestations programma 34: UB LC ML 101

108 Programma 35 Titel project: Instelling/Aanvrager: Opleiding doctoraatsstudenten cursus Océanografie, Geologie en Erasmus Mundus Mer Université de Liège Département de Géologie Argile, Géochimie et Environnements sédimentaires (AGEs) Prof. Nathalie Fagel Prof. Sylvie Gobert B18, Allée du 6 Août, Sart Tilman 4000 Liège nathalie.fagel@ulg.ac.be sylvie.gobert@ulg.ac.be Programmacode: ULg FAGEL ULg NF Nederlands Abstract: English Abstract: Werkgebied: Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: Initiatie in een oceanografische campagne aan boord van de RV Belgica voor studenten ingeschreven in de Master Oceanografie, Master Geologie en Master Erasmus Mundus Mer aan de Universiteit van Luik. Initiation for an oceanographical cruise on board of the RV Belgica for Master students in Oceanography, Geology and Erasmus Mundus Mer at the University of Liège. Belgisch deel van de Noordzee water: Niskin flessen (5l), in situ metingen: CTD + carroussel sediment: Van Veen grijper, Reineck corer, multicorer B&C geofysische opname: multibeam echosounder plankton: planktonnet 3m boomkor * Campagne 37: [12 28] Geen 102

109 Staalnamestations programma 35: ULg NF 103