Aan de raad AGENDAPUNT NR. 4. Doetinchem, 18 mei 2005, nr. 61 ALDUS VASTGESTELD EN MOTIE AANGENOMEN. Noodopvang asielzoekers Doetinchem 2005

Transcriptie

1 Aan de raad AGENDAPUNT NR. 4 ALDUS VASTGESTELD EN MOTIE AANGENOMEN Noodopvang asielzoekers Doetinchem 2005 Vanaf 2001 bestaat in de gemeente Doetinchem noodopvang voor asielzoekers. In eerste instantie was de opvang gericht op Dublinclaimanten. Dit zijn asielzoekers die uitgezet moesten worden naar een ander EU-land en tot die tijd geen kant op konden maar ook niet werden opgevangen door de rijksoverheid. Later verplaatste de problematiek zich naar uitgeprocedeerde asielzoekers met een reguliere procedure. Dit betreft personen van wie de asielprocedure is afgerond en om die reden geen recht op opvang meer hebben. Omdat er daarnaast nog andere reguliere procedures lopen, vaak op medische gronden, is er echter wel sprake van rechtmatig verblijf in Nederland. De problematiek van noodopvang asielzoekers reikt verder dan de gemeentegrenzen. Doetinchem heeft daarom in 2002 een proces in gang gezet om te komen tot een regionale vorm van noodopvang. Uiteindelijk hebben in van de 17 gemeenten een gezamenlijke vorm van noodopvang opgezet. Wij hebben op 8 februari 2005 besloten om, indien mogelijk, dit jaar verder te gaan met regionale noodopvang van asielzoekers. De voortzetting van deze regionale opvang was echter ook afhankelijk van de andere nieuw gevormde gemeenten in de Achterhoek. Op de gemeente Aalten na was er geen enkele gemeente die bereid was de regionale noodopvang te continueren. Daarmee was er onvoldoende draagvlak voor regionale noodopvang en heeft de Stichting Regionale Noodopvang besloten zich op te heffen. Voor de gemeente Doetinchem betekent dit dat opnieuw bekeken moet worden of, en zo ja, hoe noodopvang van asielzoekers vorm kan krijgen. De principiële uitgangspunten geformuleerd in ons besluit van 8 februari 2005 zijn onveranderd van kracht. In de toelichting op ons besluit staat aan de hand van het landelijke beleid geformuleerd wat deze uitgangspunten zijn. Daarna gaan wij in op de organisatie van noodopvang wanneer Doetinchem zelfstandig verder wil. Ten slotte zijn de financiële consequenties in beeld gebracht. Ontwikkelingen landelijk terugkeerbeleid Er hebben zich op landelijk niveau twee belangrijke ontwikkelingen op het terugkeer-beleid voltrokken.ten eerste heeft minister Verdonk vlak na haar aantreden als minister een specifiek pardon verleend aan alle asielzoekers die langer dan vijf jaar op een beslissing in hun eerste asielaanvraag hebben moeten wachten. Dit betrof ruim personen. De betreft mensen die al duidelijkheid hadden van de IND en de rechter in hun eerste procedure, maar zijn gaan doorprocederen. Velen zitten nu in afwachting van de uitkomst van vervolgprocedures. Op 29 april 2005 waren al zaken behandeld en in zaken heeft dit geresulteerd in een verblijfsvergunning. Ten tweede heeft de minister afspraken gemaakt met de grootste vier steden en de VNG over het instellen van een vertrekcentrum en een procedure om voor uitgeprocedeerde asielzoekers terugkeer te faciliteren. Tevens is afgesproken dat wanneer tijdens deze procedure die in principe maximaal tweemaal acht weken duurt (eerst acht weken op de huidige opvanglocatie, gevolgd door acht weken opvang in een vertrekcentrum), blijkt dat er sprake is van een schrijnende situatie of dat terugkeer naar het land van herkomst technisch niet mogelijk is, alsnog een vergunning wordt verleend. Het eerste vertrek-centrum is medio 2004 geopend in de gemeente Vlagtwedde.

2 2 In eerste instantie was een dergelijke procedure alleen mogelijk voor asielzoekers die onder de oude Vreemdelingenwet (vóór 1 april 2001) een aanvraag hadden ingediend. Later heeft de minister in bestuurlijk overleg toegezegd dat ook "nieuwe" asielzoekers in een vergelijkbare procedure gedurende acht weken in zogenaamde onderdaklocaties worden opgevangen om zo terugkeer te faciliteren. De belangrijkste reserve die de VNG en het maatschappelijke veld bij deze afspraken hebben, betreft de uitgeprocedeerde asielzoekers met reguliere procedures. Zoals eerder beschreven, richt de noodopvang zich met name op deze categorie asielzoekers. Ze hebben een reguliere procedure, vaak gericht op medische omstandigheden of de onmogelijkheid terug te keren naar het land van herkomst ("buiten schuld"), en zijn daarom legaal in Nederland, maar hebben geen recht op opvang. Dergelijke procedures duren vaak enkele jaren en gedurende die tijd is men van alle mogelijke voorzieningen buitengesloten. Wanneer deze personen gebruikmaken van het nieuwe terugkeerbeleid, moeten ze hun reguliere procedures opgeven. Hierbij moet wel een onderscheid worden gemaakt tussen medische procedures, waarbij de vreemdeling zich beroept in een reguliere toelatingsprocedure op medische gronden en de vreemdeling stelt op grond van medische omstandigheden dat wordt voldaan aan de voorwaarden voor toelating 1, en "buiten schuld"-procedures. De laatste categorie heeft naar verwachting baat bij het nieuwe terugkeerbeleid. Wanneer in de periode van tweemaal acht weken blijkt dat ondanks alle inspanningen het niet mogelijk is terug te keren naar het land van herkomst, wordt in principe alsnog een verblijfsvergunning verstrekt. Dit is een veel snellere procedure dan het jarenlang wachten op een rechterlijke uitspraak. Voor de asielzoekers met een medische procedure ligt het genuanceerder. De IND heeft ambulante teams opgezet om in het vertrekcentrum de medische situatie te beoordelen, maar gezien de relatief korte tijd bestaan er twijfels over de effectiviteit van deze teams. Aan de andere kant is het voor de gemeente ook geen optie om deze asielzoekers gedurende de gehele medische procedure op te vangen. Noodopvang zou voor deze groep slechts gedurende een bepaalde tijd oplossing bieden. Daarna is men alsnog aangewezen op een eigen sociaal netwerk, met alle onzekerheden van dien. Opvang in een terugkeercentrum met daarbij het risico terug te moeten naar het land van herkomst ondanks ernstige medische problemen, zorgt in ieder geval wel voor duidelijkheid op korte termijn. Implicaties voor de gemeente Doetinchem Een afweging moet worden gemaakt tussen het terugkeerbeleid van de rijksoverheid en de bezwaren van de maatschappelijke organisaties en de VNG dat er ondanks dit terugkeerbeleid nog steeds een categorie asielzoekers niet wordt geholpen. Daarbij moet als overweging worden meegenomen dat Doetinchem een lange traditie van nood-opvang heeft, hetgeen zich ook heeft vertaald in een breed maatschappelijk draagvlak en zeer betrokken vrijwilligers. Daarnaast is de regionale opvang mede door de in Doetinchem vormgegeven noodopvang totstandgekomen. Wanneer Doetinchem besluit niet verder te gaan met noodopvang, zal de regionale organisatie zwaar onder druk komen te staan. Dit zijn evenwel geen overwegingen van doorslaggevende aard. Wat wel beslissend kan zijn, is het feit dat het vertrekbeleid met name voor asielzoekers met een medische procedure niet sluitend is. Het advies is dan ook om voor deze specifieke groep noodopvang mogelijk te maken gedurende een periode van maximaal zes maanden. Hierbij plaatsen wij twee kanttekeningen. 3 1 Art.3.60 Vreemdelingenbesluit. De verblijfsvergunning voor het ondergaan van medische behandeling is van tijdelijke aard en wordt verleend voor de duur van de behandeling met een maximum van een jaar. Zolang de vreemdeling nog voldoet aan de beperking, kan de vergunning steeds voor de duur van ten hoogste een jaar worden verlengd. Het verblijfsrecht blijft tijdelijk van aard. Indien buiten enige twijfel vaststaat dat de medische behandeling blijvend aan Nederland is gebonden, kan de verblijfsvergunning voor medische behandeling op grond van artikel 3.60 Vreemdelingen-besluit worden verleend voor de duur van vijf jaar.

3 Ten eerste zal vooraf een inschatting moeten worden gemaakt door de Stichting Vluchtelingenwerk Oost-Gelderland (VWOG) of er sprake is van een "kansrijke procedure", dat wil zeggen dat er een aannemelijk perspectief is dat de procedure kan leiden tot een verblijfsvergunning. Zonder overigens VWOG op de stoel van de rechter te zetten. Ten tweede moet VWOG een inschatting maken of de geboden noodopvang na een periode van maximaal een halfjaar kan worden beëindigd zonder dat dit tot schrijnende en onmenselijke situaties leidt. Wanneer de inschatting is dat noodopvang na een half- jaar niet kan worden beëindigd, is noodopvang niet het juiste instrument voor deze personen. Het zal in de praktijk namelijk leiden tot jarenlange opvang; dat is een verantwoordelijkheid die noch de gemeente noch de betrokken vrijwilligers aankunnen. Voor deze laatste groep is het advies om slechts indien zij meewerken aan het terugkeer-beleid noodopvang te bieden gedurende de eerste acht weken dat zijzelf verantwoordelijk zijn voor huisvesting. Noodopvang in Doetinchem wordt onder de volgende voorwaarden geboden (conform collegebesluit d.d. 8 februari 2005); a. alleen aan asielzoekers met een lopende medische procedure; b. alleen aan asielzoekers van wie de procedure als kansrijk kan worden ingeschat; c. slechts voor de periode van maximaal zes maanden. Voor asielzoekers met een medische procedure waarvan de inschatting is dat de opvang niet na een halfjaar kan worden beëindigd, slechts opvang bieden voor de eerste acht weken als onderdeel van het landelijke terugkeerbeleid indien voor deze periode geen andere opvangmogelijkheden zijn en slechts indien zij meewerken aan het terugkeerbeleid. Werkgroep noodopvang Doetinchem In Doetinchem is al jaren de werkgroep noodopvang asielzoekers actief. Deze werk-groep heeft zich altijd sterk gemaakt voor noodopvang in Doetinchem. Ze verzorgt ook de begeleiding van de opgevangen asielzoekers in deze gemeente. In haar betrokken-heid wil ze zich ook in de toekomst sterk maken voor opvang van asielzoekers die buiten de boot vallen. De werkgroep is daarom een logische gesprekspartner bij het opzetten van een nieuwe Doetinchemse variant van noodopvang. Ze is hiertoe bereid. Het grote nadeel van deze werkgroep is echter dat ze geen rechtspersoon is en bestaat uit vrijwilligers. Dit maakt het moeilijk bepaalde formele verantwoordelijkheden bij deze organisatie neer te leggen, financieel of anderszins. Dit betekent dat ten eerste een stichting zal moeten worden opgericht waar de werkgroep in opgaat. Deze stichting kan als rechtspersoon opereren en eventuele subsidies van de gemeente ontvangen. Het oprichten van de stichting kan in relatief korte tijd worden geregeld. Om de vrijwilligers enigszins te ontlasten van de zware taak die zij op zich hebbn genomen, is het belangrijk dat er professionele begeleiding aanwezig is bij noodopvang in Doetinchem. Hierbij kan in eerste instantie, gezien de ervaringen uit het verleden, worden gedacht aan de Stichting Vluchtelingenwerk Oost-Gelderland. Vluchtelingenwerk In de regionale noodopvang had de Stichting VWOG een belangrijke rol. Zij bemande het meldpunt en was daarmee verantwoordelijk voor de intake van de vluchtelingen die eventueel in aanmerking kwamen voor noodopvang. Daarnaast is Vluchtelingenwerk van oudsher verantwoordelijk voor de juridische begeleiding van vluchtelingen. Ook binnen de noodopvang heeft ze deze rol vervuld.

4 4 Gezien de ervaring van VWOG op dit gebied en de behoefte van de gemeente om de noodopvang professioneel te ondersteunen, is het voorstel om Vluchtelingenwerk hierbij te betrekken. De stichting kan op de schaal van Doetinchem in principe dezelfde activiteiten verrichten die ze ook voor de regionale stichting uitvoerde. Het voordeel hiervan is dat de opgedane ervaring van de afgelopen jaren kan worden ingezet. Zowel de werkgroep noodopvang als Vluchtelingenwerk is bij de totstandkoming van dit advies betrokken. Beide hebben ingestemd met ons voorstel over de wijze waarop noodopvang wordt vormgegeven. Zij het wel nadrukkelijk onder protest, maar protest gericht op het landelijk beleid en niet op de gemeentelijke invulling van noodopvang. Structuur De ervaring opgedaan met regionale noodopvang heeft ons geleerd dat het essentieel is een degelijke structuur op te zetten met betrekking tot de coördinatie en begeleiding van noodopvang. Alleen dan kunnen de termijnen en juridische voortgang gewaarborgd blijven. Ons voorstel is dan ook om de destijds opgezette structuur op Doetinchemse schaal te handhaven. Dit betekent dat ten eerste de werkgroep zichzelf omvormt tot stichting en dat er daarnaast een coördinatieteam wordt ingesteld. In dit coördinatieteam nemen plaats vertegenwoordigers van de Stichting Noodopvang, Vluchtelingenwerk, de gemeente en eventueel de Diaconie als ondersteuning van de vrijwilligers. In het verleden was de gemeente niet betrokken bij de coördinatie, omdat de verantwoordelijk-heid regionaal was verdeeld. Omwille van de voortgang is het voorstel hier nu wel een actieve rol in te spelen. De ambtelijke uren die hiermee gemoeid zijn, worden meegenomen in de reguliere jaarplanning van de afdeling werk, inkomen en zorg. Omvang De behoefte aan noodopvang is sterk gerelateerd aan het landelijke beleid. De afgelopen periode zijn er relatief weinig mensen uit het AZC gezet in afwachting van landelijke ontwikkelingen. Dit betekent ook dat de instroom richting noodopvang stagneert. Op het moment zitten er ongeveer twintig personen in de opvang van wie het merendeel reeds langer dan zes maanden. Wanneer de doorstroom streng wordt bewaakt, is het de verwachting dat dit aantal in principe voldoende moet zijn, ook als er wel weer actief mensen uit de centrale opvang worden gezet. In dit voorstel gaan wij daarom uit van twintig opvangplaatsen. Boventijdelijken In uw vergadering van 16 december 2004 hebt u besloten om nog eenmaal voor de periode van een halfjaar de opvang van drie gezinnen te financieren. De beëindiging van deze opvang loopt samen met de beëindiging van de regionale noodopvang. Het is dan ook een goed moment om beide vormen van noodopvang samen te voegen in één nieuwe vorm van noodopvang. Deze gezinnen worden echter al gedurende een bijzonder lange periode opgevangen. Vanwege de schrijnendheid is ondanks de normaal gehanteerde maximale termijn van een halfjaar noodopvang telkens besloten de opvang van deze gezinnen te continueren. In het laatste besluit is opgenomen dat de opvang niet eindeloos kan worden verlengd, omdat daarmee zowel de gemeente (financieel) als de gezinnen (uitzichtloos toekomstperspectief) in een negatieve spiraal terechtkomen zonder dat er zicht is op verbetering. Dat er toch besloten is de opvang nog een halfjaar voort te zetten, kwam voort uit de verwachting dat er in dat halve jaar doorbraken zouden zijn in de asielprocedures.

5 5 Voor één gezin is dit inderdaad het geval. Zodra er ruimte is, wordt dit gezin terug-geplaatst in het AZC van Aalten. Maar bij de andere twee gezinnen is het inmiddels de verwachting dat de procedures nog jaren kunnen duren, in tegenstelling tot eerdere berichten. Voor deze twee gezinnen is dan ook nu het voorstel om in de lijn met het eerder genomen besluit de noodopvang alleen nog te continueren voorzover dit nodig is in het kader van het landelijke terugkeerbeleid. Wanneer men geen gebruik wenst te maken van dit terugkeerbeleid, is het advies de noodopvang te beëindigen. Financiën Aan de hand van een door VWOG opgezette begroting hebben wij berekend dat bij een afname van 10 uur professionele ondersteuning per week en 20 opvangplaatsen de totale kosten voor de maanden mei tot en met december ,57 bedragen. De kosten voor noodopvang kunnen worden gedekt uit de vrije reserve vluchtelingen, fictieve omvang 20 april ,--. De reserve wordt hiermee wel grotendeels ingezet, zodat bij eventuele voortzetting vanaf 2006 naar verwachting andere dekking moet worden gezocht. Andere gemeenten In de regio waren alleen Doetinchem en Aalten bereid om noodopvang van asielzoekers voort te zetten. Nu blijkt dat regionale opvang geen optie meer is, zijn deze beide gemeenten bezig met het organiseren van een eigen vorm van noodopvang. Het is mogelijk dat de twee gemeenten door nauwere samenwerking op dit gebied efficiencyvoordelen kunnen behalen, met name met de kosten van de professionele begeleiding. Op dit moment moet de gemeente Doetinchem als gevolg van de tijdsdruk haar eigen plan trekken en kan niet worden gewacht op de ontwikkelingen in Aalten. Wel willen wij 2005 gebruiken om te onderzoeken of samenwerking mogelijk is. Burgemeester en wethouders van Doetinchem, De secretaris, De burgemeester, DRS. J.H. DE BAAS M. HORSELENBERG De raad besluit: - noodopvang van asielzoekers op Doetinchemse schaal voort te zetten voor de periode meidecember 2005; - deze noodopvang onder te brengen bij een Doetinchemse stichting, bestaande uit vrijwilligers en de Stichting Vluchtelingenwerk Oost-Gelderland voor professionele begeleiding; - de voorwaarden voor noodopvang conform het collegebesluit d.d. 8 februari 2005 te hanteren; - een coördinatieteam in te stellen om de in-, door- en uitstroom te bewaken waarvan de gemeente onderdeel gaat uitmaken; - de noodopvang van de drie boventijdelijke gezinnen in principe te beëindigen; - de kosten voor noodopvang in 2005 van ,57 betreffende 20 opvangplaatsen en 10 uur professionele ondersteuning, ten laste te brengen van de reserve vluchtelingen en hiervoor de 47 e begrotingswijziging vast te stellen.