Tuinhier. Ui, Look,prei. Teeltwijze

Transcriptie

1 Tuinhier Ui, Look,prei Teeltwijze

2 Inleiding: In elke tuin is het zeker de moeite waard om ui, look en/of prei te telen. Deze groenten zijn rijk aan zeer veel gezonde stoffen zoals zwavelhoudende, etherische oliën. Ze behoren tot de oudste groente-, kruiden- en geneeskrachtige planten! De lookfamilie (Alliaceae) is een familie van kruidachtige, overblijvende planten. Enkele bekende soorten in deze plantenfamilie: Sjalot ofwel Eslook (Allium ascalonicum) Berglook (Allium carinatum) Ui (Allium cepa) Moeslook (Allium oleraceum) Prei (Allium porrum) Knoflook (Allium sativa) Bieslook (Allium schoenoprasum) Daslook (Allium ursinum) We zullen vandaag even stilstaan bij de teelt van de prei, look en de ui. Dit zijn misschien wel de bekendste uit deze uitgebreide plantengroep. * Over ui UI De ui is in principe een tweejarig gewas. In het eerste jaar wordt een bol gevormd en in het tweede jaar de bloem en het zaad. De bol bestaat uit verdikte bladeren waarin reservevoedsel opgeslagen ligt. De vliezige rokken aan de buitenkant beschermen de bol tegen uitdrogen. Bij ons komt de bolronde variant het meeste voor. Maar er bestaan ook platte en peervormige soorten, alsook rode, witte en gele varianten. * Teeltwijze Dit gewas kent zeer veel teeltmogelijkheden. Maar maak het jezelf niet te moeilijk. Ik zou voorstellen om met plantui te starten. Dit is een eenvoudige teelt zonder al te veel extra!

3 De plantui is het resultaat van het kweekwerk van een veredelaar. Deze zorgen ervoor dat er jaarlijks kleine uitjes zijn die we zelf zonder veel moeite verder kunnen kweken. - planten: rijen 25 cm uit elkaar, in de rij om de 10 cm een uitje. - je duwt het uitje in de losgewerkte grond totdat het topje gelijk zit met het grondoppervlak. - het planten kan zeer vroeg in het voorjaar (reeds vanaf februari als het weer dit toelaat) - Nodige hoeveelheid: bolmaat 8-14mm : 500 uien/kg ; 0.8kg nodig per 10m² bolmaat mm: 220 stuks/kg ; 1.8kg/10m² nodig bolmaat 8-21mm: 350 stuk/kg; 1.2/10m² -enkele rassen: Sturon, turbo, centurion en setton geven weinig problemen, ook red baron is een waardevolle rode ui - je kan zelf de plantuitjes kweken, dit vraagt wel een beetje extra aandacht. Zaai ze dan van half maart tot half april, in rijtjes die 20 cm uit elkaar liggen. Zaai ze dicht op elkaar, de uitjes blijven klein en het loof sterft dan vlug af. de oogst valt dan rond half juli. (je kan ook proberen om laat te zaaien, juli tot augustus, om te oogsten in oktober. Deze kleine uitjes laat je goed drogen en bewaar je koel en droog (3 tot 4 graden) tot het voorjaar. Dan kan je planten zoals hierboven geschreven om dan de (grote) bollen in de zomer te rooien. - Een derde mogelijkheid is om vanuit zaad grote bollen te kweken in een seizoen. Let wel dat lichte gronden dit niet goed toelaten. je kan best ook voorkiemen. De grond dient fijn bewerkt te zijn. Na het zaaien kan je best goed aandrukken. Zaaien doe je dan half maart, in rijen 25 cm uit elkaar. in de rij elke 2cm een zaadje. Na opkomst uitdunnen tot op 10 cm tussen elk plantje.

4 enkele rassen die hier mogelijk zijn: - Rijnsburger, Balstora, Stuttgarter riesen en andere als gele zaaiui - rode van Brunswijk, bleekrode van hoei, red baron als rode. - bodem en bemesting: ui kan je kweken op alle grondsoorten maar de beste resultaten krijg je op zwaardere gronden. Vochtige standplaatsen zijn zeker uit den boze! Er moet wel een constante vochtvoorziening zijn. De beworteling is zeer oppervlakkig. Verder is het belangrijk dat de grond humusrijk is en voedzaam. De ph 6-7 is gewenst. Lichtere gronden geven uien die minder goed bewaren. Uien verdragen geen verse bemesting, ook geen half verteerde compost. Op het bed van de uien zeker geen verse stalmest of dergelijke gebruiken. De uienvlieg is dol op uien die op zulke gronden groeien! Beter is om het teeltplan zo op te stellen dat de uien komen op een bed waar vorig jaar een grotere hoeveelheid mest opgedaan is. Zo profiteren ze maximaal van de afbraak die nog aan de gang is. Een overmaat aan stikstof zal trouwens de bolvorming afremmen. Kalium zal de bolvorming verbeteren.(strooi af en toe houtasse, vinasse of patentkali. De uien passen hierdoor perfect op het perceel van de wortelgewassen. - Standplaats: tussen twee uiteelten door kan je best zorgen dat er vijf tot zes jaar geen ui of aanverwanten op hetzelfde perceel staat. (dit om aatjes en schimmelaantasting te voorkomen, ook om uivlieg, preimot, preivlieg en dergelijke aantastingen te voorkomen!) Best teel je ui ook niet na erwt, labboon, wortel en aardappel. Hier ook weer om aaltjesaantasting te voorkomen. Zorg voor een propere grond, weinig tot geen onkruid. De combinatie met wortelen verdient de voorkeur, ze beschermen elkaar deels.

5 - Teeltzorgen: Wieden is hier zeker belangrijk! Hakken of schoffelen is niet goed, je kan te makkelijk de oppervlakkige wortels raken. Werk zeer voorzichtig, als er blad breekt komt er de uigeur vrij en dit trekt de vlieg aan. Wieden doe je best bij overtrokken weer. Eventueel zorg je voor een mulch laag. Dit onderdrukt het onkruid voor een deel. Wacht hier wel mee tot de grond opgewarmd is. - Oogst: in de loop van de zomer zal het loof afsterven. De oogsttijd is dan aangebroken. oogsten doe je als het loof voor 2/3 droog is. Vroeger oogsten = minder opbrengst. Bij vochtig weer kan je best tijdig oogsten om schimmelaantasting te voorkomen. - Bewaren: Laat de bollen eerst goed drogen op een goed verluchte plaats. Na een week kan je ze in bakken leggen na het overtollige loof verwijderd te hebben. Of je kan ze samenbinden en ophangen. Over look LOOK Look is familie van de ajuin en de prei. En look bevat dus ook die specifieke bestanddelen die een sterke geur produceren. En laat dat nu net die stoffen zijn die look ook buiten de keuken zo interessant maken. Het is immers één van de oudste geneeskrachtige planten. Het werd 5000 jaar geleden al gekweekt en gebruikt als een medicijn tegen alle kwalen. Toen ging men ervan uit dat het versterkend werkte. Look was daarom lang het antibioticum voor de armen. Bij inwendig gebruik is het een aansterkend middel voor hart en bloedvaten. Het helpt bij de bestrijding van slechte cholesterol. Look heeft ook een desinfecterende en antibacteriële werking. Het werkt preventief tegen verkoudheid, griep en andere infecties. Er zijn heel wat soorten knoflook. En de ene is de andere niet. Ze verschillen in grootte, vorm, bewaarbaarheid, pittigheid, smaak. Je kan er met andere woorden heerlijk mee experimenteren in de schoolkeuken.

6 *Teeltwijze: Het beste is om de teelt zeer vroeg te starten. Het planten van de teentjes zou best voor de winter starten. Best is om in oktober tot half november te planten. Na de winter kan ook, nl. in maart, maar dit geeft minder dikke bollen. Als plantgoed kan je bollen in de supermarkt kopen en deze planten. Maar hier is de kans op een mooie oogst klein. Deze teentjes komen mogelijk uit een warmer klimaat en zullen het hier niet zo goed doen. Bovendien hebben deze teentjes vlugger last van virusziekten. Het plantgoed dat er hier aangeboden wordt is grotendeels afkomstig van buitenlandse origine. Vaak zonder naam. Meestal onder de termen wit of roze. Indien je wel rassen kan kopen zou je best kiezen voor: - Blanc de la Drôme: wit - Violet de Cadours: roze tot gestreept bol. - Cristo: wit tot roze - Blanke reuzen: wit Standplaats: * grond moet een goede structuur hebben! * goed waterdoorlatend en mogelijkheid tot drainage / ontwatering (telen op ruggen?) * Lichte gronden hebben dus de voorkeur * vruchtwisseling 1/6 is aan te raden * geen prei, ui of een ander lid uit de familie als vorige teelt op het bed! * bemesting: zoals bij ui. * voor 10m² heb je 1.5 tot 2 kg plantgoed nodig. * plant zo dat de puntjes net onder de grond zitten. als je voor de winter plant mag je ze dieper zetten (9cm die putje). * 25cm tussen de rij, 10 cm in de rij.

7 * de plantjes die voor de winter de grond in gaan vormen tijdens de vroege winter reeds loof. Dit kan door de vorst afsterven. Dit is geen probleem. het is zelfs zo dat look die koude gehad heeft beter aan knolvorming doet. * wieden is hier ook noodzakelijk! * Bij weinig zon komt er van bolvorming weinig terecht! * oogst in juli als het blad geel wordt en de neiging krijgt om te vallen. * Laat de bollen na het oogsten goed drogen! Voor een goede bewaring kan je ze in bosjes samenknopen en op een luchtige plaats bewaren. Prei Over prei Deze plant is ook een tweejarige plant die we als eenjarige kweken. In het tweede jaar zal de plant bloem vormen en is hij waardeloos voor consumptie. Alle delen van de plant zijn eetbaar. Tot de wortels toe! De prei is jaarrond te kweken maar we zullen de belangrijkste teeltwijzen aanhalen. Zomerteelt Door vroeg te zaaien kan je reeds in juni genieten van jonge malse prei. Het zaaien gebeurt reeds in januari onder verwarmd glas of binnenshuis(18-20 C). Te koud geeft vlug doorschieters. Zaai in bakken die voldoende diep zijn (min. 8 cm diep). Lichtjes onderwerken of er een laagje grond over zeven. Het opkweken duurt om en bij de drie maanden. Zaai dun dan hoef je niet te verspenen. Als de planten goed gegroeid zijn kan je de temperatuur laten zakken tot 15 C. Geef ze veel licht om sterke planten te krijgen. Uitplanten eind maart tot eind mei op 25 cm tussen de rij en 10 cm in de rij. Herfstteelt Zaaien onder koud glas in maart-april. Best in rijtjes die 10 cm uit elkaar liggen. Als de plantjes goed gekiemd zijn en meerdere blaadjes hebben begin je te luchten. Dit om ze sterker te maken. uitplanten kan in juni op 40 X 15 cm. (vroege herfst : zaai in maart oogst september oktober; late herfst: zaai april, oogst november - december)

8 Winterteelt Met deze teeltwijze kan je heel de winter en ook een stuk in het voorjaar prei eten. De plantjes zaai je in april, buiten op een wachtbed. Liefst wel met een afdekking van vliesdoek of dergelijke. Planten in juli of ten laatste begin augustus. Plantafstand: 40X15 cm. De prei kan in de winter gewoon blijven staan. Er zal een groei blijven tot de temperaturen onder de 6 C duiken. Normaal hebben ze geen last van de vorst, maar er is wel een groot verschil tussen de rassen. Vaak zien we dat er vele bladeren beschadiging oplopen tijdens een vorstperiode. Na de winter groeien de preiplanten verder om in mei bloem te geven. Enkele rassen: Zomer-herfst: Elbeuf, hannibal, carentan, vermont, Winter: Bluestar, blauwe van Luik, Nepal, artico Bodem: vochthoudende, humusrijke grond met een goede structuur. Prei heeft graag een rijke grond met een goede luchthuishouding en een goede waterhuishouding. ph liefst boven de 5. Natte gronden zijn niet geschikt voor prei. De kans op schimmelziekten is dan zeer groot. Indien je over een natte grond beschikt kan je best op verhoogde bedden telen. De grond moet diep losgewerkt worden! Bemesting: Veel voedsel nodig maar niet in verse vorm. Dit trekt immers de preivlieg aan. Voor de zomerteelt kan je best voor de winter bemesten. Liefst dan al deels verteerde mest. Voor de herfst en winterteelten kan je best vroeg in het voorjaar mesten en er een voorteelt op doen. Net voor de teelt start kan je nog wat bijmesten met goed verteerd materiaal. Prei vraagt veel stikstof, weinig fosfor en een matige hoeveelheid kalium.

9 Tijdens de teelt bijmesten doe je enkel als de groei om een of andere reden achterblijft. Groeistilstanden door weersinvloeden (koud en nat) kan je best verhelpen door de grond wat oppervlakkig los te maken. Standplaats: Prei hoort thuis bij de bladgewassen, ook hier weer rekening houden met look en ui. Deze niet voor of na prei zetten. Vruchtwisseling van 1 op 4 is een minimum. Prei laat een grond na de goed van structuur is maar arm aan voedingsstoffen. Planten: De preiplantjes geef je hun definitieve groeiplaats als ze een potlood dikte hebben. Ideale diepte: zomerprei ongeveer 7 cm diep; herfstteelt ongeveer 15 cm diep en winterprei stop je cm diep. Langer witte schachten krijg je door de planten tijdens de groei enkele keren aan te aarden. Het loof inkorten bij het planten heeft geen zin, er is zeker geen meeropbrengst door te verwachten. Vlak na het planten aangieten: dus wat water in het putje doen. Er spoelt zo wat grond rond de wortels en dit is voldoende. De putjes zeker niet dicht doen! Teeltzorgen: onkruid vrij houden! af en toe de grond oppervlakkig loswerken met een drietand is aanbevolen. Zorg er wel voor dat er zo weinig mogelijk schade aan je gewas komt. Oogst: Als de planten dik genoeg zijn kan je oogsten. Dit door met een riek de planten diep los te steken. Trek de buitenste bladeren die vaak slecht zijn er reeds af. Zo valt er ook veel grond van de planten en die neem je dus niet mee naar binnen. Je kan je winterprei ook net voor de winter invalt oogsten en bewaren in een groeve. Je kan dan tijdens een vorstperiode makkelijker aan je planten.

10 enkele ziekten en plagen,hun bestrijding en hoe voorkomen preimot Waar de geelwit tot groene rupsen van de preimot hebben gevreten, ontstaan witachtige bruine vlekken op de bladeren, stengels en bollen. Op het blad zitten eventueel kleine, ovale, netvormige cocons. Preventieve maatregelen Preimot tast bij voorkeur verzwakte planten aan. Zorg er dus voor dat de plantjes na het uitplanten niet slap worden. Verplanten betekent altijd stress voor de plant. Ter plaatse zaaien (van winterprei) vermijdt die stress. Overspan het zaaibed met gaas. Zorg dat de wind vrij spel heeft tussen de planten. De preimot zet eitjes af op plaatsen waar weinig wind komt. Als het hart van de plant vol water staat, zullen de larven op weg naar beneden verdrinken. Als het niet regent, zorg dan zelf voor water en begiet de preiplantjes. Ruim gewasresten op. Alternatieve bestrijdingmogelijkheden Zolang de larven niet uitgekomen zijn, kunt u de bladtoppen wegsnijden. De prei zal opnieuw groeien. Behandel de rupsen met Bacillus thuringiensis. Deze natuurlijke vijand is verkrijgbaar in de handel. preivlieg/uivlieg De preivlieg legt eitjes aan de jonge planten, de larven vreten zich langs de voet van de plant naar binnen. Bij sterke aantasting worden de planten slijmerig en rotten ze weg.

11 Preventieve maatregelen Gebruik nooit verse mest om prei te bemesten, dat trekt de preivlieg aan. Gebruik compost. Kweek de preiplantjes op onder gaas. papiervlekkenziekte Door deze schimmelaantasting ontstaan grote, witte, verdroogde, perkamentvlekken op de bladeren. De randen van de vlekken vertonen vaak donkergroene plekken. De bladeren gaan knikken bij aantasting. Preventieve maatregelen Enkele algemene teeltmaatregelen zijn van belang om een schimmelaantasting te voorkomen. Het belangrijkste uitgangspunt is de juiste standplaats zodat de plant sterk genoeg is om schimmelinfecties te weerstaan. Ook het gebruik van resistente rassen is belangrijk. Alle maatregelen die erop gericht zijn de plant sneller te laten opdrogen, werken preventief tegen schimmels. Hun sporen kunnen immers alleen maar ontkiemen op een vochtige plant. Een voldoende ruime plantafstand werkt snelle droging in de hand. Een winderige standplaats en kruidvrij gehouden percelen ook. Overbemesting maakt planten extra gevoelig voor schimmels. Een goede bodemstructuur, een actief bodemleven zijn effectieve preventiemaatregelen. Spuiten met een heermoesextract versterkt de plant. Gebruik 1 kilogram vers of 150 gram droog materiaal op 10 liter water. Laat 15 minuten koken en 12 uur trekken. Zeef en verdun 10 keer. Behandel de planten om de drie weken. Alternatieve bestrijdingmogelijkheden Verwijder aangetaste plantendelen. Compostextract onderdrukt bladschimmels. De extracten worden bereid bij 15 tot 25 C door de compost minstens 1 week, maximaal 2 weken in water te laten weken. Neem hiervoor een verhouding van 2 liter (ongeveer 1,4 kilogram) compost op 10 liter water. Roer het mengsel dagelijks. Zeef daarna de oplossing door een linnen doek om de grove resten uit de oplossing te halen. Gebruik dit extract onverdund, in een dosis van 1 tot 1,5 liter per m2.

12 roest Op de plant ontstaan kleine oranje sporenhoopjes die openbarsten. De aangetaste plantendelen verkleuren, kunnen verwelken of sterven af. Preventieve maatregelen Enkele algemene teeltmaatregelen zijn van belang om een schimmelaantasting te voorkomen. Het belangrijkste uitgangspunt is de juiste standplaats zodat de plant sterk genoeg is om schimmelinfecties te weerstaan. Ook het gebruik van resistente rassen is belangrijk. Alle maatregelen die erop gericht zijn de plant sneller te laten opdrogen, werken preventief tegen schimmels. Hun sporen kunnen immers alleen maar ontkiemen op een vochtige plant. Een voldoende ruime plantafstand werkt snelle droging in de hand. Een winderige standplaats en kruidvrij gehouden percelen ook. Overbemesting maakt planten extra gevoelig voor schimmels. Een goede bodemstructuur, een actief bodemleven zijn effectieve preventiemaatregelen. Spuiten met een heermoesextract versterkt de plant. Gebruik 1 kilogram vers of 150 gram droog materiaal op 10 liter water. Laat 15 minuten koken en 12 uur trekken. Zeef en verdun 10 keer. Behandel de planten om de drie weken. Alternatieve bestrijdingmogelijkheden Verwijder aangetaste plantendelen. Compostextract onderdrukt bladschimmels. De extracten worden bereid bij 15 tot 25 C door de compost minstens 1 week, maximaal 2 weken in water te laten weken. Neem hiervoor een verhouding van 2 liter (ongeveer 1,4 kilogram) compost op 10 liter water. Roer het mengsel dagelijks. Zeef daarna de oplossing door een linnen doek om de grove resten uit de oplossing te halen. Gebruik dit extract onverdund, in een dosis van 1 tot 1,5 liter per m2. Oerprei Oerprei (parellook) is een bij velen nog onbekende groente die behoort tot het plantengeslacht Allium waar ook ajuin, sjalot, bieslook, knoflook en prei deel van uitmaken. Oerprei smaakt als prei en is zeer eenvoudig om te kweken. Ook in de keuken kan je deze groente vlot verwerken in veel verschillende toepassingen.

13 De teelt Je krijgt, ruilt of koopt een aantal bolletjes (broedbolletjes) en je plant die in september- oktober in een bloempot of in de vollegrond in de tuin. De broedbolletjes plant je ongeveer 2-4 cm diep en 4-8 cm uit elkaar. De broedbolletjes zijn perfect winterhard. Het kan dat er na een zeer strenge vorstperiode bladverdroging is. Ondergronds is er echter niets aan de hand en in de lente overgroeit het jonge schot deze bevroren bladeren. Dan merk je bijna niets meer van de vorstschade. Vroeg in de lente bemest je met een organische meststof voor bloem-, knol- of vruchtgewassen, een meststof met een relatief hoge hoeveelheid kalium is dat (vb. MIX 2 van DCM). Elke 6 weken mag je deze bemesting herhalen als je een dikke bolvormige wortelbasis wilt. Het is opvallend dat de stengel van de oerprei (schacht) niet zo dik wordt als van gewone prei. Aanaarden is niet nodig omdat, in tegenstelling tot gewone prei, de schacht niet de belangrijkste oogst is. Oogsten Einde mei als de wortelbasis enorm is gezwollen en er rondom de bol teentjes worden gevormd zoals het ook bij knoflook is kan je beginnen oogsten. De buitenste vliezen moet je verwijderen zoals bij ajuin en verder kan je de gehele plant verwerken zoals gewone prei. Begin juni komen er harde vliezen rond de gevormde teentjes. Nu is het tijdstip aangebroken om alle oerprei die nog in de moestuin staat te rooien, te pellen als een ajuin, grof te snijden en in te vriezen. Een andere manier om een oogst te verwerven : snijprei. De bovengrondse scheuten kan je oogsten zoals bieslook om zo in gerechten te verwerken. Waarom zou dit niet kunnen, ja toch! Uiteraard kan je de teelt ook verderzetten tot de volledige rijpheid en dan gebruik je de grootste preibollen ter vervanging van ui of sjalot. Dit schept een sterke smaaknuance in deze recepten. Gewasbescherming Insecten komen in zwaardere grond niet voor. Op lichte grond kun je last hebben van preivlieg en preimineervlieg. Verwacht je

14 problemen dan kan je kweken onder insectengaas. Vanaf half mei kunnen bladeren afsterven omdat ze aangetast zijn door bladschimmels (zoals roest). Dit vind ik niet erg want het beste van oerprei zit nu eenmaal onder de grond! Na het verwijderen van de zieke bladeren houd je nog voldoende over om te verwerken. Voor wie er zou aan twijfelen: deze bladschimmels beïnvloeden de smaak niet. Overhouden van pootgoed voor het volgende kweekseizoen Bij het oogsten moet je een perceeltje afbakenen waar je niet van oogst om zo broedbolletjes over te houden die je in september kan planten. Het lijkt logisch om de dikke bollen te consumeren en de kleinere broedbolletjes over te houden als pootgoed. Toch is dit niet zo n goed idee. Dan voer je immers elk jaar een selectie uit op kleinere bolletjes. De ervaring leert ook dat wanneer je enkel en alleen de dikste bollen plant, deze gemakkelijk bloemstengel vormen. De kwaliteit is dan minder goed om te verwerken in de keuken. Dan maar zaden gebruiken uit de bloemstengels? Nee, want zaad levert deze methode niet op. Elk jaar houd je zo een perceeltje over om pootgoed te hebben. De grootste en middelgrote bollen houd ik voor mijzelf en de kleintjes gooi je weg. Of maak anderen gelukkig met deze bijzondere en veel te weinig gekende groente.

15 fotoreportage oerprei-teelt Foto 1 : september, een oude pot oerprei scheuren. Foto 2 : het uitplanten van de jonge oerprei (september)

16 Foto 3 : dit is de start van vele jaren oerprei telen. Foto 4 : enkele weken na het planten (oktober)

17 Foto 5 : oerprei in het vroege voorjaar (maart) foto 6 : oerprei is perfect winterhard

18 Foto 8 : de oerprei einde mei.

19 Foto 9 : de oerprei is nu in het goede oogststadium Foto 10 : Geoogste en verwerkte oerprei, klaar voor de diepvries.

20 Foto 11 : deze bollen zullen dienen als plantgoed Foto 12 : links een kist gesorteerd plantgoed, rechts nog niet gesorteerd.