Onderzoek naar het visbestand in het Albertkanaal in het Vlaamse Gewest.

Transcriptie

1 Onderzoek naar het visbestand in het Albertkanaal in het Vlaamse Gewest. Project VA29_47 Opgesteld in opdracht van: Agentschap voor Natuur en Bos Maart 2 door: Kemper Jan H.

2 Statuspagina Statuspagina Titel: Onderzoek naar het visbestand in het Albertkanaal in het Vlaamse Gewest. Samenstelling: VisAdvies BV & Visserijservice Nederland Adres: Twentehaven PT NIEUWEGEIN Telefoon: Homepage: Opdrachtgever: Agentschap voor Natuur en Bos Auteur(s): Kemper Jan H. adres: info@visadvies.nl Eindverantwoording Kemper Jan H. Aantal pagina s: 29 Trefwoorden: sonar, visstandbemonstering Projectnummer: VA29_47 Datum: Maart 2 Versie: definitief Bibliografische referentie Kemper Jan H., 2. Onderzoek naar het visbestand in het Albertkanaal in het Vlaamse Gewest.. VisAdvies BV & Visserijservice Nederland, Nieuwegein. Projectnummer VA29_47, 29 pag. VisAdvies BV Copyright: 2 VisAdvies BV Behoudens wettelijke uitzonderingen mag niets uit dit document worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaargemaakt, in enige vorm of op enige wijze hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van VisAdvies BV.

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding.... Algemeen Opdrachtnemer....2 Stuurgroep Proefgebied Doelstelling Onderzoeksopzet Materiaal en Methode Sonarbemonstering Techniek Statistische betrouwbaarheid Inzet van sonar Visserij Materiaal Inspanning Bespreking resultaten Visserij Vissoortsamenstelling Populatieopbouw van de visstand Conditie Viswatertype Visdichtheid (-biomassa) Visbiomassa in relatie tot vergelijkbare wateren Bepotingsgegevens Sportvisserij Vervolgonderzoek Literatuur Bijlagen Bijlage, vissoortsamenstelling per stuwvak Bijlage 2, populatieopbouw per stuwvak Bijlage 3, Totaaloverzicht kuilvangsten Albertkanaal VisAdvies BV

4 VisAdvies BV Inhoudsopgave

5 Inleiding Inleiding Samenvatting In 28 is visstand in het Albertkanaal onderzocht door het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO)aan de hand van fuikvangsten en elektrovisserij. Dit geeft een goed beeld van de vissoortsamenstelling. Zicht op de visdichtheid (aantal/ha) en de visbiomassa (kg/ha) in het kanaal blijft echter beperkt. Hiervoor is in december 29 de visstand nogmaals onderzocht met behulp van sonarapparatuur en een visserij met de kuil. Met de sonar wordt primair een nauwkeurige schatting gemaakt van de visdichtheid. In combinatie met de visserijgegevens kan tevens een schatting worden gemaakt van de visbiomassa. De totale visbiomassa wordt geschat op ca kg/ha. De visstand wordt daarbij sterk gedomineerd door blankvoorn en brasem. Qua vissoortsamenstelling komt het water het meest overeen met het brasem-snoekbaarsviswatertype. Dit viswatertype kenmerkt zich echter door een veel hogere visbiomassa (maximaal ca 5 kg/ha). De lage biomassa is wellicht het gevolg van: Een relatief lage nutriëntenconcentratie, verstoring door de scheepvaart gebrek aan rust- en paaigebieden (onderwatervegetatie). aalscholverpredatie Het is overigens niet uit te sluiten dat de biomassa in de winter lager is dan in de zomer. Dit kan komen doordat vissen zich in het najaar terugtrekken in overwinteringgebieden, die met de sonar niet zijn onderzocht. Het zijkanaal ter hoogte van Kwaadmechelen is een mogelijk overwinteringsgebied.. Algemeen. In 2 is een monitoringmeetnet voor de visstand van de Vlaamse oppervlaktewaters van start gegaan. Dit visstandonderzoek wordt uitgevoerd door het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO). De bedoeling is de kwaliteit van de visstand te onderzoeken om aldus ook een beeld te verkrijgen van de ecologische waterkwaliteit. De gegevens worden in een databank (VIS) ingevoerd ( Dit meetnet omvat ca. 9 meetpunten waarvan een 3- tal op kanalen. De kanalen worden met een periodiciteit van 5 à 7 jaar bemonsterd. Zo is ook het Albertkanaal bemonsterd. De resultaten van het vismeetnet geven een inzicht in de kwalitatieve samenstelling van het visbestand, maar doen echter geen uitspraak over biomassa. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) heeft VisAdvies opdracht gegeven voor een aanvullend onderzoek om inzicht te krijgen in de densiteiten van de belangrijkste vissoorten in het kanaal... Opdrachtnemer Het project is uitgevoerd door Visserijservice Nederland BV en VisAdvies BV. VisAdvies droeg zorg voor de uitvoering van het sonaronderzoek en de rapportage en voerde de penvoering over het project. Visserijservice Nederland heeft de visstandbemonstering uitgevoerd. VisAdvies BV

6 Inleiding.2 Stuurgroep Het onderzoek werd begeleid door een stuurgroep samengesteld en voorgezeten door het ANB. De stuurgroep was als volgt samengesteld. VisAdvies (uitvoering onderzoek) Visserij Service Nederland Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) Provinciale Visserijcommissie Limburg (PVC Limburg) Provinciale Visserijcommissie Antwerpen (PVC Antwerpen) Confederaal Comité voor de Competitie Visserij (CCCV) Vlaamse Vereniging van Hengelsport Verbonden (VVHV) NV De Scheepvaart (waterbeheerder Albertkanaal) Waterwegen en Zeekanaal NV (waterbeheerder Netekanaal) Jan Kemper Bram van Wijk Kristof Vlietinck Rudi Yseboodt Bart Denayer Sarah Roggeman Maarten Stevens Pol Heymans Jean Merken Raymond Dupont Jan De Busser Walter Geenen Erik Pinoy André Bocken Marc Coussement Gert Peeters Herman Rombouts Luc Ureel.3 Proefgebied Het Albertkanaal maakt de verbinding tussen Luik en Antwerpen en heeft een lengte van 29 km. Tot aan de grens met Wallonië heeft het Albertkanaal een lengte van 6,5 km en een oppervlakte van.87 ha. De diepte varieert tussen 4,5m tot 5,5m. De breedte bedraagt ongeveer 86 meter, op een aantal plaatsen tot m en op sommige plaatsen is het kanaal smaller dan 86 meter. Oeververstevigingen bestaan hoofdzakelijk uit beton, met verschillende aanlegplaatsen, losplaatsen, trailerhellingen, trapjes etc. Jaarlijks worden er over het Albertkanaal meer dan 4 miljoen ton goederen vervoerd. Er bevinden zich in totaal 6 sluizen. Deze sluizen verdelen het Albertkanaal in zeven stuwpanden (figuur.). In overleg met de stuurgroep zijn er vier van de zeven stuwpanden die bemonsterd. Bovendien zijn door de stuurgroep, tijdens het startoverleg, voor elk stuwpand de locaties aangegeven waar de visstandbemonstering moest worden uitgevoerd. Naast de scheepvaartfunctie is het Albertkanaal een belangrijk hengelwater. In functie van de visserij en het visstandbeheer is het aangewezen om een goed inzicht te krijgen in de samenstelling van het visbestand, zowel kwalitatief als kwantitatief. VisAdvies BV 2

7 Inleiding I( ~ ~~~!) figuur. Albertkanaal. In de kaart zijn de locaties van de sluizen weergegeven De nummers verwijzen naar de stuwpanden. N.B. Alleen de panden 2, 3, 4 en 7 zijn bemonsterd. De blauwe lijnen geven de trajecten aan waar de kuil en elektrovisserijen zijn uitgevoerd. VisAdvies BV 3 ~

8 Inleiding tabel. Overzicht van de stuwpanden in het Albertkanaal. Oppervlak (ha) Lengte (km) Bemonstering sonar/kuil/electro Stuwpand Antwerpen - Wijnegem Wijnegem - Olen dec 29 3 Olen - Kwaadmechelen dec 29 4 Kwaadmechelen - Hasselt 254 3,5 dec 29 5 Hasselt - Diepenbeek Diepenbeek - Genk Genk - Kanne nov ,5.4 Doelstelling Het doel van het visstandonderzoek is: Een schatting maken van de visbiomassa en vissoortensamenstelling. Bepaling van het viswatertype op basis van de aanwezige visstand..5 Onderzoeksopzet Voor het onderzoek is een visstandbemonstering en een sonaronderzoek uitgevoerd in het najaar van 29. Verder is gebruik gemaakt van: vangstgegevens van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) uit 28, bepotingsgegevens hengelvangstregistratie In de navolgende paragrafen zijn de resultaten besproken: Bepaling van de vissoortensamenstelling van de visstand ( 3..) Voor de vijf meest talrijke vissoorten is een grafische voorstelling gemaakt van de populatieopbouw. De lengtefrequentie verdeling is als staafdiagram gepresenteerd, waarbij een indeling in centimeterklassen is gehanteerd. Voor al deze vissoorten is aangegeven wat het aandeel juveniele en adulte vis is. ( 3..2) Van alle vissoorten zijn circa 25 vissen verdeeld over de totale lengterange, gewogen. Aan de hand van het normgewicht dat bij een bepaalde lengte hoort is de conditie bepaald. Hiervoor is gebruik gemaakt van de lengte gewichtrelatie volgens Klein Breteler & de Laak (22). Een conditie onder de waarde,9 geeft aan dat het gewicht van de vis niet in verhouding tot zijn lengte is. Een waarde boven de, geeft aan dat het gewicht van de vis hoger is dan wordt verwacht op basis van de lengte. De conditie wordt dan als goed beoordeeld. Van zowel de vissen gevangen in 29 als in 28, is de conditie bepaald ( 3..3) Het viswatertype is vastgesteld op basis van de aanwezige visstand ( 3..4) Met behulp van sonar apparatuur, is een schatting gemaakt van de aanwezige visstand in aantallen per hectare en verdeeld over de verschillende lengteklassen. In combinatie met de visserijgegevens is tevens de visbiomassa VisAdvies BV 4

9 Inleiding vastgesteld in kilogrammen per hectare. Er is een extrapolatie naar het volledige proefgebied. ( 3..5). De visbiomassa zoals deze voor het Albertkanaal is vastgesteld is in relatie gebracht met vergelijkbare wateren ( 3..6). Nagegaan is wat de invloed van de bepotingen op de visstand in het kanaal geweest hebben kunnen zijn ( 3..7). In 3..8 is een korte verhandeling gegeven over de mogelijkheid van de inzet van hengelvangstregistraties bij de monitoring van de visstand. Er is tenslotte ingegaan op de vraag of toekomstige bepalingen van de visbiomassa op basis van sonaronderzoek, gepaard dienen te gaan met aanvullende netvangsten ( 3..9). VisAdvies BV 5

10 Materiaal en Methode 2 Materiaal en Methode De visdichtheid en biomassa is bepaald aan de hand van een sonarbemonstering in combinatie met een kuil- en elektrovisserij. Hoewel met de sonar geen vissoorten kunnen worden geïdentificeerd is de techniek zeer efficiënt in het bepalen van de totale visbiomassa in grote gebieden. Met behulp van de resultaten van de van de visstandbemonstering in 29 en de recent door INBO verzamelde gegevens uit 28, is naast de visdichtheid, ook een schatting gemaakt van de visbiomassa (kg/ha) per vissoort. 2. Sonarbemonstering 2.. Techniek Met behulp van sonarapparatuur wordt de visdichtheid (n/ m 3 en n/hectare) van alle pelagische vissen bepaald in waterarealen, die dieper zijn dan 2 m. Om een schatting te maken van de omvang van de visstand wordt een "mobile-survey" uitgevoerd. De geluidsbron (transducer) is dusdanig geconstrueerd dat de geluidsgolf zich binnen een nauwe bundel (6,5 ) voortplant, vergelijkbaar met een lichtbundel van een zaklantaarn. De geluidsbundel wordt vanaf de punt van een boot, langs tevoren vastgestelde transecten, door het water gestuurd. Om de uitgezette route goed te kunnen volgen, wordt gebruik gemaakt van een op GPS gebaseerd navigatiesysteem. In ondiep water wordt de geluidsbundel horizontaal georiënteerd om een zo groot mogelijk volume te bestrijken. Het bereik van de geluidsbundel in 4 à 5 meter diep water is ca 2 meter. Voorbij deze afstand raakt de uitwaaierende geluidsbundel het oppervlak en/of de bodem waarna de echo s van het geluid raken verstoord. Het onderzoek wordt s nachts uitgevoerd omdat in deze periode de vis de meest homogene verdeling heeft. Voor de berekening van dichtheid per volume eenheid naar dichtheid per hectare wordt uitgegaan van de gemiddelde diepte over het desbetreffende transect. Verder geeft de sonar inzicht in de verdeling over de verschillende lengteklassen (Kemper en Raat, 997). Aan de hand van dit laatste kan ook een schatting worden gemaakt van de biomassa in het proefgebied (kg/ha). De procedure voor de bepaling van de visbiomassa (kg/ m 3 ). Voor elk traject wordt het aantal vissen per m 3 bepaald met de sonar. Van al deze vissen tezamen wordt de lengtefrequentie verdeling bepaald, zoals deze door de sonar is waargenomen (figuur 2., boven). Vervolgens wordt per lengteklasse de lengte omgerekend naar het gewicht van de vis. Daarbij wordt uitgegaan van de verdeling van de vissoorten, zoals deze tijdens een kwalitatieve visserij is vastgesteld. Zo zal bijvoorbeeld het aantal vissen dat in de lengteklasse van 4-4 cm wordt waargenomen, vrijwel volledig aan brasem worden toegeschreven. Dit houdt in dat de vissoortsamenstelling iets anders worden gepresenteerd dan gangbaar is. In de regel worden de gegevens in een staafdiagram gepresenteerd (figuur 3.). Dit geeft echter geen informatie over de grootteklasse verdeling binnen en tussen de vissoort(en). De juiste presentatie is een gestapeld vlakdiagram (figuur 2., midden). VisAdvies BV 6

11 Materiaal en Methode In het voorbeeld van figuur 2. is de visbiomassa voor één lengteklasse bepaald door de lengte van elke vis om te rekenen naar gewicht. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van de lengte-gewichtrelatie (Klein Breteler & de Laak, 22). Dit proces wordt herhaald voor alle klassen en geeft uiteindelijk het totale gewicht van alle vis die is waargenomen met de sonar (figuur 2., onder). I Lengtefrequentie verdeling zoals deze met behulp van de sonar is bepaald. ::SJOO "' ~~ LL oo DO-stekelbaars o Pos: o Blankvoorn Snoekbaars Lengte (cm} 64 es so S4 sa Vissoortsamenste/Jing op basis van vangsten uit het gehele proefgebied_ I Biomassa voor alle vissen in de lengteklasse van 34 en 35 cm_ figuur 2. Schematische voorstelling van de werkwijze voor de bepaling van de visbiomassa. VisAdvies BV 7

12 Materiaal en Methode 2..2 Statistische betrouwbaarheid Een belangrijk aspect bij de uitvoering van een kwantitatieve bemonstering van de visstand is de betrouwbaarheid van de gegevens. Voor de bepaling van de betrouwbaarheid van de waarnemingen wordt het 95% betrouwbaarheidsinterval (B.I.) rond het gemiddelde bepaald volgens: -2,2 x σ µ +2,2 x σ n n waarbij: σ: standaarddeviatie n: steekproefgrootte µ: gemiddelde In andere woorden: We kunnen met 95% zekerheid stellen dat het gemiddelde binnen het interval zit. Een voorwaarde voor de berekening van het 95% betrouwbaarheidsinterval is dat de steekproef afkomstig is uit een Normaal (Gauss) verdeelde populatie. Dit is in de regel niet het geval bij het steekproefsgewijs bemonsteren van de visstand, als gevolg van schoolvorming. Om toch aan de voorwaarde te kunnen voldoen worden de resultaten van alle afzonderlijke transecten, ingedeeld in groepen. Van deze groepen wordt vervolgens het gemiddelde berekend, resulterend in een nieuwe dataset van gemiddelden. Deze gemiddelden zijn nu per definitie Normaal verdeeld (Centrale Limietstelling). Het betrouwbaarheidsinterval bij met sonar bepaalde visbiomassa ligt over het algemeen bij de 25% rond het gemiddelde. De marges rond het gemiddelde bij een conventionele visserij ligt in de grootte orde van meer dan %. Dit wordt in het bijzonder bepaald door de steekproefgrootte (n). Binnen één, qua visstand homogeen geacht gebied, worden zelden meer dan afzondelijke bepalingen (kuiltrekken) verricht, terwijl met de sonar de steekproefgrootte groter dan is. figuur 2.2 Routeplanning van de sonarbemonstering door het proefgebied 2..3 Inzet van sonar Het kanaal is steekproefsgewijs bemonsterd, waarbij afwisselend. langs de linkeroever Dicht bij de kant Ver van de kant, 2. langs de rechteroever VisAdvies BV 8

13 Materiaal en Methode Dicht bij de kant en Ver van de kant, wordt bevaren. Op deze wijze is steeds 25% van een segment bemonsterd, zodat een zo goed mogelijk beeld wordt verkregen van de aanwezigheid van vis. De totale lengte van de vier panden in het Albertkanaal is op deze wijze in kaart gebracht. 2.2 Visserij 2.2. Materiaal Inspanning Voor een betrouwbare sonarschatting van de visstand is vissoortsamenstelling en de populatieopbouw van de verschillende vissoorten vastgesteld Hiervoor is gebruik gemaakt van de gegevens van de fuik- en elektrovisserij die in 28 door het INBO is uitgevoerd. Fuiken geven een goed beeld van het vissoortenspectrum in het proefgebied, maar zijn selectief voor bepaalde vissoorten. De numerieke verhouding tussen de vissoorten (vissoortsamenstelling), zoals die in de fuiken wordt aangetroffen kan daardoor afwijken van de werkelijkheid. Elektrovisapparatuur is minder selectief, maar geeft nog geen compleet beeld van de visstand in het totale proefgebied. Daarom is besloten een kuilvisserij uit te voeren waarmee ook het open water goed in beeld werd gebracht. Voor de sleepnetvisserij is gebruik gemaakt van een stortkuil met een vissende breedte van meter. Deze kuil voldoet aan de standaard van het "STOWAhandboek visstandbemonstering en -beoordeling" (Stowa, 23). Het net wordt in span voortgetrokken door twee boten met een snelheid van 7 km/uur. De verwerkingsboot is een aluminiumvlet van 8 x 2,5 meter en is uitgerust met een hydraulisch nettenrol, elektrische kraan, en een 5 pk buitenboordmotor. De volgboot is van polyester boot met een afmeting van 8x 2,2 meter en een buitenboordmotor van met 5 pk. Voor het contact met de schutsluizen en de scheepvaart is gebruik gemaakt van de marifoon. Voor een representatief beeld van de visstand in het totale proefgebied zijn per stuwpand vijf kuiltrekken met een lengte van km uitgevoerd. De trajecten werden vastgelegd met GPS apparatuur. Daarnaast was voor elk stuwpand een elektrovisserij gepland waarbij vijf trajecten van 3 meter zou worden bevist. Tijdens deze visserij bleek er niet of nauwelijks vis te worden gevangen. Dit was overigens min of meer volgens de verwachting aangezien de oeverstructuren van het kanaal geen leefgebied vormen voor vis. Niettemin is in elk stuwpand elektrisch gevist, echter niet over de volle 3 meter als resultaten uitbleven. Verwerking van vis De vissen zijn gemeten in cm-klassen tot een maximum van 75 exemplaren om een goed beeld te krijgen van de populatieopbouw. De overige hoeveelheden werden geteld. Er is gebruik gemaakt van visbeugels met knooploos netwerk. Per vissoort is van ca 25 vissen het gewicht bepaald. VisAdvies BV 9

14 Materiaal en Methode figuur 2.3 Impressie van de vangsten tijdens de kuilvisserij (Foto: Pol Heymans) VisAdvies BV

15 Bespreking resultaten 3 Bespreking resultaten 3. Visserij 3.. Vissoortsamenstelling De resultaten van de fuik- elektrovangsten in 28 (INBO) en de kuil en elektrovisserij in 29 (VisAdvies) zijn per stuwpand gepresenteerd. In tabel 3. is een overzicht gepresenteerd van alle vangsten per stuwpand. tabel 3. Overzicht van de fuik- elektrovangsten in 28 (bron INBO) en de kuilvangsten in 29. Stuwpand Totaal Totaal 29 Vissoort Alver Baars Blankvoorn Brasem Giebel Karper Kolblei Paling Pos Snoek Snoekbaars Vetje Winde 2 2 Zeelt Zonnebaars Eindtotaal Duidelijk is dat de gegevens het resultaat zijn van twee verschillende visserijtechnieken. Met fuik elektrovangsten (INBO, 28) worden in de regel meer soorten gevangen en geeft een goed beeld van het soortenspectrum. Het doet echter geen recht aan de verhouding tussen de vissoorten. Zo wordt met de fuik in verhouding tot andere vissoorten veel meer paling gevangen en wordt brasem juist in veel kleinere aantallen aangetroffen dan mag worden aangenomen. De kuilvisserij is dan ook vooral uitgevoerd om een beter beeld te krijgen van de verhouding tussen de soorten. In bijlage 5. zijn de resultaten uit In tabel 3. terug te vinden als een grafische presentatie. In figuur 3., is vissoortsamenstelling op basis van gewicht weergegeven zoals deze representatief wordt geacht voor het totale kanaal. Het resultaat is daarbij gebaseerd op de vissoortsamenstelling, zoals deze tijdens de visserij is waargenomen, waarbij rekening is gehouden met de selectiviteit van de vistuigen. Daarnaast is gebruik gemaakt van de lengtefrequentie verdeling van alle vis tezamen, zoals deze met de sonar is bepaald. Dit laatste drukt vooral een stempel op het aandeel kleine vis (-soorten). Met de sonar werd namelijk meer kleine vis waargenomen dan tijdens de kuilvisserij is aangetroffen. De meest zwakke signalen zijn in hoofdzaak toegeschreven aan alver, omdat deze vissoort het geluid het slechtst reflecteert. Qua visbiomassa dragen deze hoge dichtheden van kleine vis (soorten) weinig bij. De uiteindelijke vissoortsamenstelling is bijgesteld op basis van een deskundigen oordeel ("expert judgement"). VisAdvies BV

16 Bespreking resultaten In het kanaal worden in totaal 5 vissoorten aangetroffen. De visstand wordt sterk gedomineerd door blankvoorn en mindere mate door brasem. Verder zijn er 6 vissoorten (giebel, karper, kolblei, snoek, winde en zeelt) die slechts sporadisch zijn aangetroffen. Het is goed te bedenken dat het centrale doel is een helder beeld te krijgen van de totale visbiomassa in het kanaal. Deze bepaling zal dan als referentie dienen voor de ontwikkeling visbiomassa in de toekomst. De vissoorten die in (zeer) lage dichtheden voorkomen spelen hierbij een ondergeschikte rol. Aandeel in de totale visstand (kg) % % 2% 3% 4% Alver Baars Blankvoorn Brasem Giebel Karper Kolblei Paling Pos Snoek Snoekbaars Vetje Winde Zeelt Zonnebaars,8%,5%,2%,8%,2%,7%,56% 4,29%,9% 9,% 7,4% 4,94% 4,67% 8,92% 38,% figuur 3. Vissoortsamenstelling op basis van gewicht, zoals deze representatief wordt geacht voor het Albertkanaal 3..2 Populatieopbouw van de visstand De lengtefrequentie verdeling van vissen geeft in één oogopslag een indruk van de verdeling van de lengteklassen van een vissoort. Bij sommige soorten, zoals bij brasem, kunnen zo eenvoudig jaarklassen worden onderscheiden. Een vereiste is dat er voldoende vissen zijn gemeten (gevangen), zodat de opbouw van de populatie niet wordt bepaald door het toeval. Als minimum wordt in de regel 2 vissen aangehouden maar is tevens afhankelijk van de spreiding van de resultaten over de lengteklassen. Op de X-as wordt standaard een verdeling tot 75 cm aangehouden, zodat direct aanschouwelijk is of het grote of kleine vis betreft. Alver Alver is in beperkte mate aanwezig in het kanaal. De meeste vissen (n=33) zijn in 28 in één fuiketmaal gevangen. De grens van juveniele (+) vis ligt bij de ca. 8 centimeter. In dit geval kan worden aangenomen dat de vissen onder de centimeter tot de + groep hoort. VisAdvies BV 2

17 Bespreking resultaten figuur 3.2 4% Alver, 28 (n= 45) 3% 2% % % Lengtefrequentie verdeling van alver Baars In 29 zijn er slechts 3 baarzen aangetroffen. In de fuik (28) zijn er 243 vissen gevangen. Deze zijn echter vrijwel allemaal (n= 26) in één fuiknacht gevangen. De grens tussen + en oudere vis ligt bij 2 cm zodat er nauwelijks sprake is van een volwassen baarspopulatie in het Albertkanaal. 4% 3% 2% % % Baars, 29 (n= 3) figuur 3.3 4% Baars, 28 (n= 243) 3% 2% % % Lengtefrequentie verdeling van baars Blankvoorn Blankvoorn is de meest talrijke vissoort qua visbiomassa. De meeste vis is bij de kuilbemonstering gevangen. Dit ligt voor de hand aangezien blankvoorn vooral een vis is van het open water. De grens tussen + en oudere vis ligt bij 2 cm en duidelijk is dat de populatie sterk wordt bepaald door jonge vis. In bijlage 5.2 valt verder op dat er alleen in stuwpand 2 (Wijnegem-Olen) een substantiële populatie aan volwassen vis aanwezig is. Mogelijk houdt dit verband met de voedselrijkdom in het kanaal die in stroomafwaartse richting toeneemt. Een belangrijke waarneming is dat in oostelijke richting de hoeveelheid vis in de range 2-25 cm afneemt. Wellicht is dit het gevolg van de predatie door aalscholvers. Het aantal broedparen is sinds de beginjaren 9 sterk toegenomen tot 4 broedparen. In Nederland is het een bekend gegeven dat de uitzetting van grote hoeveelheden blankvoorn een aantrekkende kracht uitoefent op de aalscholver. N.B. In pand 2 en 3 zijn in november 29 ieder 8 kg blankvoorn uitgezet in de range 6-2 cm. Dit zou, gezien de lage visbiomassa, een substantieel deel van de totale bezetting uit moeten maken. Hiervan is echter weinig terug te vinden in de des- VisAdvies BV 3

18 Bespreking resultaten betreffende lengtefrequentie verdelingen. Natuurlijke sterfte, of aalscholverpredatie lijken hiervoor de meest voor de hand liggende verklaringen. 2% Blankvoorn _ Pand 2, 29 (n= 49) % % 2% % Blankvoorn _ Pand 3, 29 (n= 26) % 2% % Blankvoorn _ Pand 4, 29 (n= 44) % 2% % Blankvoorn _ Pand 7, 29 (n= 28) % 4% 3% 2% % % Blankvoorn, 28 (n= 64) figuur 3.4 Lengtefrequentie verdeling van blankvoorn bij stuwpand 2 (Wijnegem-Olen), stuwpand 3 (Olen-Kwaadmechelen), stuwpand 4 (Kwaadmechelen-Hasselt) en stuwpand 7 (Genk-Kanne). Onder: de totale lengtefrequentie verdeling blankvoorn 28. Brasem Voor brasem lijkt de invloed van aalscholverpredatie minder dan bij de blankvoorn. Hoewel de vangsten laag zijn lijken de lengteklassen tussen de 2 en 35 cm in alle panden, toch redelijk vertegenwoordigd. Het is vooral bij brasem dat deze lengteklassen het meest kwetsbaar zijn voor deze vogel. VisAdvies BV 4

19 Bespreking resultaten 3% 2% % % Brasem _ Pand 2, 29 (n= 4) 2% Brasem _ Pand 3, 29 (n= 34) % % Brasem _ Pand 4, 29 (n= 37) % % % % Brasem _ Pand 7, 29 (n= 35) figuur 3.5 Lengtefrequentie verdeling van brasem in stuwpand 3 (Olen-Kwaadmechelen), stuwpand 4 (Kwaadmechelen-Hasselt) en stuwpand 7 (Genk-Kanne). Paling Voor de palingvangsten kunnen wij ons alleen beroepen op de fuikvangsten uit 28. Dit ligt voor de hand gezien de hoge selectiviteit van fuiken voor paling. Alle vissen zijn vanzelfsprekend ouder dan jaar aangezien de vissen pas na het tweede levensjaar op de Nederlandse kust verschijnt. Verreweg de meeste vissen zijn boven de wettelijke minimummaat van 28 cm. Dit heeft te maken met de maaswijdte van de fuiken en de aalringen, die de kleinste vissen de kans geven om te ontsnappen. % Paling, 28 (n= 88) figuur 3.6 % Lengtefrequentie verdeling van paling VisAdvies BV 5

20 Bespreking resultaten Pos Pos wordt zowel in de fuik als tijdens de kuilvisserij aangetroffen. De dichtheid is niettemin laag. De lengte van pos na het eerste levensjaar is ca 6 cm maar loopt over in de lengteklassen van oudere vissen, zodat er niet of nauwelijks jaarklassen zijn te onderscheiden. Vanuit de hengelsport wordt gemeld dat wedstrijdvissers zich in toenemende mate toeleggen op het vangen van pos. De toename van deze vissoort kan indicatief zijn voor een verstoorde situatie in het kanaal. 5% 4% 3% 2% % % Pos, 29 (n= 5) 4% 3% 2% % % Pos, 28 (n= 49) figuur 3.7 Lengtefrequentie verdeling van pos Snoekbaars In de fuik zijn in hoofdzaak juveniele vissen gevangen. De grens met de eenjarige vis ligt voor snoekbaars rond de 7 cm. In winter zijn geen jonge vissen meer waargenomen. De lage visdichtheid van deze predator kan worden veroorzaakt door de bijzondere visdichtheid van prooivis. Een natuurlijke cyclus waarbij de dichtheid van prooi en predator elkaar afwisselt, speelt hier zeker een rol. 2% % % Snoekbaars, 29 (n= 9) 3% 2% % % Snoekbaars, 28 (n= 39) figuur 3.8 Lengtefrequentie verdeling van snoekbaars VisAdvies BV 6

21 Bespreking resultaten 3..3 Conditie Opmerkelijk is dat voor alle vissoorten geld dat de conditie van de kleine (+) vis goed is. Vooral baars, blankvoorn en snoekbaars is dit duidelijk. De grotere vis heeft over het algemeen een gemiddelde conditie tot iets onder het gemiddelde. Dit wordt voor een klein deel veroorzaakt doordat jonge vis wat meer gedrongen is dan de volwassen soortgenoten, zodat de conditie beter lijkt. Niettemin mag hier met zekerheid worden gesteld dat de conditie van de genoemde vissoorten een bovengemiddelde conditie hebben. Wat hier een rol kan spelen is dat een deel van de kleine vis kort voor de bemonstering is uitgezet en deze vis mogelijk een betere conditie heeft. De lage visdichtheid in het Albertkanaal speelt hier wellicht een sturende rol. Voor jonge vis is hierdoor aanvankelijk voldoende voedsel beschikbaar. Naarmate de vissen groter worden wordt de concurrentie groter. Piscivore vis zoals baars en snoekbaars zullen gaande weg overstappen op het eten van vis en in hun groei worden beperkt door een tekort aan voedsel.,75,5 Conditie: Alver 29 (n = 6) Conditiefactor,25,75,5, ,75,5 Conditie: Alver 28 (n = 4) Conditiefactor,25,75,5, figuur 3.9 Conditie van alver VisAdvies BV 7

22 Bespreking resultaten,75,5 Conditie: Baars 29 (n = 3) Conditiefactor,25,75,5, ,75,5 Conditie: Baars 28 (n = 2) Conditiefactor,25,75,5, figuur 3. Conditie van baars,75,5 Conditie: Paling 28 (n = 85) Conditiefactor,25,75,5, figuur 3. Conditie van paling,75,5 Conditie: Brasem 29 (n = 3) Conditiefactor,25,75,5, figuur 3.2 Conditie van brasem VisAdvies BV 8

23 Bespreking resultaten,75,5 Conditie: Blankvoorn 29 (n = 34) Conditiefactor,25,75,5, ,75,5 Conditie: Blankvoorn 28 (n = 44) Conditiefactor,25,75,5, figuur 3.3 Conditie van blankvoorn,75,5 Conditie: Pos 29 (n = 2) Conditiefactor,25,75,5, ,75,5 Conditie: Pos 28 (n = 43) Conditiefactor,25,75,5, figuur 3.4 Conditie van pos VisAdvies BV 9

24 Bespreking resultaten De conditie van pos vertoond in 28 een opmerkelijk patroon. De meest plausibele verklaring hiervoor is dat de weegschaal ten tijde van de meting niet naar behoren heeft gefunctioneerd.,75,5 Conditie: Snoekbaars 29 (n = 9) Conditiefactor,25,75,5, ,75,5 Conditie: Snoekbaars 28 (n = 38) Conditiefactor,25,75,5, figuur 3.5 Conditie van snoekbaars 3..4 Viswatertype Het viswater van het Albertkanaal is niet eenduidig te typeren. Het viswatertype dat de situatie het meest benaderd is het brasem-snoekbaarsviswatertype. Dit type is kenmerkend voor kanalen met veel scheepvaart en steile oevers waardoor de ontwikkeling van onderwatervegetatie wordt beperkt. Vissoorten die verder met dit type worden geassocieerd en ook in het Albertkanaal zijn vertegenwoordigd zijn blankvoorn, paling, pos en vetje. blankvoorn. Het brasem-snoekbaarsviswatertype kenmerkt zich echter ook door een aantal zaken die niet overeenkomen met de situatie in het Albertkanaal. Zo ligt de visbiomassa ver onder de draagkracht die dit watertype kenmerkt (5-7 kg/ha). Dit wordt veroorzaakt doordat het Albertkanaal matig voedselrijk is en bovendien een neergaande trend laat zien voor met name de fosfaatbelasting (zie figuur 3.7). Het water is dan ook minder troebel, zodat niet brasem maar blankvoorn de meest dominantie vissoort is. Het Albertkanaal zou tevens als het blankvoorn-brasemviswatertype kunnen worden aangemerkt. Dit type is verwant met het brasem-snoekbaarsviswatertype, maar heeft eveneens als bezwaar dat de eutrofiëringgraad van dit viswatertype veel hoger ligt dan in het Albertkanaal het geval is. Het is goed te bedenken dat de draagkracht geen streefbeeld is, maar een maat voor de maximaal haalbare visbiomassa, die bovendien alleen kan worden bereikt onder de meest optimale omstandigheden. VisAdvies BV 2

25 Bespreking resultaten 3..5 Visdichtheid (-biomassa) In figuur 3.6 is een echogram weergegeven dat representatief is voor het Albertkanaal. De visstand in het kanaal is homogeen verdeeld. Het kanaal kenmerkt zich door een lage visdichtheid. Dit vertaalt zich in de echogrammen met veel lege ruimte en hier en daar een visspoor. Omdat de bemonstering tijdens de winter is uitgevoerd is speciale aandacht besteed aan zijwateren om eventuele winterconcentraties van vis op te sporen. Voor de berekening van de visdichtheid en biomassa zijn alle stuwpanden in gelijke trajecten van vijf kilometer verdeeld. Voor de berekening zijn een aantal vissoorten samengenomen in de categorie "overig". Voor deze vissoorten werden te weinig individuen gevangen om het aandeel in het totaal juist te schatten. Het betreft de vissoorten giebel, karper, kolblei, Snoek, winde en zeelt. Paling is buiten beschouwing gelaten omdat deze vissoort door de sonar slechts zelden wordt waargenomen door zijn benthische levensstijl. De visdichtheid en biomassa in het kanaal is voor alle stuwpanden bijzonder laag. Gemiddeld komt de totale visbiomassa in het hele Albertkanaal voor alle vissoorten tezamen uit op,7 kg per hectare. Het betrouwbaarheidsinterval rond het gemidfiguur 3.6 Sonar echogram. De overgang van blauw naar groen geeft de grens tussen water en bodem weer. De groen en blauwe streepjes hebben betrekking op vissen in het open water. Het Albertkanaal kenmerkt zich door een zeer lage visdichtheid. Het onderste echogram is een voorbeeld uit het nabijgelegen Netekanaal. VisAdvies BV 2

26 Bespreking resultaten delde is ca 5%, zodat met 95% zekerheid kan worden gesteld dat de gemiddelde visbiomassa in het kanaal tussen 9 en 3 kg/ha zal liggen. Opmerkelijk is dat de hoeveelheid uitgezette blankvoorn in pand 2 3,3 kg/ha de geschatte hoeveelheid overtreft (2,8 kg/ha). Zoals eerder gezegd, is dit wellicht het gevolg van natuurlijke sterfte op korte termijn of aalscholverpredatie. Dit wordt ondersteund door het feit dat tijdens de visserij weinig van de lengteklassen 6-2 cm is aangetroffen. Ook in pand 3 (tabel 3.3) blijft de geschatte hoeveelheid blankvoorn (,7 kg/ha) onder de hoeveelheid die is uitgezet (4,4 kg/ha). tabel 3.2 Overzicht van de visdichtheid en visbiomassa in stuwpand 2 (Wijnegem-Olen) van het Albertkanaal. De resultaten zijn verdeeld over gelijke trajecten met een lengte van 5 km. Vissoort Traject Aantal/ha (stuwpand 2) Gemidd/ ha Alver Baars Blankvoorn Brasem Pos Snoekbaars Vetje overig Totaal/ha Kg/ha (stuwpand 2) Alver,2,4,5,3,2,3 Baars,5,9,2,7,4,7 Blankvoorn,9 3,6 4,4 2,7,4 2,8 Brasem,,8 2,2,4,7,4 Pos,4,7,9,5,3,5 Snoekbaars,3,5,6,4,2,4 Vetje,2,4,5,3,2,3 overig,6,,4,9,4,9 Totaal/ha 5, 9,4,5 7,2 3,6 7,4 tabel 3.3 Overzicht van de visdichtheid en visbiomassa in stuwpand 3 (Olen- Kwaadmechelen) van het Albertkanaal. De resultaten zijn verdeeld over gelijke trajecten met een lengte van 5 km. Vissoort Traject Aantal/ha (stuwpand 3) Gemidd/ ha Alver Baars Blankvoorn Brasem Pos Snoekbaars Vetje overig Totaal/ha Kg/ha (stuwpand 3) Alver,2,,3,2,2 Baars,4,2,8,5,5 Blankvoorn,3,8 2,9,7,7 Brasem,7,4,4,9,8 Pos,3,2,6,3,3 Snoekbaars,2,,4,2,2 Vetje,2,,4,2,2 overig,4,3,9,6,5 Totaal/ha 3,5 2,2 7,6 4,6 4,5 VisAdvies BV 22

27 Bespreking resultaten tabel 3.4 Overzicht van de visdichtheid en visbiomassa in stuwpand 4 (Kwaadmechelen- Hasselt) van het Albertkanaal. De resultaten zijn verdeeld over gelijke trajecten met een lengte van 5 km. Vissoort Traject Aantal/ha (stuwpand 4) Gemidd/ ha Alver Baars Blankvoorn Brasem Pos Snoekbaars 6 Vetje overig Totaal/ha Kg/ha (stuwpand 4) Alver,2,, 4,4,3,2,9 Baars,6,2,,5,6,4 2, Blankvoorn 2,,6,3 39,4 2,4,6 7,7 Brasem,,3,2 9,6,2,8 3,8 Pos,4,, 7,7,5,3,5 Snoekbaars,3,, 5,,3,2, Vetje,3,, 4,8,3,2, overig,7,2, 2,4,7,5 2,4 Totaal/ha 5,5,5,9 3,9 6,2 4,3 2,4 tabel 3.5 Overzicht van de visdichtheid en visbiomassa in stuwpand 7 (Genk-Kanne) van het Albertkanaal. De resultaten zijn verdeeld over gelijke trajecten met een lengte van 5 km. Vissoort Traject Aantal/ha (stuwpand 7) Gemidd/ ha Alver Baars Blankvoorn Brasem Pos Snoekbaars Vetje overig Totaal/ha Kg/ha (stuwpand 7) Alver,4,5,3,5,6,5 Baars,9,3,6,,5, Blankvoorn 3,3 4,7 2,4 4,2 5,6 4, Brasem,6 2,3,2 2, 2,8 2, Pos,6,9,5,8,,8 Snoekbaars,4,6,3,5,7,5 Vetje,4,6,3,5,7,5 overig,,5,8,3,8,3 Totaal/ha 8,6 2,4 6,3, 4,8,7 Er zijn een aantal argumenten aan te voeren voor de lage visbiomassa in het kanaal. De invloed van de scheepvaart van de intensieve scheepvaart is evident. Hierdoor is er weinig rust en schuilgelegenheid voor vissen. Tevens heeft de scheepvaart sterke eroderende werking op de bodem. De dichtheid aan macrofauna (visvoedsel) blijft zodoende laag en waterplanten krijgen geen kans zich te ontwikkelen. Het kanaal biedt geen gelegenheid voor vis om af te paaien. Een belangrijk aspect dat een rol speelt is de voedselrijkdom van het water. Op de eerste trede van het voedselweb staan algen en waterplanten die in de groei zijn gelimiteerd door voedingsstoffen die in de beperkte hoeveelheden aanwezig zijn. In de meeste gevallen zijn dit nitraten en fosfaten. In figuur 3.7 is het verloop van beide stoffen in de afgelopen jaar. Het fos- VisAdvies BV 23

28 Bespreking resultaten faatgehalte is redelijk laag en laat bovendien een neergaande trend zien. Op basis van het fosfaatgehalte is een hogere biomassa mogelijk dan die nu is bepaald (max. 25 kg/ha). Dit zal echter nooit worden bereikt gezien de overwegend harde bodem, de drukke scheepvaart, het ontbreken van vegetatie en paaigebied. Het nitraatgehalte vertoont wel enige schommeling, maar is vrijwel op een zelfde peil gebleven., Totaal Fosfaat,8 milligram P/liter,6,4,2, Jaartal 4, Nitraat milligram N/liter 3,5 3, 2,5 2, Jaartal figuur 3.7 Gemiddeld verloop van het totaal Fosfaat gehalte (mg P/l) en het Nitraatgehalte in het Albertkanaal in de periode De verticale lijnen geven het 95% betrouwbaarheidsinterval weer (zie voor de werkwijze 2..2). Voor de berekening is gebruik gemaakt van de verschillende meetpunten in het Albertkanaal en de meerdere metingen die per jaar zijn uitgevoerd. (bron gegevens: Vlaamse Milieumaatschappij) Het is goed mogelijk dat de lage biomassa wordt veroorzaakt door het wegtrekken van vis naar overwinteringgebieden, waardoor de biomassa in de zomer aanmerkelijk hoger zou kunnen zijn. Eén van deze gebieden is waargenomen bij een zijwater ter hoogte van Lanaken (figuur.). Dit gebied is onderzocht en meegenomen in de berekening van de visbiomassa in het desbetreffende stuwpand 7 (Genk-Kanne). Een potentieel overwinteringgebied is het zijkanaal ter hoogte van Kwaadmechelen. Een kanaal dat over een lengte van ca 4 km vrij optrekbaar is vanuit het Albertkanaal. Aan het VisAdvies BV 24

29 Bespreking resultaten eind hiervan ligt het Zilvermeer met een open verbinding naar het buitenwater. Het water staat bekend als visarm door de lage zuurgraad, maar volwassen brasem is hier tamelijk ongevoelig voor (Leuven en Oyen, 987) en zou hier in potentie een geschikt rustgebied kunnen vinden. Een voorbeeld waarbij de visbiomassa in het voorjaar dramatisch toe kan nemen in het voorjaar, wordt in 3..8 beschreven. Predatie door de aalscholver kan lokaal een rol spelen. Vooral in oostelijke richting is duidelijk dat bij blankvoorn de lengteklassen in de range van tot 3 ontbreken. Bij brasem is dit echter veel minder het geval. De lozing van pesticiden op de Maas in 27 (Chimac incident) heeft grote vissterfte tot gevolg gehad. De effecten waren tijdens de bemonstering van de vispassage Borgharen in de Maas, in de navolgende jaren nog goed merkbaar. De hoeveelheden vis die op deze locatie doortrokken was opvallend laag (Kemper, 28,29). Mogelijk is de invloed hiervan ook nog op het Albertkanaal merkbaar vermits dit gevoed wordt met Maaswater Visbiomassa in relatie tot vergelijkbare wateren. In tegenstelling tot stilstaande wateren, zijn er van kanalen en rivieren maar weinig goede biomassagegevens beschikbaar. Dit komt doordat conventionele schattingsmethoden slecht toepasbaar in deze wateren. Zo is de merk-terugvangst methode (Ricker, 975) alleen in relatief kleine en afgesloten wateren uit te voeren. Een alternatief is een schatting op basis van Catch per unit of effort waarbij de vangst van het beviste oppervlak wordt geëxtrapoleerd naar het standaard oppervlak van één hectare. Het nadeel van deze methode voor grote wateren als het Albertkanaal, is de grote onbetrouwbaarheid door het relatief beperkte oppervlak dat met deze methode kan worden bevist. tabel 3.6 Referentie materiaal met betrekking tot de visbiomassa (kg/ha) in een aantal Nederlandse wateren.. Kanaal/rivier Rapport Type (kg/ha) Visstand Twentekanaal Kemper (26) Kanaal 25 totaal Julianakanaal Kemper (999) Kanaal 25 totaal Amsterdam Rijnkanaal Vriese et al (993) Kanaal 5-65 totaal Haringvliet, Hollandsch Diep Klein Breteler (994) Rivier 2-3 totaal Noordzeekanaal De Leeuw en Kemper (22) Kanaal 5 snoekbaars Kanaal door Voorne Kemper (22) Kanaal - totaal Duidelijk is dat de meeste kanalen een hogere visbiomassa hebben dan het Albertkanaal maar niettemin laag. Dat de visbiomassa ook geen constante is werd overduidelijk bij het onderzoek in het kanaal door Voorne (zie ook 3..8). In dit kanaal nam in 22 de biomassa, tijdens de paai van brasem, toe van tot over de kg/ha. Zo kan ook niet worden uitgesloten dat de visbiomassa in de zomer een ander beeld zal geven dan de wat nu in de winter is waargenomen. Hoewel alle zijwateren zijn geïnspecteerd, is het mogelijk dat vissen zich voor de winter ver hebben teruggetrokken in enkele van de lange zijkanalen Bepotingsgegevens Sinds het jaar 2 wordt jaarlijks pootvis uitgezet in het Albertkanaal. Het betreft in hoofdzaak blankvoorn, winde en karper. Gemiddeld wordt 5 ton per jaar uitgezet wat VisAdvies BV 25

30 Bespreking resultaten 3..8 Sportvisserij. neerkomt op 2,8 kg blankvoorn,,5 kg karper en,7 kg winde/hectare. Alleen van blankvoorn zijn substantiële aantallen teruggevangen. Er kunnen vraagtekens gezet worden bij het nut van deze uitzettingen. In Nederland worden uitzettingen op deze schaal vrijwel alleen nog in kleine afgesloten wateren gedaan. Het probleem met het Albertkanaal is dat het kanaal vrijwel geen habitat biedt voor deze vissoorten. Snoekbaars, blankvoorn en brasem kunnen zich redelijk handhaven in het kanaal en van deze vissoorten zijn dan ook alle lengteklassen goed vertegenwoordigd. Extra uitzettingen lijken hier overbodig. De verwachting is dat snoekbaars het in de komende jaren slechter zal gaan doen met het verder terugdringen van de eutrofiëring waardoor het water helderder zal worden. Het advies is om in te zetten op het realiseren van geschikt habitat (b.v. natuurvriendelijke oevers) in plaats van het uitzetten van pootvis. Hengelvangstregistratie Onderdeel van het onderzoek was om na te gaan in hoeverre hengelvangstregistraties bij kunnen dragen aan de monitoring van de visstand. In principe is dit mogelijk mits aan een aantal belangrijke voorwaarde wordt voldaan. In de eerste plaats is een grote dataset nodig om de spreiding in de resultaten uit te middelen. De spreiding is groot door:. De visvangvaardigheid van de hengelaars. Bij de analyse van hengelvangstregistraties blijkt in de regel dat een klein deel van de vissers met merendeel van de vissen vangst. Dit wijst erop dat de vaardigheid tussen vissers groot is. De bijtbereidheid van de vis. Deze is afhankelijk van vele factoren zoals weersomstandigheden, waterkwaliteit, stroming etc. De bijtbereidheid kan hierdoor op korte termijn sterk veranderen. Maar ook de verdeling van de vis binnen het kanaal zal door de tijd heen wisselen. Met andere woorden: in perioden dat de vis zich buiten het bereik van de hengel ophoudt, zeggen de vangsten weinig over de totale visbiomassa in het kanaal. 5 2 kg/m.h.u Hengelvangst 998/999 Sonar onderzoek Biomassa (kg/ha) (sonar) jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec figuur 3.8 Verloop van de brasembiomassa in kg/ha, zoals deze met de sonar in 2 is vast gesteld (blauw Y2-as). De rode lijn heeft betrekking op het maand gemiddelde van de hengelvangsten in het kanaal door Voorne. VisAdvies BV 26

31 Bespreking resultaten In de tweede plaats is een strikte registratie nodig van o.a. de wijze waarop is gevist, de visduur, de gevangen vissoort de vislengte datum/tijd etc. Echter dan nog zal de hengelvangst niet volledig in overeenstemming zijn met de werkelijke visbiomassa. Een voorbeeld is het kanaal door Voorne (Nederland). Dit kanaal is erg gewild als wedstrijdwater. In dit kader worden resultaten goed gedocumenteerd. In figuur 3.8 zijn de gemiddelde hengelvangsten (kg/man/hengel/uur) uitgezet tegen de resultaten van de maandelijkse sonaropname in het kanaal. Hieruit blijkt dat in het voorjaar, ten opzichte van de werkelijke visdichtheid, minder wordt gevangen dan in het najaar. Een voor de hand liggende verklaring is dat de vangbaarheid in de verschillende perioden niet gelijk is. Hengelvangstregistratie zal daarom slechts indicatief kunnen zijn voor de omvang van de aanwezige visstand. Wedstrijdgegegevens In het stuwpand 7 (Genk-Kanne) is door de plaatselijke hengelsport een goede registratie bijgehouden van de wedstrijdvisserijen (figuur 3.9). Schatting gewichtspercentage voornachtigen, brasemachtigen en andere vissoorten (voornamelijk pos en baars) in de vangsten tijdens hengelwedstrijden op het Albertkanaal: sector Genk tot Kanne 2% % 8% 6% 4% Voornachtigen Brasemachtigen Andere 2% % Schatting gemiddeld aantal ondermaatse voorn en totaal aantal vissen per manhengeluuur (MHU) in de vangsten tijdens hengelwedstrijden op het Albertkanaal: sector Genk tot Kanne Aantal ondermaatse voorn/mhu Totaal aantal/mhu VisAdvies BV 27

32 Literatuur Reëel gemiddeld totaalgewicht (gram) per manhengeluuur (MHU) in de vangsten tijdens hengelwedstrijden op het Albertkanaal: sector Genk tot Kanne Totaalgewicht/MHU figuur 3.9 Analyse hengelvangsten Albertkanaal: sector Genk tot Kanne periode 2-29 (bron gegevens: Vlaamse Vereniging van Hengelsport Verbonden) De belangrijkste conclusies die kunnen worden getrokken zijn: 3..9 Vervolgonderzoek Sinds 25 is een duidelijke afname in vangsten van voorn en brasem waar te nemen. Zo is ook het gewicht per manhengeluur sterk afgenomen in de laatste twee jaar Sinds 25 hebben andere vissoorten, zoals pos en baars de plaats van blankvoorn en brasem ingenomen. De hengelvangsten zijn het best te vergelijken met de resultaten uit de kuilvisserij. Zo ontbreken bij beide methoden de grote exemplaren van blankvoorn en brasem. Daarnaast wordt met beide methoden (kuil en hengel) het relatief grote aandeel van kleine pos en baars aangetoond. De visbiomassa in het Albertkanaal wordt grotendeels bepaald door een klein aantal vissoorten. Met uitzondering van de snoekbaars is niet te verwachten dat de samenstelling op korte termijn veel zal veranderen. Om in de toekomst de visbiomassa te volgen zou daarom vooralsnog kunnen worden volstaan met een sonaropname. Niettemin wordt aangeraden om op langere termijn de kwalitatieve kuilvisserij te herhalen. Duidelijk is dat de reguliere fuikvisserij onvoldoende inzicht geeft in de pelagische visstand waarvan blankvoorn en brasem deel uit maakt. Een herhaling van de visserij op een termijn van 3 jaar wordt daarom als zinvol geacht. Er bestaat onzekerheid over de invloed van de overwinteringgebieden op de bepaling van de visbiomassa in de winter. Het is zinvol zijn om een sonar survey uit te voeren in de zomer. De zomer is overigens dé periode sonarbepalingen worden uitgevoerd, omdat in deze periode vis het meest homogeen is verdeeld over het proefgebied. 4 Literatuur ICES, 26. Report of the joint EIFAC/ICES Working Group Eel (WGEEL), January 26, Rome, Italy. ICES Document CM 26/ACFM: 6. Dekker, W., 23. Did lack of spawners cause the collapse of the European eel, Anguilla anguilla? Fisheries Management and Ecology : VisAdvies BV 28

33 Literatuur Dekker, W., 24. Monitoring van de intrek van glasaal in Nederland: evaluatie van de huidige en alternatieve methodieken. RIVO Rapport Nummer: C6/4. Nederlands Instituut voor Visserij Onderzoek (RIVO) BV Kemper Jan H. & A.J.P. Raat, 997. Hydroacoustic assessment of the fish stock in Theodorushaven, a small Dutch harbour. Fisheries Management & Ecology 997, 4, Kemper Jan H., 999. Sonaronderzoek naar de visdichtheid in het Julianakanaal, zomer 998. Nieuwegein, Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij. OVB- Onderzoeks-rapport Ond7. Kemper Jan H., 2. Sonaronderzoek naar de visdichtheid in het Kanaal door Voorne in het jaar 2. Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij, Nieuwegein. OVB Onderzoeksrapport OND97 22p. Kemper Jan H., 26. Onderzoek naar de visdichtheid in de Twentekanalen m.b.v. sonar. VisAdvies BV, Utrecht. Projectnummer VA26_34, 6 pag. Kemper Jan H., 28. Monitoring vismigratie vispassage Borgharen, voorjaar 28. VisAdvies BV, Utrecht. Projectnummer VA28_2, 24 pag. Kemper Jan H., 29. Monitoring vismigratie vispassage Borgharen, voorjaar 29. VisAdvies BV, Utrecht. Projectnummer VA29_5, 2 pag. Kemper Jan H., 2. Onderzoek naar het visbestand in het Netekanaal in het Vlaamse Gewest.. VisAdvies BV & Visserijservice Nederland, Nieuwegein. Projectnummer VA29_48. Klein Breteler J.G.P., 997. Vissen. In: Biologische monitoring zoete rijkswateren. Watersysteemrapportage, Haringvliet Hollandsch Diep, Biesbosch 994.RIZA Nota nr Klein Breteler, J.G.P., G.A.J. de Laak, 22. Lengte-gewicht relaties Nederlandse vissoorten. Deelrapport. Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij, Nieuwegein. OVB rapportnummer: OND74, 2 p. Leeuw, J.J. de; Kemper, J.H., 22. Visstandbemonstering in het Noordzeekanaal ten behoeve van de mogelijkheden tot economische benutting. RIVO rapport ; C5/2 - p. 6. Leuven R.S.E.W. en F.G.F. Oyen, 987. Impact of acidification and eutrophication on the distribution of fish species in shallow and lentic soft waters of The Netherlands: an historical perspective. J. Fish Biol. 3 p Ricker, W.E., 975. Computation and interpretation of biological statistics of fish populations. Bull. Fish. Res. Board Can., 9, 382 p. Stowa, 23. Handboek visstandbemonstering en -beoordeling. Betrouwbare en vergelijkbare visstandgegevens. Stowa, Utrecht. ISBN: Vriese, F.T., S. Semmekrot en J.H. Kemper, 993. De visstand in het Amsterdam- Rijnkanaal. OVB onderzoeksrapport VisAdvies BV 29

34 Bijlagen 5 Bijlagen 5. Bijlage, vissoortsamenstelling per stuwvak Aandeel in de totale visstand Aandeel in de totale visstand Alver 8 Alver 2 Baars Baars 4 Blankvoorn 49 Blankvoorn 48 Brasem 4 Brasem 2 Giebel Karper Pand 2, 29 (n= 5) Giebel Karper Pand 2, 28 (n= 9) Kolblei Kolblei Paling Paling 97 Pos Pos 2 Snoek Snoek Snoekbaars 8 Snoekbaars 2 Vetje Vetje 27 Winde Winde Zeelt Zeelt Zonnebaars Zonnebaars Aandeel in de totale visstand Aandeel in de totale visstand Alver 4 Alver Baars 4 Baars 9 Blankvoorn 26 Blankvoorn Brasem 34 Brasem Giebel Karper Pand 3, 29 (n= 7) Giebel Karper Pand 3, 28 (n= 5) Kolblei Kolblei Paling Paling 2 Pos Pos 2 Snoek Snoek Snoekbaars 4 Snoekbaars 3 Vetje Vetje Winde Winde Zeelt Zeelt Zonnebaars Zonnebaars Aandeel in de totale visstand Aandeel in de totale visstand Alver Alver 3 Baars Baars 95 Blankvoorn 44 Blankvoorn 2 Brasem 37 Brasem Giebel Karper Pand 4, 29 (n= 6) Giebel Karper Pand 4, 28 (n= ) Kolblei Kolblei 3 Paling Paling 25 Pos 4 Pos 4 Snoek Snoek Snoekbaars 3 Snoekbaars 3 Vetje Vetje Winde Winde Zeelt Zeelt Zonnebaars Zonnebaars 5 VisAdvies BV 3

35 Bijlagen Aandeel in de totale visstand Aandeel in de totale visstand figuur 5. Alver Alver 2 Baars 8 Baars 5 Blankvoorn 28 Blankvoorn 3 Brasem 9 Brasem Giebel Karper Kolblei Paling Pand 7, 29 (n= 6) Giebel Karper Kolblei Paling Pos 26 Pos 2 Snoek Snoek Snoekbaars Vetje 4 Snoekbaars Vetje 3 Winde Zeelt Winde Zeelt Zonnebaars Zonnebaars 3 Vissoortsamenstelling in aantal in de totale vangst per stuwpand. Pand 7, 28 (n= ) Bijlage 2, populatieopbouw per stuwvak. 4% 2% % Baars _ Pand 2, 28 (n= 4) 6% 4% 2% % Blankvoorn _ Pand 2, 28 (n= 48) % Paling _ Pand 2, 28 (n= 97) % VisAdvies BV 3

36 Bijlagen 4% 2% % Snoekbaars _ Pand 2, 28 (n= 2) % 8% 6% 4% 2% % Vetje _ Pand 2, 28 (n= 27) figuur 5.2 Stuwpand 2 (Wijnegem-Olen), 28 6% 4% 2% % Baars _ Pand 3, 28 (n= 9) figuur 5.3 Stuwpand 3 (Olen-Kwaadmechelen), 28 6% 4% 2% % Alver _ Pand 4, 28 (n= 3) 6% 4% 2% % Baars _ Pand 4, 28 (n= 95) 2% Paling _ Pand 4, 28 (n= 25) % figuur 5.4 Stuwpand 4 (Kwaadmechelen-Hasselt), 28 VisAdvies BV 32

37 Bijlagen 4% 2% % Pos _ Pand 7, 29 (n= 26) figuur 5.5 Stuwpand 7 (Genk-Kanne), 29 2% Paling _ Pand 7, 28 (n= 54) % % 4% 2% % Pos _ Pand 7, 28 (n= 2) 6% 4% 2% % Vetje _ Pand 7, 28 (n= 46) figuur 5.6 Stuwpand 7 (Genk-Kanne), 28 VisAdvies BV 33

38 Bijlagen 5.3 Bijlage 3, Totaaloverzicht kuilvangsten Albertkanaal Wijnegem - Olen Olen - Kwaadmechelen Kwaadmechelen - Hasselt Genk - Kanne figuur 5.7 Alver Baars Blankvoorn Brasem Snoekbaars Alver Baars Blankvoorn Brasem Paling Pos Snoekbaars Overzicht van alle kuilvangsten, verdeeld over vier stuwpanden in het Albertkanaal. De elektrovisserij heeft in het kanaal geen resultaten opgeleverd.. Alver Blankvoorn Brasem Paling Pos Snoekbaars Baars Blankvoorn Brasem Karper Pos Snoekbaars VisAdvies BV 34

39 Visserij Service Nederland Molenkade LB Groot-Ammers Twentehaven PT Nieuwegein t e. info@visadvies.nl K.V.K ; ABN-AMRO: Aansprakelijkheid: VisAdvies BV, noch haar aandeelhouders, vertegenwoordigers of werknemers, zijn aansprakelijk voor enige directe, indirecte, incidentele of gevolgschade dan wel boetes of andere vormen van schade en kosten die het gevolg zijn van of voortvloeien uit het gebruik van het advies van VisAdvies BV door opdrachtgever of voortvloeien uit toepassingen door opdrachtgever of derden van de resultaten van werkzaamheden of andere gegevens verkregen van VisAdvies BV. Opdrachtgever vrijwaart VisAdvies BV voor alle aanspraken van derden en de door VisAdvies BV daarmee te maken kosten (inclusief juridische bijstand) indien de aanspraken op enigerlei wijze verband houden met de voor de opdrachtgever door VisAdvies BV verrichtte werkzaamheden. Niettegenstaande het voorgaande is elke aansprakelijkheid van VisAdvies BV uit hoofde van de overeenkomst van opdracht tussen VisAdvies BV en opdrachtgever beperkt tot het bedrag dat in het betreffende geval onder de beroepsaansprakelijkheidsverzekering van VisAdvies BV wordt uitbetaald, vermeerderd met het bedrag van het eigen risico dat volgens de verzekering ten laste komt van VisAdvies BV. Indien geen uitkering mocht plaatsvinden krachtens genoemde verzekering, om welke reden ook, is de aansprakelijkheid van VisAdvies BV beperkt tot [twee keer] het bedrag dat door VisAdvies BV in verband met de betreffende opdracht in rekening is gebracht [en tijdig is voldaan in de twaalf maanden voorafgaande aan het moment waarop de gebeurtenis die tot de aansprakelijkheid aanleiding gaf plaatsvond,] met een maximumaansprakelijkheid van [ 5.] VisAdvies BV