CONCEPTRAPPORTAGE ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK EN VERKENNEND BOORONDERZOEK KOESTRAAT 3 TE KONINGSBOSCH GEMEENTE ECHT-SUSTEREN

Transcriptie

1 CONCEPTRAPPORTAGE ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK EN VERKENNEND BOORONDERZOEK KOESTRAAT 3 TE KONINGSBOSCH GEMEENTE ECHT-SUSTEREN

2 DIT RAPPORT BESTAAT UIT TWEE DELEN: ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK, UITGEVOERD DOOR ECONSULTANCY BV INVENTARISEREND VELDONDERZOEK IN DE VORM VAN EEN VERKENNEND BOORONDERZOEK, UITGEVOERD DOOR ARC BV

3 ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK KOESTRAAT 3 TE KONINGSBOSCH GEMEENTE ECHT-SUSTEREN Project: ECH.BER.ARC Rapportnummer: Status: conceptrapportage Datum: 11 november 2009 Opdrachtgever: Bergs Advies bv Dorpstraat AG Baexem Tel Fax Uitvoerder: Opsteller: Kwaliteitscontroleur: Econsultancy bv Rijksweg Noord KS Swalmen Tel Fax Mail Swalmen@Econsultancy.nl Drs. M. Stiekema Dr. J.J.A. Wijnen Dhr. E. Zwerver Contactpersoon: Dhr. P. van Lier

4 COLOFON archeologisch bureauonderzoek Koestraat 3 te Koningsbosch in de gemeente Echt-Susteren Auteurs: Drs. M. Stiekema, Dr. J.J.A. Wijnen In opdracht van: Bergs Advies bv Autorisatie: Drs. M. Stiekema Econsultancy bv, Swalmen, 11 november 2009 Foto s en tekeningen: Econsultancy bv, tenzij anders vermeld Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers. Econsultancy bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek. Administratieve gegevens onderzoeksgebied Projectcode en nummer ECH.BER.ARC Toponiem Koestraat 3 Opdrachtgever Bergs Advies bv Gemeente Echt-Susteren Plaats Koningsbosch Kadastrale gegevens Gemeente Echt, sectie U, nummer 269 Kaartblad 60B Coördinaten / / / / Bevoegde overheid Gemeente Echt-Susteren Deskundige namens de bevoegde overheid Drs. J.J.G. Geraeds (Grontmij) ARCHIS onderzoeksmeldingsnummer (CIS-code) Beheer en plaats documentatie Econsultancy, Swalmen Uitvoerders Econsultancy, Drs. M. Stiekema Datum 11 november ECH.BER.ARC

5 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING DOELSTELLING EN METHODIEK Onderzoeksvragen Methoden RESULTATEN Afbakening van het plangebied Beschrijving van het huidige gebruik Beschrijving van het historische gebruik Aardwetenschappelijke gegevens Archeologische waarden Gespecificeerde archeologische verwachting CONCLUSIES ADVIES... 8 LITERATUUR... 9 BIJLAGE 1: BIJLAGE 2: Archeologische en geologische perioden Archeologische monumenten LIJST VAN AFBEELDINGEN Afbeelding 1 - Locatie van het plangebied Afbeelding 2 - Uitbreiding van het bouwblok, huidige en nieuwe situatie Afbeelding 3 - Historische kaart ( ) Afbeelding 4 - Maasterrassen en breuken rondom Sittard Afbeelding 5 - Geomorfologische kaart van Nederland Afbeelding 6 - Bodemkaart van Nederland Afbeelding 7 - Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Afbeelding 8 - IKAW, monumenten en waarnemingen LIJST VAN TABELLEN Tabel I. Tabel II. Tabel III. Tabel IV. Tabel V. - Geraadpleegd historisch kaartmateriaal - Aardwetenschappelijke gegevens plangebied - Archeologische (indicatieve) waarden - Gespecificeerde archeologische verwachting - De terrassen van de Maas en hun hoogteligging ECH.BER.ARC

6 1. INLEIDING Econsultancy heeft in opdracht van Bergs Advies bv een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd voor het plangebied gelegen aan de Koestraat 3 te Koningsbosch in de gemeente Echt-Susteren. Het verkennend veldonderzoek heeft Econsultancy laten uitvoeren door ARC bv, waarvan de resultaten als een aparte rapportage zijn bijgevoegd. In het plangebied zal het bestaande agrarisch bouwblok worden uitgebreid. Het archeologisch onderzoek was noodzakelijk om te bepalen of bij de voorgenomen activiteiten de kans bestaat dat archeologische resten in de ondergrond worden aangetast. 2. DOELSTELLING EN METHODIEK 2.1 Onderzoeksvragen Het doel van het bureauonderzoek is om inzicht te verkrijgen in de specifieke archeologische waarden van het plangebied. Hierbij wordt de beschikbare informatie op het vlak van historische geografie, cultuurhistorie, geologie en archeologie bestudeerd. Op basis van deze informatie wordt een gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied opgesteld. Op basis van deze gespecificeerde verwachting wordt een advies gegeven welk is afgestemd op de verwachte bodemverstoring. Voor het bureauonderzoek zijn de volgende onderzoeksvragen opgesteld: Wat is er bekend over bodemverstorende ingrepen binnen het plangebied uit het verleden? Is er bijvoorbeeld informatie bekend over vroegere ontgrondingen, bodemsaneringen, egalisaties, diepploegen of landinrichting? Ligt het plangebied binnen een landschappelijke eenheid, welke vanuit archeologisch oogpunt een specifieke aandachtslocatie kan betreffen (zoals een relatief hoge dekzandkop of - rug, nabij een veengebied, een beekdal)? Wat is de gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied? Het bureauonderzoek is uitgevoerd op 11 november Meegewerkt hebben: drs. M. Stiekema (senior prospector) en dr. J.J.A. Wijnen (prospector) ECH.BER.ARC Pagina 1 van 1

7 2.2 Methoden Het archeologisch onderzoek is uitgevoerd conform de eisen en normen zoals aangegeven in de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, versie 3.1, augustus 2006), vastgesteld door het Centraal College van Deskundigen (CCvD) Archeologie, ondergebracht bij de SIKB te Gouda. Voor de uitvoering van het bureauonderzoek gelden de specificaties LS01, LS02, LS03, LS04 en LS05. De resultaten van dit onderzoek worden in dit rapport weergegeven conform specificatie LS06. 1 Binnen dit onderzoek zijn de volgende werkzaamheden verricht: afbakening plangebied en vaststellen van de consequenties van het mogelijk toekomstige gebruik (LS01); beschrijving van de huidige situatie (LS02); beschrijving van de historische situatie en mogelijke verstoringen (LS03); beschrijving van bekende archeologische waarden en aardwetenschappelijke gegevens (LS04); opstellen van een gespecificeerde verwachting (LS05). 3. RESULTATEN 3.1 Afbakening van het plangebied Het plangebied ligt aan de Koestraat 3, circa 0,8 km ten zuidwesten van de kern van Koningsbosch in de gemeente Echt-Susteren. Het wordt begrensd door de Koestraat in het oosten en weilanden in het noorden, westen en zuiden. In het plangebied is de uitbreiding van een agrarisch bouwblok aan zowel de noord- als zuidzijde met in totaal circa m² gepland. Hierbij zal een gebied met een oppervlakte van circa m 2 worden bebouwd. De zuidelijke uitbreiding van het agrarisch bouwblok betreft de aanleg van twee sleufsilo s waarvan de aanlegdiepte circa 0,5 m mv zal bedragen. De noordelijke uitbreiding betreft de bouw van een ligboxenstal en een mestsilo waarvan de aanlegdiepte circa 1,5 m mv zal bedragen. De consequentie van de voorgenomen ingreep is dat eventuele waardevolle archeologische resten in de ondergrond worden aangetast (zie afbeelding 1 & 2). Het onderzochte gebied bevindt zich binnen een straal van ca m rondom het plangebied. Binnen het plangebied zijn voor zover bekend geen milieuhygiënische onderzoeken uitgevoerd. Volgens de topografische kaart van Nederland, kaartblad 60B, 2004 (schaal 1:25.000), bevindt het maaiveld zich op een hoogte van circa 63 m +NAP. Volgens de isohypsenkaart van de Dienst Grondwaterverkenning van TNO, kaartblad 60 West, 1995 (schaal 1:50.000) bedraagt het freatisch grondwater ± 33 m +NAP, waardoor het grondwater zich naar verwachting bevindt op ± 30 m -mv. Vanwege deze diepe grondwaterstand is niet te verwachten dat de toekomstige bebouwing het grondwaterpeil zal beïnvloeden. 3.2 Beschrijving van het huidige gebruik Het plangebied is momenteel in gebruik als grasland. 1 Beschikbaar via ECH.BER.ARC Pagina 2 van 2

8 3.3 Beschrijving van het historische gebruik De historische situatie is op verschillende historische kaarten als volgt: Tabel I. Geraadpleegd historisch kaartmateriaal Bron Periode Omschrijving plangebied Tranchot und v. Müffling kaart akkerland ten zuidoosten van een uitgestrekt heidegebied, (onverharde) Koestraat reeds aanwezig Grote Historische Provincie Atlas, Limburg akkerland ten zuidoosten van een uitgestrekt bosgebied topografische kaart akkerland ten zuidoosten van een uitgestrekt bos- en heidegebied topografische kaart akkerland topografische kaart akkerland topografische kaart akkerland topografische kaart akkerland, Koestraat verhard topografische kaart grasland, huidige agrarisch bedrijf gerealiseerd Cultuurlandschap 10 - bouwland, veld De naam Koningsbosch dateert uit de 16 e eeuw, toen de Spaanse koning Karel V delen van het Echterbosch in eigendom kreeg. Mogelijk zijn deze bossen reeds sinds de Vroege Middeleeuwen een persoonlijk bezit van de landheer geweest. Delen van dit gebied zijn tot 1797 in Spaanse handen gebleven. Het dorp Koningsbosch wordt in het midden van de 18 e eeuw voor het eerst vermeld. 11 In 1720 werd 100 hectare van het Koningsbosch als akkerland uitgegeven aan enkele inwoners van het (nu Duitse) dorp Saeffelen. Het betrof een gebied langs de huidige Nederlands-Duitse grens dat in 1684 bij een grote bosbrand was afgebrand. Op de Tranchotkaart uit staat dit gebied aangegeven als de Grossen en Kleinen Brand. Het plangebied bevindt zich ook binnen dit oude akkergebied. De rest van de bossen van het Koningsbosch zijn in de loop van de 18 e eeuw ook ontgonnen en grotendeels in gebruik geraakt als heide (zie afbeelding 3). 12 In de 19 e eeuw is de meeste heide opnieuw bebost, de akkers langs de grens zijn echter in agrarisch gebruik gebleven. Het wegennet in de omgeving van het plangebied, waaronder de Koestraat, is bij de ontginningen in de 18 e eeuw aangelegd. Het plangebied is tot in de jaren 80 van de 20 e eeuw, toen het huidige agrarisch bedrijf werd gerealiseerd, in gebruik geweest als akkerland. Sindsdien is het plangebied (voornamelijk) in gebruik geweest als grasland. Volgens de cultuurlandschappenkaart van Renes ligt het plangebied op een Veld. Velden zijn (open) akkers die behoren bij een gehucht of dorp, in dit geval het (Duitse) dorp Saeffelen Landvermessungsamt Nordrhein-Westfalen 3 Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, Renes, Huisman, Renes, Renes, ECH.BER.ARC Pagina 3 van 3

9 In de Tweede Wereldoorlog hebben in het gebied gevechtshandelingen plaats gevonden in de slag om de Roerdriehoek, ook wel aangeduid als Operation Blackcock (januari 1945). Op 15 januari 1945 ging Operation Blackcock vanuit de frontlijn tussen Nieuwstad en Susteren (de Vloedgraaf) van start en eindigde op 27 januari met de bevrijding van St. Odilienberg. Als onderdeel van deze operatie heeft bij Echterbosch ter hoogte van de afslag Waldfeucht, op circa 4 kilometer ten noordoosten van het plangebied, een tankslag plaats gevonden tussen de Duitse en Engelse strijdkrachten. Het is niet bekend of er in het plangebied nog resten van Operation Blackcock zijn aan te treffen. 14 Vlak na de bevrijding op 17 januari 1945 is Susteren door Duitse beschietingen geheel verwoest. 15 Er is geen nadere historische informatie verkregen omdat er veel historisch materiaal uit het voormalig gemeentearchief in Susteren verloren is gegaan bij zowel bombardementen in de Tweede Wereldoorlog, als bij een overstroming in de jaren Aardwetenschappelijke gegevens De volgende aardwetenschappelijke gegevens zijn bekend van het plangebied: Tabel II. Aardwetenschappelijke gegevens plangebied Type gegevens Gegevensomschrijving Geologie 17 Geomorfologie 18 Bodemkunde 19 Formatie van Boxtel, Laagpakket van Schimmert, leem (löss) (Bx7) Plateauterras, bedekt met löss (6E6) Radebrikgrond, bestaande uit zandige leem (BLd5) Geologie en Geomorfologie Het terrassenlandschap langs de Maas is ontstaan gedurende de verschillende koude en warme perioden van het Kwartair. Tijdens koude perioden heeft de Maas een vlechtend karakter gehad met een brede riviervlakte en een opeenhoping van sedimenten. Gedurende de overgang van een koude naar een warme periode sneed de rivier zich in het rivierterras in, waarna de Maas begon te meanderen, waarbij de rivier zich concentreerde in één geul en er verschillende sedimenten in de bedding, op de oever en in de naastgelegen komgronden werden afgezet. De oudste terrassen liggen hoog, de jongere lager. Langs de grens met Duitsland bevinden zich nog enkele oude Rijnterrassen die later niet door de (jongere) Maasterrassen zijn opgeruimd. Het plangebied bevindt zich op zo n oud Rijnterras, het Rothem 2-terras, dat is afgezet gedurende het Cromerien of Elsterien, circa BP (zie afbeelding 4 en Tabel V). Het Maasterras is in het plangebied afgedekt met een pakket löss. De lössafzettingen aan het oppervlakte behoren geologisch tot de Formatie van Boxtel, Laagpakket van Schimmert. Deze afzettingen zijn gevormd door de wind gedurende de laatste twee ijstijden, het Saalien ( jaar geleden) en het Weichselien ( jaar geleden). In beide ijstijden bereikte het landijs Zuid-Limburg niet. Er heerste een zeer koud en continentaal klimaat. Het landschap bestond uit een poolwoestijn waarin amper vegetatie voorkwam. Hier had de wind vrij spel in het verplaatsen van zand en silt. 20,21,22,23,24 14 informatie gemeente Echt-Susteren mondelinge mededeling Gemeente Echt-Susteren, 9 oktober De Mulder et al Alterra Stichting voor Bodemkartering Berendsen, Van den Berg, Van de Broek en Maarleveld, De Mulder et al ECH.BER.ARC Pagina 4 van 4

10 Volgens de Geomorfologische kaart van Nederland (1:50.000) is het plangebied gekarteerd als een plateauterras, bedekt met löss (6E6) (zie afbeelding 5). 25 Bodemkunde Volgens de Bodemkaart van Nederland (1:50.000) ligt het plangebied binnen een gebied met radebrikgronden, bestaande uit zandige leem (BLd6). De aanwezigheid van in situ leemafzettingen wijst op het nauwelijk tot niet voorkomen van colluviumafzettingen. Dit is te verklaren door de ligging van het plangebied midden op een (hooggelegen) plateau (zie afbeelding 6). 26 Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Op het Actueel Hoogtebestand Nederland is zichtbaar dat de directe omgeving van het plangebied zich op een duidelijk hoger gelegen terras bevindt dan de Maasterrassen ten westen van het plangebied. Het hoogteverschil tussen het plangebied en het (Maas)terras op circa 3 km ten westen van het plangebied bedraagt ongeveer 30 meter (zie afbeelding 7) Archeologische waarden De volgende archeologische (indicatieve) waarden zijn bekend voor het plangebied en de directe omgeving: Tabel III. Archeologische (indicatieve) waarden Type gegevens Gegevensomschrijving Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) Cultuurhistorische Waardenkaart provincie Limburg Archeologische Monumenten Kaart (AMK) waarnemingen ARCHISII (Archeologisch Informatie Systeem) vondstmeldingen ARCHISII onderzoeksmeldingen middelhoge trefkans middelhoge trefkans geen AMK-terreinen in of binnen een straal van 150 meter van het plangebied geen waarnemingen in of binnen een straal van 200 meter van het plangebied geen vondstmeldingen in of binnen een straal van 250 meter van het plangebied geen onderzoeksmeldingen binnen een straal van 250 meter van het plangebied De ligging van de waarden is weergegeven in afbeelding 8, de monumenten zijn uitgebreid beschreven in bijlage 2. Indicatieve archeologische waarde Volgens zowel de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) van Nederland 28 als de Cultuurhistorische Waardenkaart van de provincie Limburg bevindt het plangebied zich in een gebied met een middelhoge verwachtingswaarde voor archeologische resten. Monumenten rondom het plangebied Op meter ten zuidoosten van het plangebied bevindt zich een AMK-terrein van hoge archeologische waarde dat samenhangt met de historische dorpskern van Spaanshuisken Houtgast et al Alterra, Stichting voor Bodemkartering Deeben, AMK-terrein ECH.BER.ARC Pagina 5 van 5

11 Waarnemingen en vondstmeldingen rondom het plangebied Op een akker direct ten zuidoosten van het plangebied zijn in 1970 en 1991 veldkarteringen uitgevoerd. In 1970 zijn hierbij enkele scherven aardewerk uit de Romeinse tijd aangetroffen. Diverse aangetroffen fragmenten dakpan die in eerste instantie als Romeins waren gedateerd bleken bij nadere inspectie van recente ouderdom te zijn. 30 Bij de veldkartering in 1991 is een fragment aardewerk uit de IJzertijd en een vuurstenen afslagkern uit het Neolithicum aangetroffen. 31 Bij een veldkartering die in december 2008 op een perceel op circa 500 meter ten zuidoosten van het plangebied is uitgevoerd zijn 28 fragmenten aardewerk uit de Late Bronstijd IJzertijd, 4 fragmenten aardwerk uit de Late Middeleeuwen en 3 vuursteenafslagen uit het Neolithicum aangetroffen. 32 Bij een veldkartering die in februari 2008 op een perceel op circa 700 meter ten noorden van het plangebied is uitgevoerd zijn 112 fragmenten aardewerk uit de IJzertijd, een vuurstenen kling uit het Neolithicum en 7 vuursteenafslagen uit het Neolithicum aangetroffen. 33 Op 750 meter ten noordoosten van het plangebied is in 2007 een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd, waarbij in totaal 16 proefsleuven zijn aangelegd. 34 Er zijn hierbij in drie sleuven grondsporen uit de Vroege tot Midden IJzertijd aangetroffen, waaronder een paalkuil en diverse afvalkuilen. Huisplattegronden zijn er niet aangetroffen, maar omdat de meeste aangetroffen grondsporen zich langs de zuidelijke rand van het onderzochte gebied bevonden, bevindt de kern van de nederzetting zich vermoedelijk ten zuiden van het destijds onderzochte gebied. Bij het proefsleuvenonderzoek zijn er verder 468 fragmenten aardewerk uit de Vroege tot Midden IJzertijd aangetroffen. Er zijn verder indirecte aanwijzingen gevonden dat binnen deze nederzetting mogelijk metaal- en aardewerkproductie heeft plaatsgevonden. 35 Bij een veldkartering die in december 2008 op een perceel op circa 850 meter ten oosten van het plangebied is uitgevoerd zijn een fragment aardewerk uit de IJzertijd, een fragment aardewerk uit de Romeinse tijd, 5 fragmenten aardwerk uit de Late Middeleeuwen en 6 vuursteenafslagen uit het Neolithicum aangetroffen. 36 Bij een veldkartering die in 1991 op een perceel op circa 900 meter ten zuidwesten van het plangebied is uitgevoerd zijn 2 fragmenten aardewerk uit de IJzertijd, een fragment Terra Sigillata-aardewerk en een fragment van een Dolium (voorraadvat) uit de Romeinse tijd en 2 vuursteenafslagen uit het Neolithicum aangetroffen. 37 Op meter ten zuidoosten van het plangebied zijn diverse waarnemingen waarvan de vondstlocatie onbekend is om administratieve redenen geplaatst. Het betreft een vuurstenen beitel uit het Neolithicum 38 en een bijl van nefriet of jadeiet uit het Neolithicum. 39 Op meter ten oosten van het plangebied is in 1996 een vuurstenen bijl (Flint-Ovalbeil) uit het Neolithicum aangetroffen. 40 Op ongeveer meter ten noorden van het plangebied zijn bij een archeologische begeleiding van de wegvernieuwing van de Koestraat en de Molenweg in Koningsbosch 41 in maart 2009 oudere voor- 30 Archis-waarneming Archis-vondstmelding Archis-vondstmelding en Archis-vondstmelding Onderzoeksmelding Archis-vondstmelding Archis-vondstmelding Archis-vondstmelding Archis-waarneming Archis-waarneming Archis-vondstmelding ECH.BER.ARC Pagina 6 van 6

12 gangers van de wegen onder het huidige straatniveau aangetroffen. Verder zijn er in het wegcunet scherven aardewerk uit de Prehistorie Nieuwe tijd aangetroffen. 42 Op meter ten westen van het plangebied bevindt zich een waarneming van een bronzen Randbijl uit de Midden Bronstijd en een vuurstenen spits en een stenen bijl uit het Neolithicum Bronstijd. Deze waarnemingen zijn echter in 1912 op een onbekende locatie in de omgeving van Echt gedaan. Om administratieve redenen zijn ze op deze coördinaten geplaatst. 43 Op meter ten noorden van het plangebied zijn bij een veldkartering in 2004 een vuurstenen kling en een vuurstenen afslag uit het Neolithicum aangetroffen. 44 In een zone op ongeveer meter ten noordoosten van het plangebied zijn bij veldkarteringen tussen 1996 en 2007 diverse vuurstenen bijlen, klingen en schrapers uit het Neolithicum, en (een (fragment van) een glazen La Tene armband uit de Late IJzertijd aangetroffen Gespecificeerde archeologische verwachting Op grond van de verzamelde archeologische en aardwetenschappelijke informatie is de volgende gespecificeerde verwachting opgesteld: Uit de landschappelijke ligging op een relatief hooggelegen terras, afgedekt met een lösspakket, blijkt dat het plangebied vanaf het Laat Paleolithicum gunstig is geweest voor jagers-verzamelaars en vanaf het Neolithicum voor landbouwers. In de omgeving van het plangebied zijn in het verleden veel veldkarteringen uitgevoerd, waarbij voornamelijk veel vuurstenen artefacten uit het Neolithicum en fragmenten aardewerk uit de IJzertijd zijn aangetroffen. Omdat er in de omgeving van het plangebied weinig gravende archeologische onderzoeken zijn uitgevoerd is er weinig bekend over de aanwezigheid van mogelijke nederzettingsterreinen. Een proefsleuvenonderzoek dat in 2007 op 750 meter ten noordoosten van het plangebied is uitgevoerd leverde echter diverse grondsporen uit de IJzertijd op. De kern van een nederzetting wordt door de uitvoerders van dat onderzoek in het gebied tussen de destijds onderzochte locatie en het huidige plangebied verwacht. Vanwege de grote hoeveelheid vondsten in de omgeving van het plangebied uit het Neolithicum en de IJzertijd wordt er voor het plangebied een hoge gespecificeerde verwachting voor deze twee perioden afgegeven (zie tabel IV). Omdat de omgeving van het plangebied van de Vroege Middeleeuwen tot begin 18 e eeuw onderdeel was van een uitgestrekt bosgebied (het Koningsbosch), heeft het plangebied een lage gespecificeerde verwachting voor archeologische resten uit de Middeleeuwen. De verwachting voor archeologische resten uit de overige archeologische periodes vanaf het Laat-Paleolithicum is middelhoog. Archeologische resten worden, landschappelijk gezien, verwacht in de eerste 30 cm beneden de bouwvoor. Archeologische sporen (uitgezonderd diepe paalsporen en waterputten) worden binnen 50 cm beneden de (oorspronkelijke) bouwvoor verwacht. 46 De archeologische resten bestaan hoofdzakelijk uit aardewerk- of vuursteenstrooiïngen. Organische resten en bot zullen door de relatief droge bodemomstandigheden slecht zijn geconserveerd Onderzoeksmelding Archis-vondstmelding Archis-waarneming Archis-vondstmelding o.a. Archis-vondstmelding , , en en Archis-waarneming 9.373, , en Zie bijvoorbeeld Groenewoudt Kars & Smit ECH.BER.ARC Pagina 7 van 7

13 Tabel IV. Gespecificeerde archeologische verwachting Archeologische periode Gespecificeerde verwachting Relatieve diepte t.o.v. het maaiveld (Laat) Paleolithicum middelhoog direct onder de bouwvoor Mesolithicum middelhoog direct onder de bouwvoor Neolithicum hoog direct onder de bouwvoor Bronstijd middelhoog direct onder de bouwvoor IJzertijd hoog direct onder de bouwvoor Romeinse tijd middelhoog direct onder de bouwvoor Middeleeuwen laag direct onder de bouwvoor Nieuwe tijd middelhoog direct onder de bouwvoor 4. CONCLUSIES Voor het bureauonderzoek zijn de volgende onderzoeksvragen opgesteld: Wat is er bekend over bodemverstorende ingrepen binnen het plangebied uit het verleden? Is er bijvoorbeeld informatie bekend over vroegere ontgrondingen, bodemsaneringen, egalisaties, diepploegen of landinrichting? Het plangebied is sinds de 18 e eeuw in agrarisch gebruik geweest. Voor zover bekend is het plangebied sindsdien onbebouwd. Buiten de met het agrarisch gebruik samenhangende ploegwerkzaamheden zijn er geen andere bodemverstorende ingrepen bekend voor het plangebied. Ligt het plangebied binnen een landschappelijke eenheid, welke vanuit archeologisch oogpunt een specifieke aandachtslocatie kan betreffen (zoals een relatief hoge dekzandkop of rug, nabij een veengebied, een beekdal)? Uit de landschappelijke ligging op een relatief hooggelegen terras, afgedekt met een lösspakket, blijkt dat het plangebied vanaf het Laat Paleolithicum gunstig is geweest voor jagersverzamelaars en vanaf het Neolithicum voor landbouwers. Wat is de gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied? De gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied is hoog voor archeologische resten uit het Neolithicum en de IJzertijd, laag voor archeologische resten uit de Middeleeuwen en middelhoog voor archeologische resten uit de overige perioden vanaf het Laat Paleolithicum. 5. ADVIES Econsultancy adviseert om een inventariserend veldonderzoek uit te voeren door middel van een verkennend booronderzoek, teneinde de op basis van het bureauonderzoek opgestelde gespecificeerde verwachting aan te vullen en te toetsen. Tevens dient het verkennend booronderzoek om een betrouwbaar beeld te krijgen van de gaafheid van de bodem. Econsultancy Swalmen, 11 november ECH.BER.ARC Pagina 8 van 8

14 LITERATUUR Alterra, 2003: Digitale Geomorfologische kaart van Nederland, schaal 1: Berendsen, H.J.A. 2005: Fysische Geografie van Nederland, deel 4: Landschappelijk Nederland. De fysisch-geografische regio's. Van Gorcum, Assen. Berg, M.W. van den 1996: Fluvial sequences of the Maas; a 10 Ma record of neotectonics and climate change at various time-scales. Thesis, Landbouw Universiteit Wageningen. Berkel, G. van & Samplonius, K., 2006: Nederlandse plaatsnamen, herkomst en historie. Hoofddorp Broek, J.M.M. van den, & G.C. Maarleveld, 1963: The Late-Pleistocene terrace deposits of the Meuse, Mededelingen van de Geologische Stichting 16, Deeben, J.H.C. (red.) 2008: De Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden, derde generatie, Rapportage Archeologische Monumentenzorg 155, Amersfoort. Groenewoudt, B.J. 1994: Prospectie, waardering en selectie van archeologische vindplaatsen: een beleidsgerichte verkenning van middelen en mogelijkheden. Amersfoort (Nederlandse Archeologische Rapporten, 17) p & p Houtgast, R.F., R. T. Van Balen, L. M. Bouwer, G. B. M. Brand & J. M. Brijker, 2002: Late Quaternary activity of the Feldbiss Fault Zone, Roer Valley Rift System, the Netherlands, based on displaced fluvial terrace fragments. Tectonophysics, Volume 352, Issues 3-4, pp Huisman, E., 1978: De parochie Koningsbosch, haar geboorte en groei, Sittard Kars, H. & Smit, A. (red.) 2003: Handleiding Fysiek Behoud Archeologisch Erfgoed. Degradatiemechanismen in sporen en materialen. Monitoring van de conditie van het bodemarchief. Amsterdam (Geoarchaeological and Bioarchaeological Studies, 1). Landvermessungsamt Nordrhein-Westfalen, Tranchot und v. Müffling, Publikationen der Gesellschaft für Rheinische Geschichtskunde Mulder, E.F.J. de, Geluk, M.C., Ritsema, I.L., Westerhoff, W.E., Wong, T.E. 2004: De ondergrond van Nederland. Wolters-Noordhoff, Groningen. Renes, J. 1999: Landschappen van Maas en Peel. Een toegepast historisch-geografisch onderzoek in het streekplangebied Noord- en Midden-Limburg. Eisma, Leeuwarden. Stichting voor Bodemkartering, 1970: Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000, blad 60 Oost Sittard. Wageningen Stichting voor Bodemkartering, 1993: Toelichting bij de herziene kaartbladen 59 Peer en 60 West en Oost Sittard. Wageningen Wolters-Noordhoff Atlasprodukties 1992: Grote Historische Provincie Atlas 1: , Limburg Groningen ECH.BER.ARC Pagina 9 van 9

15 Afbeelding 1 OHE EN LAAK SINT JOOST ECHT ROOSTEREN SUSTEREN HOLTUM BUCHTEN ORN NIEUWSTADT GUTTECOVEN N EINIGHAUSEN SITTARD MARIA HOOP KONINGSBOSCH m JABEEK MUNSTERGELEEN GELEEN Koningsbosch - Koestraat 3 Locatie van het plangebied bron: Geodan ECH.BER.ARC Pagina 10 van 10

16 Afbeelding ECH.BER.ARC Pagina 11 van 11

17 Afbeelding 3 Koningsbosch - Koestraat 3 Historische kaart ( ) Legenda ligging van het plangebied ECH.BER.ARC Pagina 12 van 12

18 Afbeelding ECH.BER.ARC Pagina 13 van 13

19 Tabel V. Laag terras Midden terras Hoog terras Maas terrassen (Felder et al., 1989) Oost Maarland 3 Oost Maarland 2 Oost Maarland 1 Maas terrassen (Van den Berg, 1989) Hoogteligging (m. +NAP) (Van den Berg, 1996) Ouderdom vorming (Ka BP) (Van den Berg, 1996) Begin Einde Periode (Van den Berg, 1996) Periode (Felder et al., 1989) Formatie (Felder et al., 1989) Holocene vlakte Holoceen Holoceen Betuwe Geistingen - 11* 8 * Mechelen aan de Maas Gronsveld Eisden-Lanklaar Caberg Laat Glaciaal Laat Glaciaal Weichsel Weichsel Caberg Saale Caberg Elster Caberg Rothem 2 Rothem Rothem Rothem s Gravenvoeren s Gravenvoeren St. Pietersberg 2 St. Pietersberg 1 St. Geertruid 2 Menapien St. Geertruid 1 St. Pietersberg St. Pieters berg 2 Zone van Weert (Rijn) St. Pietersberg St. Geertruid St. Geertruid Cromer Bavel Saale/ Eem Saale Elster/ Holstein Cromer Bavel St. Geertruid Waaliën Menapiën Kreftenheye Veghel Sterksel ECH.BER.ARC Pagina 14 van 14

20 Afbeelding ECH.BER.ARC Pagina 15 van 15

21 Afbeelding ECH.BER.ARC Pagina 16 van 16

22 Afbeelding 7 Koningsbosch - Koestraat 3 Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Legenda laaggelegen ligging van het plangebied hooggelegen bron: ECH.BER.ARC Pagina 17 van 17

23 Afbeelding ECH.BER.ARC Pagina 18 van 18

24 Bijlage 1 Archeologische en geologische perioden ECH.BER.ARC Pagina 19 van 19

25 Bijlage 2 Archeologische monumenten ECH.BER.ARC Pagina 20 van 20

26 Uitgebreide Rapportage Monumenten Monumentnr: CMA-nr: Status: Toponiem: Plaats: Gemeente: Provincie: Coördinaten: Terreinbeheerder: E Terrein van hoge archeologische waarde Spaanshuisken Onbekend Echt-Susteren Limburg / Diverse eigenaren Oppervlakte: m2 Complexen Complextype Begindatering Einddatering Nederzetting, onbepaald Middeleeuwen laat Nieuwe tijd Beschrijving Cluster oude bebouwing Spaanshuisken Op de AMK zijn historische dorpskernen en clusters oude bebouwing als gebieden van hoge archeologische waarde aangegeven. Dit is op grond van het belang van deze locaties, waar de wortels van de huidige dorpen of steden kunnen liggen. De begrenzing van deze kernen is gebaseerd op 19e-eeuwse en vroeg 20e-eeuwse kaarten. Binnen deze contouren kunnen in de bodem resten van vroegmoderne en waarschijnlijk ook van laatmiddeleeuwse (vanaf circa 1300 AD) bewoning aangetroffen worden. Ook sporen van oudere bewoning kunnen aanwezig zijn. Bedacht dient echter te worden dat de bewoning in de vroege en volle middeleeuwen (tot circa 1300 AD) een meer dynamisch karakter gehad kan hebben en dat de plaats en grens ervan niet perse hoeft samen te vallen met die van de latere bewoning. Literatuur Wolters-Noordhoff Atlasproducties 1992, in: Grote Historische Provincie Atlas Limburg 1 van 1

27 Een archeologisch inventariserend veldonderzoek door middel van boringen aan de koestraat te Koningsbosch, gemeente Echt-Susteren (L) -Rapporten A.J. Wullink & M. Stiekema ARC-Rapporten Geldermalsen 2009 ISSN

28

29 Colofon Een archeologisch inventariserend veldonderzoek door middel van boringen aan de koestraat te Koningsbosch, gemeente Echt-Susteren (L) ARC-Rapporten ARC-Projectcode 2009/727 Tekst A.J. Wullink & M. Stiekema Afbeeldingen A.J. Wullink & M. Stiekema Redactie A.J. Wullink Versie 1.1, 4 december 2009 Autorisatie A. Ufkes Uitgegeven door ARC bv Postbus CA Groningen ISSN Geldermalsen, 2009 Een recente lijst van de ARC-Rapporten is te vinden op

30 Rapport ARC bv Projectgegevens Projectnaam Koningsbosch, Koestraat 3 Projectcode 2009/727 CIS-code Projectleider Contact Opdrachtgever Contact drs. A.J. Wullink , a.j.wullink@arcbv.nl Econsultancy Swalmen, drs. M. Stiekema , stiekema@econsultancy.nl Bevoegd gezag Gemeente Echt Susteren Contact Toetsing Contact Grontmij, drs. J.J.G. Geraeds jack.geraeds@grontmij.nl Locatiegegevens Toponiem Koestraat 3 Plaats Koningsbosch Gemeente Echt Susteren Provincie Limburg Kaartblad 68 E RD-coördinaten N: / O: / Z: / W: / Oppervlakte Ca. 0,75 ha Beschrijving onderzoekslocatie Geologie Geomorfologie Bodem Historische situatie Archeologische verwachting Formatie van Boxtel, Laagpakket van Schimmert, leem (loess) (Bx7) Plateauterras, bedekt met loess (6E6) Radebrikgrond, bestaande uit zandige leem (BLd5) Het Echterbosch is reeds sinds de Vroege Middeleeuwen in persoonlijk bezit geweest. Het dorp Koningsbosch wordt in het in de 18e eeuw voor het eerst vermeld. In 1720 werd 100 hectare van het Koningsbosch als akkerland uitgegeven aan het dorp Saeffelen, nadat dit in 1684 door een grote bosbrand werd getroffen. Het plangebied bevindt zich binnen dit oude akkergebied en is tot de jaren 80 van de 20e eeuw in gebruik geweest als akkerland. Sindsdien is het plangebied voornamelijk gebruikt als grasland. In het hele plangebied kunnen archeologische resten voorkomen uit alle archeologische perioden. De kans op het voorkomen van de resten is landschappelijk gezien middelhoog tot hoog. 1

31 Legenda Koningsbosch Onderzoekslocatie Afbeelding 1 Topografische kaart van de onderzoekslocatie en omgeving, voorzien van RD-coo rdinaten. Bron: Topografische Dienst Nederland.

32 Rapport ARC bv 1 Inleiding 1.1 Aanleiding tot het onderzoek In opdracht van Econsultancy uit Boxmeer heeft Archaeological Research & Consultancy (ARC bv) een verkennend archeologisch inventariserend veldonderzoek (IVO) door middel van boringen uitgevoerd aan de Koestraat 3 te Koningsbosch in de gemeente Echt-Susteren (afb. 1). Aanleiding tot dit onderzoek vormt de uitbreiding van het bestaande agrarische bouwblok met in totaal circa m 2. Hierbij zal een gebied met een oppervlakte van circa 3300 m 2 worden bebouwd. De zuidelijke uitbreiding van het agrarisch bouwblok betreft de aanleg van twee sleufsilo s waarvan de aanlegdiepte circa 0,5 m mv zal bedragen. De noordelijke uitbreiding betreft de bouw van een ligboxenstal en een mestsilo waarvan de aanlegdiepte circa 1,5 m mv zal bedragen (zie afb. 2). Hiervoor dient een bestemmingsplanwijziging plaats te hebben. Conform de Wet op de archeologische monumentenzorg dient het plangebied eerst te worden onderzocht op de aanwezigheid van archeologische waarden. 1 Het veldwerk is uitgevoerd op 20 november 2009 door drs. M. Stiekema, onder leiding van drs. A.J. Wullink van ARC bv. Het archeologisch onderzoek is uitgevoerd conform de eisen die gesteld worden in de Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA versie 3.1) Onderzoeksgeschiedenis In november 2009 is een bureau-onderzoek verricht door Econsultancy. 3 Volgens het bureau-onderzoek ligt de onderzoekslocatie op een relatief hoog gelegen Rijn-terras, het Rothem 2-terras, uit het Elsterien/Holsteinien. Op dit rivierterras is tijdens de laatste twee glacialen, het Saalien en Weichselien een pakket loess afgezet (Formatie van Boxtel, Laagpakket van Schimmert). In het Holoceen is in de loess een radebrikgrond tot ontwikkeling gekomen. In de nabije omgeving van de onderzoekslocatie, op het terras zijn diverse vondsten uit het Neolithicum en de IJzertijd gedaan. Ook is op 750 m ten noordoosten van de locatie een proefsleuvenonderzoek verricht waarbij nederzettingssporen uit de IJzertijd zijn aangetroffen. Verder zijn in de omgeving enkele aardewerkfragmenten uit de Romeinse Tijd aangetroffen. Op basis van de vondsten uit de omgeving wordt gesteld dat de trefkans voor resten uit het Neolithicum en de IJzertijd hoog is en voor de overige periodes middelhoog. Archeologische resten worden direct onder de bouwvoor verwacht. In de Middeleeuwen maakte de onderzoekslocatie deel uit van het Echterbosch. Na een bosbrand in de 17e eeuw werd rond 1720 een deel van het bos, waarbinnen de onderzoekslocatie is gelegen, ontgonnen en in gebruik genomen als akkerland. In de jaren 1980 werd het huidige agrarische bedrijf gerealiseerd. Het onbebouwde deel is sindsdien in gebruik als grasland. 1 In werking getreden op 1 september De inhoud van de KNA kan worden geraadpleegd op 3 Stiekema, M. 2009: Archeologisch bureauonderzoek Koestraat 3 te Koningsbosch in de gemeente Echt-Susteren, Econsultancy Rapport (conceptversie). 3

33 Rapport ARC bv 1.3 Doel van het inventariserend veldonderzoek Het inventariserend veldonderzoek (IVO) dient ertoe het in het bureau-onderzoek voorgestelde verwachtingsmodel te verifiëren en met veldwaarnemingen te completeren. Het IVO bestaat uit drie stappen: verkennend, karterend en waarderend. Het verkennend onderzoek richt zich op de bodemopbouw en mogelijke bodemverstoringen die de archeologische trefkans kunnen beïnvloeden. Het karterend onderzoek stelt vast of er al dan niet archeologische waarden aanwezig zijn. Het waarderend onderzoek bepaalt de waarde van de archeologische resten. 1.4 Werkwijze Het IVO is uitgevoerd als een verkennend booronderzoek. Hiertoe zijn met behulp van een edelmanboor met een diameter van 7 cm op het onderzoeksterrein zes boringen geplaatst tot maximaal 120 cm mv. De boringen zijn, rekening houdend met de aanwezige bebouwing en de toekomstige nieuwbouw, verspreid over het terrein gezet om een juiste, algehele indruk van de bodemopbouw te kunnen krijgen. De boorkernen zijn zorgvuldig uitgelegd, waarbij de opeenvolgende bodemlagen precies konden worden beschreven en opgemeten. Het opgeboorde materiaal is doorzocht op de aanwezigheid van archeologische resten. Vervolgens is de bodemopbouw per boring beschreven en is er gelet op de aanwezigheid van archeologische indicatoren zoals aardewerkfragmenten, houtskool, fosfaatvlekken, vuursteen, natuursteen, verbrand leem en bot. De boringen zijn beschreven volgens de Archeologische Standaardbeschrijvingsmethode (ASB). 2 Resultaten inventariserend veldonderzoek De locatie van de boringen is weergegeven in afbeelding 3. De resultaten van het verkennend booronderzoek zijn opgenomen in bijlage 1. In alle boringen werd onder een 30 cm dikke bouwvoor een sterk zandig leempakket (loess) aangetroffen. In boring is dit loesspakket direct onder de bouwvoor enigszins vergraven. In het loesspakket waren duidelijk klei-inspoelings- of brikvlekken zichtbaar. Bij boring 3 was de inspoeling zelfs dermate sterk dat zich aan de basis van het pakket een beigegele briklaag van 15 cm dik heeft gevormd; de loess was hier ook minder zandig (of eigenlijk kleiiger). In boringen 2 5 werd vanaf 85 à 110 cm mv een pakket slecht gesorteerde, matig grove, sterk siltige zanden. Dit zand was roodbruin van kleur en bevatte ook grind. In boring 1 werd dit grove zand niet binnen 120 cm mv aangetroffen. Het matig grove zand dat in de ondergrond werd aangetroffen, rivierafzettingen van het Rothem 2 (Rijn)terras uit het Elsterien/Holsteinien). De zandige leem hier boven is loess van de Formatie van Boxtel, Laagpakket van Schimmert, uit het Saalien/Weichselien. In dit loesspakket is sprake van klei-inspoeling; de bodem kan worden geclassificeerd als een radebrikgrond. Afgezien van de lichte verstoring in boring 1, direct onder de bouwvoor, is het bodemprofiel niet verstoord. In de boringen zijngeen archeologische indicatoren aangetroffen. 4

34 Rapport ARC bv 3 Samenvatting en conclusie Volgens het bureau-onderzoek van Econsultancy ligt de onderzoekslocatie op een relatief hoog gelegen Rijn-terras, dat wordt afgedekt door een loesspakket, waarin zich een radebrikgrond heeft ontwikkeld. In de nabije omgeving zijn veel vondsten uit het Neolithicum en de IJzertijd gedaan. Hierdoor is de archeologische verwachting voor beide periodes hoog te noemen. De verwachting voor de overige periodes is middelhoog. Het verkennend inventariserend booronderzoek heeft aangetoond dat de locatie inderdaad op een Rijn-terras ligt, dat wordt afgedekt door een loesspakket, waarin een radebrikgrond tot ontwikkeling is gekomen. De bodem binnen het plangebied is grotendeels onverstoord. Tijdens het veldonderzoek zijn geen archeologische indicatoren waargenomen. Geconcludeerd kan worden dat op basis van de bodemopbouw de middelhoge tot hoge archeologische trefkans voor de onderzoekslocatie blijft bestaan. Eventuele resten worden direct onder de bouwvoor verwacht, waardoor de voorgenomen bouwplannen, waarbij graafwerkzaamheden tot 150 cm mv zullen plaatsvinden, een bedreiging vormen voor het archeologisch erfgoed. 4 Aanbeveling Doordat de voorgenomen bouwerkzaamheden een bedreiging vormen voor mogelijk aanwezige archeologische resten, adviseert ARC bv om een karterend inventariserend veldonderzoek uit te voeren om vast te stellen of er sprake is van een archeologische vindplaats. Na overleg met de heer J.J.G. Geraeds van Grontmij, die de gemeente Echt-Susteren adviseert in zake het archeologiebeleid, wordt de aanbeveling gedaan dit onderzoek uit tevoeren door middel van een oppervlaktekartering. Hiervoor zal het plangebied eerst geploegd en geëgd moeten worden tot een maximale diepte van 30 cm mv. Vervolgens dient de bodem in het plangebied zodanig te zijn uitgeregend dat de vondstzichtbaarheid in het plangebied goed is. Voor de oppervlaktekartering dient de akker in raaien met een maximale tussenafstand van 4 meter te worden belopen, waarbij eventuele vondsten worden ingemeten. Indien een oppervlaktekartering logistiek niet mogelijk blijkt te zijn, wordt de aanbeveling gedaan om een karterend inventariserend veldonderzoek uit te voeren door middel van proefsleuven (IVO-P). De exacte invulling van de werkzaamheden bij een proefsleuvenonderzoek dient te worden vastgelegd in een door de bevoegde overheid, de gemeente Echt-Susteren, goed te keuren Programma van Eisen (PvE). Het bevoegd gezag beslist of het door ARC bv geadviseerde vervolgonderzoek wordt overgenomen in het selectiebesluit. 5

35 Rapport ARC bv Literatuur Berendsen, H.J.A., De vorming van het land. Assen (Fysische geografie van Nederland). Vierde, geheel herziene druk. Brandt, R.W. et al. (red.), ARCHIS. Archeologisch Basis Register, versie 1.0. Amersfoort. Mulder, E.F.J. de et al., De ondergrond van Nederland. Groningen/Houten. 6

36 Afbeelding 2 Huidige en toekomste situatie. Bron: opdrachtgever.

37 N m Koningsbosch - Koestraat 3 Boorpuntenkaart Legenda huidige bebouwing boorpunt plangebied Afbeelding 3 Boorpuntenkaart. Door: M. Stiekema.

38 Bijlage 1 Boorprofielen Boring: 1 X: Y: Boring: 2 X: Y: m +NAP 0 30 weiland Leem, sterk zandig, licht bruingrijs, Ap-horizont 0 63 m +NAP 0 30 weiland Leem, sterk zandig, licht bruingrijs, Ap-horizont Leem, sterk zandig, bruingeel, gevlekt; verstoord 50 Leem, sterk zandig, licht bruingeel, Bt-horizont; duidelijke briklaag Leem, sterk zandig, licht geelbruin, Bt-horizon; enkele brikvlekken Zand, matig grof, sterk siltig, matig grindig, bruinrood, C-horizont; zeer slecht gesorteerd Boring: 3 X: Y: Boring: 4 X: Y: m +NAP 0 30 weiland Leem, sterk zandig, licht bruingrijs, Ap-horizont 0 63 m +NAP 0 30 weiland Leem, sterk zandig, licht bruingrijs, Ap-horizont 50 Leem, sterk zandig, licht bruingeel, Bt-horizont; enkele brikvlekken 50 Leem, sterk zandig, licht bruingeel, Bt-horizont; brikvlekken Leem, zwak zandig, licht beigegeel, Bt-horizont; sterk siltig Zand, matig grof, sterk siltig, matig grindig, bruinrood, C-horizont; zeer slecht gesorteerd Zand, matig grof, sterk siltig, bruinrood, C-horizont; zeer slecht gesorteerd Boring: 5 X: Y: Boring: 6 X: Y: m +NAP 0 30 weiland Leem, sterk zandig, licht bruingrijs, Ap-horizont 0 63 m +NAP 0 30 weiland Leem, sterk zandig, licht bruingrijs, Ap-horizont 50 Leem, sterk zandig, licht bruingeel, Bt-horizont; brikvlekken 50 Leem, sterk zandig, licht bruingeel, Bt-horizont; brikvlekken Zand, matig grof, sterk siltig, matig grindig, bruinrood, C-horizont; zeer slecht gesorteerd Zand, matig grof, sterk siltig, zwak grindig, bruinrood, C-horizont; zeer slecht gesorteerd Opdrachtgever: Locatie: Koestraat 3 getekend volgens NEN 5104 Bijlage 1

39 Legenda (conform NEN 5104) grind klei geur Grind, siltig Klei, zwak siltig geen geur zwakke geur Grind, zwak zandig Klei, matig siltig matige geur sterke geur Grind, matig zandig Klei, sterk siltig uiterste geur Grind, sterk zandig Klei, uiterst siltig olie geen olie-water reactie zwakke olie-water reactie Grind, uiterst zandig Klei, zwak zandig matige olie-water reactie sterke olie-water reactie Klei, matig zandig uiterste olie-water reactie zand Zand, kleiïg Klei, sterk zandig p.i.d.-waarde >0 >1 Zand, zwak siltig Zand, matig siltig leem Leem, zwak zandig >10 >100 >1000 >10000 Zand, sterk siltig Leem, sterk zandig monsters Zand, uiterst siltig geroerd monster overige toevoegingen ongeroerd monster zwak humeus veen Veen, mineraalarm matig humeus overig bijzonder bestanddeel Veen, zwak kleiïg sterk humeus Gemiddeld hoogste grondwaterstand grondwaterstand Veen, sterk kleiïg zwak grindig Gemiddeld laagste grondwaterstand slib Veen, zwak zandig matig grindig water Veen, sterk zandig sterk grindig Vervolg bijlage 1

40 Chronostratigrafische eenheden Holoceen Laat-Weichselien (Laat-Glaciaal) 0 Jaren geleden Chronostratigrafische eenheden Subatlanticum Subboreaal 14 C-jaren geleden Archeologische periode Nieuwe Tijd Late Middeleeuwen Eemien Saalien-complex n. Chr n. Chr. 450 n. Chr. 12 v. Chr. 800 v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr. Ca jaar geleden Pleistoceen Midden-Pleistoceen Laat-Pleistoceen Weichselien (Glaciaal) Laat- Holoceen Vroege Middeleeuwen Holsteinien Elsterien Midden-Weichselien (Pleniglaciaal) Vroeg-Weichselien (Vroeg-Glaciaal) Atlanticum Midden- Holoceen Boreaal Preboreaal Vroeg- Holoceen Holoceen Late Dryas Allerød-interstadiaal Vroege Dryas Bølling-interstadiaal Laat-Pleniglaciaal Midden-Pleniglaciaal Vroeg-Pleniglaciaal Romeinse Tijd IJzertijd Bronstijd Neolithicum Mesolithicum Laat-Paleolithicum Tijd Pleniglaciaal Glaciaal Laat-Glaciaal Bijlage 2 Een overzicht van geologische (chronostratigrafische) en archeologische periodes. Door: A.J. Wullink. Gebaseerd op: Brandt et al. 1992; De Mulder et al. 2003; Berendsen 2004.