-Rapporten. Een verkennend archeologisch inventariserend veldonderzoek door middel van boringen aan de Rode Brugstraat 3, 5 en 7 te Oisterwijk (NB)

Transcriptie

1 Een verkennend archeologisch inventariserend veldonderzoek door middel van boringen aan de Rode Brugstraat 3, 5 en 7 te Oisterwijk (NB) -Rapporten W.J.F. Thijs ARC-Rapporten Geldermalsen 2010 ISSN

2

3 Colofon Een verkennend archeologisch inventariserend veldonderzoek door middel van boringen aan de Rode Brugstraat 3, 5 en 7 te Oisterwijk (NB) ARC-Rapporten ARC-Projectcode 2010/300 Tekst W.J.F. Thijs Afbeeldingen W.J.F. Thijs Redactie K. Otten Beheer en plaats van documentatie Archaeological Research & Consultancy Versie 1.1, 2 juli 2010 Autorisatie A. Ufkes Uitgegeven door ARC bv Postbus CA Groningen ISSN Geldermalsen, 2010 Een recente lijst van de ARC-Rapporten is te vinden op

4 Rapport ARC bv Projectgegevens Projectnaam Oisterwijk, Rode Brugstraat 3, 5 en 7 Projectcode 2010/300 CIS-code Beheer en plaats van documentatie Archaeological Research & Consultancy Projectleider Contact Opdrachtgever Contact Bevoegd gezag Contact Toetsing Contact ir. W.J.F. Thijs , w.thijs@arcbv.nl BRO Boxtel, mw. G. Schalken , gineke.schalken@bro.nl Gemeente Oisterwijk, mw. J. Rama , jennifer.rama@oisterwijk.nl Monumentenhuis Brabant, drs. A. Visser , info@monumentenhuisbrabant.nl Locatiegegevens Toponiem Plaats Gemeente Provincie Baerdijk Oisterwijk Oisterwijk Noord-Brabant Kaartblad 51A RD-coördinaten NW: / NO: / ZO: / ZW: / Oppervlakte m 2 Beschrijving onderzoekslocatie Geologie Geomorfologie Bodem Historische situatie Archeologische verwachting Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden Bebouwing, Dekzandruggen +/- oud bouwlanddek Bebouwing, Hoge zwarte enkeeerdgronden Oisterwijk is tot ontwikkeling gekomen vanaf het begin van de 13e eeuw. De onderzoekslocatie is waarschijnlijk pas bebouwd na De locatie ligt in het dekzandruggenlandschap op de overgang naar een beekdal. Gezien de landschappelijke context heeft de onderzoekslocatie een hoge trefkans op archeologische resten uit de periode Paleolithicum Nieuwe Tijd. Op de IKAW is de onderzoekslocatie niet gekarteerd. 1

5 Oisterwijk Afbeelding 1 Topografische kaart van de onderzoekslocatie (binnen de lichtrode cirkel) en omgeving, voorzien van RD-co ordinaten. Bron: Topografische Dienst Nederland.

6 Rapport ARC bv 1 Inleiding 1.1 Aanleiding tot het onderzoek In opdracht van mevr. G. Schalken van BRO heeft Archaeological Research & Consultancy (ARC bv) een archeologisch bureau-onderzoek uitgevoerd voor de locaties Rode Brugstraat 3, 5 en 7 te Oisterwijk gemeente Oisterwijk. Aanleiding tot dit onderzoek vormt de voorgenomen herontwikkeling van het terrein. Bij de bouw zullen op delen van de locatie bodemverstorende werkzaamheden plaatsvinden, die mogelijk een bedreiging vormen voor het archeologisch bodemarchief. Conform de Wet op de archeologische monumentenzorg (Wamz 2007) dient de locatie eerst te worden onderzocht op de aanwezigheid van archeologische waarden. Het bureau-onderzoek is op 2 maart 2009 uitgevoerd door ir. W.J.F. Thijs. Het archeologisch onderzoek is uitgevoerd conform de eisen die gesteld worden in de Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA versie 3.1) Ligging en beschrijving van de onderzoekslocatie De onderzoekslocatie ligt tussen de Rode Brugstraat en de Baerdijk (zie afb. 1). Op de onderzoekslocatie zijn twee woningen en een voormalige kartonnagefabriek aanwezig. De kartonnagefabriek is al enige tijd buiten gebruik. Op een groot deel van het terrein is verharding aanwezig. De verharding bestaat uit tegels en is aanwezig ten zuiden en westen van de huidige bebouwing. Op het oostelijk terreindeel is tussen het trottoir en de bebouwing een smalle strook gras aanwezig. Op de onderzoekslocatie is met het blote oog geen reliëf waar te nemen. Het maaiveld van de onderzoekslocatie loopt sterk op in noordnoordoostelijke richting van ca. 9,4 m +NAP naar 10,8 m +NAP. De locatie en omvang van de onderzoekslocatie is weergegeven in afbeelding 6. Er is geen info bekend over eventueel aanwezige bodemverontreinigingen. 1.3 Overzicht van de geplande werkzaamheden In de toekomst worden op de onderzoekslocatie woningen gebouwd. Omdat de nieuwbouw nog in de planfase is, zijn over de bouwplannen nog geen details bekend. 1.4 Onderzoeksgeschiedenis In maart 2009 is een bureau-onderzoek verricht door ARC bv (Thijs 2009). Het archeologisch verwachtingsmodel uit het bureau-onderzoek vormt het uitgangspunt voor dit inventariserend veldonderzoek en is hieronder weergegeven. Op grond van de verzamelde archeologische en aardwetenschappelijke informatie is de volgende gespecificeerde verwachting opgesteld: Op basis van de bij het bureau-onderzoek verkregen informatie kan een archeologisch verwachtingsmodel voor het plangebied worden opgesteld. De locatie ligt in het dekzandruggenlandschap op de overgang naar het beekdal van de Voorste 1 De inhoud van de KNA kan worden geraadpleegd op 3

7 Rapport ARC bv Stroom. Op de locatie zijn waarschijnlijk hoge zwarte enkeerdgronden of beekeerdgronden aanwezig. De onderzoekslocatie heeft op basis van de landschappelijke context een middelhoge tot hoge trefkans op intacte archeologische sporen. Vanaf het Laat-Glaciaal heeft bewoning plaats kunnen vinden. Daarom kan vondstmateriaal uit de periode Laat-Paleolithicum Nieuwe Tijd worden verwacht. Door de ligging in de historische kern van Oisterwijk zal de hoge trefkans voornamelijk betrekking hebben op archeologische resten vanaf de Late Middeleeuwen. In de omgeving zijn archeologische vondsten uit de periode Midden Neolithicum Nieuwe Tijd bekend. Op de onderzoekslocatie is waarschijnlijk een esdek aanwezig. In het eerddek kunnen losse vondsten worden gedaan uit de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd. Deze vondsten zullen zijn verploegd. In het oorspronkelijke bodemprofiel hieronder kunnen ook archeologische resten uit eerdere perioden worden verwacht. Door de lage grondwaterstand zullen voornamelijk anorganische zaken zoals aardewerk, (vuur)stenen artefacten en wellicht metaal bewaard zijn gebleven. Of er nog archeologische sporen en/of resten aanwezig zijn, hangt af van de intactheid van het bodemprofiel onder het esdek. De locatie is momenteel voor een groot deel bebouwd en verhard. Deze bebouwing is deels opgericht in het begin van de 20e eeuw. Mogelijk is hierbij het aanwezige bodemarchief reeds verstoord geraakt. Op advies van het bevoegd gezag zijn de gegevens uit het bureau-onderzoek in onderhavig onderzoek aangegevuld met gegevens van het bouwarchief van de gemeente Oisterwijk. Deze gegevens zijn op 15 juni 2010 ingezien door dhr. R. van de Hoef BCom. 1.5 Doel van het inventariserend veldonderzoek Het inventariserend veldonderzoek (IVO) dient ertoe het in het bureau-onderzoek voorgestelde verwachtingsmodel te verifiëren en met veldwaarnemingen te completeren. Het IVO bestaat uit drie stappen: verkennend, karterend en waarderend. Het verkennend onderzoek richt zich op de bodemopbouw en mogelijke bodemverstoringen die de archeologische trefkans kunnen beïnvloeden. Het karterend onderzoek stelt vast of er al dan niet archeologische waarden aanwezig zijn. Het waarderend onderzoek bepaalt de waarde van de archeologische resten. 1.6 Werkwijze Het IVO is uitgevoerd als een verkennend booronderzoek. Hiertoe zijn met behulp van een edelmanboor met een diameter van 7 cm op het onderzoeksterrein 7 boringen geplaatst tot minimaal 0,7 m mv. De boringen zijn, rekening houdend met de aanwezige bebouwing en de toekomstige nieuwbouw, verspreid over het terrein gezet om een juiste, algehele indruk van de bodemopbouw te kunnen krijgen. De boorkernen zijn zorgvuldig uitgelegd, waarbij de opeenvolgende bodemlagen precies konden worden beschreven en opgemeten. Het opgeboorde materiaal is doorzocht op de aanwezigheid van archeologische resten. Vervolgens is de bodemopbouw per boring beschreven en is er gelet op de aanwezigheid van archeologische indicatoren zoals aardewerkfragmenten, houtskool, fosfaatvlekken, vuursteen, natuursteen, verbrand leem en bot. De boringen zijn beschreven volgens 4

8 Rapport ARC bv de Archeologische Standaardbeschrijvingsmethode (ASB) (Bosch 2005). 2 Resultaten aanvullend bureau-onderzoek 2.1 Aanvullende gegevens bouwarchief De woning ter plaatse van Rode Brugstraat 3 is gefundeerd op een zogenaamde poerenfundering. In totaal zijn voor het huis met bijbehorende schuttingsmuur langs de Rode Brugstraat 56 poeren gebruikt. De poeren reiken tot maximaal 2,85 m -mv waarop vanaf een diepte van 0,9 m mv een fundering is gestort (zie afb 2 en 3). De ondiepste poeren reiken tot ca. 1,2 m mv. Het bouwplan voor deze woning is ingediend op Het bedrijfsgebouw ter plaatse van Rode Brugstraat 5-7 kent voor zover bekend geen poerenfundering. Het originele pand is voor 1944 gebouwd. Hiervan zijn geen bouwtekeningen gevonden in het Regionaal Archief Tilburg. De kartonnagefabriek is in 1962 uitgebouw met een magazijn, garage en opslagplaats. Het gebouw werd hiermee ca. tweemaal zo groot. De bebouwing werd in zuidelijke en westelijke richting uitgebreid en reikte hiermee tot aan het trottoir van de Rode Brugstraat en tot aan het trottoir langs de Vloeiweg (zie afb.4). Het oorspronkelijke gebouw van vóór 1944 is hierop in zwart weergegeven, de uitbreiding is ge-arceerd. Deze situatie is tot op heden niet meer veranderd. De uitbreiding is niet gefundeerd op poeren maar reikt tot een diepte van 0,8 m mv. De vloeren hebben een dikte van 10 cm en liggen op een balklaag die op de funderingsstroken ligt. Het plan voor de uitbreiding van de kartonagefabriek is ingediend op Het pand aan de Rode Brugstraat is later gebouwd dan het bedrijfspand aan de Rode Brugstraat 5-7, mogelijk was het perceel al afgetopt voordat de woning werd gerealiseerd. Hiernaast kent het pand dusdanig veel poeren dat het bodemarchief hierdoor waarschijnlijk sterk is aangetast. Concluderend kan worden gesteld dat de kans vrijwel nihil is dat ter plaatse van de bebouwing nog een intact archeologisch niveau aanwezig is. 3 Resultaten inventariserend veldonderzoek Binnen het plangebied zijn 7 boringen geplaatst rondom de aanwezige bebouwing. De locatie van de boringen is weergegeven in afbeelding 6. De resultaten van het verkennend booronderzoek zijn opgenomen in bijlage 1. De bodem op de onderzoekslocatie wordt gekenmerkt door antropogene verstoring. In alle boringen behalve boring 6 is sprake van sterke ophoging van het bodemprofiel. De ophoging is te verdelen in twee pakketten. Het eerste pakket bestaat uit zwak siltig geelgrijs tot donkergeel zand en heeft een dikte tussen 0,5 1,0 m. Dit zand bestaat uit fundatiezand voor de aanwezige verhardingen. Hieronder is een pakket zwak tot matig humeus zwak siltig zand aanwezig dat wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van puin en baksteen. In boring 3 en 5 moest de boring worden gestaakt door de aanwezigheid van puin op een diepte van respectievelijk 1,0 en 0,7 m mv. Door het voorkomen van vensterglas en een fragment pijpaarde kan dit ophogingspakket worden geplaatst in de Nieuwe Tijd. Het 5

9 Rapport ARC bv ophogingspakket is waarschijnlijk gebruikt om het dal van de Voorste Stroom te dempen. Het ophogingspakket variërt in dikte tussen 0,55 1,15 m. Het dikste ophogingspakket is aangetroffen op het zuidelijk deel van de locatie in boring 2. De totale ophoging (cunetzand+humeus ophogingspakket) varieert tussen 1,55 1,9 m. Het ophogingspakket ligt in alle boringen direct op de C-horizont. Deze bestaat in boring 1, 2 en 7 uit zwak siltig licht grijs tot geelgrijs zand. In boring 4 is direct onder het ophogingspakket een pakket donker geelgrijs zand aanwezig. Dit zand is geïnterpreteerd als dekzand. Boring 6 is afwijkend van bodemopbouw ten opzicht van de rest van de boringen. Deze boring is geplaatst in de tuin van Rode Brugstraat 3. De bodem bestaat op deze locatie tot een diepte van 0,4 m mv uit licht bruingrijs zwak siltig zand. Hieronder is een laag donker geelbruin gevlekt zwak siltig zand aanwezig. De vlekken vormen een indicatie dat deze laag is vergraven. Hieronder bestaat de bodem uit zwak siltig donkergeel zand waarin vanaf een diepte van 0,8 m mv dunne leemlaagjes voorkomen. Deze laag vormt de C-horizont. De lichte bruingrijze kleur van de bovenste 0,4 m van de bodem vormt een indicatie dat deze bouwvoor recent is ontstaan. Ook het voorkomen van recent puin sterkt deze hypothese. Waarschijnlijk is het profiel in het verleden afgetopt waarbij de vrijkomende grond is gebruikt voor ophoging van het lagere deel van de onderzoekslocatie. De bodem is hierbij vergraven geraakt tot in de C-horizont. Gezien de ondergrond van boring 4 en 6 liggen deze boringen oorspronkelijk op een dekzandrug. Alle andere boringen lagen oorspronkelijk in het beekdal (zie afb. 7. Het oorspronkelijke gebouw ter plaatse van Rode Brugstraat 5-7 van vóór 1944 is volledig gesitueerd ter plaatse van het voormalige beekdal van de Voorste Stroom. Ter plaatse van dit dal is een ophooglaag van ca. 1,8 m aanwezig. Omdat de vloer van het huidige pand op eenzelfde niveau ligt als het huidig maaiveldniveau is het waarschijnlijk dat de locatie vóór de bouw van het pand ook al is opgehoogd. De funderingen van de uitbreiding reikt tot in het ophogingspakket en kan daarmee het originele archeologisch niveau niet hebben verstoord. In de boringen zijn naast het recente puin en -aardewerk geen archeologische indicatoren aangetroffen. Het gaat hier echter om een verkennend bodemonderzoek, dat zich richt op de bodemopbouw en mogelijke bodemverstoringen die de archeologische trefkans kunnen beïnvloeden en niet zozeer op het onderzoeken op de aanwezigheid van archeologische vondsten en/of sporen. 4 Samenvatting en conclusie Volgens het bureau-onderzoek ligt de locatie op de rand van het dekzandruggenlandschap naar het beekdal van de Voorste Stroom. Deze locatie heeft een hoge trefkans op intacte archeologische sporen uit de periode Laat-Paleolithicum Nieuwe Tijd. Op de locatie zijn waarschijnlijk hoge zwarte enkeerdgronden of beekeerdgronden aanwezig. Uit het aanvullend bureau-onderzoek blijkt dat de huidige bebouwing ter plaatse van Rode Brugstraat 5 is opgericht vóór 1944 en is uitgebreid in Over de fundering van deze locatie is slechts beperkt informatie beschikbaar (alleen over de uitbreiding ervan). De fundering van de uitbreiding reikt tot 0,8 m mv. De fundering van Rode Brugstraat 3 bestaat uit een 6

10 Rapport ARC bv poerenfundering die tot minimaal 1,2 m mv reikt. Het verkennend onderzoek heeft uitgewezen dat de locatie inderdaad op de overgang ligt tussen een dekzandrug en het beekdal van de Voorste Stroom. Ter plaatse van het beekdal is sprake van een ophogingspakket met een dikte tussen 1,55 1,9 m. Dit ophogingspakket is gedateerd op de periode Nieuwe Tijd. Onder het ophogingspakket is de onverstoorde C-horizont aanwezig. Door de ophoging met bijbehorende vergraving is niet meer vast te stellen welk bodemtype van origine aanwezig was. Ter plaatse van het hogere deel van de onderzoekslocatie is een dekzandrug aangetroffen. De bodem is op dit deel sterk afgetopt waardoor niet meer is vast te stellen welk bodemtype van origine aanwezig was. Mogelijk is het afgetopte materiaal gebruikt om het beekdal te dempen. Het archeologisch niveau is bij deze werkzaamheden op de gehele locatie waarschijnlijk volledig vergraven geraakt. De hoge archeologische verwachting uit het bureau-onderzoek moet daarom worden bijgesteld naar een lage verwachting. Ter plaatse van de momenteel aanwezige bebouwing is het archeologisch niveau waarschijnlijk ook niet meer intact, als gevolgs van funderingswerkzaamheden (Rode Brugstraat 3) en ophoogwerkzaamheden (Rode Brugstraat 5 7). Er is op de locatie waarschijnlijk geen sprake meer van een intacte archeologische vindplaats. 5 Aanbeveling Op basis van de grootschalige vergraving en ophoging van de onderzoekslocatie adviseren wij om de onderzoekslocatie vrij te geven. De meldingplicht voor de locatie blijft wel bestaan. Mochten tijdens graafwerkzaamheden alsnog archeologische resten worden gevonden, dan dient dit direct te worden gemeld aan het bevoegd gezag, de gemeente Oisterwijk. Het is aan de gemeente om op basis van deze aanbeveling een selectieadvies te nemen. 7

11 Rapport ARC bv Literatuur Berendsen, H.J.A., De vorming van het land. Assen (Fysische geografie van Nederland). Vierde, geheel herziene druk. Bosch, J.H.A., Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode. Op basis van de Standaard Boor Beschrijvingsmethode, versie 5.2. Utrecht (TNO-rapport NITG A). Brandt, R.W. et al. (red.), ARCHIS. Archeologisch Basis Register, versie 1.0. Amersfoort. Mulder, E.F.J. de et al., De ondergrond van Nederland. Groningen/Houten. Thijs, W.J.F., Een archeologisch bureau-onderzoek voor de locaties Rode Brugstraat 3, 5 en 7 te Oisterwijk, gemeente Oisterwijk (NB). Geldermalsen (ARC-Rapporten ). 8

12 Afbeelding 2 Poerenplan van de woning aan de Rode Brugstraat 3. Bron: Regionaal archief Tilburg.

13 Afbeelding 3 Poerenontwerp van de woning aan de Rode Brugstraat 3. Bron: Regionaal archief Tilburg.

14 Afbeelding 4 Uitbreidingsplan van de uitbouw van het bedrijfsgebouw op Rode Brugstraat 5-7. De uitbreiding is gearceerd weergegeven. Bron: Regionaal archief Tilburg.

15 Afbeelding 5 Funderingsplan van de uitbouw van het bedrijfsgebouw op Rode Brugstraat 5-7. Bron: Regionaal archief Tilburg.

16 Legenda Meters Onderzoekslocatie Bebouwing Boring Afbeelding 6 Boorpuntenkaart. Door: W.J.F Thijs.

17 Legenda Onderzoekslocatie Bebouwing Boring Meters Interpretatie geomorfologie Dekzandrug Beekdal Afbeelding 7 Geomorfologische interpretatie van de boorgegevens van de locatie. Door: W.J.F. Thijs.

18 Rapport ARC bv Bijlage 1 Boorstaten Locatiebepaling Referentievlak Maaiveldhoogtebepaling Nauwkeurigheid maaiveldhoogte gemeten, GPS Normaal Amsterdams Peil geschat, actueel hoogtebestand 15 cm De volgende afkortingen worden in de boorstaten gebruikt. grondsoort (onderdeel lithologie) PUI puin Z zand bijmengsel (onderdeel lithologie) s1 zwak siltig s2 matig siltig z1 zwak zandig humus (onderdeel lithologie) h1 zwak humeus h2 matig humeus boring 1 RD-X: RD-Y: Maaiveld: 9,80. Boormethode: edelmanboring. diepte lithologie kleur grens 90 Zs1 licht bruingrijs scherp Vlekken: sterk gevlekt, geel. Archeologische indicatoren: puin. Bodemkundige interpretaties: vergraven. Opmerkingen: recent puin. 120 Zs1h2 donker bruin scherp Archeologische indicatoren: baksteen, weinig. Bodemkundige interpretaties: vergraven. 180 Zs2h1 donker bruingrijs scherp Archeologische indicatoren: baksteen, weinig. Opmerkingen: Depressievulling. 220 Zs1 geelgrijs beëindigd Bodemhorizont: C. boring 2 RD-X: RD-Y: Maaiveld: 9,40. Boormethode: edelmanboring. diepte lithologie kleur grens 65 Zs1 geelgrijs scherp Opmerkingen: Cunetzand. 140 Zs1h1 donker bruingrijs scherp Vlekken: matig gevlekt, grijs. Archeologische indicatoren: puin. Bodemkundige interpretaties: vergraven. 180 Zs1h2 donker bruingrijs scherp Archeologische indicatoren: baksteen, weinig. Opmerkingen: Depressievulling. 220 Zs1 licht grijs beëindigd Bodemhorizont: C. boring 3 RD-X: RD-Y: Maaiveld: 9,50. Boormethode: edelmanboring. diepte lithologie kleur grens 40 Zs1 licht bruin scherp Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. 70 Zs1 donker geel scherp Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. 100 PUIz1 licht bruingrijs gestaakt Opmerkingen: Gestaakt op puin. boring 4 RD-X: RD-Y: Maaiveld: 9,70. Boormethode: edelmanboring. diepte lithologie kleur grens 20 Zs1 licht grijsbruin geleidelijk Bodemkundige interpretaties: bouwvoor. 100 Zs1 licht grijs scherp Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. 145 Zs1h1 donker grijsbruin scherp Archeologische indicatoren: puin. Opmerkingen: Recent puin, vensterglas. 155 Zs1 bruingrijs scherp Vlekken: matig gevlekt, donker geel. Bodemkundige interpretaties: vergraven. 180 Zs1 donker geelgrijs beëindigd Bodemhorizont: C. boring 5 RD-X: RD-Y: Maaiveld: 10,40. Boormethode: edelmanboring. diepte lithologie kleur grens 50 Zs1 donker geel scherp Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Opmerkingen: Cunetzand. 70 PUIz1 grijs gestaakt Archeologische indicatoren: puin. Opmerkingen: Gestaakt op puin. 15

19 Rapport ARC bv boring 6 RD-X: RD-Y: Maaiveld: 10,80. Boormethode: edelmanboring. diepte lithologie kleur grens 45 Zs1 licht bruingrijs scherp Archeologische indicatoren: puin. Bodemkundige interpretaties: vergraven. Opmerkingen: Recent puin. 60 Zs1 donker geel scherp Vlekken: matig gevlekt, licht bruin. Bodemkundige interpretaties: vergraven. 80 Zs1 donker geel geleidelijk Bodemhorizont: C. 120 Zs1 donker geel beëindigd Bodemhorizont: C. Sublagen: leemlagen. boring 7 RD-X: RD-Y: Maaiveld: 10,20. Boormethode: edelmanboring. diepte lithologie kleur grens 80 Zs1 bruingrijs scherp Vlekken: sterk gevlekt, geel. Bodemkundige interpretaties: vergraven. 180 Zs1h1 donker grijsbruin scherp Archeologische indicatoren: baksteen, weinig. Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Opmerkingen: pijpaardewerk op 1,3 m -mv. 190 Zs1 bruingrijs scherp Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. 220 Zs1 licht grijs beëindigd Bodemhorizont: C. 16

20 Chronostratigrafische eenheden Holoceen Laat-Weichselien (Laat-Glaciaal) 0 Jaren geleden Chronostratigrafische eenheden Subatlanticum Subboreaal 14 C-jaren geleden Archeologische periode Nieuwe Tijd Late Middeleeuwen Eemien Saalien-complex n. Chr n. Chr. 450 n. Chr. 12 v. Chr. 800 v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr. Ca jaar geleden Pleistoceen Midden-Pleistoceen Laat-Pleistoceen Weichselien (Glaciaal) Laat- Holoceen Vroege Middeleeuwen Holsteinien Elsterien Midden-Weichselien (Pleniglaciaal) Vroeg-Weichselien (Vroeg-Glaciaal) Atlanticum Midden- Holoceen Boreaal Preboreaal Vroeg- Holoceen Holoceen Late Dryas Allerød-interstadiaal Vroege Dryas Bølling-interstadiaal Laat-Pleniglaciaal Midden-Pleniglaciaal Vroeg-Pleniglaciaal Romeinse Tijd IJzertijd Bronstijd Neolithicum Mesolithicum Laat-Paleolithicum Tijd Pleniglaciaal Glaciaal Laat-Glaciaal Bijlage 2 Een overzicht van geologische (chronostratigrafische) en archeologische periodes. Door: A.J. Wullink. Gebaseerd op: Brandt et al. 1992; De Mulder et al. 2003; Berendsen 2004.