ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK EN VERKENNEND BOORONDERZOEK LEIWEG 7 TE GEFFEN GEMEENTE MAASDONK

Transcriptie

1 ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK EN VERKENNEND BOORONDERZOEK LEIWEG 7 TE GEFFEN GEMEENTE MAASDONK

2 DIT RAPPORT BESTAAT UIT TWEE DELEN: ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK, UITGEVOERD DOOR ECONSULTANCY BV INVENTARISEREND VELDONDERZOEK IN DE VORM VAN EEN VERKENNEND BOORONDERZOEK, UITGEVOERD DOOR ARC BV

3 ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK LEIWEG 7 TE GEFFEN GEMEENTE MAASDONK Project: MAA.BUG.ARC Rapportnummer: Status: Versie 1.1 Datum: 25 juni 2010 Opdrachtgever: Dhr. R. Schuurmans Leiweg KR Geffen Tel Uitvoerder: Opsteller: Kwaliteitscontroleur: Econsultancy bv Rijksweg Noord KS Swalmen Tel Fax Mail Swalmen@Econsultancy.nl Drs. M. Stiekema Drs. A.H. Schutte

4 COLOFON archeologisch bureauonderzoek Leiweg 7 te Geffen in de gemeente Maasdonk Auteur: Drs. M. Stiekema In opdracht van: Dhr. R. Schuurmans Autorisatie: Drs. A.H. Schutte Econsultancy bv, Swalmen, 25 juni 2010 Foto s en tekeningen: Econsultancy bv, tenzij anders vermeld Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers. Econsultancy bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek. Administratieve gegevens onderzoeksgebied Projectcode en nummer MAA.BUG.ARC Toponiem Leiweg 7 Opdrachtgever Gemeente Plaats Dhr. R. Schuurmans Maasdonk Geffen Kadastrale gegevens Gemeente Geffen, Sectie, nummer 310 Kaartblad 45E Coördinaten / / / / Bevoegde overheid Gemeente Maasdonk Deskundige namens de bevoegde overheid - ARCHIS onderzoeksmeldingsnummer (CIS-code) Beheer en plaats documentatie Uitvoerders Econsultancy, Swalmen Econsultancy, Drs. M. Stiekema Datum 25 juni MAA.BUG.ARC

5 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING DOELSTELLING EN METHODIEK Onderzoeksvragen Methoden RESULTATEN Afbakening van het plangebied Beschrijving van het huidige gebruik Beschrijving van het historische gebruik Aardwetenschappelijke gegevens Archeologische waarden Gespecificeerde archeologische verwachting CONCLUSIES ADVIES... 8 LITERATUUR... 8 BIJLAGE 1: BIJLAGE 2: Archeologische en geologische perioden Archeologische monumenten LIJST VAN AFBEELDINGEN Afbeelding 1 - Locatie van het plangebied Afbeelding 2 - Detailkaart van het plangebied Afbeelding 3 - Kadastrale kaart uit Afbeelding 4 - Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Afbeelding 5 - Geomorfologische kaart Afbeelding 6 - Bodemkaart Afbeelding 7 - IKAW, AMK-terreinen en waarnemingen Afbeelding 8 - Cultuurhistorische Waardenkaart Provincie Noord-Brabant LIJST VAN TABELLEN Tabel I. Tabel II. Tabel III. Tabel IV. Tabel V. - Geraadpleegd historisch kaartmateriaal - Aardwetenschappelijke gegevens plangebied - Grondwatertrappenindeling - Archeologische (indicatieve) waarden - Gespecificeerde archeologische verwachting MAA.BUG.ARC

6 1. INLEIDING Econsultancy heeft in opdracht van de heer R. Schuurmans een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd voor het plangebied gelegen aan de Leiweg te Geffen in de gemeente Maasdonk. Het verkennend veldonderzoek heeft Econsultancy laten uitvoeren door ARC bv, waarvan de resultaten als een aparte rapportage zijn bijgevoegd. In het plangebied zal een bijenhal worden gerealiseerd. Het archeologisch onderzoek was noodzakelijk om te bepalen of bij de voorgenomen activiteiten de kans bestaat dat archeologische resten in de ondergrond worden aangetast. 2. DOELSTELLING EN METHODIEK 2.1 Onderzoeksvragen Het doel van het bureauonderzoek is om inzicht te verkrijgen in de specifieke archeologische waarden van het plangebied. Hierbij wordt de beschikbare informatie op het vlak van historische geografie, cultuurhistorie, geologie en archeologie bestudeerd. Op basis van deze informatie wordt een gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied opgesteld. Op basis van deze gespecificeerde verwachting wordt een advies gegeven welk is afgestemd op de verwachte bodemverstoring. Voor het bureauonderzoek zijn de volgende onderzoeksvragen opgesteld: Wat is er bekend over bodemverstorende ingrepen binnen het plangebied uit het verleden? Is er bijvoorbeeld informatie bekend over vroegere ontgrondingen, bodemsaneringen, egalisaties, diepploegen of landinrichting? Ligt het plangebied binnen een landschappelijke eenheid, welke vanuit archeologisch oogpunt een specifieke aandachtslocatie kan betreffen (zoals een relatief hoge dekzandkop of - rug, nabij een veengebied, een beekdal)? Wat is de gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied? Het bureauonderzoek is uitgevoerd op 25 juni Meegewerkt hebben: drs. M. Stiekema (senior prospector) en drs. A.H. Schutte (senior archeoloog). 2.2 Methoden Het archeologisch onderzoek is uitgevoerd conform de eisen en normen zoals aangegeven in de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, versie 3.1, augustus 2006), vastgesteld door het Centraal College van Deskundigen (CCvD) Archeologie, ondergebracht bij de SIKB te Gouda. Voor de uitvoering van het bureauonderzoek gelden de specificaties LS01, LS02, LS03, LS04 en LS05. De resultaten van dit onderzoek worden in dit rapport weergegeven conform specificatie LS Beschikbaar via MAA.BUG.ARC Pagina 1 van 18

7 Binnen dit onderzoek zijn de volgende werkzaamheden verricht: afbakening plangebied en vaststellen van de consequenties van het mogelijk toekomstige gebruik (LS01); beschrijving van de huidige situatie (LS02); beschrijving van de historische situatie en mogelijke verstoringen (LS03); beschrijving van bekende archeologische waarden en aardwetenschappelijke gegevens (LS04); opstellen van een gespecificeerde verwachting (LS05). 3. RESULTATEN 3.1 Afbakening van het plangebied Het plangebied ligt circa meter ten oosten van de kern van Geffen en heeft een oppervlakte van circa m 2. Het plangebied wordt begrensd door weiland in het noorden, oosten en zuiden en een onverhard pad in het westen (zie afbeelding 1 en 2). Het onderzochte gebied bevindt zich binnen een straal van circa m rondom het plangebied. In het plangebied is de bouw van een bijenhal gepland. Hiervoor dient het bestemmingsplan van het plangebied te worden gewijzigd. Bij de bouwwerkzaamheden zal een gebied met een oppervlakte van circa 170 m 2 worden bebouwd. Het type fundering en de toekomstige verstoringsdiepte zijn nog niet bepaald. De consequentie van de voorgenomen ingreep is dat eventuele waardevolle archeologische resten in de ondergrond worden aangetast. Tegelijkertijd met het uitvoeren van dit bureauonderzoek is door Econsultancy een milieuhygiënisch bodemonderzoek uitgevoerd (rapportnummer: , MAA.BUG.NEN). De aangetoonde lichte verontreinigingen vormen geen belemmering voor de voorgenomen aankoop van de onderzoekslocatie/ de voorgenomen verkoop van de onderzoekslocatie/de Bouwverordening/, alsmede een bestemmingsplanwijziging. 3.2 Beschrijving van het huidige gebruik Het plangebied is momenteel grotendeels in gebruik als grasland. De noordoosthoek van het plangebied is bebouwd met een schuur MAA.BUG.ARC Pagina 2 van 18

8 3.3 Beschrijving van het historische gebruik Tabel I geeft een overzicht van het geraadpleegde historisch kaartmateriaal. Tabel I. Geraadpleegd historisch kaartmateriaal Bron Periode Omschrijving plangebied Kadastrale minuut akkerland ten noorden van een waterloop Historische topografische Atlas Noord-Brabant akkerland doorsneden door houtwallen Militaire topografische kaart (veldminuut) akkerland doorsneden door houtwallen aan onverhard pad Militaire topografische kaart (veldminuut) akkerland en houtwal aan onverhard pad Militaire topografische kaart (veldminuut) akkerland en houtwal aan onverhard pad ten noorden van Middelveldsche Waterloop Topografische kaart akkerland Topografische kaart akkerland met schuur Het dorp Geffen wordt als Geffene in 1246 voor het eerst genoemd in een oorkonde. De naam Geffene verwijst vermoedelijk naar een ligging aan water. Dit water was vermoedelijk afkomstig van de Maas. Eeuwenlang lag Geffen op de overgang van de hoge zandgronden in het zuiden naar de overstromingsvlakte van de Maas in het noorden. 4 Vanaf tenminste begin 19 e eeuw is zowel het plangebied als de wijde omgeving in gebruik geweest als akkerland, doorsneden door houtwallen. Het onverharde pad ten westen van het plangebied is midden 19 e eeuw aangelegd. De noordelijke rand van het plangebied is tot midden 20 e eeuw in gebruik geweest als houtwal. Bij de ruilverkavelingen in de 20 e eeuw zijn veel van de houtwallen in de omgeving van het plangebied verdwenen. Op verschillende historische kaarten is ten zuiden van het plangebied een waterloop (ook wel Middelveldsche Waterloop genoemd) aangegeven (zie afbeelding 3). Vermoedelijk diende deze waterloop voor de ontwatering van het gebied rond het plangebied. Tegenwoordig bestaat deze loop uit niet meer dan een sloot. De houten schuur in het noordoosten van het plangebied is vermoedelijk eind 20 e eeuw gebouwd Wolters-Noordhoff Atlasproducties, Brabants Historisch Informatiecentrum ( MAA.BUG.ARC Pagina 3 van 18

9 3.4 Aardwetenschappelijke gegevens Tabel II geeft een overzicht van de aardwetenschappelijke gegevens van het plangebied. Tabel II. Aardwetenschappelijke gegevens plangebied Type gegevens Gegevensomschrijving Geologie 6 Geomorfologie 7 Bodemkunde 8 Formatie van Boxtel met een dek van Laagpakket van Wierden; fluvioperiglaciale afzettingen (leem en zand) met een zanddek (Bx6) dekzandruggen, al dan niet met oud bouwlanddek (3L5) hoge zwarte enkeerdgronden bestaande uit leemarm en zwak lemig fijn zand (zez21); grondwatertrap VI Geologie & Geomorfologie Het plangebied bevindt zich in het noordelijke deel van de Roerdalslenk, ten westen van de Peelhorst. De Peelhorst ligt als gevolg van tektonische bewegingen, die ook tegenwoordig nog doorgaan, hoger dan de westelijk gelegen Roerdalslenk en de oostelijk gelegen Slenk van Venlo. 9 De Peelrandbreuk, die de scheiding vormt tussen de Peelhorst en de Roerdalslenk, bevindt zich op ongeveer 3 kilometer ten oosten van het plangebied. De overgang tussen de Peelhorst en de Roerdalslenk is op de AHN-kaart (Actueel Hoogtebestand Nederland) duidelijk zichtbaar (zie afbeelding 4). Gedurende de laatste ijstijd had de wind vrij spel in het verplaatsen van zand en silt. In deze periode werd over een groot deel van Nederland een pakket dekzand afgezet. De dekzanden zijn onderverdeeld in het Oude en Jonge dekzand. Het Oude dekzand is tijdens het Pleniglaciaal afgezet in horizontaal gelaagde pakketten. Door verspoeling komen er vaak lemige of (zwak) grindige banden in het Oude dekzand voor. Het Jonge dekzand is tijdens het Laat-Glaciaal afgezet in de vorm van dekzandruggen. Het Jonge dekzand is uitsluitend eolisch afgezet en bevat daardoor geen leem- en grindfractie. Het Jonge dekzand wordt ook wel het Laagpakket van Wierden genoemd, welke behoort tot de Formatie van Boxtel (voorheen de Formatie van Twente) waaronder ook het Oude dekzand valt. 10 Volgens de geologische kaart worden er in het plangebied afzettingen van de Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden aan het maaiveld aangetroffen. 11 Volgens de Geomorfologische kaart van Nederland (1:50.000) ligt het plangebied in een uitgestrekt gebied met dekzandruggen, al dan niet met oud bouwlanddek (3L5) (zie afbeelding 5). 12 Bodemkunde Volgens de Bodemkaart van Nederland ligt het plangebied in een gebied met hoge zwarte enkeerdgronden, bestaande uit leemarm en zwak lemig fijn zand (zez21) (zie afbeelding 6). Een hoge zwarte enkeerdgrond duidt vaak op de aanwezigheid van een esdek, waarbij de humeuze toplaag (Ahorizont) > 50 cm is. 13 Grondwatertrappen Grondwatertrappen zijn een indicatie voor de diepte van de grondwaterstand en de seizoensfluctuatie daarvan. Grondwatertrappen zijn een combinatie van de gemiddeld hoogste grondwaterstand (GHG) 6 De Mulder et al Alterra Stichting voor Bodemkartering Berendsen De Mulder et al. 2003, Berendsen, Alterra Alterra Stichting voor Bodemkartering, MAA.BUG.ARC Pagina 4 van 18

10 en gemiddeld laagste grondwaterstand (GLG). De GHG betreft de wintergrondwaterstanden, de GLG is een maat voor de grondwaterstand in de zomer. Aangezien in stedelijk gebied geen grondwatertrappen worden bepaald, zijn dit witte vlekken op de kaart. Tabel III geeft een overzicht van de klassengrenzen die wordt aangehouden bij de indeling van de grondwatertrappen. De trappen worden vastgesteld op een schaal van I tot VII (van respectievelijk extreem nat tot extreem droog). Bij sommige grondwatertrappen is een * weergegeven: het gaat hier om tussenliggende grondwatertrappen die een drogere variant vertegenwoordigen. Tabel III. Grondwatertrappenindeling Grondwatertrap: I II II* III III* IV V V* VI VII VII* GHG (cm mv) GLG (cm mv) Gebiedsdelen met een goede ontwatering (grondwatertrap VI en VII) zijn zeer geschikt voor landbouw en vormden mede daarom, met name in het verleden een aantrekkelijk vestigingsgebied. Het plangebied heeft grondwatertrap VI. Omdat het plangebied op zand ligt en de toekomstige bebouwing maar op een beperkt deel van het plangebied zal plaatsvinden wordt niet verwacht dat het toekomstig grondwaterpeil zal worden beïnvloed Archeologische waarden In tabel IV zijn de archeologische (indicatieve) waarden die bekend zijn voor het plangebied en de directe omgeving weergegeven. Tabel IV. Archeologische (indicatieve) waarden Type gegevens Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) Cultuurhistorische waardenkaart provincie Noord- Brabant Archeologische Monumenten Kaart (AMK) Waarnemingen en vondstmeldingen ARCHISII (Archeologisch Informatie Systeem) Onderzoeksmeldingen ARCHISII hoge indicatieve archeologische waarde Gegevensomschrijving hoge of middelhoge indicatieve archeologische waarde geen AMK-terreinen binnen een straal van meter rondom het plangebied geen waarnemingen en vondstmeldingen binnen een straal van 375 meter rondom het plangebied geen andere onderzoeksmeldingen binnen een straal van 500 meter rondom het plangebied De ligging van de archeologische waarden is weergegeven in afbeelding 7, een uitsnede van de Cultuurhistorische Waardenkaart van de provincie Noord-Brabant is weergegeven in afbeelding 8. Indicatieve archeologische waarde Volgens de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) van Nederland (1:50.000) bevindt het plangebied zich in een gebied met een hoge indicatieve archeologische waarde. Volgens de Cultuurhistorische Waardenkaart van de provincie Noord-Brabant bevindt het gehele plangebied zich in een gebied met een hoge of middelhoge indicatieve archeologische waarde. 14 Stichting voor Bodemkartering, MAA.BUG.ARC Pagina 5 van 18

11 Monumenten rondom het plangebied Op meter ten westen van het plangebied bevindt zich een AMK-terrein van hoge archeologische waarde. Het betreft een terrein dat samenvalt met de historische kern van Geffen. 15 Waarnemingen rondom het plangebied Op 375 meter ten noorden van het plangebied is in 2007 een zilveren Spaanse Mat uit het eind van de 16 e eeuw aangetroffen. De munt is gevonden bij een onderzoek van een akkerperceel door middel van een metaaldetector. 16 Op 480 meter ten westen van het plangebied is bij een archeologisch booronderzoek in 2009 een pijpekop uit de Nieuwe tijd aangetroffen. 17 Op meter ten oosten van het plangebied zijn bij een archeologisch booronderzoek in 2006 veel fragmenten aardewerk uit de Late Middeleeuwen - Nieuwe tijd aangetroffen. 18 Op meter ten zuidoosten van het plangebied zijn bij de aanleg van de snelweg A59 diverse vuurstenen klingen uit het Mesolithicum en fragmenten aardewerk uit de IJzertijd en Middeleeuwen aangetroffen. 19 Op meter ten zuidoosten van het plangebied zijn in 1988 bij graafwerkzaamheden diverse fragmenten aardewerk uit de IJzertijd en Middeleeuwen aangetroffen Gespecificeerde archeologische verwachting Op grond van de verzamelde archeologische en aardwetenschappelijke informatie is de volgende gespecificeerde verwachting opgesteld: Uit de landschappelijke ligging centraal op een dekzandruggencomplex, blijkt dat het plangebied vanaf het Paleolithicum gunstig is geweest voor jagers-verzamelaars en vanaf het Neolithicum voor landbouwers. In het algemeen kan gesteld worden dat op hoger gelegen gebieden zoals dekzandruggen over het algemeen meer archeologische resten uit de Bronstijd - Nieuwe tijd worden aangetroffen, terwijl archeologische resten uit het Laat-Paleolithicum - Neolithicum meer langs en in de beekdalen en langs vennen worden aangetroffen. In het hele plangebied kunnen archeologische resten voorkomen uit alle archeologische perioden. De kans op het voorkomen van archeologische resten is hoog voor alle perioden vanaf het Laat- Paleolithicum (zie tabel V). De archeologische resten worden verwacht onder het esdek en in de top van de oorspronkelijke C-horizont. De vondstenlaag is opgenomen onderin het esdek; hier wordt ook wel van cultuurlaag gesproken: een doorwerkte oude bodem tussen het esdek en de ongeroerde ondergrond met kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, vuursteen en houtskool. Archeologische sporen (uitgezonderd diepe sporen en waterputten) worden verwacht tot ongeveer 25 cm in de top van de C-horizont. Organische resten zullen door de relatief droge en zure bodemomstandigheden slecht zijn geconserveerd AMK-terrein ARCHIS-waarneming Onderzoeksmelding , ARCHIS-vondstmelding Onderzoeksmelding , ARCHIS-vondstmelding ARCHIS-waarneming en ARCHIS-waarneming Kars & Smit MAA.BUG.ARC Pagina 6 van 18

12 Tabel V. Gespecificeerde archeologische verwachting Archeologische periode Gespecificeerde verwachting Te verwachten resten en/of sporen Relatieve diepte t.o.v. het maaiveld (Laat) Paleolithicum hoog vuursteenstrooiïngen en vuurstenen gebruiksvoorwerpen Mesolithicum hoog vuursteenstrooiïngen en vuurstenen gebruiksvoorwerpen Neolithicum hoog akkerlaag en/of nederzettingssporen: kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, vuursteenstrooiïngen en vuurstenen gebruiksvoorwerpen, houtskool en gebruiksvoorwerpen Bronstijd hoog akkerlaag en/of nederzettingssporen: kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, vuursteenstrooiïngen en vuurstenen gebruiksvoorwerpen, metaalresten, houtskool, botresten en gebruiksvoorwerpen IJzertijd hoog akkerlaag en/of nederzettingssporen: kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, metaalresten, glasresten, houtskool, botresten en gebruiksvoorwerpen Romeinse tijd hoog akkerlaag en/of nederzettingssporen: kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, metaalresten, glasresten, houtskool, botresten en gebruiksvoorwerpen Middeleeuwen hoog akkerlaag en/of nederzettingssporen: kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, metaalresten, glasresten, houtskool, botresten en gebruiksvoorwerpen onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen Nieuwe tijd hoog bewoningssporen van een boerenerf: kleine fragmenten aardewerk, metaalresten, glasresten, houtskool, botresten, organische resten en gebruiksvoorwerpen direct onder de bouwvoor en onder het esdek en in de top van de dekzandafzettingen 4. CONCLUSIES Voor het bureauonderzoek zijn de volgende onderzoeksvragen opgesteld: Wat is er bekend over bodemverstorende ingrepen binnen het plangebied uit het verleden? Is er bijvoorbeeld informatie bekend over vroegere ontgrondingen, bodemsaneringen, egalisaties, diepploegen of landinrichting? Omdat het plangebied in de 19 e en 20 e eeuw deels in gebruik is geweest als houtwal, is de kans aanwezig dat bij het rooien van deze houtwal het bodemprofiel in min of meerdere mate is vergraven waardoor archeologische resten kunnen zijn verstoord. Buiten deze mogelijk verstorende werkzaamheden zijn er geen andere bodemingrepen bekend van het plangebied. Ligt het plangebied binnen een landschappelijke eenheid, welke vanuit archeologisch oogpunt een specifieke aandachtslocatie kan betreffen (zoals een relatief hoge dekzandkop of rug, nabij een veengebied, een beekdal)? Het plangebied bevindt zich op een dekzandruggencomplex. Dekzandruggen zijn van oudsher een interessante vestigingslocatie geweest vanwege de hoge en dus droge ligging MAA.BUG.ARC Pagina 7 van 18

13 Wat is de gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied? In het hele plangebied kunnen archeologische resten voorkomen uit alle archeologische perioden. De kans op het voorkomen van archeologische resten is hoog voor alle perioden vanaf het Laat-Paleolithicum. 5. ADVIES Econsultancy adviseert om een inventariserend veldonderzoek uit te voeren door middel van een verkennend booronderzoek, teneinde de op basis van het bureauonderzoek opgestelde gespecificeerde verwachting aan te vullen en te toetsen. Tevens dient het verkennend booronderzoek om een betrouwbaar beeld te krijgen van de gaafheid van de bodem. LITERATUUR Alterra, 2003: Digitale Geomorfologische kaart van Nederland, schaal 1: Berendsen, H.J.A. 2004: Fysische Geografie van Nederland, deel 1: De vorming van het land. Inleiding in de geologie en de geomorfologie. Van Gorcum, Assen. Deeben, J.H.C. (red.) 2008: De Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden, derde generatie, Rapportage Archeologische Monumentenzorg 155, Amersfoort. Kars, H. & Smit, A. (red.) 2003: Handleiding Fysiek Behoud Archeologisch Erfgoed. Degradatiemechanismen in sporen en materialen. Monitoring van de conditie van het bodemarchief. Amsterdam (Geoarchaeological and Bioarchaeological Studies, 1). Mulder, E.F.J. de, Geluk, M.C., Ritsema, I.L., Westerhoff, W.E., Wong, T.E. 2003: De ondergrond van Nederland. Wolters-Noordhoff, Groningen. Stichting voor Bodemkartering, 1976: Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000, blad 45 Oost. Wolters-Noordhoff Atlasprodukties 1990: Grote Historische Atlas van Nederland, deel 4 Zuid- Nederland Groningen MAA.BUG.ARC Pagina 8 van 18

14 Afbeelding 1 HEESSELT MAREN KESSEL LITH LITHOIJEN TEEFFELEN MACHAREN HAREN NB ALEM BERGHEM KERKDRIEL ROSMALEN N 000 NULAND BERLICUM NB 5000m GEFFEN VINKEL Oss HEESCH LOOSBROEK NISTELRODE DEN DUNGEN Geffen - Leiweg 7 Locatie van het plangebied bron: Geodan MAA.BUG.ARC Pagina 9 van 18

15 Afbeelding N Leiweg 0 50m Geffen - Leiweg 7 Detailkaart van het plangebied Legenda huidige bebouwing plangebied toekomstige bebouwing MAA.BUG.ARC Pagina 10 van 18

16 Afbeelding 3 N Geffen - Leiweg 7 Kadastrale kaart uit Legenda plangebied MAA.BUG.ARC Pagina 11 van 18

17 Afbeelding 4 Geffen - Leiweg 7 Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Legenda plangebied bron: MAA.BUG.ARC Pagina 12 van 18

18 Afbeelding MAA.BUG.ARC Pagina 13 van 18

21 Afbeelding 8 Plangebied MAA.BUG.ARC Pagina 16 van 18

22 Bijlage 1 Archeologische en geologische perioden MAA.BUG.ARC Pagina 17 van 18

23 Bijlage 2 Archeologische monumenten MAA.BUG.ARC Pagina 18 van 18

24 Een archeologisch inventariserend veldonderzoek door middel van boringen aan de Leiweg 7 te Geffen, gemeente Maasdonk (NB) -Rapporten W.J.F. Thijs & M. Stiekema ARC-Rapporten Geldermalsen 2010 ISSN

25

26 Colofon Een archeologisch inventariserend veldonderzoek door middel van boringen aan de Leiweg 7 te Geffen, gemeente Maasdonk (NB) ARC-Rapporten ARC-Projectcode 2010/445 Tekst W.J.F. Thijs & M. Stiekema Afbeeldingen W.J.F. Thijs & M. Stiekema Redactie A.J. Wullink Beheer en plaats van documentatie Archaeological Research & Consultancy Versie 1.2, 12 oktober 2010 Autorisatie A. Ufkes Uitgegeven door ARC bv Postbus CA Groningen ISSN Geldermalsen, 2010 Een recente lijst van de ARC-Rapporten is te vinden op

27 Rapport ARC bv Projectgegevens Projectnaam Geffen, Leiweg 7 Projectcode 2010/445 CIS-code Projectleider Contact Opdrachtgever Contact Bevoegd gezag Contact Toetsing Contact drs. A.J. Wullink , a.j.wullink@arcbv.nl Econsultancy, drs. M. Stiekema , stiekema@econsultancy.nl Gemeente Maasdonk, Dhr. A. Schoonen , lschoonen@maasdonk.nl Monumentenhuis Brabant, drs. A. Visser , info@monumentenhuisbrabant.nl Locatiegegevens Toponiem Leiweg 7 Plaats Geffen Gemeente Maasdonk Provincie Noord-Brabant Kaartblad 45E RD-coördinaten N: / O: / Z: / W: / Oppervlakte m 2 Beschrijving onderzoekslocatie Geologie Geomorfologie Bodem Historische situatie Archeologische verwachting Formatie van Boxtel met een dek van Laagpakket van Wierden; fluvioperiglaciale afzettingen (leem en zand) met een zanddek (Bx6) dekzandruggen, al dan niet met oud bouwlanddek (3L5) hoge zwarte enkeerdgronden bestaande uit leemarm en zwak lemig fijn zand (zez21); grondwatertrap VI Vanaf tenminste begin 19e eeuw is het plangebied in gebruik geweest als akkerland. In de 19e en een deel van de 20e eeuw is het noordelijk deel van het plangebied in gebruik geweest als houtwal. Eind 20e eeuw is in de noordoosthoek van het plangebied een houten schuur gebouwd. Hege trefkans voor archeologische resten vanaf het Laat-Paleolithicum. 1

28 Geffen Legenda Onderzoekslocatie Afbeelding 1. Topografische kaart van de onderzoekslocatie en omgeving, voorzien van RD-coo rdinaten. Bron: Topografische Dienst Nederland.

29 Rapport ARC bv 1 Inleiding 1.1 Aanleiding tot het onderzoek In opdracht van Econsultancy uit Swalmen heeft Archaeological Research & Consultancy (ARC bv) een verkennend archeologisch inventariserend veldonderzoek (IVO) door middel van boringen uitgevoerd aan de Leiweg 7 te Geffen in de gemeente Maasdonk.(afbeelding 1). Aanleiding tot dit onderzoek vormt de realisatie van een bijenhal. Hiervoor dient het bestemmingsplan van het plangebied te worden gewijzigd. Bij de bouwwerkzaamheden zal een gebied met een oppervlakte van circa 170 m 2 worden bebouwd. Deze hal zal ondiep worden gefundeerd. De consequentie van de voorgenomen ingreep is dat mogelijk eventuele waardevolle archeologische resten in de ondergrond worden aangetast. Conform de Wet op de archeologische monumentenzorg dient het plangebied eerst te worden onderzocht op de aanwezigheid van archeologische waarden. 1 Het veldwerk is uitgevoerd op 9 juli 2010 door drs. M. Stiekema. Het veldwerk stond onder leiding van drs. A.J. Wullink van ARC bv. Het archeologisch onderzoek is uitgevoerd conform de eisen die gesteld worden in de Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA versie 3.1) Onderzoeksgeschiedenis In juli 2010 is een bureau-onderzoek verricht door Econsultancy (Stiekema 2010). Het archeologisch verwachtingsmodel uit het bureau-onderzoek vormt het uitgangspunt voor dit inventariserend veldonderzoek en is hieronder weergegeven. Uit de landschappelijke ligging centraal op een dekzandruggencomplex, blijkt dat het plangebied vanaf het Paleolithicum gunstig is geweest voor jagers-verzamelaars en vanaf het Neolithicum voor landbouwers. In het algemeen kan gesteld worden dat op hoger gelegen gebieden zoals dekzandruggen over het algemeen meer archeologische resten uit de Bronstijd Nieuwe tijd worden aangetroffen, terwijl archeologische resten uit het Laat-Paleolithicum Neolithicum meer langs en in de beekdalen en langs vennen worden aangetroffen. In het hele plangebied kunnen archeologische resten voorkomen uit alle archeologische perioden. De kans op het voorkomen van archeologische resten is hoog voor alle perioden vanaf het Laat-Paleolithicum. De archeologische resten worden verwacht onder het eerddek en in de top van de oorspronkelijke C-horizont. De vondstenlaag is opgenomen onderin het eerddek; hier wordt ook wel van cultuurlaag gesproken: een doorwerkte oude bodem tussen het eerddek en de ongeroerde ondergrond met kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, vuursteen en houtskool. Archeologische sporen (uitgezonderd diepe sporen en waterputten) worden verwacht tot ongeveer 25 cm in de top van de C-horizont. Organische resten zullen 1 In werking getreden op 1 september De inhoud van de KNA kan worden geraadpleegd op 3

30 Rapport ARC bv door de relatief droge en zure bodemomstandigheden in zandgronden waarschijnlijk slecht zijn geconserveerd. 1.3 Doel van het inventariserend veldonderzoek Het inventariserend veldonderzoek (IVO) dient ertoe het in het bureau-onderzoek voorgestelde verwachtingsmodel te verifiëren en met veldwaarnemingen te completeren. Het IVO bestaat uit drie stappen: verkennend, karterend en waarderend. Het verkennend onderzoek richt zich op de bodemopbouw en mogelijke bodemverstoringen die de archeologische trefkans kunnen beïnvloeden. Het karterend onderzoek stelt vast of er al dan niet archeologische waarden aanwezig zijn. Het waarderend onderzoek bepaalt de waarde van de archeologische resten. 1.4 Werkwijze Het IVO is uitgevoerd als een verkennend booronderzoek. Hiertoe zijn met behulp van een edelmanboor met een diameter van 7 cm op het onderzoeksterrein vijf boringen geplaatst tot maximaal 100 cm mv. De boringen zijn verspreid in een grid over het terrein gezet om een juiste, algehele indruk van de bodemopbouw te kunnen krijgen. De boorkernen zijn zorgvuldig uitgelegd, waarbij de opeenvolgende bodemlagen precies konden worden beschreven en opgemeten. Het opgeboorde materiaal is doorzocht op de aanwezigheid van archeologische resten. Vervolgens is de bodemopbouw per boring beschreven en is er gelet op de aanwezigheid van archeologische indicatoren zoals aardewerkfragmenten, houtskool, fosfaatvlekken, vuursteen, natuursteen, verbrand leem en bot. De boringen zijn beschreven volgens de Archeologische Standaardbeschrijvingsmethode(Bosch 2005). 4

31 Rapport ARC bv 2 Resultaten inventariserend veldonderzoek De locatie van de boringen is weergegeven in afbeelding 2. De resultaten van het verkennend booronderzoek zijn opgenomen in bijlage 1. De top van het bodemprofiel bestond bij alle boringen uit een humusrijke eerdlaag, bestaande uit matig fijn, zwak siltig zand. De eerdlaag heeft een dikte die varieert van 35 cm bij boring 2 tot 70 cm bij boring 4. Direct onder de eerdlaag is bij boring 1, 2 en 4 een podzolprofiel aangetroffen. Dit podzolprofiel kenmerkt zich door de aanwezigheid van een bruine B- dan wel BC-(inspoelings)horizont. Bij de boringen 1 en 2 zijn zelfs de oorspronkelijke Ah-horizont en E-(uitspoelings)horizont aangetroffen. Bij boring 4 is alleen een BC-horizont aangetroffen, de top van de oorspronkelijke podzol is hier verdwenen. Het bodemprofiel van boring 3 en 5 is tot een diepte van respectievelijk 70 cm mv en 65 cm mv verstoord. De verstoorde bodemlagen kenmerken zich door kleurafwijkingen en -vlekken in de zandafzettingen. Binnen deze gevlekte laag zijn ook resten van een voormalige B-horizont aangetroffen. Onder de verstoorde laag in boring 3 is vanaf 70 cm mv het onderste deel van een intacte B-horizont aangetroffen. Onder het podzolprofiel (en bij boring 5 onder de verstoorde laag) is het oorspronkelijke moedermateriaal, de C-horizont, bestaande uit zwak siltig geel zand, aangetroffen. De aangetroffen matig fijne zanden in de bodemprofielen zijn door de wind afgezette dekzanden van de Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden. Vanwege de dikte van de eerdlaag in het plangebied vallen de bodemprofielen onder de hoge enkeerdgronden. Deze bodems zijn gevormd door langdurige bemesting met plaggen en dierenmest. Op basis van de (redelijk intacte) podzolprofielen die bij 4 van de 5 boringen zijn aangetroffen kan worden geconcludeerd dat van nature de bodem in het plangebied een podzolbodem is geweest. De verstoringen die in het plangebied zijn aangetroffen zijn vermoedelijk het gevolg van het rooien van het voormalige houtwal in het plangebied, of van (daaropvolgende) ploegwerkzaamheden. In de boringen zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen. Het gaat hier echter om een verkennend bodemonderzoek, dat zich richt op de bodemopbouw en mogelijke bodemverstoringen die de archeologische trefkans kunnen beïnvloeden en niet zo zeer op het onderzoeken op de aanwezigheid van archeologische vondsten en/of sporen. 5

32 Rapport ARC bv 3 Samenvatting en conclusie Volgens het bureau-onderzoek door Econsultancy ligt de locatie centraal op een dekzandruggencomplex en blijkt dat het plangebied vanaf het Paleolithicum gunstig is geweest voor jagers-verzamelaars en vanaf het Neolithicum voor landbouwers. De kans op het voorkomen van archeologische resten is hoog voor alle perioden vanaf het Laat-Paleolithicum. Op de onderzoekslocatie worden hoge zwarte enkeerdgronden verwacht. Het verkennend inventariserend booronderzoek heeft aangetoond dat de locatie inderdaad op een dekzandrug ligt die is afgedekt met een eerddek. Onder de eerdlaag is een redelijk intact podzolprofiel aangetroffen. Het eerddek is, behalve in het uiterste noordwesten (boring 2), 60 à 70 cm dik. Volgens de gespecificeerde verwachting kunnen in het plangebied resten uit het Laat Paleolithicum tot de Nieuwe tijd worden verwacht. Vanwege de geringe verstoring van de oorspronkelijke bodem kunnen archeologische resten uit deze perioden nog onder het eerddek binnen het plangebied aanwezig zijn. Op basis van de waargenomen bodemverstoringen kan worden geconcludeerd dat de voorgenomen nieuwbouw mogelijk een bedreiging vormt voor het archeologisch erfgoed. 6

33 Rapport ARC bv 4 Aanbeveling Gezien de hoge archeologische trefkans van de onderzoekslocatie is in het geval van bodemverstorende werkzaamheden tot onder de eerdlaag archeologisch vervolgonderzoek noodzakelijk om vast te stellen of er sprake is van een archeologische vindplaats binnen de onderzoekslocatie. Omdat er op de onderzoekslocatie een enkeerdgrond met daaronder een redelijk intact podzolprofiel is aangetroffen is een vervolgonderzoek door middel van proefsleuven normaal gesproken de meest geschikte methode. De bijenhal kan echter licht gefundeerd worden. Geadviseerd wordt om de fundering van de hal niet dieper dan 40 cm beneden het huidige maaiveld aan te leggen en geen graafwerkzaamheden uit te voeren in het noordwestelijke terreindeel, waar het eerdek maar 35 cm dik is. Indien wel graafzaamheden plaatsvinden dieper dan 40 cm mv, is vervolgonderzoek door middel van proefsleuven noodzakelijk. Hiervoor dient een door het bevoegd gezag, de gemeente Maasbree, goed gekeurd Programma van Eisen te worden opgesteld. 7

34 Rapport ARC bv Literatuur Berendsen, H.J.A., De vorming van het land. Assen (Fysische geografie van Nederland). 4e, geheel herziene druk. Bosch, J.H.A., Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode. Op basis van de Standaard Boor Beschrijvingsmethode, versie 5.2. Utrecht (TNO-rapport NITG A). Brandt, R.W. et al. (red.), ARCHIS. Archeologisch Basis Register, versie 1.0. Amersfoort. Mulder, E.F.J. de et al., De ondergrond van Nederland. Groningen/Houten. Stiekema, M., Archeologisch bureauonderzoek Leiweg 7 te Geffen in de gemeente Maasdonk. Swalmen (Econsultancy Rapporten ). 8

35 N Leiweg m Geffen - Leiweg 7 Boorpuntenkaart Legenda huidige bebouwing plangebied boorpunten Afbeelding 2. Boorpuntenkaart. Door: M. Stiekema.

36 Boring: 1 X: Y: Boring: 2 X: Y: m +NAP 0 gras Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, grijsbruin, Aap-horizont 0 6 m +NAP 0 gras Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, grijsbruin, Aap-horizont Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, donker bruingrijs, AE-horizont Zand, matig fijn, zwak siltig, matig humeus, donker bruingrijs, Ah-horizont Zand, matig fijn, zwak siltig, bruin, B-horizont Zand, matig fijn, zwak siltig, geel, C-horizont Zand, matig fijn, zwak siltig, bruin, B-horizont Zand, matig fijn, zwak siltig, bruingeel, BC-horizont Zand, matig fijn, zwak siltig, geel, C-horizont Boring: 3 X: Y: Boring: 4 X: Y: m +NAP 0 gras Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, grijsbruin, Aap-horizont 0 6 m +NAP 0 gras Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, grijsbruin, Aap-horizont Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, donker grijsbruin, gevlekt; verstoord Zand, matig fijn, zwak siltig, bruin, B-horizont Zand, matig fijn, zwak siltig, geel, C-horizont Zand, matig fijn, zwak siltig, lichtbruin, BC-horizont Zand, matig fijn, zwak siltig, geel, Cg-horizont Boring: 5 X: Y: m +NAP 0 gras Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, grijsbruin, Aap-horizont Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, donker grijsbruin, gevlekt; verstoord (podzolresten) Zand, matig fijn, zwak siltig, geel, C-horizont getekend volgens NEN 5104 Bijlage 1.

37 Legenda (conform NEN 5104) grind klei geur Grind, siltig Klei, zwak siltig geen geur zwakke geur Grind, zwak zandig Klei, matig siltig matige geur sterke geur Grind, matig zandig Klei, sterk siltig uiterste geur Grind, sterk zandig Klei, uiterst siltig olie geen olie-water reactie zwakke olie-water reactie Grind, uiterst zandig Klei, zwak zandig matige olie-water reactie sterke olie-water reactie Klei, matig zandig uiterste olie-water reactie zand Zand, kleiïg Klei, sterk zandig p.i.d.-waarde >0 >1 Zand, zwak siltig Zand, matig siltig leem Leem, zwak zandig >10 >100 >1000 >10000 Zand, sterk siltig Leem, sterk zandig monsters Zand, uiterst siltig geroerd monster overige toevoegingen ongeroerd monster zwak humeus veen Veen, mineraalarm matig humeus overig bijzonder bestanddeel Veen, zwak kleiïg sterk humeus Gemiddeld hoogste grondwaterstand grondwaterstand Veen, sterk kleiïg zwak grindig Gemiddeld laagste grondwaterstand slib Veen, zwak zandig matig grindig water Veen, sterk zandig sterk grindig Vervolg bijlage 1.

38 Chronostratigrafische eenheden Holoceen Laat-Weichselien (Laat-Glaciaal) 0 Jaren geleden Chronostratigrafische eenheden Subatlanticum Subboreaal 14 C-jaren geleden Archeologische periode Nieuwe Tijd Late Middeleeuwen Eemien Saalien-complex n. Chr n. Chr. 450 n. Chr. 12 v. Chr. 800 v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr. Ca jaar geleden Pleistoceen Midden-Pleistoceen Laat-Pleistoceen Weichselien (Glaciaal) Laat- Holoceen Vroege Middeleeuwen Holsteinien Elsterien Midden-Weichselien (Pleniglaciaal) Vroeg-Weichselien (Vroeg-Glaciaal) Atlanticum Midden- Holoceen Boreaal Preboreaal Vroeg- Holoceen Holoceen Late Dryas Allerød-interstadiaal Vroege Dryas Bølling-interstadiaal Laat-Pleniglaciaal Midden-Pleniglaciaal Vroeg-Pleniglaciaal Romeinse Tijd IJzertijd Bronstijd Neolithicum Mesolithicum Laat-Paleolithicum Tijd Pleniglaciaal Glaciaal Laat-Glaciaal Bijlage 2. Een overzicht van geologische (chronostratigrafische) en archeologische periodes. Door: A.J. Wullink. Gebaseerd op: Brandt et al. 1992; De Mulder et al. 2003; Berendsen 2004.