CONCEPTRAPPORTAGE ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK EN KARTEREND BOORONDERZOEK WIENBOOMWEG 1 TE HAELEN GEMEENTE LEUDAL

Transcriptie

1 CONCEPTRAPPORTAGE ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK EN KARTEREND BOORONDERZOEK WIENBOOMWEG 1 TE HAELEN GEMEENTE LEUDAL

2 DIT RAPPORT BESTAAT UIT TWEE DELEN: ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK, UITGEVOERD DOOR ECONSULTANCY BV INVENTARISEREND VELDONDERZOEK IN DE VORM VAN EEN KARTEREND BOORONDERZOEK, UITGEVOERD DOOR ARC BV

3 ARCHEOLOGISCH BUREAUONDERZOEK WIENBOOMWEG 1 TE HAELEN GEMEENTE LEUDAL Project: LEU.SCM.ARC Rapportnummer: Status: conceptrapportage Datum: 7 augustus 2009 Opdrachtgever: SCM Milieu bv Postbus AK Roermond Tel Fax Uitvoerder: Opsteller: Kwaliteitscontroleur: Econsultancy bv Rijksweg Noord KS Swalmen Tel Fax Mail Swalmen@Econsultancy.nl Drs. M. Stiekema Dhr. E. Zwerver Contactpersoon: Dhr. H. Neelen

4 COLOFON archeologisch bureauonderzoek Wienboomweg 1 te Haelen in de gemeente Leudal Auteur: Drs. M. Stiekema In opdracht van: SCM Milieu bv Econsultancy bv, Swalmen, 7 augustus 2009 Foto s en tekeningen: Econsultancy bv, tenzij anders vermeld Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers. Econsultancy bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek. Administratieve gegevens onderzoeksgebied Projectcode en nummer LEU.SCM.ARC Toponiem Wienboomweg 1 Opdrachtgever SCM Milieu bv Gemeente Leudal Plaats Haelen Kadastrale gegevens gemeente Haelen, sectie C, nummer 1375 Kaartblad 58D Coördinaten / / / / Bevoegde overheid gemeente Leudal Deskundige namens de bevoegde overheid Dhr. J. Stoop ARCHIS onderzoeksmeldingsnummer (CIS-code) Beheer en plaats documentatie Econsultancy, Swalmen Uitvoerders Econsultancy, drs. M. Stiekema Datum 7 augustus LEU.SCM.ARC

5 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING DOELSTELLING EN METHODIEK Onderzoeksvragen Methoden RESULTATEN Afbakening van het plangebied Beschrijving van het huidige gebruik Beschrijving van het historische gebruik Aardwetenschappelijke gegevens Archeologische waarden Gespecificeerde archeologische verwachting CONCLUSIES ADVIES... 9 LITERATUUR BIJLAGE 1: BIJLAGE 2: Archeologische en geologische perioden Archeologische monumenten LIJST VAN AFBEELDINGEN Afb. 1 - Locatie van het plangebied Afb. 2 - Detailkaart van het plangebied Afb. 3 - Historische kaart ( ) Afb. 4 - Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Afb. 5 - Geomorfologische kaart van Nederland Afb. 6 - Bodemkaart van Nederland Afb. 7 - IKAW, monumenten en waarnemingen LIJST VAN TABELLEN Tabel I. Tabel II. Tabel III. - Geraadpleegd historisch kaartmateriaal - Aardwetenschappelijke gegevens plangebied - Archeologische (indicatieve) waarden LEU.SCM.ARC

6 1. INLEIDING Econsultancy heeft in opdracht van SCM Milieu bv een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd voor het plangebied gelegen aan de Wienboomweg 1 te Haelen in de gemeente Leudal. Het verkennend veldonderzoek heeft Econsultancy laten uitvoeren door ARC bv, waarvan de resultaten als een aparte rapportage zijn bijgevoegd. In het plangebied zal de huidige woning worden gesloopt, waarna er twee nieuwe woningen zullen worden gerealiseerd. Het archeologisch onderzoek was noodzakelijk om te bepalen of bij de voorgenomen activiteiten de kans bestaat dat archeologische resten in de ondergrond worden aangetast. 2. DOELSTELLING EN METHODIEK 2.1 Onderzoeksvragen Het doel van het bureauonderzoek is om inzicht te verkrijgen in de specifieke archeologische waarden van het plangebied. Hierbij wordt de beschikbare informatie op het vlak van historische geografie, cultuurhistorie, geologie en archeologie bestudeerd. Op basis van deze informatie wordt een gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied opgesteld. Op basis van deze gespecificeerde verwachting wordt een advies gegeven welk is afgestemd op de verwachte bodemverstoring. Voor het bureauonderzoek zijn de volgende onderzoeksvragen opgesteld: Wat is er bekend over bodemverstorende ingrepen binnen het plangebied uit het verleden? Is er bijvoorbeeld informatie bekend over vroegere ontgrondingen, bodemsaneringen, egalisaties, diepploegen of landinrichting? Ligt het plangebied binnen een landschappelijke eenheid, welke vanuit archeologisch oogpunt een specifieke aandachtslocatie kan betreffen (zoals een relatief hoge dekzandkop of - rug, nabij een veengebied, een beekdal)? Wat is de gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied en wat is naar verwachting de locatie, omvang, aard, kwaliteit, datering en de landschappelijke context van (eventueel aanwezige) archeologische waarden? Welke vorm van vervolgonderzoek is noodzakelijk om de op basis van het bureauonderzoek opgestelde gespecificeerde verwachting aan te vullen en te toetsen? Het bureauonderzoek is uitgevoerd op 7 augustus Meegewerkt hebben: drs. M. Stiekema (senior-prospector) en de heer E. Zwerver (kwaliteitscontroleur) LEU.SCM.ARC Pagina 1 van 1

7 2.2 Methoden Het archeologisch onderzoek is uitgevoerd conform de eisen en normen zoals aangegeven in de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, versie 3.1, augustus 2006), vastgesteld door het Centraal College van Deskundigen (CCvD) Archeologie, ondergebracht bij de SIKB te Gouda. Voor de uitvoering van het bureauonderzoek gelden de specificaties LS01, LS02, LS03, LS04 en LS05. De resultaten van dit onderzoek worden in dit rapport weergegeven conform specificatie LS06. 1 Binnen dit onderzoek zijn de volgende werkzaamheden verricht: afbakening plangebied en vaststellen van de consequenties van het mogelijk toekomstige gebruik (LS01); beschrijving van de huidige situatie (LS02); beschrijving van de historische situatie en mogelijke verstoringen (LS03); beschrijving van bekende archeologische waarden en aardwetenschappelijke gegevens (LS04); opstellen van een gespecificeerde verwachting (LS05). 3. RESULTATEN 3.1 Afbakening van het plangebied De onderzoekslocatie ligt aan de Wienboomweg 1, circa 1 km ten zuidwesten van de kern van Haelen in de gemeente Leudal en heeft een oppervlakte van circa m 2. Het wordt begrensd door de Wienboomweg in het noorden en oosten, de Napoleonsweg in het zuiden en een aangrenzend bouwkavel in het westen (zie afbeelding 1 en 2). Het onderzochte gebied bevindt zich binnen een straal van circa m rondom het plangebied. In het plangebied is de nieuwbouw van twee woningen en twee garages gepland. Hierbij zal een gebied met een oppervlakte van circa 235 m 2 worden bebouwd. De consequentie van de voorgenomen ingreep is dat eventuele waardevolle archeologische resten in de ondergrond worden aangetast. Binnen het plangebied zijn voor zover bekend geen milieuhygiënische onderzoeken uitgevoerd. Volgens de topografische kaart van Nederland, kaartblad 58 West, 2004 (schaal 1:25.000), bevindt het maaiveld zich op een hoogte van circa 28 m +NAP. Volgens de isohypsenkaart van de Dienst Grondwaterverkenning van TNO, kaartblad 58 West, 1995 (schaal 1:50.000) bedraagt het freatisch grondwater ± 25 m +NAP, waardoor het grondwater zich naar verwachting bevindt op ± 3 m -mv. Omdat het plangebied op zand ligt en de toekomstige graafwerkzaamheden maar op een beperkt deel van het plangebied zal plaatsvinden wordt niet verwacht dat het toekomstig grondwaterpeil in het plangebied zal worden beïnvloed. 3.2 Beschrijving van het huidige gebruik Het plangebied is momenteel deels in gebruik als grasland en is deels bebouwd met een woning. 1 Beschikbaar via LEU.SCM.ARC Pagina 2 van 2

8 3.3 Beschrijving van het historische gebruik De historische situatie is op verschillende historische kaarten als volgt: Tabel I. Geraadpleegd historisch kaartmateriaal Bron Periode Omschrijving plangebied Tranchot und v. Müffling kaart akkerland en woning op locatie van de huidige woning, huidige wegennet reeds aanwezig Grote Historische Provincie Atlas, Limburg akkerland en woning op locatie van de huidige woning Bonnekaart circa 1900 akkerland en woning op locatie van de huidige woning topografische kaart 1938 boomgaard en woning op locatie van de huidige woning topografische kaart 1988 boomgaard en woning op locatie van de huidige woning Cultuurlandschap 2 - bouwland, veld Haelen wordt voor het eerst genoemd in 1240 (Halen). Het plangebied ligt 300 meter ten zuiden van de Haelensche beek. Aan de Haelensche beek liggen ook diverse adellijke huizen, waaronder Huis Aldenghoor (600 meter ten noordoosten van het plangebied). 3 Volgens de historische kaarten uit de 19 e eeuw was het plangebied in gebruik als akkerland ten zuiden van Haelen. Zowel de woning in het plangebied als het huidige wegennet was begin 19 e eeuw reeds aanwezig (zie afbeelding 3). Volgens de cultuurlandschappenkaart van Renes (1999) ligt het plangebied op een Veld. Velden zijn (open) akkers die behoren bij een gehucht of dorp, in dit geval het dorp Haelen of Overhaelen. 4 Volgens de opdrachtgever hebben er gedurende de 20 e eeuw, buiten de huidige woning, nog enkele gebouwen in het plangebied gestaan. Vermoedelijk betreft het enkele schuren of stallen die bij de (voormalige boerderij) woning hoorden Aardwetenschappelijke gegevens De volgende aardwetenschappelijke gegevens zijn bekend van het plangebied: Tabel II. Aardwetenschappelijke gegevens plangebied Type gegevens Gegevensomschrijving Geologie 6 Formatie van Beegden, veelal met een dek van de Formatie van Boxtel; rivierzand en grind, veel met een zanddek (Be4) Geomorfologie 7 Bodemkunde 8 Dalvlakteterras, bedekt met dekzand, vlak (3E10) Hoge bruine enkeerdgronden, lemig fijn zand, grondwatertrap VII 2 Renes, Renes, Renes, mondelinge mededeling, dhr. H. Neelen 6 De Mulder et al Alterra Stichting voor Bodemkartering LEU.SCM.ARC Pagina 3 van 3

9 Geologie, Geomorfologie en Bodem De Maasterrassen in dit deel van Limburg zijn gevormd vanaf de Saale-ijstijd en de daaropvolgende warmere periode, het Eemien. Tijdens koude perioden heeft de Maas een vlechtend karakter gehad met een brede riviervlakte en een opeenhoping van sedimenten. Gedurende de overgang van een koude naar een warme periode sneed de rivier zich in het rivierterras in. Daarna begon de Maas te meanderen, waarbij de rivier zich concentreerde in één geul en er verschillende sedimenten in de bedding, op de oever en in de naastgelegen komgronden werden afgezet. De oudste terrassen liggen hoog, de jongere lager. Vanaf hun ontstaan zijn de Maasterrassen aantrekkelijk geweest voor de mens. In eerste instantie voor tijdelijke kampementen van jagers en verzamelaars en later voor permanente agrarische nederzettingen. Mensen vestigden zich op de hoogste delen van het terras, met name op oeverwallen en rivierduintjes. 9 Het plangebied ligt op een terras dat is ontstaan gedurende het Weichselien-Pleniglaciaal (circa BP). 10 Op dit terras bevindt zich een aantal restgeulen, waar het west-oost georiënteerde beekdal van de Haelensche beek op 300 ten noorden van het plangebied er één van is. Ten zuidoosten van dit terras ligt het lager gelegen Holocene Maasterras. De overgang tussen de terrassen bevindt zich op circa 1,0 km ten zuidoosten van het plangebied en is op de AHN-kaart (Actueel Hoogtebestand Nederland) duidelijk zichtbaar. Het (jongere) Holocene terras ligt circa 8 meter lager dan het terras waarop het plangebied zich bevindt (zie afbeelding 4). Volgens de geomorfologische kaart 11 is het plangebied geclassificeerd als een vlak dalvlakteterras, bedekt met dekzand. (zie afbeelding 5). 12 Volgens de bodemkaart 13 is het plangebied geclassificeerd als een hoge bruine enkeerdgrond (zie afbeelding 6). Een hoge bruine enkeerdgrond duidt vaak op de aanwezigheid van een esdek, waarbij de humeuze toplaag (A-horizont) > 50 cm is. Volgens de Bodemkaart van Nederland ligt het plangebied binnen een gebied met grondwatertrap VII. Dit houdt in dat de gemiddelde hoogste grondwaterstand zich op >80 cm -mv en de gemiddelde laagste grondwaterstand zich op > 120 cm -mv bevindt De Boer e.a., 2007 (in concept) 10 Van de Broek & Maarleveld, Alterra, Alterra, Stichting voor Bodemkartering Stichting voor Bodemkartering, LEU.SCM.ARC Pagina 4 van 4

10 3.5 Archeologische waarden Binnen het plangebied zijn de volgende archeologische (indicatieve) waarden vastgesteld: Tabel III. Archeologische (indicatieve) waarden Type gegevens Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) Cultuurhistorische waardenkaart provincie Limburg hoge indicatieve archeologische waarde hoge indicatieve archeologische waarde Gegevensomschrijving Archeologische Monumenten Kaart (AMK) ligging binnen een AMK-terrein van hoge archeologische waarde (AMK-terrein ) waarnemingen ARCHISII (Archeologisch Informatie Systeem) vondstmeldingen ARCHISII geen waarnemingen binnen 200 meter rond het plangebied geen vondstmeldingen binnen 600 meter rond het plangebied De ligging van de waarden zijn weergegeven in afbeelding 7. De AMK-terreinen zijn beschreven in Bijlage 2. Indicatieve archeologische waarde Volgens zowel de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) van Nederland als de Cultuurhistorische Waardenkaart Limburg bevindt het plangebied zich in een gebied met een hoge indicatieve archeologische waarde. Monumenten en waarnemingen rondom het plangebied Het plangebied ligt binnen een AMK-terrein van hoge archeologische waarde dat samenhangt met de historische kern van Overhaelen. 15 Op circa 500 meter ten oosten van het plangebied bevindt zich een beschermd AMK-terrein van zeer hoge archeologische waarde. Het betreft een terrein waar bij een boor- en proefsleuvenonderzoek een schone (chronologisch onvermengde) nederzetting uit het Vroeg-Mesolithicum is aangetroffen. Het betreft een concentratie van vuursteen, steen en verkoold zoölogisch en botanisch materiaal. Op korte afstand werd een klein cluster met vroeg-neolithisch aardewerk (Begleitkeramiek) aangetroffen. 16 Verder zijn er rond deze locatie verschillende waarnemingen van aardewerk uit de IJzertijd tot de Middeleeuwen gedaan. 17 Op circa 700 meter ten noordoosten van het plangebied ligt een AMK-terrein van hoge archeologische waarde dat samenhangt met de historische kern van Haelen. 18 Op circa 200 meter ten westen van het plangebied bevinden zich vijf waarnemingen die om administratieve redenen op dezelfde coördinaat ( / ) zijn geplaatst. Het betreft een vuurstenen afslag uit het Paleolithicum, 19 een vuurstenen bijl uit het Neolithicum, 20 een fragment aardewerk uit de Late-Bronstijd Vroeg-Romeinse tijd, 21 een bronzen boogfibula uit de Vroeg- tot Midden-Romeinse tijd 22 en een messing munt (vermoedelijk een sestertius) van Trajanus uit de 15 AMK-terrein AMK-terrein ARCHIS-waarneming , , , en AMK-terrein ARCHIS-waarneming ARCHIS-waarneming ARCHIS-waarneming ARCHIS-waarneming LEU.SCM.ARC Pagina 5 van 5

11 Midden-Romeinse tijd. 23 Al deze waarnemingen zijn gedaan in de 19 e of begin 20 e eeuw. Hen exacte vondstlocaties zijn niet meer bekend. Op circa 300 meter ten noorden van het plangebied zijn diverse fragmenten aardewerk uit de Romeinse tijd en de Middeleeuwen aangetroffen. 24 Op circa 200 tot 600 meter ten zuiden en zuidoosten van het plangebied zijn bij een veldkartering in 1998 diverse fragmenten aardewerk uit het Neolithicum - Middeleeuwen en vuurstenen werktuigen uit het Laat-Paleolithicum - Bronstijd aangetroffen. 25 Op circa 400 meter ten zuidoosten van het plangebied zijn bij een booronderzoek in 1998 diverse fragmenten aardewerk uit de IJzertijd en de Middeleeuwen en een vuurstenen kling uit het Laat- Paleolithicum Mesolithicum aangetroffen. 26 Op circa 400 meter ten noordoosten van het plangebied zijn bij een booronderzoek in 2006 enkele fragmenten aardewerk uit het Neolithicum tot de Romeinse tijd en uit de Middeleeuwen aangetroffen. 27 Op circa 600 meter ten zuidoosten van het plangebied zijn tussen 2002 en 2005 een karterend booronderzoek, een proefsleuvenonderzoek en een definitieve opgraving op hetzelfde terrein uitgevoerd. Hierbij zijn diverse vuurstenen artefacten uit het Neolithicum, fragmenten aardewerk uit alle perioden van het Neolithicum tot de Middeleeuwen en een grafveld uit de Romeinse tijd aangetroffen. 28 Op circa 650 tot 900 meter ten zuidoosten van het plangebied zijn bij veldkarteringen in de jaren 50 o.a. 12 vuurstenen Gravette-spitsen uit het Laat-Paleolithicum, 29 en diverse vuurstenen artefacten uit het Mesolithicum en het Neolithicum aangetroffen. 30 Op circa 900 meter ten zuidwesten van het plangebied is in 1935 een grafheuvel uit het Laat- Neolithicum IJzertijd waargenomen. 31 Uit een vergelijking met het AHN (zie afbeelding 4) is het echter ook goed mogelijk dat het hier een landduin betreft. Relatie aardwetenschappelijke informatie met (al dan niet indicatieve) archeologische waarden Uit de ruimtelijk spreiding van de waarnemingen in de omgeving van het plangebied komt naar voren dat er diverse vondsten uit alle archeologische perioden zijn gedaan. Landschappelijk gezien was deze locatie van oudsher een geschikte vestigingslocatie vanwege de hoge ligging op relatief korte afstand van de oude restgeulen van de Maas. 23 ARCHIS-waarneming ARCHIS-waarneming ARCHIS-waarneming ARCHIS-waarneming ARCHIS-waarneming ARCHIS-waarneming , en en vondstmelding ARCHIS-waarneming o.a. ARCHIS-waarneming ,29.332, , en ARCHIS-waarneming LEU.SCM.ARC Pagina 6 van 6

12 3.6 Gespecificeerde archeologische verwachting Op grond van de verzamelde archeologische en aardwetenschappelijke informatie is de volgende gespecificeerde verwachting opgesteld: Uit de landschappelijke ligging nabij de Maas en uit archeologische waarnemingen uit de omgeving, blijkt dat de ligging van het plangebied vanaf het Laat-Paleolithicum gunstig is geweest voor jagersverzamelaars en vanaf het Neolithicum voor landbouwers. In het hele plangebied kunnen archeologische resten voorkomen uit alle archeologische perioden. De kans op het voorkomen van de resten is hoog. De archeologische resten komen voor onder het esdek en in de top van de oorspronkelijke C-horizont. De vondstenlaag is opgenomen onderin het esdek; hier wordt ook wel van cultuurlaag gesproken: een doorwerkte oude bodem tussen het esdek en de ongeroerde ondergrond met kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, vuursteen en houtskool. 32 Archeologische sporen (uitgezonderd waterputten en diepe sporen) zullen zich bevinden tot ongeveer 25 cm in de top van de C-horizont. Organische resten en bot zullen door de relatief droge en zure bodemomstandigheden slecht zijn geconserveerd. Het complextype en de omvang kunnen niet nader worden gespecificeerd door de beperkte gegevens. Omdat de zuidoostelijke hoek van het plangebied in ieder geval al sinds begin 19 e eeuw is bebouwd, is de kans aanwezig dat het bodemprofiel hier in min of meerdere is vergraven waardoor archeologische resten kunnen zijn verstoord. De rest van het plangebied is in de 19 e en 20 e eeuw onbebouwd geweest. Hier zal het oorspronkelijke bodemprofiel vermoedelijk beter zijn bewaard. 4. CONCLUSIES Voor het bureauonderzoek zijn de volgende onderzoeksvragen opgesteld: Wat is er bekend over bodemverstorende ingrepen binnen het plangebied uit het verleden? Is er bijvoorbeeld informatie bekend over vroegere ontgrondingen, bodemsaneringen, egalisaties, diepploegen of landinrichting? Omdat de zuidoostelijke hoek, en vermoedelijk ook nog andere delen, van het plangebied in ieder geval al sinds begin 19 e eeuw is bebouwd, is de kans aanwezig dat het bodemprofiel hier in min of meerdere is vergraven waardoor archeologische resten kunnen zijn verstoord. De rest van het plangebied is in de 19 e en 20 e eeuw onbebouwd geweest. Hier zal het oorspronkelijke bodemprofiel vermoedelijk beter zijn bewaard. Ligt het plangebied binnen een landschappelijke eenheid, welke vanuit archeologisch oogpunt een specifieke aandachtslocatie kan betreffen (zoals een relatief hoge dekzandkop of rug, nabij een veengebied, een beekdal)? De landschappelijke ligging van het plangebied, op een terras niet ver van de Maas en enkele oude restgeulen van de Maas, is een vanuit archeologisch oogpunt interessante locatie. Wat is de gespecificeerde archeologische verwachting van het plangebied en wat is naar verwachting de locatie, omvang, aard, kwaliteit, datering en de landschappelijke context van (eventueel aanwezige) archeologische waarden? Uit de landschappelijke ligging nabij de Maas en uit archeologische waarnemingen uit de omgeving, blijkt dat de ligging van het plangebied vanaf het Laat-Paleolithicum gunstig is geweest voor jagers-verzamelaars en vanaf het Neolithicum voor landbouwers. In het hele 32 Groenewoudt LEU.SCM.ARC Pagina 7 van 7

13 plangebied kunnen archeologische resten voorkomen uit alle archeologische perioden. De kans op het voorkomen van de resten is hoog. Wat voor vervolgonderzoek is noodzakelijk om de op basis van het bureauonderzoek opgestelde gespecificeerde verwachting aan te vullen en te toetsen? Om te bepalen of het plangebied inderdaad op een hoge bruine enkeerdgrond ligt dient er een inventariserend veldonderzoek te worden uitgevoerd in de vorm van een verkennend booronderzoek. Tevens dient het verkennend booronderzoek om de gaafheid van het bodemprofiel te bepalen, om zo te bepalen of archeologische resten wel of niet in situ aanwezig kunnen zijn LEU.SCM.ARC Pagina 8 van 8

14 5. ADVIES Econsultancy adviseert om een inventariserend veldonderzoek uit te voeren door middel van een verkennend booronderzoek, teneinde de op basis van het bureauonderzoek opgestelde gespecificeerde verwachting aan te vullen en te toetsen. Tevens dient het verkennend booronderzoek om een betrouwbaar beeld te krijgen van de gaafheid van de bodem. Econsultancy Swalmen, 7 augustus LEU.SCM.ARC Pagina 9 van 9

15 LITERATUUR Alterra, 2003: Digitale Geomorfologische kaart van Nederland, schaal 1: Boer, A. de, e.a., 2007: De archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart van de gemeente Beesel (in concept), Amersfoort. Berg, M.W. van den 1996: Fluvial sequences of the Maas; a 10 Ma record of neotectonics and climate change at various time-scales. Thesis, Landbouw Universiteit Wageningen. Deeben, J.H.C. (red.) 2008: De Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden, derde generatie, Rapportage Archeologische Monumentenzorg 155, Amersfoort. Groenewoudt, B.J. 1994: Prospectie, waardering en selectie van archeologische vindplaatsen: een beleidsgerichte verkenning van middelen en mogelijkheden. Amersfoort (Nederlandse Archeologische Rapporten, 17)p & p Kars, H. & Smit, A. (red.) 2003: Handleiding Fysiek Behoud Archeologisch Erfgoed. Degradatiemechanismen in sporen en materialen. Monitoring van de conditie van het bodemarchief. Amsterdam (Geoarchaeological and Bioarchaeological Studies, 1). Mulder, E.F.J. de, Geluk, M.C., Ritsema, I.L., Westerhoff, W.E., Wong, T.E. 2004: De ondergrond van Nederland. Wolters-Noordhoff, Groningen. Renes, J. 1999: Landschappen van Maas en Peel. Een toegepast historisch-geografisch onderzoek in het streekplangebied Noord- en Midden-Limburg. Eisma, Leeuwarden. Stichting voor Bodemkartering, 1972: Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000, blad 58 West/Roermond Wolters-Noordhoff Atlasprodukties 1992: Grote Historische Provincie Atlas 1: , Limburg Groningen LEU.SCM.ARC Pagina 10 van 10

16 Afb. 1 Kessel Reuve e N Heythuysen Heel Roggel Haelen Roermond Swalmen m Melick Haelen - Wienboomweg 1 Locatie van het plangebied bron: Geodan Herkenbosch LEU.SCM.ARC Pagina 11 van 11

17 Afb N Wienboomweg Napoleonsweg 0 50m Haelen - Wienboomweg 1 Detailkaart van het plangebied Legenda plangebied toekomstige bebouwing huidige bebouwing LEU.SCM.ARC Pagina 12 van 12

18 Afb. 3 Haelen - Wienboomweg 1 Historische kaart ( ) Legenda plangebied LEU.SCM.ARC Pagina 13 van 13

19 Afb N 0 500m Haelen - Wienboomweg 1 Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Legenda plangebied LEU.SCM.ARC Pagina 14 van 14

20 Afb LEU.SCM.ARC Pagina 15 van 15

21 Afb LEU.SCM.ARC Pagina 16 van 16

22 Afb LEU.SCM.ARC Pagina 17 van 17

23 Bijlage 1 Archeologische- en geologische perioden LEU.SCM.ARC Pagina 18 van 18

24 Bijlage 2 Archeologische monumenten LEU.SCM.ARC Pagina 19 van 19

25 Uitgebreide Rapportage Monumenten Monumentnr: Oppervlakte: 178 m2 CMA-nr: 58D Status: Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd Toponiem: Broekweg Plaats: Overhaelen Gemeente: Leudal Provincie: Limburg Coördinaten: / Terreinbeheerder: Particulier Rijksmonumentennr: Kadasterregistratienr: Gemeentenr: 4 Kadasterdeel_nr: Datum aanwijzing: Complexen Complextype Begindatering Einddatering Nederzetting, onbepaald Mesolithicum vroeg Mesolithicum vroeg Beschrijving Terrein met resten van een 'schone' (chronologisch onvermengde) nederzetting (concentratie van vuursteen, steen, verkoold zoologisch en botanisch materiaal) uit het vroeg-mesolithicum. De vindplaats is ontdekt tijdens een kartering (RAAP) in het kader van de aanleg van de A73. Er heeft boor- en proefsleuvenonderzoek plaatsgevonden, waarna het (stratigrafisch) bovenste deel van de site is opgegraven in verband met de te verwachten verstoring. Het resterende (onderste) deel blijft behouden. Op korte afstand werd een kleine cluster vroeg-neolithisch aardewerk (Begleitkeramik) aangetroffen. Documentatie Type: Beheerder: Toelichting: Digitaal meetwerk Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek Meetwerknr Literatuur Lohof, E Omleiding N273 Haelen, een archeologische kartering., in: RAAP-rapport (Regionaal Archeologisch Archiverings Project, Amsterdam) 375 Bats M., P. Crombé, L. Devriendt I., R.Langohr, e.a Onderzoek langs de omleiding N273 te Haelen (Provincie Limburg, Nederland): Vroeg-Mesolithicum en Vroeg-Neolithicum., in: Notae Praehistoricae 22 1 van 3

26 Uitgebreide Rapportage Monumenten Monumentnr: CMA-nr: Status: Toponiem: Plaats: Gemeente: Provincie: Coördinaten: Terreinbeheerder: D Terrein van hoge archeologische waarde Haelen Haelen Leudal Limburg / Diverse eigenaren Oppervlakte: m2 Complexen Complextype Begindatering Einddatering Nederzetting, onbepaald Middeleeuwen laat Nieuwe tijd Beschrijving Oude dorpskern van Haelen Op de AMK zijn historische dorpskernen en clusters oude bebouwing als gebieden van hoge archeologische waarde aangegeven. Dit is op grond van het belang van deze locaties, waar de wortels van de huidige dorpen of steden kunnen liggen. De begrenzing van deze kernen is gebaseerd op 19e-eeuwse en vroeg 20e-eeuwse kaarten. Binnen deze contouren kunnen in de bodem resten van vroegmoderne en waarschijnlijk ook van laatmiddeleeuwse (vanaf circa 1300 AD) bewoning aangetroffen worden. Ook sporen van oudere bewoning kunnen aanwezig zijn. Bedacht dient echter te worden dat de bewoning in de vroege en volle middeleeuwen (tot circa 1300 AD) een meer dynamisch karakter gehad kan hebben en dat de plaats en grens ervan niet perse hoeft samen te vallen met die van de latere bewoning. Literatuur Wolters-Noordhoff Atlasproducties 1992, in: Grote Historische Provincie Atlas Limburg 2 van 3

27 Uitgebreide Rapportage Monumenten Monumentnr: CMA-nr: Status: Toponiem: Plaats: Gemeente: Provincie: Coördinaten: Terreinbeheerder: D Terrein van hoge archeologische waarde Overhaelen Overhaelen Leudal Limburg / Diverse eigenaren Oppervlakte: m2 Complexen Complextype Begindatering Einddatering Nederzetting, onbepaald Middeleeuwen laat Nieuwe tijd Beschrijving Cluster oude bebouwing Overhaelen Op de AMK zijn historische dorpskernen en clusters oude bebouwing als gebieden van hoge archeologische waarde aangegeven. Dit is op grond van het belang van deze locaties, waar de wortels van de huidige dorpen of steden kunnen liggen. De begrenzing van deze kernen is gebaseerd op 19e-eeuwse en vroeg 20e-eeuwse kaarten. Binnen deze contouren kunnen in de bodem resten van vroegmoderne en waarschijnlijk ook van laatmiddeleeuwse (vanaf circa 1300 AD) bewoning aangetroffen worden. Ook sporen van oudere bewoning kunnen aanwezig zijn. Bedacht dient echter te worden dat de bewoning in de vroege en volle middeleeuwen (tot circa 1300 AD) een meer dynamisch karakter gehad kan hebben en dat de plaats en grens ervan niet perse hoeft samen te vallen met die van de latere bewoning. Literatuur Wolters-Noordhoff Atlasproducties 1992, in: Grote Historische Provincie Atlas Limburg 3 van 3

28 Een karterend archeologisch inventariserend veldonderzoek door middel van boringen aan de Wienboomwweg te Haelen, gemeente Leudal (L) -Rapporten A.J. Wullink & M. Stiekema ARC-Rapporten Geldermalsen 2009 ISSN

29

30 Colofon Een karterend archeologisch inventariserend veldonderzoek door middel van boringen aan de Wienboomwweg te Haelen, gemeente Leudal (L) ARC-Rapporten ARC-Projectcode 2009/604 Tekst A.J. Wullink & M.Stiekema Afbeeldingen A.J. Wullink & M. Stiekema Redactie A.J. Wullink Versie 1.1, 24 september 2009 Autorisatie A. Ufkes Uitgegeven door ARC bv Postbus CA Groningen ISSN Geldermalsen, 2009 Een recente lijst van de ARC-Rapporten is te vinden op

31 Rapport ARC bv Projectgegevens Projectnaam Haelen, Wienboomweg Projectcode 2009/604 Archisnummer Projectleider Contact Opdrachtgever Contact Bevoegd gezag Contact drs. A.J. Wullink , Econsultancy Swalmen, drs. M. Stiekema , Gemeente Leudal, dhr. J. Stoop , Locatiegegevens Toponiem Wienboomweg 1 Plaats Haelen Gemeente Leudal Provincie Limburg Kaartblad 58D RD-coördinaten N: / O: / Z: / W: / Oppervlakte 3300 m 2 Beschrijving onderzoekslocatie Geologie Geomorfologie Bodem Historische situatie Archeologische verwachting Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden Dalvlakteterras, bedekt met dekzand, vlak (3E10) Hoge bruine enkeerdgronden, lemig fijn zand, grondwatertrap VII al in gebruik als (deels bebouwd) akkerland sinds begin 19e eeuw In het hele plangebied kunnen archeologische resten voorkomen uit alle archeologische perioden. De kans op het voorkomen van de resten is hoog. 1

32 Legenda Haelen Onderzoekslocatie Afbeelding 1 Topografische kaart van de onderzoekslocatie en omgeving, voorzien van RD-coördinaten. Bron: Topografische Dienst Nederland.

33 Rapport ARC bv 1 Inleiding 1.1 Aanleiding tot het onderzoek In opdracht van Econsultancy uit Swalmen heeft Archaeological Research & Consultancy (ARC bv) een archeologisch inventariserend veldonderzoek (IVO) door middel van boringen uitgevoerd aan de Wienboomweg 1 te Haelen (afb. 1). Aanleiding tot dit onderzoek vormt de realisatie van twee nieuwe woningen met garage. Hierbij zal een oppervlakte van ca. 235 m 2 worden bebouwd. (zie afb. 2) Het plangebied ligt momenteel grotendeels braak. In het zuidoosten van het plangebied staat (een uitgebrande ruïne van) een woonhuis. In het centrale en westelijke deel van het plangebied ligt een (recentelijk) opgeworpen aarden wal (zie afb. 3). Volgens de opdrachtgever is dit materiaal van buiten het plangebied aangevoerd. In het noordelijk deel van het plangebied is veel puin op het maaiveld gestort. Conform de Wet op de archeologische monumentenzorg dient het plangebied eerst te worden onderzocht op de aanwezigheid van archeologische waarden. 1 Het veldwerk is uitgevoerd op 19 augustus 2009 door drs. M. Stiekema van Econsultancy, onder leiding van drs. A.J. Wullink van ARC bv. Het archeologisch onderzoek is uitgevoerd conform de eisen die gesteld worden in de Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA versie 3.1) Onderzoeksgeschiedenis In augustus 2009 is een bureau-onderzoek verricht door Econsultancy. 3 Het archeologisch verwachtingsmodel uit het bureau-onderzoek vormt het uitgangspunt voor dit inventariserend veldonderzoek en is hieronder weergegeven. Op grond van de verzamelde archeologische en aardwetenschappelijke informatie is de volgende gespecificeerde verwachting opgesteld: Uit de landschappelijke ligging nabij de Maas en uit archeologische waarnemingen uit de omgeving, blijkt dat de ligging van het plangebied vanaf het Laat- Paleolithicum gunstig is geweest voor jagers-verzamelaars en vanaf het Neolithicum voor landbouwers. In het hele plangebied kunnen archeologische resten voorkomen uit alle archeologische perioden. De kans op het voorkomen van de resten is hoog. De archeologische resten komen voor onder het esdek en in de top van de oorspronkelijke C-horizont. De vondstenlaag is opgenomen onderin het esdek; hier wordt ook wel van cultuurlaag gesproken: een doorwerkte oude bodem tussen het esdek en de ongeroerde ondergrond met kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, vuursteen en houtskool. Archeologische sporen (uitgezonderd waterputten en diepe sporen) zullen zich bevinden tot ongeveer 25 cm in de top van de C-horizont. Organische resten en bot zullen door de relatief droge en zure bodemomstandigheden slecht zijn geconserveerd. Het complextype en de omvang kunnen niet nader worden gespecificeerd door de beperkte gegevens. 1 In werking getreden op 1 september De inhoud van de KNA kan worden geraadpleegd op 3 Stiekema, M., 2009: Archeologisch bureauonderzoek Wienboomweg 1 te Haelen in de gemeente Leudal, Econsultancy Rapport (conceptversie). 3

34 Rapport ARC bv Omdat de zuidoostelijke hoek van het plangebied in ieder geval al sinds begin 19e eeuw is bebouwd, is de kans aanwezig dat het bodemprofiel hier in min of meerdere is vergraven waardoor archeologische resten kunnen zijn verstoord. De rest van het plangebied is in de 19e en 20e eeuw onbebouwd geweest. Hier zal het oorspronkelijke bodemprofiel vermoedelijk beter zijn bewaard. 1.3 Doel van het inventariserend veldonderzoek Het inventariserend veldonderzoek (IVO) dient ertoe het in het bureau-onderzoek voorgestelde verwachtingsmodel te verifiëren en met veldwaarnemingen te completeren. Het IVO bestaat uit drie stappen: verkennend, karterend en waarderend. Het verkennend onderzoek richt zich op de bodemopbouw en mogelijke bodemverstoringen die de archeologische trefkans kunnen beïnvloeden. Het karterend onderzoek stelt vast of er al dan niet archeologische waarden aanwezig zijn. Het waarderend onderzoek bepaalt de waarde van de archeologische resten. 1.4 Werkwijze Het IVO is uitgevoerd als een karterend booronderzoek. Hiertoe zijn met behulp van een edelmanboor met een diameter van 15 cm zes boringen op het onderzoeksterrein geplaatst tot maximaal 150 cm mv. De boringen zijn met een onderlinge afstand van 25 meter over het terrein gezet om een juiste, algehele indruk van de bodemopbouw te kunnen krijgen. De locatie van de boringen is ingemeten met behulp van meetlinten. De boorkernen zijn zorgvuldig uitgelegd, waarbij de opeenvolgende bodemlagen precies konden worden beschreven en opgemeten. Het opgeboorde materiaal is doorzocht op de aanwezigheid van archeologische resten door het opgeboorde sediment te zeven over een zeef met een maaswijdte van 4 mm. Vervolgens is de bodemopbouw per boring beschreven en is er gelet op de aanwezigheid van archeologische indicatoren zoals aardewerkfragmenten, houtskool, fosfaatvlekken, vuursteen, natuursteen, verbrand leem en bot. De boringen zijn beschreven volgens de Archeologische Standaardbeschrijvingsmethode (ASB). 2 Resultaten inventariserend veldonderzoek De locatie van de boringen is weergegeven in afbeelding 3. De resultaten van het karterend booronderzoek zijn opgenomen in bijlage 1. In boringen 1 en 2 werd direct onder een 15 cm dikke bouwvoor, tot een diepte van 130 cm mv, een pakket zeer fijn zwak siltig zand aangetroffen. Hieronder lag een pakket zeer fijne tot matig fijne matig siltige zanden. In boring 3 werd dit pakket matig siltige zanden direct onder een dunne boring aangetroffen. In dit pakket zijn ook leembrokken aangetroffen, hetgeen duidt op verstoring. In boringen 4 6 was de bodem tot 70 cm mv vergraven, hetgeen zich uitte door de anwezigheid van puin, baksteen en steenkool. Hieronder werden de matig siltige zanden aangetroffen. In de zeer fijne zanden van boringen 1 en 2 zijn geen indicaties voor bodemvorming aangetroffen. In matig siltige zanden komen roestvlekken voor. 4

35 Rapport ARC bv De matig fijne, matig siltige zanden in de ondergrond zijn de top van het Maasterras (Formatie van Beegden). De zeer fijne zanden die in boring 1 en 2 zijn aangetroffen, zijn waarschijnlijk rivierduinafzettingen (Formatie van Boxtel, Laagpakket van Delwijnen) die horen bij een rivierduin dat ten zuidwesten van de locatie is gelegen en waarvan één van de uitlopers zich binnen het langebied bevind. Zoals duidelijk moge zijn is binnen de onderzoekslocatie niet de verwachte enkeerdgrond aangetroffen. De bodem in boringen 1 en 2 kan worden geclassificeerd als duinvaagrond. In boring 3 kan het profiel worden geclassificeerd als vlakvaaggrond. In de overige boringen kan het bodemtye niet worden bepaald vanwege de waargenomen verstoringen. 2.1 Vondsten In boring 2 is bij het zeven van het sediment een vuursteenfragment aangetroffen op een diepte van 15 cm mv. Volgens vuursteenspecialist drs. J.R. Veldhuis van ARC bv betreft het een afslag. Over de exacte datering kan niets worden gezegd, behalve dat het afkomstig is uit de periode Laat-Paleolithicum Bronstijd. In de overige boringen zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen. 3 Samenvatting en conclusie Volgens het bureauonderzoek door Econsultancy ligt de locatie op een Maasterras. Het plangebied is vanaf het Laat-Paleolithicum gunstig is geweest voor jagersverzamelaars en in het Neolithicum voor landbouwers. In het hele plangebied kunnen archeologische resten voorkomen uit alle archeologische perioden. De kans op het voorkomen van de resten is hoog. De archeologische resten komen voor onder het esdek en in de top van de oorspronkelijke C-horizont. De vondstenlaag is opgenomen onderin het esdek; hier wordt ook wel van cultuurlaag gesproken: een doorwerkte oude bodem tussen het esdek en de ongeroerde ondergrond met kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, vuursteen en houtskool. Archeologische sporen (uitgezonderd waterputten en diepe sporen) zullen zich bevinden tot ongeveer 25 cm in de top van de C-horizont. Organische resten en bot zullen door de relatief droge en zure bodemomstandigheden slecht zijn geconserveerd. Het complextype en de omvang kunnen niet nader worden gespecificeerd door de beperkte gegevens. Omdat de zuidoostelijke hoek van het plangebied in ieder geval al sinds begin 19e eeuw is bebouwd, is de kans aanwezig dat het bodemprofiel hier in min of meerdere mate is vergraven, waardoor archeologische resten kunnen zijn verstoord. De rest van het plangebied is in de 19e en 20e eeuw onbebouwd geweest. Hier zal het oorspronkelijke bodemprofiel vermoedelijk beter zijn bewaard. Het karterend inventariserend booronderzoek heeft aangetoond dat er geen sprake is van een esdek in het plangebied. Het bodemprofiel in het noordelijke en centrale deel van het plangebied bleek bovendien tot een diepte van circa 70 cm te zijn verstoord, vermoedelijk bij graaf- en sloopwerkzaamheden die samenhangen met de (voormalige) bebouwing binnen het plangebied. Er zijn in deze boringen (boring 3-6) geen archeologische indicatoren aangetroffen. In het zuidelijke deel 5

36 Rapport ARC bv van het plangebied werd op de terrasafzettingen een pakket rivierduinzand aangetroffen. In boring 2 is in de top van dit duinzand een vuurstenen afslag aangetroffen uit de periode Laat-Paleolithicum Bronstijd. Geconcludeerd kan worden dat op het zuidelijke deel van de locatie, terplaatse van het rivierduin, sprake is van een vindplaats uit de periode Laat-Paleolithicum Bronstijd. Op het overige deel van de onderzoekslocatie, waar de maasafzettingen aan het maaiveld voorkomen, welke tot een diepte van 70 cm mv zijn vergraven, is waarschijnlijk geen sprake van een vindplaats. 4 Aanbeveling Toekomstige graafwerkzaamheden op het zuidelijke deel van de onderzoekslocatie vormen een bedreiging voor de aangetoonde aanwezigheid van een vindplaats uit de periode Laat-Paleolithicum Bronstijd. Geadviseerd wordt dan ook om hier (zie afbeelding 4) een waarderend inventariserend veldonderzoek door middel van boringen (IVO-overig) uit te voeren, teneinde gaafheid, omvang, datering en conservering van de archeologische vindplaats te onderzoeken. De exacte invulling van de werkzaamheden dient te worden vastgelegd in een Plan van Aanpak. Gezien de geringe kans op archeologische resten binnen het noordelijke deel van de onderzoekslocatie, zijn hier geen bezwaren tegen de voorgenomen herontwikkeling van de onderzoekslocatie. Geadviseerd wordt dan ook om dit deel van de onderzoekslocatie vrij te geven (zie afbeelding 4). De archeologische meldingsplicht blijft echter bestaan. Mochten hier tijdens toekomstige graafwerkzaamheden archeologische resten worden aangetroffen, dan dient dit onverwijld aan het bevoegd gezag, de gemeente Leudal, te worden gemeld. Het bevoegd gezag beslist of het door ARC bv geadviseerde vervolgonderzoek wordt overgenomen in het selectiebesluit. 6

37 Rapport ARC bv Literatuur Berendsen, H.J.A., De vorming van het land. Assen (Fysische geografie van Nederland). Vierde, geheel herziene druk. Brandt, R.W. et al. (red.), ARCHIS. Archeologisch Basis Register, versie 1.0. Amersfoort. Mulder, E.F.J. de et al., De ondergrond van Nederland. Groningen/Houten. 7

38 N Wienboomweg Napoleonsweg 0 50m Haelen - Wienboomweg 1 Detailkaart van het plangebied Legenda plangebied toekomstige bebouwing huidige bebouwing Afbeelding 2 Overzicht van de huidige en toekomstige bebouwing. Door: M. Stiekema

39 N 0 25m Haelen - Wienboomweg 1 Boorpuntenkaart Legenda plangebied huidige bebouwing aarden wal boorpunt Afbeelding 3 Boorpuntenkaart. Door: M. Stiekema

40 N 0 25m 25m Haelen - Wienboomweg 1 Advies vervolgonderzoek Legenda plangebied huidige bebouwing aarden wal boorpunt waarderend booronderzoek vrijgave Afbeelding 4 Aanbeveling met betrekking tot vervolgonderzoek. Door: M. Stiekema

41 Bijlage 1 Boorprofielen Boring: 1 X: Y: Boring: 2 X: Y: braak Zand, zeer fijn, zwak siltig, zwak humeus, licht bruingeel, Ap-horizont braak Zand, zeer fijn, zwak siltig, zwak humeus, licht grijsbruin, Ap-horizont 50 Zand, zeer fijn, zwak siltig, licht geelgrijs, C-horizont 50 Zand, zeer fijn, zwak siltig, donkergeel, C-horizont Zand, zeer fijn, zwak siltig, donkergeel, C-horizont Zand, matig fijn, matig siltig, zwak roesthoudend, geeloranje, Cr-horizont Zand, zeer fijn, matig siltig, zwak roesthoudend, geeloranje, Cr-horizont Boring: 3 X: Y: Boring: 4 X: Y: braak Zand, matig fijn, zwak siltig, matig puinhoudend, licht grijsbruin, Ap-horizont 0 0 braak Zand, matig fijn, zwak siltig, matig puinhoudend, donker geelbruin, gevlekt; A/C-horizont Zand, matig fijn, matig siltig, matig roesthoudend, donker geeloranje, leembrokken (verstoord); Cr-horizont Zand, matig fijn, zwak siltig, sterk baksteenhoudend, donkergrijs, gevlekt; A/C-horizont Zand, matig fijn, matig siltig, matig roesthoudend, donker geeloranje, Cr-horizont Boring: 5 X: Y: Boring: 6 X: Y: braak Zand, matig fijn, zwak siltig, matig puinhoudend, donker geelbruin, gevlekt; A/C-horizont 0 0 braak Zand, matig fijn, zwak siltig, matig puinhoudend, donker geelbruin, gevlekt; A/C-horizont Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak baksteenhoudend, donkergrijs, resten steenkool, gevlekt; A/C-horizont Zand, matig fijn, matig siltig, zwak roesthoudend, oranje, Cr-horizont Zand, matig fijn, zwak siltig, sterk baksteenhoudend, donkergrijs, gevlekt; A/C-horizont Zand, matig fijn, matig siltig, matig roesthoudend, donker geeloranje, Cr-horizont getekend volgens NEN 5104 Bijlage 1

42 Legenda (conform NEN 5104) grind klei geur Grind, siltig Klei, zwak siltig geen geur zwakke geur Grind, zwak zandig Klei, matig siltig matige geur sterke geur Grind, matig zandig Klei, sterk siltig uiterste geur Grind, sterk zandig Klei, uiterst siltig olie geen olie-water reactie zwakke olie-water reactie Grind, uiterst zandig Klei, zwak zandig matige olie-water reactie sterke olie-water reactie Klei, matig zandig uiterste olie-water reactie zand Zand, kleiïg Klei, sterk zandig p.i.d.-waarde >0 >1 Zand, zwak siltig Zand, matig siltig leem Leem, zwak zandig >10 >100 >1000 >10000 Zand, sterk siltig Leem, sterk zandig monsters Zand, uiterst siltig geroerd monster overige toevoegingen ongeroerd monster zwak humeus veen Veen, mineraalarm matig humeus overig bijzonder bestanddeel Veen, zwak kleiïg sterk humeus Gemiddeld hoogste grondwaterstand grondwaterstand Veen, sterk kleiïg zwak grindig Gemiddeld laagste grondwaterstand slib Veen, zwak zandig matig grindig water Veen, sterk zandig sterk grindig Vervolg bijlage 1

43 Chronostratigrafische eenheden Holoceen Laat-Weichselien (Laat-Glaciaal) 0 Jaren geleden Chronostratigrafische eenheden Subatlanticum Subboreaal 14 C-jaren geleden Archeologische periode Nieuwe Tijd Late Middeleeuwen Eemien Saalien-complex n. Chr n. Chr. 450 n. Chr. 12 v. Chr. 800 v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr. Ca jaar geleden Pleistoceen Midden-Pleistoceen Laat-Pleistoceen Weichselien (Glaciaal) Laat- Holoceen Vroege Middeleeuwen Holsteinien Elsterien Midden-Weichselien (Pleniglaciaal) Vroeg-Weichselien (Vroeg-Glaciaal) Atlanticum Midden- Holoceen Boreaal Preboreaal Vroeg- Holoceen Holoceen Late Dryas Allerød-interstadiaal Vroege Dryas Bølling-interstadiaal Laat-Pleniglaciaal Midden-Pleniglaciaal Vroeg-Pleniglaciaal Romeinse Tijd IJzertijd Bronstijd Neolithicum Mesolithicum Laat-Paleolithicum Tijd Pleniglaciaal Glaciaal Laat-Glaciaal Bijlage 2 Een overzicht van geologische (chronostratigrafische) en archeologische periodes. Door: A.J. Wullink. Gebaseerd op: Brandt et al. 1992; De Mulder et al. 2003; Berendsen 2004.