Markiezaat: een dynamisch ecosysteem in vogelperspectief

Transcriptie

1 Markiezaat: een dynamisch ecosysteem in vogelperspectief Hidde Bult Vogelwerkgroep Bergen op Zoom

2 Natura2000 functies voor vogels in Markiezaat: Monitoring door VWG Bergen op Zoom sinds 1983 Broedvogels Proefstrook (BMP-plot), jaarlijks sinds 1986 Integrale karteringen door Ray Teixeira, vijfjaarlijks Kolonie- en pioniervogels (RIKZ > DGW > DPM) Watervogels: rust en voedsel Vijf maal/jaar: sep nov jan mrt mei Slaapplaats: rust en mest ganzen, Wulp, Kleine Zwaan, Aalscholver, meeuwen Middelste Zaagbek (uit Oosterschelde) Hoogwatervluchtplaats (HVP): rust Pijlstaat, Slobeend; Bonte Strandloper, Zilverplevier bij springtij W-B VWG

3 Nog altijd transformaties van vegetatie en landschap Twee beheersinstrumenten: Sluis met stuw Bovengrens meerpeil Afgetopt regenmodel Begrazing, compartimenten: Grazige ruigtes in oost en zuid Bosvorming in west SWEV-dag 21 februari

4 Semi-natuurlijk waterpeil: neerslag en verdamping Afvoer moet peil aftoppen: anders te weinig vlakke oevers feb Capaciteit afvoer onvoldoende: dit had afgevoerd moeten worden Stuwpeil sep 60 cm nu WB VWG 17/09/15 *Arjan van Beek, Waterschap Brabantse Delta

5 28cm + NAP, 12/09/2012, voormalig slik (slibvrij) SWEV-dag 21 februari

6 Ca. 48cm 50cm + + NAP, 10/02/2008 voormalig slik, doorzicht 20cm, 16/01/2016, SWEV-dag 21 februari

7 Gevolg van semi-natuurlijk meerpeil: trage ontzilting lage slikken Constant peil (Zoommeer, Krammer-Volkerrak): neerslag percoleert, snelle ontzilting Natuurlijk peil: in winter stijgt peil en regen loopt af over maaiveld, trage ontzilting Hoge schorren: regenwater percoleert wel, snelle ontzilting H. Bult, VWG Bergen op Zoom, 17/09/2009

8 Beheer: semi-natuurlijk meerpeil. Gevolg: trage ontzilting lage slikken Constant peil (Zoommeer, Krammer-Volkerrak): neerslag percoleert, snelle ontzilting Natuurlijk peil: in winter stijgt peil en regen loopt af over maaiveld, trage ontzilting Hoge schorren: regenwater percoleert wel, snelle ontzilting H. Bult, VWG Bergen op Zoom, 17/09/2009

9 Effect van meerpeil op abiotische variatie Markiezaatsmeer Spuitkop (Steenvliet) Voormalig slik: laag Voormalig slik (matig voedselarm zand): hoog Markiezaatsmeer Spuitkop (Steenvliet) Voormalig schor (voedselrijke zavel) 0 cm + NAP Voormalig schor (voedselrijke zavel) 50 cm + NAP Enige meer in Nederland met semi-natuurlijk peilverloop Veel meer dynamiek dan in Krammer-Volkerak-Zoommeer Peilfluctuaties vergroten abiotische variatie en vertragen successie Spuitkop: enige eiland in regio, ideaal voor grondbroeders 9

10 Beheersvisie 1988: kolonievogels* op Spuitkop Eiland (>30cm NAP), lastig voor grondpredatoren Spuitkop (Steenvliet) *Teixeira, Veerkracht 19 (2014) 2; Strucker et al., 2015 SWEV-dag 21 februari 2015 < Lepelaar: 187 bp in Grootste kolonie van Noord- Brabant en buiten wadden. 10

11 Opening met Zoommeer (zout of zoet): gemiddeld meerpeil ca. 5 cm +NAP Spuitkop: geen eiland meer, predatie kolonievogels Markiezaatsmeer Markiezaatsmeer Spuitkop Spuitkop Voormalig schor (voedselrijke zavel) Voormalig schor (voedselrijke zavel) Ton Bakker 50 cm + NAP 0 cm + NAP Dan kunstgrepen nodig om grondpredatoren te weren 11

12 Slikken werden strandvlaktes: mondiaal een bedreigd habitat Biotoop van pioniers, zoals Strandplevier SWEV-dag 21 februari Luuk Punt, Saxifraga

13 Strandplevier: broedparen* Delta (Nederland): 64% afname sinds 1990 Markiezaat: afname na 1997, tijdelijk herstel Markiezaat Delta ** Zoommeer Markiezaat broedparen totaal Delta broedparen ? Markiezaat, 4paar In Markiezaat 31 jaar jaar na afsluiting nog pioniers, elders ca. jaar 10 jaar! In 2016 verdwenen. T.g.v. opkomst predatoren? WB VWG 17/09/15 * Tellingen VWG en RIKZ/DGW/DPM; **Strucker et al.,

14 Rietmoeras* Markiezaat is na de Biesbosch grootste zoetwatermoeras in de regio, met o.a. Snor, Baardman. Maar, zonder recreatie of beroepsvaart: rust. WB VWG 17/09/15 *Teixeira, Veerkracht 19 (2014) 2 Aanvankelijk alleen in onbegraasde compartimenten. Versnelt na ontzilting van meer. 14

15 Open grazige oevers: begrazing (rundvee, IJslanders) en trage ontzilting Weidevogels (Teixeira, Veerkracht 19 (2014) 2) Scholekster Kievit Tureluur Zomertaling Veldleeuwerik broedparen SWEV-dag 21 februari periode Graslanden verruigen en vervilten. Mede daardoor afname Kievit, Tureluur, Scholekster. Nog wel ideaal voor Veldleeuwerik 15

16 Broedvogels, doelstellingen beheersvisie 1988*: bereikt in 2015? Spuitkop Isolatie, belangrijk broedgebied: kolonievogels Voormalig slik: Trage ontzilting, successie remmen: drie decennia pioniers In 2016 verdwenen, grondpredatoren? Oeverzone: plaatselijk open grazige overgangen, weidevogels: Tureluur, Veldleeuwerik, Graspieper elders rietmoeras: Baardman, Snor Voormalig schor: snelle ontzilting oost: grazige ruigtes door begrazing, Kneu, Nachtegaal west: spontane bosvorming, Wielewaal, Zomertortel Open water: slechte kwaliteit, weinig doorzicht Ook negatieve effecten op niet-broedende vogels SWEV-dag 21 februari /05/2012 * M. Loenders (RIJP rapport cbd) 16

17 Waterkwaliteit Markiezaatsmeer doorzicht, meter WB VWG 17/09/15 Gevolgen voor niet broedende vogels? jaar VWG Waterschap Kader Richtlijn Water Meer met dynamisch seminatuurlijk peilregime Maar,.. waterkwaliteit slechter dan in Krammer- Volkerak of Zoommeer * Doorzicht: metingen Waterschap Brabantse Delta, VWG 17

18 Fuut: viseter. Maxima in nazomer voor slagpenrui: rust, ondiep water IHD: seizoensgemiddelde 200 SWEV-dag 21 februari 2015 Saxifraga-Iztok Skornik 18

19 Fuut (viseter) Markiezaat onder IHD en significante afname < IHD: instandhoudingsdoel < gemiddelde laatste vijf seizoenen In nog lager SWEV-dag 21 februari

20 Fuut (viseter): Markiezaat onder IHD, afname Maar, ook landelijke populatie daalt sinds 1995 SWEV-dag 21 februari

21 Welke variabelen verklaren fluctuaties van Fuut en andere watervogels in Markiezaat? Landelijke populatie? Waterkwaliteit (doorzicht)? Ontzilting (chloride, Cl - )? Meerpeil? Oppervlakte voormalige slikken? Beschikbaarheid ondiep water (0-10 cm)? Multipele lineaire regressie Seizoensgemiddelden Absolute aantallen WB VWG 17/09/15 21

22 Fuut: fluctuaties in Markiezaat Regressiemodel seizoengemiddelden: R 2 = 0,67; P < 0,001 Variabelen, gemiddelden t P Landelijke populatie 2,056 0,052 Chloride (Cl - ), zoutconcentratie -0,759 0,456 Doorzicht 3,717 0,001 Meerpeil -2,203 0,038 Slikken -1,724 0,099 Ondiep water -1,175 0,253 WB VWG 17/09/15 22

23 Fuut: viseter Maxima in nazomer voor slagpenrui: rust, ondiep water Afname gerelateerd aan slechte waterkwaliteit Laag meerpeil is gunstig voor Fuut SWEV-dag 21 februari 2015 Saxifraga-Iztok Skornik 23

24 Niet-broedende watervogels Variabelen die fluctuaties in Markiezaat verklaren Landelijke populatie Significant bij: Aalscholver, Lepelaar, Krakeend Ontzilting, speelt rol bij: Negatief: Aalscholver, Bergeend, Pijlstaart Positief: Knobbelzwaan, Tafeleend, totaal eenden, Meerkoet Laag meerpeil is gunstig voor: Fuut, Aalscholver, Lepelaar, Grauwe Gans, Pijlstaart, Tafeleend, totaal eenden (groei of bereikbaarheid planten, dan wel vissen?) Geen enkele soort had baat bij hoog meerpeil Slechte waterkwaliteit (doorzicht): Afname: Fuut, Smient, totaal eenden WB VWG 17/09/15 24

25 Markiezaat anno 2015: besluit niet-broedvogels Semi-natuurlijk peilverloop meer dynamiek en abiotische variatie dan in Krammer-Volkerak-Zoommeer Geen recreatie of beroepsvaart, meer rust dan elders in Delta: rui- en slaapplaats voor veel vogels Waterkwaliteit is een knelpunt voor ecosysteem (en IHD) Moet verbeteren, liefst met behoud van unieke dynamiek SWEV-dag 21 februari 2015 Klapekster, Ton Bakker 12/05/2012 Zeearend, Erik de Jonge, BL 25

26 Waterkwaliteit Markiezaatsmeer Algenbloei sinds 1992, eerst alleen in zomer, nu jaarrond Aanvoer nutriënten door*: (slaap)vogels: ganzen, meeuwen, aalscholver afgifte fosfaat (P) uit voormalige zeebodem aanvoer via kwel en beekje de Blaffert Lange verblijftijd water (trage verversing)* Geen P-opslag, maar P-recycling en retentie in waterlaag* Geen filterende (driehoeks) mosselen* Troebeling, mede door grote strijkvlakken*: Belemmert plantengroei Parameter voor waterkwaliteit WB VWG 17/09/15 * Casper Cusell, Systeemanalyse Markiezaat, juni 2015, Witteveen + Bos 26

27 Structurele oplossing waterkwaliteit: verblijftijd water / nutriënten verkorten* Analyse scenario s door Witteveen + Bos*: Brak, zout uit Oosterschelde (via onderleider), zout uit Zoommeer (gemaal of opening). Opening met Zoommeer (zout of zoet): Minder dynamiek dan nu: van 60 cm naar 0 cm of << 30cm. Zonder kunstgrepen verdwijnt broedeiland: Lepelaar, enz. Gem. peil ca. 5 cm +NAP, voormalig slik valt droog. Ecologische val: predatie van pioniers door Vos, marters, enz. Zoute varianten: Nauwelijks verbetering van doorzicht*! Einde van het enige rustige zoetwatermoeras in de regio Identiek habitat in KVZ: minder biodiversiteit, geen garantie dat strandvlakten blijvend terugkeren Geen verbetering broedvogels, variabele effecten niet-broeders * Casper Cusell Watersysteemanalyse Markiezaatsmeer-Binnenschelde, rapport Witteveen+Bos / Waterschap Brabantse Delta 27

28 Zwak brakwater systeem handhaven Analyse scenario s door Witteveen + Bos*: Brak of zout (onderleider uit Oosterschelde, uit Zoommeer met gemaal of opening). Habitat-verbeterende maatregelen die moerasontwikkeling stimuleren Aanleg eilanden (om strijkvlakte te verkleinen) Gunstig voor veel niet-broedende vogels met IHD* Verbeteren van afvoer om verblijftijd te verkorten? Overstort in SRV Afvoerbuis naar SRV, Hydrostatisch druk * Casper Cusell Watersysteemanalyse Markiezaatsmeer-Binnenschelde, rapport Witteveen+Bos / Waterschap Brabantse Delta 28

29 Met dank aan: Tellers Ray Teixeira: broedvogelkarteringen Brabants Landschap Leo Santbergen (Waterschap Brabantse Delta) Ron van der Hut (Bureau Waardenburg): ecotopen Ronald Buskens (Royal Haskoning) RIKZ/DGW/DPM: kunstbroedvogels, watervogels En u voor uw aandacht! 29

30 Functies voor Markiezaat: rust voor niet-broedvogels Rustfunctie: HVP (hoogwatervluchtplaats) Steltlopers, Slobeend, Pijlstaart, Smient SRV < sluis met stuw Rustfunctie: slaapplaats Wulp, ganzen, meeuwen Middelste Zaagbek Niet in Natura 2000 opgenomen < kade HVP Middelste Zaagbek Oosterschelde Markiezaat SWEV-dag 21 februari

31 Markiezaat Natura 2000: instandhoudingsdoelen Voldoende (3), lager (12) of hoger (5) Voedsel en rustfunctie Aantal Rustfunctie (HVP) Aantal Fuut 200 Kluut* 140 Geoorde Fuut 50 Bontbekplevier* 360 Aalscholver* 680 Zilverplevier* Lepelaar 50 Kanoet* Kleine Zwaan 30 Bonte Strandloper* Grauwe Gans 510 Zwarte Ruiter* 210 Brandgans 130 Bergeend 250 Smient Krakeend 280 Wintertaling 700 Pijlstaart 480 Slobeend 150 Meerkoet 920 Gemiddelde of *maximum per seizoen SWEV-dag 21 februari

32 Markiezaat Natura 2000: instandhoudingsdoelen Voldoende (3), lager (6) of hoger (5) Voedsel en rustfunctie Aantal Rustfunctie (HVP) Aantal Fuut 200 Kluut* 140 Geoorde Fuut 50 Bontbekplevier* 360 Aalscholver* 680 Zilverplevier* Lepelaar 50 Kanoet* Kleine Zwaan 30 Bonte Strandloper* Grauwe Gans 510 Zwarte Ruiter* 210 Brandgans 130 Bergeend 250 Smient Krakeend 280 Wintertaling 700 Pijlstaart 480 Slobeend 150 Meerkoet 920 Gemiddelde of *maximum per seizoen SWEV-dag 21 februari 2015 HVP-functies IHDn Markiezaat verstrengeld met ontwikkelingen in Oosterschelde 32