1...T_.. ~~---...~ Vogels van de Rhederlaag bij Giesbeek. met een samenvatting van de Vaalwaard en -plas. Sovon

Transcriptie

1 1.....T_.. ~~---...~ Vogels van de Rhederlaag bij Giesbeek met een samenvatting van de Vaalwaard en -plas Sovon SOVON Vogelonderzoek Nederland Jan Schoppers Beek-Ubbergen,8 november 2001

2 : f. Vogels van de Rhederlaag bij Giesbeek nleiding n deze bijdrage wordt een overzicht gegeven van de vogelwaarden van de Rhederlaag aan de hand van gegevens die zijn verzameld door de Vogelwerkgroepen Arnhem en omstreken en Stad en Ambt Doesborgh. De resultaten van de broedvogels zijn afkomstig uit het Landelijk Soort Onderzoek Broedvogels (LSB) (van Dijk & Hustings 1996), Broedvogel Monitoring Project (BMP) (van Dijk 1996) en het Atlasproject Broedvogels (van der Weide & Turnhout 1998) van SOVON. De gegevens van de watervogels zijn afkomstig uit de Watervogeltellingen in de Zoete Rijkswateren maandelijks uitgevoerd in de periode september-april (8 tellingen/seizoen) (van Roomen & Hustings 1996). Daarnaast is het waarnemingenarchief van beide vogelwerkgroepen geraadpleegd en de avifauna De Vogels van Stad en Ambt Doesborgh (Lam et al. 1999). Verder zijn nog gegevens gebruikt van slaapplaats en steltlopertellingen. Alle gegevens zijn verzameld in de afgelopen 10 jaar. Naast van de Rhederlaag worden er zijdelings ook resultaten besproken van het aangrenzende gebieden Vaalwaard en Valeplas. Deze gebieden vormen samen met de Rhederlaag een aaneengesloten plassengebied, temeer nu er sinds de afgelopen zomer een open waterverbinding aanwezig is. Broedvogels n totaal zijn in de afgelopen jaren 70 soorten als broedvogel vastgesteld. n tabelistaan de schaarse en zeldzame soorten weergeven en daaronder bevinden zich 8 soorten die op de Rode Lijst van bedreigde en kwetsbare vogelsoorten in Nederland (Osieck & Hustings 1994) staan. n de bijlage staan op kaarten alle territoria van de Rode Lijst soorten, roofvogels, Kleine Plevier en Nachtegaal uit De ganzen broeden op de eilanden langs de weg naar Camping Veerstal. De broedgevallen van de roofvogels zijn geconcentreerd in het wilgenbos en de bomen langs de Marsweg. De Patrijs houdt van kruidenrijke pioniervegetatie en de Porseleinhoen van natte (zeggen)ruigten. De meeste steltlopers zijn aangetroffen op de zandplaten bij de (voormalige) doorlaat naar de l.lssel en de oevers daar ten zuiden van. Het gaat daar om plas/drassituaties met zowel ruderale als grazige omstandigheden. De Visdief broedt op drijvers van buizen van de baggerinstallatie en mogelijk ook op de eilandjes. De kolonie van de Oeverzwaluw bevond zich in een steilwand van een zanddepot langs de Marsweg. De Nachtegaal, een soort die in Oost-Nederland sterk afneemt, broedt in de (wilgen)struwelen langs de Marsweg. Tabel 1. Aantal broedparen van schaarse en zeldzame soorten op de Rhederlaag in RL= Rode Lijst soort, + = aanwezig aantalonbekend. Trend NL: 0 = stabiellfluctuerend, - = afname en + = toename trend NL Fuut Grauwe Gans Kolgans 1 + Canadese Gans {i Bergeend Buizerd Sperwer 1 + Torenvalk 1 0 Patrijs RL Porseleinhoen RL 1 - Kleine Plevier Grutto RL 1 - Tureluur RL

3 1" Visdief RL 6 - Steenuil RL 1 - jsvogel RL 1 0 Huiszwaluw Oeverzwaluw RL Nachtegaal Sprinkhaanzangell Grasmus Overige soorten, A = 1-3, B = 4-10, C = en D > 25 broedpaar: Nijlgans A, Wilde Eend C, Kuifeend A, Fazant B, Waterhoen A, Meerkoet B, Scholekster B, Kievit B, Holeduif A, Houtduif C, Turkse Tortel A, Zomertortel A, Koekoek A, Grote Bonte Specht A, Witte Kwikstaart B, Winterkoning D, Heggenmus D, Roodborst C, Zwarte Roodstaart A, Merel D, Zanglijster C, Bosrietzanger C, Kleine Karekiet A, Spotvogel A, Braamsluiper B, Tuinfluiter B, Zwartkop D, Tjiftjaf D, Fitis C, Grauwe Vliegenvanger A, Staartmees B, Matkop B, Pimpelmees C, Koolmees D, Boomkruiper A, Vlaamse Gaai B, Ekster B, Kauw A, Zwarte Kraai C, Spreeuw C, Huismus C, Ringmus A, Vink C, Groenling B, Putter B, Kneu C en Rietgors B. (Soepgans A, Soepeend B). Tegen de Rhederlaag aan, ten noordoosten ervan, liggen de Valeplas en Vaalwaard. Sinds kort zijn beide gebieden verbonden met een doorlaat voor boten. n tabel 2 zijn voor de belangrijkste soorten het maximale aantal in een jaar weergeven voor de Vaalwaard (vw) en Valeplas (vp) afzonderlijk. Acht soorten van de Rode Lijst werden er gevonden waaronder zeldzame als de Kwartelkoning, Visdief en Grauwe Gors, één soort van de Blauwe Lijst en daarnaast een zeldzame broedvogel als de Oeverloper. Tabel 2. Maximaal aantal territoria per jaar voor een aantal schaarse en zeldzame soorten op de Valeplas (VP) en de Vaalwaard (VW) in RL = Rode Lijst soort. VP VW Kwartelkoning RL 2 Patrijs RL 1 Kleine Plevier 10 2 Oeverloper 1 Tureluur RL 3 Grutto RL 1 1 Visdief RL 28 Stormmeeuw 2 Oeverzwaluw RL 115 Steenuil RL 1 1 Groene Specht RL 1 Blauwborst BL 1 1 Grauwe Gors (1997) RL 1 Niet-broedvogels Watervogels n tabel 3 staan de seizoensgemiddelden per maand op de Rhederlaag en tevens de maximale aantallen op de Rhederlaag en de Vaalwaard/plas. De basis vormen de watervogeltellingen en de maxima zijn eventueel aangevuld met losse waarnemingen uit het waarnemingenarchief. Het telgebied van de Vaalwaard omvat ook de smalle uiterwaard tussen Giesbeek en Doesburg, waar doorgaans in vergelijking tot de Vaalwaard lage aantallen watervogels verblijven. n de Rhederlaag zijn aangetroffen 6 soorten van de Speciale Beschermingszone, 10 Rode en 9 Blauwe Lijst-soorten en voor de Vaalwaard/plas geldt dit voor resp. 7, 7 en 9 soorten. 2

4 Tabel 3. Seizoensgemiddelden per maand op de Rhederlaag en seizoensmaxima op de Rhederlaag en Vaalwaard/plas in SBZ Speciale Beschermingszone, Rl Rode Lijst en Bl Blauwe Lijst. Rhederlaag Rhed Vaal sep okt nov dec jan feb Mrt apr Max max Roodkeelduiker 1 Parelduiker 0,0 1 Dodaars RL 0,2 0,1 4 1 Roodhalsfuut 1 Fuut 0,4 0,3 0,4 1,6 0,9 0,3 0, Geoorde Fuut RL 3 Aalscholver 0,9 0,2 1,9 0,9 2,7 4,6 0,6 0, Blauwe Reiger 0,4 0,7 0,4 1,6 0,7 1,1 0, Knobbelzwaan 0,1 0,2 0,3 0,1 0,4 0, Kleine Zwaan sbz BL 0, Wilde Zwaan sbz 50 Zwarte Zwaan 1 Sneeuwgans 1 2 Rietgans 1,8 1, Kolgans sbz BL 13,4 0,4 206,0 2, Grauwe Gans BL 0,1 3,3 4,4 6,2 0,3 0, Canadese Gans 19 1 ndische Gans 2 Brandgans BL 0, Roodhalsgans 1 Nijlgans 0,2 13,6 6,7 2,0 2,3 0,6 1, Casarea 1 Bergeend 1,3 0,4 0, Eidereend RL 84 Smient sbz BL 1,1 0, Toppereend BL 1 Wilde Eend 0,7 0,2 1,8 9,3 17,1 1,9 0,4 1, Pijlstaart 60 Slobeend sbz 0,1 0, Tafeleend 1,2 2, Kuifeend 0,9 0,2 7,4 1,3 1, Nonnetje BL 3 Brilduiker 2 1 Grote Zaagbek 2, Middelste Zaagbek 1 Krakeend 9 10 Zomertaling RL 2 Wintertaling 56 Waterhoen 0,6 0,1 0,6 0,2 0,1 5 6 Meerkoet sbz 3,7 2,0 0,6 59,3 108,4 7,7 37,9 0, Scholekster BL 0,1 0,4 0, Kleine Plevier 4 5 Bontbekplevier RL 1 Strandplevier RL 2 Goudplevier 1 Zilverplevier 2 Kievit 569,4 8,9 20,0 4,6 1, Steenloper 1 Kleine Strandloper 6 3

5 .;. Bonte Strandloper 2 3 Drieteenstrandloper 1 Kemphaan RL 1 Watersnip RL 11 4 Bokje 1 Grutto sbz RL BL Wulp 420 Tureluur RL 2 6 Groenpootruiter 3 3 Zwarte Ruiter 2 Witgat 0,1 2 4 Bosruiter 1 3 Oeverloper 2 Zwartkopmeeuw 1 Dwergmeeuw 22 Kokmeeuw 39,2 22,1 30,3 183,3 261,7 84,0 108, Dwergmeeuw 22 Stormmeeuw 0,4 2,2 27,1 0,1 31,2 0,1 0, Zilvermeeuw 0,1 0,1 15,0 0,3 0,9 0, Geelpootmeeuw 4 14 Pontische Meeuw 1 2 Kleine Mantelmeeuw Grote Mantelmeeuw 0,1 1 2 Lachstern 1 Visdief RL Zwarte Stern RL BL 1 2 Maximale aantallen van overige bijzondere soorten in RhederlaagNaalwaard en plas. Vet weergegeven Rode Lijst soorten: Ooievaar -/1, Bruine Kiekendief 1/-, Blauwe Kiekendief 1/-, Zeearend 1/-, Visarend 1/1, jsvogel 2/1, Beflijster- 11, Grote Gele Kwikstaart -/1 en Duinpieper 1/-. Slaapplaatsen Naast de broedvogels in het voorjaar en de watervogels tijdens de trek en in de winter, wordt het gebied ook gebruikt als slaapplaats. Het gaat om daarbij om ganzen, steltlopers en meeuwen. n tabel 4 zijn voor de belangrijkste soorten het maximale aantal, de 1 %-drempel (Waterfowl Population Estimates, 1997) en het aantal maal dat de 1%-drempel is overschreden weergegeven. n bijlage 2 staan de plaatsen per soort weergegeven waar wordt geslapen. Tabel4. Maximale aantallen van soorten die slapen op de Rhederlaag en de 1%-drempel en het aantal maal dat deze werd overschreden. Max 1% n~1% Kolgans sbz BL x Kokmeeuw x Stormmeeuw x Ganzen Onregelmatig wordt de Rhederlaag in de winter gebruikt als slaapplaats voor ganzen. Waarschijnlijk gebeurt dit alleen bij streng winterweer, wanneer de nabijgelegen Vaalplas is dichtgevroren. Tijdens een slaapplaatstelling van meeuwen werden in de strenge winter van 1995/96 op 28 jan bijna Kolganzen geteld. Op de Vaalplas slapen Kolganzen, vastgesteld bij incidentele tellingen. 4

6 Steltlopers n het gebied zijn slaapplaatsen vastgesteld van Grutto (max. 22) en Scholekster (max. 79). Meeuwen Het meest tot de verbeelding zijn de flinke aantallen meeuwen die er slapen, maximaal werden er tijdens een slaapplaatstelling meeuwen geteld (tabel 5). Het gaat daarbij hoofdzakelijk om Kok- en Stormmeeuw. n de jaren zijn er 18 tellingen uitgevoerd, voornamelijk in de winter (dec, jan en feb). Tijdens 3 tellingen waren de zichtomstandigheden ongunstig. Bij de overige 15 tellingen overschreden drie de 1 %-drempel voor de Kokmeeuwen één voor de Stormmeeuw. Slaapplaatsen met zulke aantallen zijn uniek in Nederland. Tabel 5. Aantal meeuwen op de slaapplaats per telling op de Rhederlaag in * dichte mist, ** lichte mist. n vet aantal >1%-drempel. Rhederlaag.Kokm Stom Zilm Gpom KMa GrMa Spec Totaal 11-dec jan dec-95 * dec jan dec-96 ** jan-97 * jan feb okt-97.::10.:: jan dec-98 < jan jul dec-99 -.::: feb dec :: jan < Ruiplaatsen De laatste twee jaar werden er op de Rhederlaag in jul! concentraties van ruiende Knobbelzwanen opgemerkt met in ex. en in ex. Het gaat voornamelijk om onvolwassen vogels die de slagpenrui doen en dus tijdelijk niet kunnen vliegen. n de Vaalwaard wordt in juni geruid door Grauwe Ganzen. Tot slot Bij de uitvoering van de werken is het raadzaam om te overleggen met de Vogelwerkgroepen zodat de kans op schade aan de vogelbevolking tot het minimum beperkt wordt. De werken dienen bij voorkeur niet in het broedseizoen (1 maart- 1 augustus) plaats te vinden. Ter compensatie zouden aantal steilwandjes en eilandjes aangelegd kunnen worden voor soorten als Oeverzwaluw, jsvogel, Kleine Plevier en Visdief. De aanleg, afgelopen zomer, van een doorlaat tussen de Rhederlaag en Vaalplas gaf een aanzienlijke toename van recreatie op de Vaalplas en de oevers. Voor veel soorten gaf dat verstoring in het anders zo rustige gebied. De Vogelwerkgroepen Arnhem en omgeving en Stad en Ambt Doesborgh baart deze ontwikkeling ernstig zorgen. 5

7 k::.) \' J t ;J 1(. ~ J :"y -~,.. ~\ th_l}:nu e r ~ 8 8 r d',,-:-.~, f /1 1 Gif1sep/~S \

8 ,.,'?,:8.B..J-'./. V.:J f jj '. :.

9 ... ~. '~ ",:8.,8 i...-r ~.j- - - i-' ' '--'---~.-, -_. LY i~ '.._!vi! -!, ',/_-i'),, W~&ndl!n/8 7 -/

10 _..J.r:'.! --'" '78,6 '~. :!: " t-.. ; '- ;;,J; f ',..;v, lh_?;.v~!!. rw a a r cf';::-! i./ -, 89 : i'::'bg'ef',./ <,... ~... - "_ '":.... 'Br e d e ç ers ] e.s>,:'...:..._~j,,,,~ " 1' : \ L a ~h ums c h\e Ve d

11 r-.j w:» _ rd i l' "', :8 9.~... i,a' ç1' \:~. i _J\ ;. ~, V J.' t';; J,. ~. u.s Lanhumsch.8

12 i. i l' r "1 J... -i l \, i \), 1. ~~.~. J l t' t. < ::,-, H?Lv i.k e r w a a ----r! i.. 1,;':.)' ~~ ((J/! /1. i"'--- i 8.9::!_ i 'Bred~ge~s.;~'9"... _--j. 10 S 91 ~.J Bregensgoed '(~~.:.,:.~. '"

13 r=" wa 81 d.. i -- 1"...,~8,[; /.:'... '" /, ""'-'Bredege;s? 8'9 ~... /.' --<..,j

14 - ~-Q -- r--' w:2lard,!, i - T,:8./ r :5.~J_... A ~ \\ \\ î -~l -~ \ '.. j.. ::::..., =. '~' :31.' e- i- : 4..c /.5 L a i:h ums c ;' -, 8 Vel d.\

15 ("--.. W'A e r a i ",[; _-.>: J 'i' / _. / " ' <, Bredegers.? 8...; ' /.: J --,.'! 'U.S

16 ~: a f;.. 1(. :.; ~.< ' -, 0.5 \ L a ~h ums ch.,e Vel d \., \.." \ 'to \,\

17 F L ~: :; f ;.~. ";"'J 1-"... ~' H_?~vi.k e rw a a r d / US T-' -.. ' 8.9=/_,.'... 'Bre~egerS/8-9', -----;...,-'-,-'~.""'==- t~~bg~r~-j--- Horste! t.. i'~~ _ -c~- '>..9./

18 r-..j w».rd.. : ' J i "t '.8,E ~. :J.' f' j.' ~..: " J.J- \ '-,,_.~./l lh_~n';_k e rw a a r d: '-_..

19 .;: ", ", :"1' /1 J,~. ~. a.' f ;: " c, :: J :;,.,y r " '~i.,~, H 8N-i, k e r w a a r d:.~.---. "- l e t.n u m s c b.e Veld

20 '. T '1 ~ ~,JlrsChe r-«i > /, AnaerlO' /

21 , "', ~ ~- / 1 ::..1.. <-." 0;, " _- '" r.,ei! -., 0;