N Th Handelsvestigingen A 10 Brussel, MH/AB/LC ADVIES. over EEN VOORONTWERP VAN WET BETREFFENDE DE HANDELSVESTIGINGEN ***

Transcriptie

1 N Th Handelsvestigingen A 10 Brussel, MH/AB/LC ADVIES over EEN VOORONTWERP VAN WET BETREFFENDE DE HANDELSVESTIGINGEN ***

2 2 In zijn brief van 18 maart 2002 vroeg de heer R. Daems, Minister gelast met de Middenstand, het advies van de Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de KMO over een voorontwerp van wet betreffende de handelsvestigingen. Na meerdere vergaderingen van de commissie ad hoc en het bureau bracht de Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de KMO tijdens zijn algemene vergadering d.d. 31 mei 2002 volgend advies uit. Dit advies werd eenparig goedgekeurd, uitgezonderd de kwestie van de aanduiding van de vertegenwoordigers van de Middenstand in het Nationaal Sociaal-Economisch Comité, waarvoor een meerderheidsadvies met 4 stemmen tegen en 2 onthoudingen werd uitgebracht. ALGEMEEN STANDPUNT De Hoge Raad erkent de noodzaak om de procedures voorzien in de wet van 1975 eenvoudiger, korter en transparanter te maken, maar ontkent dat de initiële doelstelling van de wet van 1975 voorbijgestreefd is. De wet van 1975 is mede tot stand gekomen ter bescherming van de concurrentiële positie van de kleine ondernemingen. Gezien de huidige schaalvergroting en internationalisering binnen de detailhandel en de éénmaking van de Europese markt, blijft het meer dan ooit wenselijk bij elke nieuwe vestigingsaanvraag nadrukkelijk de mogelijke nefaste impact op de bestaande handel in te schatten. De doeltreffendheid van het Belgisch distributiesysteem zal in deze niet verbeteren door het aantal handelsvestigingen in België gevoelig op te trekken, wel integendeel. Tussen 16 Europese landen kent België op één land na de grootste gemiddelde beschikbare winkeloppervlakte per 1000 inwoners, iets wat het voor de concurrerende winkelformules moeilijk maakt om een goed rendement per vierkante meter te realiseren. 1 De Hoge Raad stelt zich vragen met betrekking tot de vaststelling in de memorie van toelichting waar het volgende wordt gesteld : Aldus wordt België gekenmerkt door een groot aantal verkooppunten, weliswaar van een kleinere middenmaat, met de karakteristieken die verwant zijn aan diegene van de landen in het zuiden van Europa zoals Italië, Griekenland, Portugal en Spanje. Dat kan de doeltreffendheid van het distributiesysteem verminderen, die nauw verbonden (is) met de omvang van de ondernemingen. Moet hieruit worden afgeleid dat a) de kleine ondernemingen het Belgisch distributiesysteem ondoeltreffend maken? b) en dat in die zin het voorontwerp als doelstelling heeft vooral grootschalige projecten te bevoordelen? Volgens de Hoge Raad is het niet het aantal winkels die de levensvatbaarheid binnen de sector bepaalt, maar de totale winkeloppervlakte in verhouding tot het aantal consumenten. Daarenboven is, in tegenstelling tot wat men in de memorie van toelichting beweert, België in die zin helemaal niet verwant met Italië, Griekenland, Portugal en Spanje maar wel met Nederland, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. De wet van 1975 kan trouwens niet beschouwd worden als een grendelwet die de doeltreffendheid van het Belgisch distributiesysteem zou verminderen. Sinds de inwerkingtreding van de wet van 1975 zijn globaal immers circa 70% van de aanvragen goedgekeurd en werden slechts 30% geweigerd. 1 AC Nielsen; Voedingsuniversum 2001, p. 25.

3 3 SPECIFIEKE BEMERKINGEN Link met bouwvergunning De Hoge Raad stelt vast dat het voorontwerp van wet geen enkele link meer maakt tussen de aflevering van de sociaal-economische vergunning voor de vestiging en de bouwvergunning (i.t.t. art. 2 van de wet van 1975). Die link is nochtans belangrijk omdat ervan werd uitgegaan dat precies daardoor in principe geen sociaal-economische machtiging kon worden bekomen voor projecten op locaties, waarop geen kleinhandelsvestiging toegelaten was overeenkomstig de voorschriften bij de gewestplannen of het ruimtelijk structuurplan. De Hoge Raad acht het van belang dat de gemeenten beschikken over gemeentelijke ruimtelijke ontwikkelings- en structuurplannen om op gestructureerde en dus objectieve wijze te getuigen van een lokale beleidsvisie rond de al of niet toelaatbaarheid van handelsvestigingen op bepaalde locaties op hun grondgebied. Hij wijst er dan ook op dat het wegvallen van deze link de gemeenten er niet mag van weerhouden om een sociaaleconomische machtiging te weigeren voor projecten, waarvoor geen bouwvergunning zal kunnen worden afgeleverd. Meer nog, de Hoge Raad is van oordeel dat een socioeconomisch aanvraagdossier onontvankelijk zou moeten zijn als blijkt dat op de gewenste vestigingsplaats nooit een detailhandelszaak kan worden uitgebaat gelet op de bestemming vastgelegd in de gewestplannen of het gemeentelijk ruimtelijk ontwikkelings- en structuurplan. Beslissingsbevoegdheid van de gemeenten 1. De Hoge Raad is er niet tegen gekant dat de gemeenten autonoom kunnen beslissen over aanvragen voor vestigingen tussen 600 en 1000 m² op voorwaarde dat er voldoende expertise aanwezig is binnen de gemeentelijke administratie van de vestigingsplaats of dat de gemeente via externe diensten die expertise verwerft. De gemeenten moeten immers elke aanvraag in volle onafhankelijkheid met de nodige deskundigheid kunnen beoordelen, een garantie die in de huidige wet wordt geboden door het Sociaal- Economisch Comité. De Hoge Raad is van oordeel dat zeer veel gemeenten momenteel niet over voldoende expertise beschikken. Om aan dit hiaat te verhelpen stelt de Hoge Raad voor tijdens een overgangsperiode de vestigingsprojecten met een bruto bebouwde oppervlakte tussen 600 en 1000 m² voor advies voor te leggen aan het Sociaal-Economisch Comité of bij ontstentenis daarvan aan het Nationaal Sociaal-Economisch Comité. Een negatief advies of een advies met beperkende voorwaarden vanwege dit comité moet bindend zijn en derhalve door de gemeente worden omgezet in een weigering respectievelijk een machtiging onder beperkende voorwaarden. Aldus kunnen de gemeenten een beslissing nemen op basis van een technisch advies om beter de weerslag van het vestigingsproject in te schatten. 2. De Hoge Raad meent dat ook het College van Burgemeester en Schepenen zijn beslissing inzake een handelsvestigingsproject moet motiveren op grond van analoge criteria als het in artikel 7, 1 vermelde uitvoeringsbesluit. Die criteria zouden bovendien in de tekst van de wet zelf moeten ingeschreven worden.

4 4 3. Het voorontwerp voorziet een procedure van ontvangst van de aanvraag voor de grotere ontwerpen (bericht van ontvangst dat vermeldt dat het dossier volledig is of moet aangevuld worden - artikel 6, 2). Een gelijkaardige procedure zou ook moeten voorzien worden voor de oppervlakten tussen 600 m² en 1000 m². 4. Verder keurt de Hoge Raad het principe goed van de invoering van een vereenvoudigde procedure bij uitbreiding van de activiteiten en ingeval van verhuizing van een onderneming. In artikel 3, 2 moet een vergissing in de verwijzing worden verbeterd en de woorden artikel 11 vervangen worden door artikel 10. In artikel 3, 2, a) van die bepaling is het logischer de uitdrukking bruto bebouwde oppervlakte te gebruiken in plaats van netto handelsoppervlakte. Het is immers incoherent om bij de uitbreiding van een activiteit het criterium van de netto oppervlakte te weerhouden voor vestigingen waarvoor de vergunning oorspronkelijk werd afgeleverd op grond van het criterium van de bruto oppervlakte. Wat artikel 3, 2, b) betreft, moeten de woorden in artikel 3, 1, a) vervangen worden door in artikel 3, 2, a). Het Nationaal Sociaal-Economisch Comité De Hoge Raad betreurt dat het huidig Sociaal-Economisch Comité wordt vervangen door een uitgebreider comité waarvan de sterk gewijzigde samenstelling het resultaat is van de samensmelting van het Sociaal-Economisch Comité en de Nationale Commissie. Hij herinnert eraan dat het huidig comité, samengesteld uit ambtenaren, steeds doeltreffend heeft gewerkt. Het comité stond borg voor een onafhankelijk technisch-deskundig advies dat de hoeksteen vormde van een sluitende procedure en meteen ook garant stond voor een correcte en gelijke toepassing van de wet overal in het land. De Hoge Raad stelt zich vragen bij de werkbaarheid en efficiëntie van dit nieuw Nationaal Sociaal-Economisch Comité, samengesteld uit ambtenaren van de bevoegde administraties, vertegenwoordigers van de belangenorganisaties en van de drie gewesten. In tegenstelling tot het huidige Sociaal-Economisch Comité, dat bij consensus adviezen uitbrengt en gezien de gemengde samenstelling van het nieuwe Nationaal Sociaal-Economisch Comité, vreest de Hoge Raad dat dit nieuwe comité moeilijk eenduidige adviezen zal kunnen uitbrengen. In principe blijft de Hoge Raad voorstander van het behoud van het huidig Sociaal- Economisch Comité gezien zijn specifieke functie als onafhankelijk technisch-deskundig adviesorgaan. Mocht dit onhaalbaar blijken dan moet een onafhankelijk sociaal-economisch effectenrapport vereist worden als onderdeel van het aanvraagdossier. Derhalve vraagt de Hoge Raad vooraf te worden geraadpleegd over de werkingsmodaliteiten van het Nationaal Sociaal-Economisch Comité. De Hoge Raad verwijst tevens naar de commentaar in de memorie van toelichting betreffende de samenstelling van het Nationaal Sociaal-Economisch Comité en stelt vast dat, in tegenstelling met de vertegenwoordigers van de grootdistributie, de verbruikers en de vakbonden, de vertegenwoordigers van de Middenstand aangeduid zullen worden door de Sociaal-Economische Raad van het betrokken gewest.

5 5 Alhoewel die oplossing begrijpelijk is voor het Brussels gewest, vermits het SCEBW beschikt over een kamer Middenstand, geldt dit niet voor de twee andere gewesten vermits noch de SERV, noch het CESRW beschikken over een dergelijke kamer. Het is onaanvaardbaar dat de vertegenwoordigers van de zelfstandigen en KMO afhangen van de goedkeuring van de andere groepen (grote ondernemingen, vakbondsorganisaties van werknemers, ) die deel uitmaken van die organismen terwijl dit niet het geval zal zijn voor de aanduiding van de vertegenwoordigers van die andere groepen. Het is wenselijk dat al die groepen op hetzelfde niveau worden aangeduid. Daarom vraagt hij dat de vertegenwoordigers van deze doelgroep zouden voorgesteld worden door de Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de KMO, rekening houdend met de specificiteit per gewest. Verder stelt hij voor de benaming vertegenwoordigers van de Middenstand te vervangen door vertegenwoordigers van de zelfstandigen en de KMO. Wat het aantal vertegenwoordigers van de Middenstand in het Nationaal Sociaal- Economisch Comité betreft, vraagt de Raad dat de Middenstand over een even grote vertegenwoordiging zou beschikken als in het verleden. Concreet vraagt hij dat er 15 vertegenwoordigers (d.w.z. 3 x 5 i.p.v. 3 x 3) zouden voorzien worden in het Nationaal Sociaal-Economisch Comité in plaats van de huidige 9 die in het voorontwerp van wet voorzien zijn. Aldus zou het mogelijk zijn een vertegenwoordiging te verzekeren van afgevaardigden met een perfecte terreinkennis. Definitie van de netto handelsoppervlakte en van de bruto bebouwde oppervlakte In de huidige wet wordt de bruto bebouwde oppervlakte gedefinieerd als de oppervlakte van het gebouw, muren inbegrepen. De bruto bebouwde oppervlakte houdt dus geen rekening met de situatie van winkels en handelsgalerijen die op verschillende verdiepingen gevestigd zijn. Dit hiaat wordt opgevuld door rekening te houden met de netto handelsoppervlakte die gedefinieerd wordt als de oppervlakte bestemd voor de verkoop en toegankelijk voor het publiek. Aldus is het mogelijk een onderscheid te maken tussen een handelsvestiging op één enkel niveau en een winkelgalerij die dezelfde bebouwde oppervlakte beslaat maar waar de winkels verspreid zijn over meerdere verdiepingen. Dit is belangrijk omdat vanaf nu het voorontwerp van wet nog enkel rekening houdt met het begrip van bruto oppervlakte - dat gedefinieerd wordt als de oppervlakte van het gebouw, muren inbegrepen voor wat het vestigingsproject betreft dat binnen zijn toepassingsveld valt. Buiten dit probleem is het afschaffen van het dubbele criterium netto oppervlakte/bruto oppervlakte geen oplossing voor volgend probleem Een discriminatie tussen ondernemingen met dezelfde verkoopskracht is mogelijk. De kleinhandelszaken die op het verkoopspunt een grote oppervlakte aan voorraden besteden en de ondernemingen die volgens het just in time -principe werken en dus met minimumvoorraden zullen immers geconfronteerd worden met verschillende procedures bij de behandeling van hun respectieve vestigingsaanvragen, vermits er enkel rekening wordt gehouden met het criterium van de bruto bebouwde oppervlakte. De Hoge Raad vraagt daarom meer duidelijkheid inzake deze gehanteerde begrippen en stelt voor de definitie van de bruto bebouwde oppervlakte te wijzigen zodat deze niet enkel rekening houdt met de oppervlakte van het gebouw, muren inbegrepen, maar met de oppervlakte, muren inbegrepen, van elke verdieping van het gebouw.

6 Het onderzoek van en de beslissing over de aanvraag 6 Het advies over een handelsvestigingsproject moet algemeen gesteld berusten op een gemotiveerd onderzoek. Dat is een vereiste die op Europees vlak moet gerespecteerd worden. De Europese Unie beveelt de lidstaten aan om beslissingen te nemen op grond van gemotiveerde adviezen en niet op grond van gunstige adviezen bij ontstentenis die op geen enkele ernstige argumentatie of motivering berusten. 2 Daarom pleit de Hoge Raad er voor dat bij de aanvraag een sociaal-economisch effectenrapport, uitgevoerd door een onafhankelijk bureau, wordt gevoegd. De Hoge Raad meent dat de inhoud van het sociaal-economisch effectenrapport gebaseerd moet zijn op dezelfde criteria als voorzien in de wet van 1975, met name de evaluatie van de aanvraag op basis van de weerslag ervan op de bestaande handel, de werkgelegenheid, de ruimtelijke structuur en de voordelen voor de consument. Verder is een evaluatie van de weerslag van het project op de versterking van de bestaande handelskernen noodzakelijk. Die criteria moeten in de tekst zelf van de wet worden ingeschreven. De termijnen om beslissingen te nemen De Hoge Raad heeft vragen bij de toepasbaarheid van de termijn van 10 werkdagen die voorzien is in het artikel 8, 2. Die is redelijkerwijs onhoudbaar in de eindejaarsperiode en in de zomervakantie. Het is hoogst waarschijnlijk dat de gemeente zich niet aan de termijn zal kunnen houden. Dit is des te erger vermits het ontbreken van een gemeentelijke beslissing binnen de gestelde termijn in het voorontwerp overeenstemt met een gunstig advies. De Hoge Raad vraagt derhalve dat de termijn zou verlengd worden van tien tot twintig werkdagen. De Hoge Raad is van oordeel dat bij ontstentenis van beslissing van de gemeente binnen de voorziene termijn de beslissing als ongunstig dient beschouwd te worden naar analogie met de huidige wetgeving. Dit geldt eveneens in geval voorafgaandelijk geen advies wordt uitgebracht door het Nationaal Sociaal-Economisch Comité. In subisdiaire orde, wanneer het vermoeden van gunstige beslissing bij ontstentenis van beslissing behouden toch blijft, is de Hoge Raad van oordeel dat dit vermoeden enkel van toepassing mag zijn wanneer de aanvrager zijn intentie om zich op deze bepaling te beroepen bij aangetekend schrijven heeft betekend. Op die manier zou de gemeentelijke overheid een bijkomende termijn van tien werkdagen krijgen voor het nemen van een beslissing. Het is slechts na het vervullen van die formaliteit en de vaststelling dat er geen gemeentelijke beslissing is binnen de gestelde termijn dat die ontstentenis van beslissing beschouwd zou mogen worden als gunstige beslissing. In die optiek zou er ook een stelsel van vaststelling moeten voorzien worden om de rechtszekerheid te waarborgen. Dit voorstel is verantwoord vermits een eventuele vergetelheid, een vertraging of het verlies van een dossier dat bij elke administratie kan voorkomen en rekening houdend met de ingekorte termijnen en het vermoeden van een gunstige beslissing bij ontstentenis van beslissing. 2 Zie het besluit van 8 maart 2001 van de advocaat-generaal J. Mischo in de zaak C-230/00 Europese Commissie versus Belgische Staat.

7 7 De beroepsmogelijkheden In tegenstelling met de huidige wet voorziet het voorontwerp van wet dat geen beroep mogelijk is tegen beslissingen over handelsvestigingen met een bruto bebouwde oppervlakte van 600 tot 1000 m². De Hoge Raad kan niet aanvaarden dat het recht om beroep in te dienen beperkt wordt tot de vestigingsprojecten met een bruto bebouwde oppervlakte van meer dan 1000 m² en vraagt dat dit beroepsrecht uitgebreid zou worden tot de vestigingsprojecten met een bruto bebouwde oppervlakte tussen 600 en 1000 m². Artikel 11, 1 zou dan ook als volgt moeten aangevuld worden : Een beroep kan worden ingediend tegen de beslissingen bedoeld in artikels 8, 1 en 2 en 9, In de huidige wetgeving heeft elk lid van de Nationale Commissie het recht een beroep in te dienen tegen de gemeentelijke beslissingen bij het Interministerieel Comité. In het voorontwerp van wet kunnen de leden van het Nationaal Sociaal-Economisch Comité geen beroep meer aantekenen tegen de beslissing van de gemeente indien die beslissing niet afwijkt van het advies van het Nationaal Comité. Het resultaat hiervan is dat de organisaties van de Middenstand hun argumenten niet meer zullen kunnen voorleggen aan het Interministerieel Comité indien zij in een minderheidspositie zitten in het Nationaal Comité. Het voorontwerp van wet beperkt dus gevoelig het recht op beroep van de organisaties en vergroot daarentegen het recht op beroep van de aanvrager. Vermits de doelstelling van de wetgeving erin bestaat op grond van meerdere criteria het evenwicht te verzekeren tussen de ontwikkeling van nieuwe grote handelsvestigingen en de bestaande kleine of grote vestigingen, moet dit evenwicht ook behouden blijven op het vlak van de beroepsmogelijkheden. De Hoge Raad vraagt dat de middenstandsorganisaties over dezelfde beroepsmogelijkheden zouden beschikken als de aanvrager. Zij moeten in elk geval beroep kunnen aantekenen en niet enkel wanneer de beslissing van het College afwijkt van het advies van het Nationaal Sociaal-Economisch Comité. Indien men desondanks toch het aantal beroepsschriften wil beperken, zou kunnen overwogen worden dat ingeval van een gemeentelijke beslissing die overeenstemt met het advies van het Nationaal Sociaal-Economisch Comité een beroepsschrift slechts kan ingediend worden onder voorwaarde dat een andersluidend minderheidsadvies werd uitgebracht. De Hoge Raad meent dat het Nationaal Sociaal-Economisch Comité moet ingelicht worden over de beslissingen van de gemeenten. Daarom vraagt hij dat aan artikel 8 zou toegevoegd worden dat de gemeente het Nationaal Sociaal-Economisch Comité zou informeren over de beslissingen die zij over vestigingsprojecten neemt. Hij vraagt verder dat het College van Burgemeester en Schepenen ook het Nationaal Sociaal-Economisch Comité op de hoogte zou brengen van de beslissing teneinde een correcte startbasis te leveren voor de beroepsprocedure bij ontstentenis van beslissing. Wat het beroep betreft waarvan sprake in artikel 11, 3, moet een meer redelijke termijn voorzien worden van 20 werkdagen. Het Nationaal Sociaal-Economisch Comité moet over de nodige tijd beschikken om de beslissing en het advies van het NSEC aan de leden toe te sturen en deze moeten de tijd hebben om na te gaan of er beroep moet worden aangetekend of niet. Zo niet dreigen er meer ongepaste beroepen aangetekend te worden.

8 8 Bij artikel 11, 5, alinea 2 is het beter dat de beslissing in beroep betekend wordt binnen een bepaalde termijn. Volgens artikel 11, 7 staat de ontstentenis van beslissing van het Interministerieel Comité binnen de toegestane termijn gelijk met een aanvaarding van het beroep. Een dergelijke oplossing is ontoepasbaar ingeval uiteenlopende beroepen worden ingediend. In dit geval zou de indiener van het bezwaarschrift ook een ingebrekestelling moeten ingediend hebben waardoor een ultieme termijn van 15 dagen start om aan het Interministerieel Comité van de distributie toe te laten een beslissing te nemen, in navolging van hetgeen voorgesteld wordt bij de ontstentenis van advies van het Nationaal Sociaal- Economisch Comité. Varia Wat de laatste alinea van artikel 12 betreft, moet gepreciseerd worden dat het College van Burgemeester en Schepenen het Nationaal Sociaal-Economisch Comité zou inlichten over de verlenging van de vergunning. In artikel 15 en 16 werd de omzetting van het bedrag van de boetes in euro slecht uitgevoerd. Ter herinnering : het weerhouden principe is de wijziging van de munteenheid met het behoud van het bedrag. Om het bedrag te kennen van de reëel te betalen som volstaat het dit bedrag met 5 te vermenigvuldigen (i.p.v. met 200 voordien). Het oud bedrag in BEF moet dus niet door 40 gedeeld worden zoals nochtans gebeurde in het voorontwerp van wet. De Hoge Raad vindt dat de mogelijkheid moet voorzien worden om inbreuken op de toepassing van de wet betreffende de handelsvestigingen te kunnen inroepen bij de actie tot staking die voorzien is door artikel 95 van de wet van 14 juli 1991 over de handelspraktijken en de voorlichting en bescherming van de consument. Hij meent ook dat de inbreuken op de wet over de handelsvestigingen het voorwerp moeten kunnen uitmaken van een actie tot staking op vraag van de bevoegde Minister krachtens artikel 97 en 98, 1, 2, van de wet van 14 juli BESLUIT De Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de KMO vraagt dat het voorontwerp van wet aangepast zou worden op grond van de bemerkingen in dit advies.