Microbiologie en infectieziekten

Transcriptie

1 Microbiologie en infectieziekten

2 Microbiologie en infectieziekten Onder redactie van: Prof.dr. I.M. Hoepelman Prof.dr. J. van der Noordaa Prof.dr. R.W. Sauerwein Prof.dr. H.A.Verbrugh Bohn Stafleu Van Loghum Houten/Mechelen 2002

3 2002 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. ISBN-10: ISBN-13: NUR 876 Ontwerp omslag: Ontwerpbureau NEO, Arnhem Tekeningen: Hans Brik, Callantsoog Lay-out en prepress: PrePressMediaPartners, Wolvega Tweede druk, 2002 Tweede druk, tweede oplage, 2004 Tweede druk, derde oplage, 2008 Bohn Stafleu Van Loghum Het Spoor AK Houten

4 V Redacteuren en auteurs Redacteuren PROF.DR. I.M. HOEPELMAN Universitair Medisch Centrum, Utrecht PROF.DR. J. VAN DER NOORDAA, EMERITUS Academisch Medisch Centrum, Amsterdam PROF.DR. R.W. SAUERWEIN Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen PROF.DR. H.A.VERBRUGH Erasmus Universitair Medisch Centrum, Rotterdam Auteurs PROF.DR. J. DANKERT Academisch Medisch Centrum, Amsterdam PROF.DR. J.E. DEGENER Academisch Ziekenhuis Groningen DR. G.J.J. VAN DOORNUM Erasmus Universitair Medisch Centrum, Rotterdam PROF.DR. R. DE GROOT Sophia Kinderziekenhuis, Erasmus Universitair Medisch Centrum, Rotterdam PROF.DR. J.A.A. HOOGKAMP-KORSTANJE Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen PROF.DR. J.L.L. KIMPEN Wilhelmina Kinderziekenhuis, Utrecht PROF.DR. J.W.M. VAN DER MEER Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen PROF.DR. P. SPEELMAN Academisch Medisch Centrum, Amsterdam DR. M. TERSMETTE St. Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein PROF.DR. C.M.J.E. VANDENBROUCKE-GRAULS VU Medisch Centrum, Amsterdam DR. P.M.E. WERTHEIM-VAN DILLEN Academisch Medisch Centrum, Amsterdam DR. H.L. ZAAIJER VU Medisch Centrum, Amsterdam

5 VII Woord vooraf bij de tweede druk Voor u ligt de tweede druk van Microbiologie en infectieziekten, een leerboek voor Nederlandstalige studenten in de geneeskunde en medische biologie. De inhoud is afgestemd op de gewijzigde eindtermen van de studie Geneeskunde (versie 2001), voor zover het microbiologie en infectieziekten betreft. De eindtermen voor deze vakgebieden staan in Bijlage 1. Alhoewel er in vergelijking met de eerste druk op diverse plaatsen meer aandacht is besteed aan aspecten van de afweer, is dit boek niet geschikt om de toekomstige geneeskundige te onderwijzen in de diverse aspecten van de immunologie. Hiervoor zijn diverse leerboeken in de klinische immunologie voorhanden. De eerste editie is voorgelegd aan inhouds- en onderwijsdeskundigen van Nederlandse en Vlaamse universiteiten, hetgeen geleid heeft tot diverse suggesties voor aanvulling of wijziging. Hiervan is dankbaar gebruikgemaakt. Het eerste inleidende hoofdstuk is geheel herschreven en er is een paragraaf over de preventie van infectieziekten toegevoegd. In ieder hoofdstuk worden nu bijna alle ziektebeelden geïllustreerd met een patiëntencasus, waarop in de tekst wordt teruggegrepen. Alle hoofdstukken zijn herschreven en aangepast aan nieuwe ontwikkelingen op het gebied van epidemiologie, resistentie en therapie van de meest voorkomende infectieziekten. Alle hoofdstukken zijn voorzien van een lijst met kernpunten. Wij hopen dat deze tweede druk een nog groter succes zal worden dan de eerste editie, in de diverse curricula met voldoening gebruikt zal worden en zal bijdragen aan een meer praktijkgerichte kennisontwikkeling van de toekomstige generatie artsen. Namens de redactie, I.M. Hoepelman

6 IX Inhoud H.A. Verbrugh 1 Inleiding: algemene aspecten van het vakgebied Inleiding Pathogene micro-organsimen Pathogenese van infectieziekten Epidemiologie van infectieziekten Preventie van infectieziekten Klinische aspecten en laboratoriumdiagnostiek Antimicrobiële therapie en resistentie 46 J.L.L. Kimpen 2 Infecties van de bovenste luchtwegen Inleiding Rhinitis, sinusitis en conjunctivitis Pharyngitis en tonsillitis Influenza Ortitis media Laryngitis 66 I.M. Hoepelman 3 Infecties van de onderste luchtwegen; tuberculose Inleiding Diagnostiek Onderste-luchtweginfectie Bronchiolitis Pertussis (kinkhoest) Tuberculose en andere mycobacteriële infecties 83 I.M. Hoepelman 4 Infecties van de urinewegen Inleiding Epidemiologie en pathogenese Diagnostiek Bacteriologie Klinische beelden en therapie 99

7 X INHOUD P. Speelman 5 Infecties van het maag-darmkanaal Inleiding Epidemiologie Pathogenese Gastheerweerstand en virulentiefactoren Kliniek Diagnostiek Algemene behandelprincipes Preventie Voedselvergiftiging Gastro-intestinale infecties door specifieke micro-organismen 111 P.M.E. Wertheim- van Dillen 6. Exanthemateuze aandoeningen Inleiding Differentiële diagnostiek Epidemiologie Kliniek Preventie Mazelen Rubella (rodehond) Erythema infectiosum Exanthema subitum Exanthemen door enterovirussen 132 J.E. Degener 7 Infecties van huid, fascie, spieren, botten en gewrichten Inleiding Infecties van de huid, de fascie en de spieren Infecties van de botten en gewrichten 148 G.J.J. van Doorum 8 Seksueel overdraagbare aandoening Inleiding: algemene kenmerken Infecties met Neisseria gonorrhoeae en Chlamydia trachomatis Herpes genitalis Infecties met Treponema pallidum Infecties met Haemophilus ducreyi Infecties met het humaan papillomavirus Bacteriële vaginose Infecties met Candida albicans Infecties met Trichomonas vaginalis Infecties met Sarcoptes scabiei Preventie 180

8 INHOUD XI M. Tersmette 9 Lymfadenopathieën en aids Inleiding Pathofysiologie van de lymfklier Herpesvirussen Epstein-Barr-virus Cytomegalovirus Toxoplasmose Humaan immunodeficiëntievirus 197 H.L. Zaaijer 10 Virale hepatitis Inleiding Hepatitis A Hepatitis E Hepatitis B Hepatitis C Hepatitis D Hepatitis G of GB-virus-C 218 R. de Groot 11 Infecties van het centrale zenuwstelsel Bacteriële meningitis Hersenabces Virale encefalitis Prionziekten 232 J. Dankert 12 Intravasale infecties en sepsis Intravasale infecties Sepsis, oud en nieuw Endocarditis Infecties door S. aurens en coagulase-negatieve stafylokokken Andere infecties van het hart: myocarditis en pericarditis Secundaire bloedbaaninfecties 257 J. van der Noordaa 13 Pre- en perinatale infecties Inleiding Immunologie van de foetus Rubella tijdens de zwangerschap CMV-infectie en zwangerschap Pre- en perinatale infecties door andere verwekkers 266

9 XII INHOUD C.M.J.E. Vandenbroucke-Grauls 14 Ziekenhuisinfecties Inleiding Postoperatieve wondinfecties Lage-luchtweginfecties Urineweginfecties Primaire bacteriëmie en sepsis Preventie en ziekenhuisinfecties 280 J.W.H. van der Meer 15 Infecties bij patiënten met gestoorde afweer Inleiding Stoornissen van de humorale afweer Stoornissen van de cellulaire afweer Gecombineerde defecten Gedetailleerde bespreking van enkele belangrijke opportunistische infecties 296 J.A.A. Hoogkamp-Korstanje 16 Zoönosen Inleiding Epidemiologie van zoönosen Overdracht van micro-organismen op de mens Borreliose Leptospirose Kattenkrabziekte 311 R.W. Sauerwein 17 Import- en reizigersziekten Inleiding Malaria Buiktyfus Dengue Reizigersdiarree Amoebiasis Schistosomiasis Echinokokkose 332 Bijlage 1 Eindtermen Geneeskunde volgens Raamplan 2001 betreffende de infectieziekten 335 Register 341