Voorwoord. Per 31 december 2011 beheert het Zuid-Hollands Landschap hectare natuurgebied.

Transcriptie

1 Jaar overzicht 2011

2 In totaal kon er in het verslagjaar 241 hectare worden toegevoegd aan het beheerareaal van de stichting. Met dit fraaie resultaat werd de eigen taakstelling van 100 hectare ruimschoots gehaald. Voorwoord Het jaar 2011 is voor de Stichting Het Zuid-Hollands Landschap een bewogen jaar geweest. Er waren successen zoals de afronding van de restauratie van de Molen achter Haastrecht en de in beheer name van de Zandmotor. Ons uitgekiende natuurbeheer heeft weer voor mooie natuurresultaten gezorgd, zoals de grote karekiet in de Kleine Beer. De website is vernieuwd en ook op Twitter, Facebook en YouTube zijn wij actief. Vele beschermers hebben de regiodagen bezocht en het aantal vrijwilligers van de stichting is substantieel gegroeid. Het Zuid-Hollands Landschap werd daarnaast met grote onzekerheid geconfronteerd als gevolgen van de draconische bezuinigingen op het landelijke natuurbudget. De provincie Zuid-Holland heeft gelukkig haar verantwoordelijkheid genomen door alsnog voor voldoende beheermiddelen te zorgen waarvoor wij Gedeputeerde Staten en Provinciale Staten van Zuid- Holland dankbaar zijn. Wij realiseren ons dat er nog grote bezuinigingen aan staan te komen, wat de nodige aanpassing van onze organisatie zal vragen. Gelukkig is de basis op orde met een bevlogen werkorganisatie en een deskundig bestuur. Het Zuid-Hollands Landschap is en blijft een organisatie om trots op te zijn en die zelfs in deze zware tijden veel weet te bereiken. Deze mooie resultaten zijn mogelijk door de brede steun die wij krijgen van de provincie Zuid-Holland, diverse gemeenten, de Nationale Postcode Loterij en andere fondsen, onze bedrijfsvrienden, de vele vrijwilligers en natuurlijk onze trouwe beschermers. Ik wens u veel leesplezier toe! Michiel Houtzagers Directeur Stichting Het Zuid-Hollands Landschap Per 31 december 2011 beheert het Zuid-Hollands Landschap hectare natuurgebied. 2 Zuid-Hollands Landschap Jaaroverzicht 2011

3 INKOMSTEN x Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit acties van derden 938 Subsidies van overheden Baten uit beleggingen -68 Overige baten Totaal baten UITGAVEN besteed aan doelstellingen Natuurbeheer 850 Algemene terreinvoorzieningen 251 Monitoring 116 Beheerplanning 89 Zakelijke lasten 264 Recreatie 386 Terreingebonden voorlichting 57 Belangenbehartiging 242 Communicatie 450 Verwerving en inrichting 105 Beheer eigendommen van derden 232 Opstallen 163 Beheeradministratie -72 Projecten Totaal besteed aan doelstelling UITGAVEN t.b.v. werving baten Kosten eigen fondsenwerving 229 Kosten uit acties van derden 21 Kosten verkrijging subsidies van overheden 49 Kosten beleggingen 1 Totaal werving baten 300 Kosten beheer en administratie 770 Totale lasten De volledige Jaarrekening 2011 is te downloaden van: Resultaat 164 Vertrouwen in verwerven Het door verwerving uitbreiden en aaneenschakelen van natuurgebieden is een zeer belangrijke doelstelling van het Zuid-Hollands Landschap. Hiermee blijven landschap en cultuurhistorie duurzaam behouden en wordt letterlijk leefruimte gecreëerd voor mens en natuur. Stilstand en vooruitgang Het aankopen en vervolgens inrichten van landbouwgronden tot natuurgebieden was decennialang dé manier om nieuwe natuur te creëren. Door overheidsbezuinigingen en juridische complicaties is hier in 2011 een einde aan gekomen. Er wordt gewerkt aan een oplossing, maar in het verslagjaar was er helaas sprake van stilstand. Toch hebben diverse Zuid-Hollands Landschap Jaaroverzicht

4 grondeigenaren en opdrachtgevers de weg naar het Zuid-Hollands Landschap gevonden in het vertrouwen dat het beheer van cultuurhistorisch waardevolle landschappen en natuurgebieden bij de stichting in goede handen is. Zo heeft het Zuid-Hollands Landschap van de provincie de opdracht gekregen het natuurbeheer van de Zandmotor (130 hectare) voor de komende 5 jaar uit te voeren. De Zandmotor brengt de veiligheid van de kust bij Ter Heijde op orde en biedt ruimte voor natuur en recreatie. De bever voelt zich thuis in het in beheer gekregen natuurgebied Ridderkerkse Griend. Wassergeest veiliggesteld Met de verwerving van de graslandenclaves in Wassergeest te Lisse (19 hectare) is een langgekoesterde wens in vervulling gegaan. Met succes werd voor de financiering een beroep gedaan op beschermers en fondsen, aangevuld met een bijdrage van de 4 Zuid-Hollands Landschap Jaaroverzicht 2011

5 Op het eiland De Zaag in Krimpen aan de Lek is ruim 20 hectare natuur bij de stichting in beheer gekomen. Het Zuid-Hollands Landschap is direct begonnen om de groeiplaats van het zomerklokje op te knappen. Nationale Postcode Loterij en een lening bij het Groenfonds. Een forse inspanning, die de moeite waard is gebleken. Het gebied krijgt nu een op de natuur afgestemd beheer. Vlinders, bloemen, vogels en wandelaars profiteren hiervan. De graslanden worden beweid met blaarkoppen, een zeldzaam koeienras dat van oudsher thuishoort in deze streek. Groot verlies Naast de verschillende uitbreidingen heeft de stichting ook enige terreinen moeten afstaan, waaronder landgoed Te Werve in Rijswijk. Door de komst van een nieuwe eigenaar eindigden de werkzaamheden van de stichting op het landgoed. De overname door de nieuwe eigenaar betekent voor het Zuid-Hollands Landschap een groot verlies, omdat het fraaie stuk natuur dichtbij nu niet meer vrij toegankelijk is voor beschermers. Resultaten 2011 Het Zuid-Hollands Landschap heeft het rijksdeel (27 hectare) van Natuureiland Sophiapolder in beheer genomen. Over het beheren van de overige 50 hectare zoekt de stichting met alle betrokken partners naar een oplossing. De gemeente Gouda heeft 5 hectare grasland in Polder Veerstalblok overgedragen aan het Zuid-Hollands Landschap. Hier wordt het toekomstige Veenweidepark gerealiseerd. Het Zuid-Hollands Landschap heeft met steun van het VSBfonds langs de Diefdijk 14 hectare grond verworven. Hierdoor zijn enkele bestaande natuurgebieden uitgebreid. 12 hectare natuurvriendelijke oevers langs de Hollandsche IJssel zijn overgedragen aan het Zuid-Hollands Landschap. Door de aankoop van 2 hectare grond in de Buitenlanden Ammerstol is het mogelijk een doorgaande wandelroute in het gebied te realiseren. Zuid-Hollands Landschap Jaaroverzicht

6 Inrichten en herstellen Het inrichten van natuurgebieden betekent het scheppen van de randvoorwaarden zodat de natuur haar werk kan doen. In 2011 zijn in een groot aantal nieuwe en bestaande natuurgebieden van het Zuid-Hollands Landschap inrichtingsof natuurherstelwerkzaamheden verricht. Landgoed Mildenburg De 17e eeuwse moestuinmuur op landgoed Mildenburg is in 2011 in ere hersteld. De 50 meter lange leimuur, een rijksmonument, was hard toe aan een opknapbeurt (zie foto rechts). De moestuinmuur beschermde gewassen tegen de zilte en soms kille zeewind. Aan de zonnige zuidkant groeide leifruit langs houten latten. De restauratie is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van de Nationale Postcode Loterij, subsidie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en een anonieme schenking. Het resultaat mag gezien worden (zie foto onder). Natuurherstel Bakenvallei In de Bakenvallei in de Duinen van Oostvoorne is een omvangrijk natuurherstelproject uitgevoerd. Het voormalige ministerie van LNV had hiervoor ruim 6 Zuid-Hollands Landschap Jaaroverzicht 2011

7 ter beschikking gesteld. Doel is de nadelige effecten van vermesting, verdroging en verzuring in dit gebied tegen te gaan. Een belangrijk onderdeel van het herstelwerk was het verwijderen van struweel, inclusief de wortels, en het plaggen van de bovenste grondlaag. Dit zal de typische duinflora zoals teer guichelheil, platte bies, vleeskleurige orchis, slanke gentiaan, stijve ogentroost en aardbeiklaver ten goede komen. De oude boomgaard op landgoed Mildenburg is flink opgeknapt door de aanplant van 20 fruitbomen. Hiervoor zijn Oud-Hollandse fruitrassen gebruikt, die oorspronkelijk in dit gebied voorkwamen. Bij de bomen zijn bordjes geplaatst, zodat bezoekers kunnen zien om welke rassen het gaat. Resultaten 2011 In polder Middelblok is gewerkt aan het geschikter maken van percelen voor weidevogels. Langs de Oude Hoofdlaan op landgoed Huys Te Warmont is de laanstructuur hersteld door aanplant van ruim 50 flinke beuken en eiken. Het Zuid-Hollands Landschap heeft in Scharperswijk ten zuiden van Lexmond 10 hectare natuur ingericht. Door gericht beheer zal de biodiversiteit er toenemen. Sneeuwklokjes zullen goed gedijen aan de schaduwzijde van de gerestaureerde tuinmuur. Zuid-Hollands Landschap Jaaroverzicht

8 Goed beheren: ons visitekaartje Een goed en kosteneffectief beheer van de terreinen van het Zuid-Hollands Landschap is het visitekaartje van de stichting. Door op de juiste momenten te maaien, zagen, baggeren en timmeren kunnen we de natuur- en landschappelijke waarden in onze terreinen vergroten en zijn onze gebieden veilig om in te recreëren. Door goed te letten op de kosten van het beheer, zijn wij een interessante organisatie om het beheer aan uit te besteden. Drentse heideschapen op Voorne Begrazing is een veel toegepaste vorm van beheer. We doen dit vooral met runderen. In 2011 hebben we in de Duinen van Oostvoorne 150 Drentse heideschapen een stuk duingrasland laten begrazen. De kudde, compleet met herder en honden trok veel bekijks. Uitkijkplatform bij zwarte sterns Ook de zwarte sternkolonie in de Zouweboezem trekt altijd veel bekijks. Vooral door fotografen die de vogels en hun jongen willen vereeuwigen. In het verleden zorgde dat voor nogal wat 8 Zuid-Hollands Landschap Jaaroverzicht 2011

9 verstoring. Het Zuid-Hollands Landschap heeft in 2011 maatregelen getroffen om verdere verstoring te voorkomen. Zo is er een uitkijkplatform gemaakt om op verantwoorde wijze naar de kolonie te kunnen kijken en is het toezicht geïntensiveerd. Dat de inspanningen succes hebben, blijkt onder meer uit het feit dat er tot nog toe minder overtredingen zijn geconstateerd. Daarnaast zijn de zwarte sterns weer teruggekomen naar de oude kolonie die vanaf de Zouwekade prima te overzien is. In het voorjaar zijn de Schotse Hooglanders weer naar het Eiland van Brienenoord gebracht. Drukte in de Hooge Boezem In de Hooge Boezem achter Haastrecht is in 2011 hard gewerkt aan de aanleg van een nieuw fietspad. De grond die hiervoor nodig was, is ontgraven in de Hooge Boezem zelf. De afgegraven en deels natte percelen waren zeer in trek bij vogels. Op de kale grond broedden visdieven, kleine plevieren en scholeksters. Resultaten 2011 Er zijn verdere voorbereidingen getroffen voor de ontwikkeling van regiokantoren in de Krimpenerwaard en een in de regio Kuststreek. Op landgoed Nieuw Leeuwenhorst konden bezoekers zien hoe met een mobiele zaag eikenhoutstammen tot planken en balken werden gezaagd. De ophaalbrug naar landgoed Huys Te Warmont heeft een flinke opknapbeurt gehad. In de duinen bij Hoek van Holland is de nieuwe wandelroute Ommetje Vinetaduin gemarkeerd. Op twaalf verschillende plekken in de Duinen van Oostvoorne zijn jonge boompjes, struiken en oude boomstronken uit de natte duinvalleien en duingraslanden verwijderd. Onder meer de zeldzame soort parnassia zal van de ingrepen profiteren. Zuid-Hollands Landschap Jaaroverzicht

10 Flora en fauna: talrijk en uniek Uit onderzoek blijkt dat de biodiversiteit in Nederland de afgelopen tien jaar verder achteruit is gegaan. Met algemene soorten gaat het goed, maar met name de kwetsbare en bedreigde soorten van de Rode Lijst nemen in aantal af. Een lichtpuntje is dat de achteruitgang wel is afgeremd. Dit komt naast een verbeterde milieukwaliteit door de aanleg van nieuwe natuur en gericht beheer voor kwetsbare soorten en ecosystemen. Deze hoopgevende ontwikkeling is ook in de natuurgebieden van het Zuid-Hollands Landschap waarneembaar. Koning der weidevogels Neem de grutto. Deze sierlijke weidevogel met z n roestbruin zomerkleed doet het goed in de Voorofsche polder tussen Waddinxveen en Boskoop. Het Zuid-Hollands Landschap voert in de polder al meer dan tien jaar een weidevogelvriendelijk beheer en is verheugd over de opvallend goede broedresultaten. Uit de nieuwste inventarisaties blijkt dat in de polder ten minste 60 paar grutto, bijna 30 paar kievit en 7 paar scholekster nestelt. Ook broeden er nog eendensoorten waaronder kuifeend, krakeend, wilde eend en slobeend. De Voorofsche polder lijkt wel een openluchtmuseum! Uniek in Zuid-Holland Onze plantendeskundige heeft in 2011 de Westduinen geïnventariseerd. Met 10 Zuid-Hollands Landschap Jaaroverzicht 2011

11 Op De Schans bij Ouddorp groeien moerasdikkopmos en sterrengoudmos. Deze Rode Lijstsoorten komen normaal gesproken voor in natte duinvalleien. verrassende uitkomsten. Nergens anders in Zuid-Holland is boompjesmos zo algemeen. Zeer bijzonder was bovendien de waarneming van een heel ander type sporenplant: moeraswolfsklauw. Deze primitieve vaatplant is zelfs nieuw voor Zuid-Holland. U herkent moeraswolfsklauw op de foto hieronder aan de liggende stengels met de kleine zijtakjes. Monitoren Naast onze vaste medewerkers zijn er ook talloze vrijwilligers actief met het inventariseren van planten- en diersoorten. Samen met spontane meldingen van waarnemingen door bezoekers van onze natuurgebieden geven de monitoringsgegevens ons een goed inzicht in de actuele natuurwaarden in de terreinen. Soms In een boom op Huys Te Warmont heeft een paartje lepelaar gebroed. sturen recreanten ons zelfs een bewijs van een waargenomen soort toe. Zoals Miranda Bos, die een prachtige foto mailde van een pruikzwam op landgoed Huys Te Warmont in Warmond. De pruikzwam staat op de Rode Lijst van bedreigde soorten en behoort tot een klein groepje van zeldzame stekelzwammen die op hout groeien. De flinke, geelwitte bol vol hangende stekels is een opvallende verschijning. Resultaten 2011 In het natuurgebied Kleine Beer op Voorne heeft een grote karekiet gebroed. In heel Zuid-Holland broeden nog slechts paartjes. In een bunker in het Vinetaduin te Hoek van Holland heeft een meervleermuis overwinterend. In Heemtuin Tenellaplas verbleven in de winter enige tijd vier pestvogels. Bijzondere planten als moeraswespenorchis, draadzegge en waterpunge zijn ontdekt in de ecologische verbindingszone Het Paddenpad in de Krimpenerwaard. Zuid-Hollands Landschap Jaaroverzicht

12 Het Zuid-Hollands Landschap heeft als missie het streven naar een duurzaam, kwalitatief evenwicht tussen mens en natuur, door voor beide rust en ruimte te creëren. Een zaak van lange adem, zeker in deze drukke provincie. Opkomen voor natuur en landschap Het Buijtenland van Rhoon Het Buijtenland van Rhoon is hier een treffend voorbeeld van. De realisatie van een 600 hectare groot natuur- en recreatiegebied ten zuiden van Rotterdam verloopt traag. Concreet heeft het Zuid- Hollands Landschap in 2011 onder meer twee akkerpercelen in beheer genomen. Hier is vlas en haver ingezaaid, waarmee een begin werd gemaakt met het herstel van karakteristieke akkerflora. Agrariërs, omwonenden en gemeentebestuurders van Albrandswaard hebben deelgenomen aan een excursie naar de Millingerwaard bij Nijmegen. Hier was te zien hoe agrariërs kunnen bijdragen en verdienen aan de komst van een groot natuurgebied. Lekuiterwaarden Opkomen voor landschap en natuur doet het Zuid-Hollands Landschap ook door in een vroeg stadium naar ruimtelijke plannen van derden te kijken. Zo heeft de stichting gereageerd op het voorontwerp bestemmingsplan Buitengebied van de gemeente Zederik. In dit buitengebied moeten volgens internationale afspraken de aanwezige, zeldzame stroomdalgraslanden behouden blijven en verder uitgebreid worden. In de praktijk is de maïsteelt in de Lekuiterwaarden de laatste vijftien jaar meer dan verdubbeld en neemt deze nog steeds toe. Dit heeft geleid tot de vernietiging van de helft van de waardevolle stroomdalgraslanden. Het Zuid-Hollands Landschap heeft de gemeente met klem verzocht in het bestemmingsplan verboden op te nemen voor het scheuren van graslanden en het telen van ruwvoedergewassen. Resultaten 2011 Het Zuid-Hollands Landschap heeft de provincie opgeroepen het Veenweidepact Krimpenerwaard af te maken. In aanloop naar de Provinciale Statenverkiezingen heeft het Zuid- Hollands Landschap meegewerkt aan de organisatie van een provinciaal lijsttrekkersdebat. Het Zuid-Hollands Landschap heeft zich fel verzet tegen het verloten van subsidiegelden onder terreinbeheerders. De samenwerking met het Erfgoedhuis Zuid-Holland en Landschapsbeheer Zuid-Holland is verder uitgebouwd. Het Zuid-Hollands Landschap heeft aangegeven zich ernstig zorgen te maken over de negatieve effecten van een nieuw geplande weg door Voorschoten. 12 Zuid-Hollands Landschap Jaaroverzicht 2011

13 Het Zuid-Hollands Landschap is dankzij de steun van het Fonds Westland, Fonds Loswal de Bonnen, de Nationale Postcode Loterij en een anonieme donatie gestart met het project Verbetering bosrandbeleving Staelduinse Bos met als letterlijk hoogtepunt de bouw van een nieuwe uitkijktoren. Fondsenwerving Het Zuid-Hollands Landschap heeft nog steeds te maken met een dalende trend in het aantal beschermers. Eind 2011 telde de stichting beschermers, een afname van 974 beschermers ten opzichte van het jaar ervoor. De stichting heeft zich als doel gesteld het aantal jaarlijkse opzeggingen terug te brengen en het aantal nieuwe beschermers en donateurs te laten toenemen. Dit is zowel belangrijk voor het maatschappelijk draagvlak als voor aanvullende inkomsten om het beheer van de natuurgebieden goed te kunnen uitvoeren. Subsidies zijn immers onvoldoende om het beheer van natuurgebieden volledig te financieren. Het Zuid-Hollands Landschap ontving van de Nationale Postcode Loterij een bedrag van 937,500,-. Resultaten 2011 De graslandpercelen in Wassergeest bij Lisse zijn dankzij een zeer geslaagde wervingsactie onder beschermers, bedrijven en organisaties daadwerkelijk aangekocht. Dankzij meerdere giften kon een start gemaakt worden met de herinrichting van het parkeerterrein bij bezoekerscentrum Tenellaplas. Met steun van HD Projectrealisatie werden enkele galloways aangeschaft voor in de Duinen van Oostvoorne. Het Vriendennetwerk van de stichting bestaat uit tien trouwe bedrijven en instellingen die gezamenlijk jaarlijks ,= doneren. Zuid-Hollands Landschap Jaaroverzicht

14 Communicatie Met verschillende middelen en activiteiten werkt het Zuid-Hollands Landschap aan haar zichtbaarheid, draagvlak en zorgt zij ervoor dat zoveel mogelijk mensen kunnen genieten van natuur en landschap in de provincie. In 2011 is onder meer geïnvesteerd in digitale communicatie en social media. De website is compleet vernieuwd. De uitstraling is frisser geworden, er staat meer informatie op en bezoekers krijgen tips voor leuke activiteiten en mooie wandelroutes. Daarnaast is de stichting te volgen op Twitter en Facebook. Maar natuurlijk waren we ook in het veld zichtbaar. Koeiendans Op 16 april organiseerde het Zuid- Hollands Landschap samen met Melkvee- en kaasboerderij Schep en LTO een danspremière. Stampend, dansend en rollend gingen de koeien voor het eerst weer naar buiten. De gezamenlijke activiteit toont aan dat natuur en landbouw elkaar kunnen versterken. Molen geopend Tijdens de Molendag op 14 mei 2011 werd de gerestaureerde Molen achter Haastrecht officieel geopend door de heer Van Dieren (SGP-Statenlid) en Michiel Houtzagers (directeur Zuid-Hollands Landschap). Onder grote belangstelling werd de blauwe wimpel overhandigd aan de jongste molenaar en in top gehesen. De molen is vrijwel iedere zaterdag opengesteld voor publiek. Wanneer de blauwe wimpel wappert, kunnen bezoekers de molen van binnen bekijken. 14 Zuid-Hollands Landschap Jaaroverzicht 2011

15 De oproep voor nieuwe vrijwilligers in het laatste tijdschrift van 2010 leverde een goede respons op. In 2011 zijn zo n 20 nieuwe vrijwilligers een overeenkomst met het Zuid-Hollands Landschap aangegaan. Inmiddels staat de teller op 190 vrijwilligers. Twaalf nieuwe leenfietsen van de Nationale Postcode Loterij staan voor beschermers klaar bij bezoekerscentrum Tenellaplas. Resultaten 2011 In samenwerking met Landschapsbeheer Zuid-Holland en Erfgoedhuis Zuid-Holland organiseerde de stichting een Landgoeddag vol activiteiten op landgoed Mildenburg te Oostvoorne. De eindexamenklas van het Vrijzinnig- Christelijk Lyceum in Den Haag had een Natuurwerkweek in de Vijfheerenlanden. Enkele duizenden recreanten bezochten de Boswachtersdag op landgoed Ockenburgh. Het Zuid-Hollands Landschap deed mee aan de landelijke Weidevogelkijkweek van Landschapsbeheer Nederland. Op 21 september maakten leden van de Rabo KidsClub Voorne-Putten Rozenburg een veldpostentocht door de Duinen van Oostvoorne. Tijdens Open Monumentendag waren de Voornse forten en de Biber Bunker opengesteld voor publiek. Zuid-Hollands Landschap Jaaroverzicht

16 Onze toekomst Het jaar 2012 wordt voor het Zuid- Hollands Landschap weer een grote uitdaging. De stichting gaat zich nog nadrukkelijker inspannen om mens en natuur met elkaar te verbinden. We gaan ons hierbij nadrukkelijk richten op natuur bij de stad. Green-Kids Uit de verschillende contactmomenten met onze beschermers blijkt dat zij een persoonlijke benadering waarderen. Het organiseren van regiobijeenkomsten zal dan ook gecontinueerd worden. Gezinnen en kinderen vormen hierbij belangrijke doelgroepen. In 2012 gaan we starten met Green-Kids, een educatieplatform in samenwerking met De12Landschappen, RTL Nederland en Landschapsbeheer Nederland, ondersteund door een televisieprogramma. Dit past binnen onze doelstelling om ieder kind in contact te brengen met de natuur. Vrijwilligers Vrijwilligers krijgen een prominentere rol in het werk van de stichting. Ze verrichten werkzaamheden die anders wellicht niet zo goed en zorgvuldig uitgevoerd hadden kunnen worden. Vrijwilligers moeten goed herkenbaar zijn in onze terreinen. Vandaar dat we alle vrijwilligers in 2012 een set veilige werkkleding in een nieuwe kledinglijn aanbieden. Verwerven Wij blijven ons daarnaast inzetten om de natuurgebieden uit te breiden en robuuster te maken. De stichting hoopt dat komend jaar zo n 50 hectare in beheer genomen kan worden in de Krimpenerwaard. Voor de overige grote, door de overheid aangestuurde, projecten binnen de Ecologische Hoofdstructuur is het nauwelijks in te schatten wat er in beheer genomen kan worden. Uitdaging Er zijn landelijke en provinciale bezuinigingen afgesproken. Wij sluiten onze ogen niet voor de consequenties daarvan en bereiden ons voor op mogelijke negatieve gevolgen die dat heeft op beheer en beleving. Het Zuid- Hollands Landschap wil anderzijds proactief inspelen op de kansen die de provinciale Groenagenda voor 2012 biedt. Al met al voldoende uitdaging om 2012 eveneens tot een succes te maken. Het volledige Jaarverslag 2011 is de downloaden van: Nesserdijk NE Rotterdam Telefoon: (010) zhl@zuidhollandslandschap.nl De foto s in dit jaaroverzicht zijn gemaakt door: Miranda Bos, Eline Decker, Harry Fiolet, Els van Geemert/RWS, Dick Kerkhof, Annette Konijnendijk, Niek Koppelaar, Idde Lammers, Phil Nijhuis, Warner Reinink, Hans Visser, Rianne de Wit en Jacques Zorgman. 16 Zuid-Hollands Landschap Jaaroverzicht 2011