Rechtsmethodologie, Internet en recht : Een praktische handleiding

Transcriptie

1 Rechtsmethodologie, Internet en recht : Een praktische handleiding 1

2 I. INLEIDING 2

3 1.1. Overzicht en bespreking van de verschillende bronnen van het positieve recht. Vooraleer de verschillende bronnen van het recht en hun vindplaatsen te onderzoeken, is het gepast in het kort aan te halen wat de betekenis is van de verschillende bronnen van het recht. Het positief recht - d.w.z. het actueel geldende recht - wordt volgens de klassieke benadering onderverdeeld in verschillende formele bronnen. Deze bronnen van recht zijn o.m. : wetgeving, rechtspraak en rechtsleer, gewoonte, algemene rechtsbeginselen en billijkheid. Vooral wetgeving, rechtspraak en rechtsleer zijn in principe de belangrijke bronnen van het recht (vooral vanuit een methodologisch standpunt). Binnen de verschillende bronnen onderscheidt men de instrumentele/niet-instrumentele bronnen en de gezaghebbende/bindende bronnen. Als men de bronnen van het recht (op het internet) gaat opzoeken en hanteren, is het van groot belang te beseffen dat deze bronnen elk een eigen juridische draagwijdte hebben. Terwijl wetgeving, rechtspraak en rechtsleer de geschreven of instrumentele formele bronnen van het recht zijn, is enkel de wetgeving een bindende bron van recht, waarbij rechtspraak en rechtsleer slechts een gezaghebbende bron van recht zijn. Voor ons rechtsstelsel geldt het volgende schema : positief recht formele bron materiële bron bindend gezaghebbend instrumenteel niet-instrum. wetgeving v v v rechtsp raak v v v rechtsleer v v v gewoonte v v v alg.rechtsb. v v v billijkheid v v v (desk. rapp.) v (moord) v Indien een student een taak maakt, een bedrijfsjurist een advies aan zijn directie geeft, een advocaat een schriftelijke conclusie opstelt of wanneer een rechter/raadsheer zijn uitspraak motiveert, zal deze zich daarbij veelal baseren op de drie belangrijkste bronnen van het recht : wetgeving, rechtspraak en rechtsleer. 3

4 De student dient goed voor ogen te houden wat de bindende en actuele waarde is van de bron van recht die hij gebruikt of aanhaalt. Vooral bij het gebruik van internet bestaan er risico s op vergissingen hieromtrent Vindplaatsen van de bronnen van het recht en verschillende zoekstrategieën. Wetgeving, rechtspraak en rechtsleer kunnen op verschillende manieren gereproduceerd worden. Men onderscheidt in hoofdorde 3 soorten vindplaatsen: analoge vindplaatsen (repertoria, boeken, tijdschriften, wetboeken etc.), cd-rom databanken (Judit bijv.) en webdatabanken (Jur@ bijv.). Alhoewel het gebruikt van Internet aangemoedigd wordt, combineert men de drie verschillende opzoekingstechnieken het best : Het gebruik van analoge vindplaatsen is dikwijls noodzakelijk en dient niet onderschat te worden. Zo bevat de website van het Belgisch Staatsblad bijv. enkel de integrale weergave van wetten die gepubliceerd zijn vanaf 1 juni 1997 en zo is de website van het Hof van Cassatie vandaag nog steeds onvolledig. Vooral rechtsleer wordt slechts zelden via het internet of via elektronische tijdschriften ter beschikking gesteld. Voor wat betreft het internet kan men zes soorten vindplaatsen onderscheiden : 1. officiële websites : deze gaan uit van officiële organen zoals de Federale Overheid, het Hof van Cassatie, de Europese Unie, het Europees Hof van de Rechten van de Mens etc Deze websites worden gekenmerkt door het gratis karakter ervan en de hoge betrouwbaarheidsgraad. 2. commerciële websites : deze gaan uit van private instellingen zoals uitgeverijen (Kluwer bijv.), advocatenkantoren, bedrijven. Meestal zijn de diensten betalend. Alhoewel hun betrouwbaarheid niet noodzakelijk lager is dient de objectiviteit van de bronvermelding steeds kritisch benaderd te worden. Bijv. Jur@. 3. academische websites : deze zijn in principe gratis en vrij betrouwbaar (omdat de teksten dikwijls een peer review hebben ondergaan) en gaan uit van onderwijs- of onderzoeksinstellingen, meestal gekenmerkt door een.ac TLD (top domain level). 4. private websites : deze gaan uit van particuliere personen : alhoewel men niet a priori ervan uit moet gaan dat deze websites niet betrouwbaar zijn, moet hun betrouwbaarheid toch telkens weer nauwkeurig nagegaan worden door de gebruiker en moet de informatie getoetst en vergeleken worden met informatie op of via andere, meer betrouwbare websites. 5. elektronische tijdschriften 4

5 6. websites van bibliotheken (met on-line catalogi). 5

6 1.3. Enkele opmerkingen over het internet als vindplaats van de bronnen van het recht. Studenten en juristen moeten gewaarschuwd worden dat er vandaag de dag nog verschillende problemen bestaan bij het opzoeken, raadplegen, gebruiken en verwijzen naar juridische bronnen op het internet, zowel bij wetgeving, rechtspraak en (vooral) rechtsleer. De problemen zijn onder meer : 1. oorsprong van de website? Het is niet duidelijk wie de informatie op het web gezet heeft en wie de verantwoordelijke uitgever is (in tegenstelling tot analoge bronnen). 2. auteur van de informatie? Men vermeldt niet de naam van de auteur van de informatie (in tegenstelling tot analoge bronnen). 3. datum van publicatie van de informatie? Men weet dikwijls niet wanneer de informatie op het internet werd geplaatst en ook niet of deze in de loop der tijd werd aangepast. Men kan de actualiteit en betrouwbaarheid niet gemakkelijk nagaan. 4. file not found : Dikwijls worden de gebruikte bronnen achteraf niet teruggevonden : de webpagina s verdwijnen of veranderen van plaats. In principe wordt aan de studenten aangeraden om steeds een back-up te nemen van de geraadpleegde bronnen indien ze werden gevonden op niet-officiële webpagina s (techniek: save as : Webpage, alleen/only HTML ). Oefening : Via Google : vonnis + drugs. 5. integriteit van de informatie? Men merkt dikwijls niet dat de informatie gewijzigd werd of kan worden tussen de datum van raadpleging en de datum van verificatie/hergebruik van de informatie nadien. 6. algemene betrouwbaarheid van de informatie? Men dient zich deze vraag permanent te stellen. 7. deeplinking is niet mogelijk : Problemen bij het verwijzen en bij het terugvinden. Dikwijls kan men niet of toch moeilijk verwijzen naar de exacte vindplaats omdat dat technisch niet mogelijk is (bijv. Belgisch Staatsblad). In dat geval wordt aangeraden gewoon naar de hoofdpagina te verwijzen. 8. toegang tot informatie : Dikwijls is de toegang tot de informatie die men gebruikt (en die achteraf geverifieerd moet worden) afhankelijk van een (betalend) paswoord of een betalend abonnement, waardoor de lezer belemmerd wordt in het gebruik van die bronnen. 9. verwijzen naar internetbronnen: indien men verwijst naar traditionele vindplaatsen van wetgeving, rechtspraak en rechtsleer, dan gebeurt dit op een uniforme wijze, volgens een methode die door nagenoeg iedere jurist (in België) gebruikt wordt. Deze methode wordt gepubliceerd in : INTERUNIVERSITAIRE COMMISSIE JURIDISCHE VERWIJZINGEN EN AFKORTINGEN, Juridische verwijzingen en afkortingen, Antwerpen, Kluwer Rechts-wetenschappen, 1997, 203p. Zo verwijst men bijv. naar rechtspraak door 6

7 achtereenvolgens te vermelden: De instantie (afgekort), de datum van uitspraak, de vindplaats (afgekort) en de pagina, zoals : Cass., 21 april 2004, R.W. 25 mei 2004, 9-15, noot G. Ballon. Er stelt zich echter een probleem bij het verwijzen naar internetbronnen. Hoe verwijs je naar een vindplaats op het internet? Informatie en tips hierover : SCHREURS, W., Naar online bronnen verwijzen in België - een proeve van handleiding, N.J.W., 26 februari 2003, of 7

8 1.4. Onderscheid tussen rechtsleer en andere (materiële) bronnen op het Internet. Het is dikwijls niet duidelijk of men bij de raadpleging van internet te maken heeft met rechtsleer (formele bron van recht) of met een niet-juridische (materiële) bron van recht, zoals een feit of tekst. Met andere woorden : Niet alle informatie op het internet is rechtsleer! Er bestaat niet echt een criterium om van rechtsleer te spreken, behalve dat rechtsleer een soort wetenschappelijke tekst is en zich op die manier onderscheidt van niet-juridische bronnen van het recht. Rechtsleer wordt immers omschreven als het geheel van wetenschappelijke studies, opinies, besprekingen en analyses van het recht (door de juristen). Wanneer kan je dan van rechtsleer op het internet spreken? Een krantenartikel is bijv. meestal geen rechtsleer maar een niet-juridische of materiële bron van recht. Ook een kort verslag van een rechterlijke uitspraak in een discussiegroep, krant of nieuwsbrief is meestal geen rechtsleer. Handige criteria om het onderscheid tussen rechtsleer enerzijds en een andere, materiële bron van recht anderzijds te maken, zijn : i) Onderzoeken of de tekst een wetenschappelijke tekst is. Een wetenschappelijke tekst wordt in principe gekenmerkt door het feit dat de inhoud ervan gemotiveerd wordt en dat de inhoud ervan geverifieerd kan worden. De bronvermelding in de tekst kan bijgevolg een criterium zijn om van rechtsleer te spreken. Verwijst iemand bijv. naar een gerechtelijke uitspraak of naar een andere tekst zonder daarbij naar de juiste vindplaats van die bron te verwijzen (bijv. in de voetnoten), dan gaat het meestal om een niet-juridische, materiële bron van recht : De auteur laat niet toe om de door hem of haar gebruikte bronnen te verifiëren of de auteur baseert zich niet op andere bronnen om zijn argumentatie te motiveren (dus criteria : motiveren & verifiëren). ii) Andere criteria die eventueel ook kunnen bepalen als de informatie wel rechtsleer is, zoals het formaat (.pdf), de oorsprong (privaat of officieel), de lengte (1 vs. 10 blz.) etc Oefening : open source + software + wetgeving 8

9 1.5. Het onderscheid tussen de officiële en de officieuze vindplaatsen. Het onderscheid tussen officiële en officieuze vindplaatsen is erg belangrijk. Voor wetgeving en rechtspraak bestaan er zowel officiële als officieuze vindplaatsen. Voor rechtsleer bestaan er in principe enkel maar officieuze vindplaatsen. 1. Het onderscheid ligt vooral in het feit dat de officiële vindplaatsen meestal alle bronnen bevatten (zonder selectie), terwijl de officieuze of private websites dikwijls enkel een selectie bevatten, voornamelijk voor wat betreft rechtspraak. Bv. wetboek, rechtspraak in Judit of op 2. Bovendien zijn er vele websites die zelf het initiatief nemen tot vertaling van bepaalde wetten, die fouten bevat en verschilt van de officiële vertalingen. 3. Er zijn vele websites die wetten samenvatten (op een quasi-officiële manier) of er slechts gedeelten van overnemen. 4. Veel websites, voornamelijk met Nederlandstalige bronnenvermelding, laten niet duidelijk toe het onderscheid te maken tussen Nederlandse en Belgische Bronnen, vooral m.b.t. bronnen van wetgeving, zodat studenten zich gemakkelijk vergissen. Tip : De student dient zijn bronnen, vooral m.b.t. wetgeving, dan ook zoveel mogelijk te verifiëren aan de hand van hetzij officiële websites, hetzij een vergelijking van verschillende officieuze websites (bijv. door een copy-paste te doen van een gedeelte van de tekst binnen een zoekmachine.) Men spreekt van een officiële vindplaats van wetgeving als de vindplaats of de website uitgaat van het orgaan zelf dat de wetgeving uitvaardigt. Dit is bijv. het Belgisch Staatsblad of het Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen. Tip : In principe wordt de auteur/student in zijn bronvermelding verplicht om enkel te verwijzen naar de officiële vindplaats van wetgeving. Opgelet : Een wetboek is geen officiële vindplaats van wetgeving. Men spreekt van officiële bronnen van rechtspraak indien de vindplaats uitgaat van het college of scheidsgerecht zélf die de gerechtelijke beslissing heeft genomen. In België gebeurt dat door de drie hoogste rechtscolleges : Het Arbitragehof, de Raad van State en het Hof van Cassatie. 9

10 Tip : Het is aanbevolen om in de mate van het mogelijke ook naar officiële vindplaatsen te verwijzen. Zijn er meerdere vindplaatsen voorhanden (internet en analoog of officieel + officieus bijv.), dan wordt aanbevolen om naar alle vindplaatsen te verwijzen, met dien verstande dat eerst naar de officiële vindplaats verwezen wordt. In geval van rechtsleer spreekt men in principe enkel van officieuze bronnen. 10

11 1.6. Het onderscheid tussen rechtspraak en rechtsleer is niet altijd duidelijk. In den beginne maken (rechten)studenten dikwijls de fout dat zij het verschil tussen rechtsleer en rechtspraak niet vatten bij het hanteren van de verschillende bronnen van het recht. Rechtspraak is het geheel van rechterlijke uitspraken van scheidsgerechten, rechtbanken en hoven. Rechtsleer is het geheel van wetenschappelijke studies, opinies, besprekingen en analyses van het recht (door de juristen). De publicatie of de weergave van een gerechtelijke uitspraak (en dus enkel de weergave ervan die hetzij verkort, hetzij samengevat hetzij integraal gebeurt) is een bron/vindplaats van rechtspraak, terwijl de wetenschappelijke bespreking van de uitspraak een bron/vindplaats van rechtsleer is. Opgelet : Dikwijls vindt men de combinatie van beiden terug : Eerst wordt de uitspraak weergegeven (samengevat, verkort of integraal) - dat is rechtspraak - en/of vervolgens wordt de uitspraak kritisch besproken in wat men noemt een noot. Deze noot is dan weer rechtsleer. Bijvoorbeeld : 11

12 II. WETGEVING 12

13 2.1 Inleiding betreffende wetgeving in België Overzicht en On-line beschikbaarheid van Belgische wetgevende normen Men kan zich vooreerst de vraag stellen welke Belgische wetgeving er nu via het internet online beschikbaar is, en welke wetgeving dat niet is. Niet alle wetgeving wordt immers op het internet geplaatst! Een schematisch overzicht van het wetgevend arsenaal in België kan hierbij een leidraad zijn. In België wordt wetgeving immers uitgevaardigd op 4 niveaus. Federatie, Gemeenschappen en Gewesten, Provincie en Gemeente. Op deze niveaus onderscheidt men enerzijds wetgevende normen (wetgevende macht) en anderzijds uitvoerende normen (uitvoerende macht). Op federaal niveau : Grondwet, Wet, Koninklijk Besluit (K.B.) en Ministerieel Besluit (M.B.) Op het niveau van de gemeenschappen en gewesten : Decreten, Besluiten, Ordonnanties Op het niveau van de provincies : Besluiten, Provinciale reglementen en politieverordeningen Op niveau van de gemeentes : Besluiten, Gemeentelijke reglementen en politieverordeningen Waar worden deze normen nu gepubliceerd en is hun publicatie on-line beschikbaar? Op federaal niveau : Belgisch Staatsblad (B.S., on-line) Op het niveau van de gemeenschappen en gewesten : Belgisch Staatsblad (B.S., on-line) Op het niveau van de provincies : Bestuursmemoriaal (niet on-line) Op het niveau van de gemeentes : Aanplakking, inzage Gemeente en Rb. 1 Aanleg (niet online) Overzicht en On-line beschikbaarheid van voorbereidende werken van deze normen Wetgeving op het Federaal niveau en op het niveau van de Gemeenschappen en Gewesten is het voorwerp van voorbereidende werkzaamheden, ook wel voorbereidende werken genoemd. De voorbereidende werken, en vooral de Memorie van Toelichting (bij wetten) en het Verslag aan de Koning (bij K.B. s) zijn een belangrijk hulpmiddel bij de interpretatie en de studie van wetgevende normen. Zij geven immers bijkomende uitleg over de wetteksten, die meestal op vrij abstracte en algemene wijze geformuleerd worden. De verschillende voorbereidende werken worden in de volgende werken gepubliceerd (dus niet in het Belgisch Staatsblad zelf voor wetten bijv.). Deze zijn allen on-line raadpleegbaar vanaf +/- publicatiejaar (afhankelijk van de instelling). Wetsvoorstellen en wetsontwerpen : Parlementaire Stukken Memorie van Toelichting bij wetsontwerpen : Parlementaire Stukken Toelichting bij wetsvoorstellen : Parlementaire Stukken Advies van de Raad van State : Parlementaire Stukken 13

14 Amendementen : Parlementaire Stukken Verslag van de Commissie : Parlementaire Stukken Mondelinge toelichting van het Verslag van de C. : Parlementaire Handelingen Behandeling in de plenaire vergaderingen : Parlementaire Handelingen Stemmingen in de plenaire vergaderingen : Parlementaire Handelingen Verslag aan de Koning (bij K.B.) : Belgisch Staatsblad Zij worden niet in het B.S. gepubliceerd maar op de website van de wetgevende instantie van wie de voorbereidende werken komen. Hiertoe moet men eerst de officiële publicatie van de wetgevende akte zelf raadplegen, aangezien enkel in de officiële publicatie verwezen wordt naar de juiste nummers en bijgevolg de juiste (on-line) vindplaatsen van de voorbereidende werken Opmerking : Verschillende data bij de totstandkoming van een wet Dit is relevant voor het opzoeken van wetgeving, ook op internet. Bij de totstandkoming van wetgeving onderscheidt men verschillende data. Alvorens deze data te gebruiken bij het zoeken van wetgeving op de officiële en officieuze websites is het aangewezen om de student uit te leggen wat de (methodologische) betekenis is van deze verschillende data. Men onderscheidt vervolgens : Datum van afkondiging : Dit is de datum van de wet zelf. Datum van publicatie : Dit is de datum waarop wetgeving gepubliceerd wordt. Die datum verschilt bijna altijd van de datum van afkondiging. Het B.S. bijv. is gerangschikt op datum van publicatie en niet op datum van afkondiging. Datum van inwerkingtreding Dit is de datum waarop de wet van kracht wordt. Deze datum wordt in de Wet of in het K.B. zelf bepaald (meestal op het einde). Indien niets wordt bepaald omtrent de inwerkingtreding, is dit tien dagen na bekendmaking in het Belgisch Staatsblad. Oefening : Bijv. : Faillissementswet van 1997 : Datum van Afkondiging 8 augustus 1997, Datum van Publicatie in het B.S. 28 oktober 1997, Datum van Inwerkingtreding 1 januari

15 15

16 2.3. Het verschil tussen de officieel gepubliceerde en de actuele wetgeving Erg belangrijk, ook (en vooral) voor de opzoekingen via het internet. Wetgeving wordt zowel officieel als niet-officieel gepubliceerd. Officiële publicatie gebeurt via een officieel publicatieblad, uitgaande van de overheid zelf (zie hierboven) terwijl de niet-officiële publicatie voornamelijk gebeurt via Wetboeken en Databanken (soms on-line), uitgaande van uitgevers. Het voordeel van het gebruik van een officiële publicatiebron, is de betrouwbaarheid ervan. Het nadeel van het gebruik van een officiële publicatiebron, zoals het Belgisch Staatsblad, is dat aanpassingen, wijzigingen, opheffingen etc niet samen met de oorspronkelijke wet worden gepubliceerd. Elke wetswijziging wordt in principe immers op een latere datum gepubliceerd. Bijvoorbeeld : De Auteurswet van 30 juni 1994 (B.S. 27 juli 1994) werd aanzienlijk gewijzigd bij Wet van 31 augustus 1998 (B.S. 14 november 1998). Deze belangrijke wijziging is natuurlijk niet terug te vinden in de officiële publicatie/vindplaats/belgisch Staatsblad van 27 juli Daarom gebruikt men bij het opzoeken dikwijls niet-officiële publicaties in Wetboeken en (steeds meer-) cd-rom en webdatabanken. Het voordeel van de niet-officiële publicatie (bijvoorbeeld in wetboeken) is dat de wetten erin opgenomen worden zoals ze op dat moment van kracht zijn, dus inclusief de verschillende wetswijzigingen en afschaffingen van bepalingen etc Om deze reden gebruiken advocaten, juristen etc. wetboeken in plaats van het Belgisch Staatsblad (B.S.) of het Publicatieblad (PB.L.) wanneer zij wetten gebruiken in hun advies. Tip : Gebruik geactualiseerde wetboeken of (on-line) databanken bij het opzoeken Verwijs echter in de bronvermeldingen naar de officiële vindplaats (B.S. etc..) 16

17 2.4. Het opzoeken van Belgische Wetgeving. Zo komt men tot het volgende schema, waarbij men onderscheid maakt tussen het opzoeken van wetgeving enerzijds en het opzoeken van voorbereidende werken anderzijds. Bij het opzoeken van wetgeving maakt men een onderscheid tussen het on-line opzoeken via de officiële publicatiebron (betrouwbaar en officieel maar niet noodzakelijk actueel) en het on-line opzoeken via de officieuze publicatiebronnen van geconsolideerde wetgeving (geactualiseerd en bovendien ook redelijk - afhankelijk van de uitgever betrouwbaar. Stap 1 : ON-LINE opzoeken van OFFICIËLE MAAR NIET-GECONSOLIDEERDE WETGEVING in de databank van het Belgisch Staatsblad : Bij het opzoeken in het Belgisch Staatsblad moet men vier periodes onderscheiden Vóór 1945: enkel papieren versie, niet opgenomen in Vanaf 1 januari mei 1997 : enkel de titels op Vanaf 1 juni 1997 : full text beschikbaar op Vanaf 1 januari 2003 : enkel nog beschikbaar via Stap 2 : ON-LINE opzoeken van OFFICIEUS GECONSOLIDEERDE WETGEVING via quasi-officiële en private online databanken. Men onderscheidt databanken van uitgevers en van de overheid. Jur@ : Juridat : Vlaamse Codex : Wallex (Waals Gewest) : 17

18 Stap 3 : Opzoeken van de VOORBEREIDENDE WERKEN Zoals aangehaald zijn de voorbereidende Werken een belangrijk hulpmiddel bij de interpretatie van wetgeving (vooral het Verslag aan de Koning, de Memorie van Toelichting) en bijgevolg ook bij de argumentatie die studenten, juristen, advocaten, rechters en raadsheren kunnen aanhalen. De vindplaats van de voorbereidende werken kan gevonden worden via de publicatie van de wetgeving in het B.S., met name in een voetnoot bij de titel van de wet, decreet, (K.B.). Men onderscheid voor elke wetgevende kamer (dus voor Kamer, Senaat, Raden van Gem. & Gew.) enerzijds de Handelingen en anderzijds de Stukken (ook wel Parlementaire Bescheiden of Parlementaire Documenten genoemd). De Parlementaire Handelingen en Parlementaire stukken vóór legislatuur 1995 zijn enkel via de papieren versies beschikbaar. Vanaf ongeveer 95 (afhankelijk van de publicerende overheid) zijn ze on-line beschikbaar. Kamer van Volksvertegenwoordigers : Senaat : Vlaams Parlement : Parlement van de Franse Gemeenschap : Brussels parlement : d. Opzoeken van provinciale en gemeentelijke regels De provinciale regels worden gepubliceerd in het Bestuursmemoriaal. De gemeentelijke regels worden neergelegd in een register bij de Rechtbank van Eerste Aanleg en liggen ter inzage bij de Gemeente zelf. Het Bestuursmemoriaal vermeldt de regels. 18

19 2.5. Schema van wetboeken, cd-roms en webdatabanken voor Belgische wetgeving OFFICIËLE PUBLICATIE VAN WETGEVING - Belgisch Staatsblad voor 1945 : papieren versie enkel beschikbaar, op te zoeken op de datum van publicatie in de wettencollecties Omnilegie, Pasinomie of Verzameling der Wetten, Decreten en Besluiten. - Belgisch Staatsblad 1945 juni 1997 : titels op vervolgens moet de integrale tekst in het Staatsblad opgezocht worden. Het kan zijn dat deze wetten ook integraal én geconsolideerd via de webdatabanken Jur@ of Juridat ter beschikking gesteld worden. - Belgisch Staatsblad vanaf 1 juni 1997 : in full text op (niet geconsolideerd, dus opgelet met actualiteit) OFFICIËLE PUBLICATIES VAN VOORBEREIDENDE WERKEN - Kamer : - Senaat : - Vlaams Parlement : - Parlement van de Fr. Gem. : - Brussels parlement : CD-ROMS VAN GECONSOLIDEERDE WETGEVING - Judith - CD Advocatuur (= F.B.W.) - CD TWS (=Tweetalige Wetboeken Story Scientia) WEBDATABANKEN VAN GECONSOLIDEERDE WETGEVING - Juridat : - Vlaamse Codex : - Wallex (Waals Gewest) : ALGEMENE WETBOEKEN - F.B.W. - Codes Larcier Larcier Wetboeken - CD TWS (=Tweetalige Wetboeken Story Scientia) 19

20 2.6. Overzicht, Publicaties en Opzoekingen van Europese Wetgeving. De Europese Unie is een overkoepelende juridische structuur die de verhouding regelt tussen de verschillende lidstaten van de Unie. Deze Europese Unie is gebaseerd op 3 pijlers. 1 ste pijler : Europese Gemeenschappen (vooral economisch gericht) 2 de pijler: Gemeenschappelijk Buitenlands- en Veiligheidsbeleid (vooral politiek) 3 de pijler : Binnenlandse Zaken en Justitie (vooral op justitie gericht) Juridisch gezien zijn de Europese gemeenschappen een supranationale instelling, terwijl het Gemeenschappelijk Buitenlands- en Veiligheidsbeleid en Binnenlandse Zaken en Justitie een intergouvernementele instelling zijn (zoals Navo bijv.). Enkel de E.G. kan op dit moment bindende beslissingen nemen t.a.v. de lidstaten en dit middels : - Verordeningen : Algemeen geldend en rechtstreeks verbindend in al haar onderdelen in de lidstaten vanaf de datum van inwerkingtreding. Zij hebben directe werking in de interne rechtsorde. - Richtlijnen : Bindend ten aanzien van het te bereiken resultaat, maar de Lidstaten kunnen zelf de middelen kiezen om dat resultaat te bereiken. Zij beschikken over een in de Richtlijnbepaalde termijn om hun wetgeving in overeenstemming te brengen met die Richtlijn. - Beschikkingen : Bindend in al haar onderdelen maar meestal genomen t.a.v. één lidstaat - Aanbevelingen en Adviezen : Niet bindend. ii. Het opzoeken van wetgeving op Europees niveau in officiële on-line databanken. De officiële publicatie gebeurt in het Publicatieblad van de Europese Gemeenschapen, waarin onderscheid gemaakt wordt tussen een reeks L (Lex) en een reeks C (Communications). L. : - verordeningen - richtlijnen - beschikkingen - aanbevelingen - adviezen C. : - mededelingen, voorbereidende besluiten en bekendmakingen Het publicatieblad kan on-line geraadpleegd worden via : - Eur-lex (gratis) : - Celex (betalend, gratis vanaf september) : 20

21 iii. Het opzoeken van wetgeving op Europees niveau in private, officieuze on-line databanken. Europese wetgeving kan tevens gezocht worden via (betalend met gratis proefabonnement) en vele richtlijnen en verordeningen zijn beschikbaar via private (academische) websites Opzoekingen van Internationale Verdragen. i. Ten geleide : niet alle Verdragen hebben rechtskracht in België Soorten verdragen. Men onderscheidt bilaterale verdragen en multilaterale verdragen. Bilaterale verdragen zijn overeenkomsten tussen twee of een beperkt aantal partijen (staten of internationale organisaties). Multilaterale verdragen worden afgesloten tussen een veelheid van partijen. Verdragsrecht in België. In België worden verdragen niet alleen afgesloten door de Federale Regering maar ook door de Regeringen van Gemeenschappen en Gewesten. Dit omdat zij voor bepaalde materies (bijv. milieu) exclusieve bevoegdheden hebben. Opdat een verdrag rechtswerking zou hebben in de Belgische interne orde, moet het Verdrag zowel door de Kamer als door de Senaat goedgekeurd worden via een Goedkeuringswet. Zonder goedkeuring worden de bepalingen van het Verdrag niet toegepast door de hoven en rechtbanken. De Goedkeuringswet waarbij de bepalingen van het verdrag als het ware omgezet worden in een wet of decreet, moet verschijnen in het Belgisch Staatsblad en kan Belgen slechts binden nà de publicatie. Zonder publicatie in het B.S. kan de overheid de bepalingen van het Verdrag niet inroepen ten aanzien van een Belgische persoon (bijv. een bedrijf dat de milieunormen van een Verdrag niet respecteert). 21

22 ii. Officiële On-line vindplaatsen van Internationale Verdragen. - De meeste doch niet alle Verdragen die België binden, worden gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad ( Hierop bestaat zeer veel kritiek. - Alle Verdragen waarbij België partij is, moeten evenwel neergelegd worden bij het Secretariaat-generaal van de Verenigde Naties en deze beschikken over een on-line databank van de verdragen van lidstaten van de VN ( Deze website is evenwel betalend ( 1.000/jaar voor advocaten). iii. Officieuze on-line vindplaatsen van Internationale Verdragen - Juridat : - Vlaamse Codex : - Wallex (Waals Gewest) : 22

23 2.8. Wetgeving van andere landen (officiële vindplaatsen) Algemeen : Nederland : Frankrijk : Duitsland : Verenigd Koninkrijk : Verenigde Staten : Oefeningen. Zoek de volgende bronnen van wetgeving op : - De actueel geldende en toepasselijke wetgeving inzake de reglementering van reclame via elektronische post in België. - De Memorie van Toelichting bij de wet van 1998 op de rechtsbescherming van databanken. - De Merkenrichtlijn. - De datum van publicatie van de Auteurswet van 30 juni Het toepasselijk recht inzake handelshuur. - Het Verdrag ter bescherming van de rechten van het kind. - Een Besluit van de Raad van 1995 of 1996 waarbij de ontwikkeling en de distributie van Europese audiovisuele werken werd gereglementeerd. - De Nederlandse auteurswet. - Het Handvest van de Verenigde Naties - De voorbereidende werken van de wet van 10 juli 1996 tot afschaffing van de doodstraf en wijziging van de criminele straffen. - De Amerikaanse P.A.T.R.I.O.T. ACT (Amerikaanse wetgeving) - De actuele versie van de Privacywet van De voorbereidende werken van VLAREM II. 23

24 III. RECHTSPRAAK 24

25 3.1. Ten geleide : Algemene beginselen van Rechtspraak in België. Alvorens de student via het internet bronnen van rechtspraak gaat opzoeken, zijn er een aantal elementaire elementen die de student dient te weten. Deze zijn zowel van belang betreffende de inhoudelijke draagwijdte van de gerechtelijke uitspraak als voor wat betreft het begrip van de oorsprong van de rechterlijke uitspraak. i. Organisatie van de Belgische juridische orde De Belgische juridische orde is piramidaal en hiërarchisch georganiseerd. Rechtszaken worden in principe eerst in eerste aanleg behandeld, waarna men in beroep kan gaan ( tweede aanleg ). Men onderscheid hoven en rechtbanken. Rechtbanken zijn de lagere rechtscolleges en men onderscheidt achtereenvolgens : Vredegerecht, Politierechtbank, Rechtbank van Eerste Aanleg, Rechtbank van Koophandel, Arbeidsrechtbank. Beslissingen van rechtbanken worden vonnissen genoemd. Hoven zijn hogere rechtscolleges en men onderscheid achtereenvolgens : Hof van Beroep (er zijn er vijf in België, één in elk gerechtelijk arrondissement), Hof van Assisen, Hof van Cassatie en Arbitragehof. Daarnaast heeft men ook de Raad van State (hoogste administratief rechtscollege). Beslissingen van Hoven worden arresten genoemd. Tenslotte zijn er ook beschikkingen. Dit zijn beslissingen van Voorzitters van rechtbanken die zetelen in kortgeding of beslissingen van rechters die op éénzijdig verzoekschrift uitspraak doen. ii. Geen algemeen bindende kracht van de gerechtelijke uitspraken. Zij binden enkel de partijen. Rechtspraak is in België, in tegenstelling tot rechtspraak in Common Law landen (UK, VSA) geen bindende bron van recht. De uitspraken hebben in principe enkel een inter partes werking. Dat wil zeggen dat de lagere rechtscolleges niet gebonden zijn door uitspraken van hogere rechtscolleges in een gelijkaardige zaak. Uitzondering hierop is de erga omnes werking van bepaalde arresten van het Arbitragehof. iii. Geen verplichte publicatie. Rechtspraak is een instrumentele bron van recht. Dat wil zeggen dat de vonnissen, arresten (en beschikkingen) geschreven moeten zijn. Doch er is in principe geen verplichte publicatie 25

26 van vonnissen en arresten, op enkele uitzonderingen na. Hieruit volgt dat de rechtspraak die on-line gevonden wordt, in principe enkel een (subjectieve) selectie weerspiegelt van de uitgeverijen en beheerders van de databanken of websites. Niet alle vonnissen en arresten worden dus gepubliceerd doch dat verhindert niet dat men een afschrift kan vragen aan of inzage kan krijgen bij de griffie van het rechtscollege dat de uitspraak heeft gedaan. iv. Opbouw van vonnissen en arresten Vonnissen en arresten bestaan steeds uit twee delen : een motiverend en beschikkend gedeelte. In het motiverend gedeelte worden de feiten en argumenten uiteengezet en wordt de uiteindelijke beslissing, opgenomen in het beschikkend gedeelte, gemotiveerd. De motivatie wordt verplicht door de Belgisch Grondwet. Een niet-gemotiveerd vonnis of arrest kan aanleiding geven tot een voorziening in Cassatie. Indien een vonnis of arrest wordt gepubliceerd is er meestal een abstract bij geformuleerd. Dat is een korte samenvatting van de beslissing en (de feiten en) de juridische regels die aan de beslissing ten grondslag liggen. Deze abstracts worden meestal opgenomen in de zoekcriteria van databanken of in de trefwoordenregisters van repertoria. Zij zijn evenwel geen deel van de uitspraak (dit wordt dikwijls verkeerd beoordeeld en ten onrechte gequoteerd ). v. Het Hof van Cassatie Het Hof van Cassatie of la Cour de Cassation is het hoogste rechtsprekende college in België. Het doet een uitspraak over het recht, niet over de feiten. Men kan bijgevolg een voorziening in Cassatie instellen, niet wegens een verkeerde interpretatie van de feiten, maar wegens schending van de wet of algemene rechtsbeginselen. Net omdat het Hof zo dikwijls over de betekenis en de interpretatie van de wet en niet over de feiten oordeelt, zijn de uitspraken ervan zo belangrijk. Arresten van het Hof van Cassatie worden slechts quasiofficieel gepubliceerd. vi. Het Arbitragehof Het Arbitragehof is een semi-constitutioneel rechtscollege. Het doet bij wijze van arrest uitspraak over de beroepen tot nietigverklaring (of schorsing) van een Wet of Decreet wegens schending van hetzij de bevoegdheidsregeling van Staat, Gemeenschappen en Gewesten, hetzij de artikelen 10, 11 of 24 van de Grondwet. Het beantwoordt eveneens prejudiciële vragen die gesteld kunnen worden door hoven en rechtbanken in verband met dezelfde aangelegenheden. Arresten van het Arbitragehof worden officieel gepubliceerd. In de meeste gevallen is hun publicatie in het Belgisch Staatsblad zelfs in full text vereist. vii. De Raad van State (Afdeling Administratie). 26

27 De Raad van State maakt geen deel uit van de rechterlijk macht en is het hoogste administratief rechtscollege. De Afdeling Administratie doet bij wijze van arrest uitspraak over de beroepen tot nietigverklaring ingesteld tegen akten, beslissingen en reglementen van administratieve overheden (bijv. weigering bouwvergunning, benoeming ombudsman). Arresten van de Raad van State moeten niet officieel worden gepubliceerd. De publicatie via de website is dus ook quasi-officieel. viii. Citeerwijzen van Rechtspraak. De citeerwijze van vonnissen en arresten in boeken, tijdschriften en databanken is niet altijd even vanzelfsprekend. Dikwijls kan men slechts met moeite afleiden uit de vindplaats om welk rechtscollege het gaat. Zo verwart een student Arbh. Brussel bijvoorbeeld met het Arbitragehof en zo betekent de loutere vermelding van een plaatsnaam Antwerpen dat het gaat om een Arrest van het Hof van Beroep van Antwerpen. Er bestaat dan ook een bepaalde afspraak binnen de Belgische juridische orde om een bepaalde wijze van citeren van rechtspraak aan te houden en deze afspraken zijn neergeschreven in wat men het V & A - boekje noemt : INTERUNIVERSITAIRE COMMISSIE JURIDISCHE VERWIJZINGEN EN AFKORTINGEN, Juridische verwijzingen en afkortingen, Antwerpen, Kluwer, 1997, 203 p. Dit boekje bevat eveneens een lijst van afkortingen van de meest voorkomende tijdschriften en biedt derhalve een handig hulpmiddel. Enkele verduidelijkingen en voorbeelden van deze problematiek : - Hoven van beroep worden met de plaatsnaam aangeduid (vijf Hoven, dat zijn Bergen, Luik, Brussel, Antwerpen en Gent). Bijv. : Luik, 9 maart 2000, R.W. 5 juni 2000, 745 ; Antwerpen, 21 juni 2001, Computerr., 10 februari 2003, Antwerpen = Hof van Beroep van Antwerpen - Rb. = Rechtbank van Eerste Aanleg - Kh. = Rechtbank van Koophandel - Cass. = Hof van Cassatie - Arbitragehof = Arbitragehof - Corr. = Correctionele Rechtbank - H.v.J. = Europees Hof van Justitie - E.H.R.M. = Europees Hof van de Rechten van de Mens - Int. Ger. = Internationaal Gerechtshof van Den Haag - - Gepubliceerde vonnissen en arresten worden in tijdschriften dikwijls begeleid van een rechtsgeleerde commentaar op het einde, ook noot genoemd. De noot wordt natuurlijk beschouwd als rechtsleer. Een voorbeeld van een noot : Cass., 1 april 2004, A&M , , noot F. Brison. Noten kan men zowel in repertoria en databanken van rechtspraak als van rechtsleer terugvinden. 27

28 3.2. Het opzoeken van Belgische rechtspraak via de (quasi)-officiële databanken van de rechtscolleges zelf. We maken een onderscheid tussen de rechtspraak van het Hof van Cassatie, het Arbitragehof en de Raad van State (waarvan alle vonnissen en arresten gepubliceerd worden), en de rechtspraak van andere hoven en rechtbanken (waarvan de vonnissen en arresten sporadisch naar keuze van de redacteurs van tijdschriften en webdatabanken gepubliceerd worden). Arresten van het Arbitragehof Deze worden (officieel) gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad ( het tijdschrift Arresten Arbitragehof en de webdatabank Alle arresten van het Arbitragehof sinds haar oprichting worden in de databank opgenomen. De publicatie in het Belgisch Staatsblad gebeurt integraal indien het gaat om arresten gewezen op beroepen tot vernietiging en bij uittreksel indien het gaat om arresten die uitspraak doen op prejudiciële vragen. Voormelde arresten worden respectievelijk gepubliceerd in de rubrieken wet, decreet of ordonnantie (nietigverklaring) en officiële berichten (prejudiciële vragen). Bij het opzoeken duidt men enkel de bron aan, terwijl men het type document openlaat. Arresten van het Hof van Cassatie Deze worden gepubliceerd in de tijdschriften Arresten van het Hof van Cassatie (van Arresten van het Hof van Verbreking genoemd en tussen niet gepubliceerd) en Bulletin des Arrêts de la Cour de Cassation de Belgique, ook wel Pasicrisie genoemd. Vanaf 1990 worden de volledige teksten en tussen 1965 en 1990 worden de samenvattingen (abstracts) gepubliceerd op de site van het Hof, Opgelet : U dient op de bovenste laag van de piramide ( Hof van Cassatie ) te klikken en niet op de link rechtspraak aan de linkerkant van de webpagina van Juridat. Indien U op rechtspraak klikt komt u op de algemene databank. Indien u op Hof van Cassatie klikt komt u op de officiële website van het Hof van Cassatie. Arresten van de Raad van State Ook voor de Arresten van de Raad van State bestaat er geen officiële publicatie. Toch bestaat er een reeks, een tijdschrift Verzameling der Arresten van de Raad van State of Receuil des arrêts du Conseil d Etat. De Website heet en bevat alle arresten van de Raad van State sinds 1994, met uitzondering van vreemdelingenzaken. 28

29 3.3. Het opzoeken van Belgische rechtspraak via andere databanken. i. voorafgaandelijk Zoals gesteld dient rechtspraak niet verplicht gepubliceerd te worden. Nochtans zijn ze een belangrijke bron van recht (zij worden in conclusies van advocaten zoveel mogelijk aangehaald als argument) en dat verklaart mee het succes van tijdschriften. In tijdschriften worden vonnissen of arresten geheel of gedeeltelijk gepubliceerd, al dan niet voorzien van een abstract (korte samenvatting) of een noot (korte rechtsgeleerde commentaar). Er stelt zich echter een probleem : Men moet weten welke vonnissen en arresten in de tijdschriften gepubliceerd werden. Er bestaan twee mogelijke oplossingen : ofwel doorbladert men de tijdschriften één voor één ofwel maakt men gebruik van zogenaamde repertoria (verwijzingswerken) of juridische databanken. Opgelet! Men dient zich niet te beperken tot het raadplegen van een abstract. Deze wordt door de redactie van het tijdschrift zelf opgesteld en is niet altijd volledig juist. Men dient steeds de gehele of gedeeltelijke gepubliceerde tekst van de uitspraak zelf te raadplegen. Ook in conclusies volstaat het niet om naar abstracts te verwijzen. ii. On-line Repertoria van rechtspraak In repertoria wordt niet altijd de tekst zelf van vonnissen of arresten overgenomen, maar alleen de noodzakelijke gegevens zoals rechtscollege, datum van de uitspraak, onderwerp, (abstract) en de uiteindelijke verwijzing naar het tijdschrift waarin de tekst wordt gepubliceerd. Men gebruikt dus het repertorium om het tijdschrift op te zoeken (zie verder bij Rechtsleer). Jura : Juridat : Bijvoorbeeld : In de Juridat webdatabank : Ontduiking ++ B.T.W. 29

30 3.4. Rechtspraak van het Hof van Justitie, het Gerecht van Eerste Aanleg en het Europees Hof van de Rechten van de Mens. De verschillende on-line databanken zullen bestudeerd worden, doch het verdient aanbeveling de student een korte inleiding te geven over de bevoegdheden van de respectievelijke rechtscolleges. 1. Het Hof van Justitie Het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen is gevestigd te Luxemburg. Het ziet toe op de eerbieding van de oprichtingsverdragen van de Europese Gemeenschappen en van de regels die door de gemeenschapsinstellingen zijn vastgesteld, via uitspraken over beroepen tot schorsing of nietigverklaring die kunnen worden ingesteld tegen bv. beschikkingen van de Commissie (bijv. weigering van een erkenning), of via beantwoording van prejudiciële vragen over de juiste betekenis van bepaalde richtlijnen of verordeningen etc. Deze prejudiciële vragen kunnen bijv. gesteld worden door de rechters of de raadsheren van Belgische hoven en rechtbanken naar aanleiding van een twistpunt in een aanhangige procedure. De antwoorden op prejudiciële vragen zijn zeer belangrijk voor de verdere uitlegging en interpretatie van verdragen, verordeningen en richtlijnen. Het Hof zorgt zodoende voor de eenheid van interpretatie van het Gemeenschapsrecht. De nationale rechter is bovendien gebonden door de antwoorden van het Hof op prejudiciële vragen. De vindplaatsen van rechtspraak van het Hof van Justitie zijn : (VANAF 17 JUNI 1997) Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen, serie C Celex en Eur-lex (zie hierboven) 2. Het Gerecht van Eerste Aanleg Dit rechtscollege werd in 1988 opgericht en doet voornamelijk uitspraken over ambtenarenzaken, maar ook over beroepen op het gebied van het mededingingsrecht. Het is een onderafdeling van het Hof van Justitie. Haar rechtspraak kan in twee on-line databanken gevonden worden : Voor ambtenarenzaken : (VANAF 9 JULI 1997) Voor alle andere zaken (waaronder mededinging) : (VANAF 17 JUNI 1997) 3. Het Europees Hof van de Rechten van de Mens Het Europees Hof van de Rechten van de Mens behandelt klachten van elk individu of elke partij die lid is van het Verdrag wegens schending van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM, EHRM). 30

31 Haar rechtspraak kan gevonden worden op de website van het Hof : Rechtspraak in andere landen. Naast het gebruik van zoekmachines kan rechtspraak van andere landen via de volgende gratis websites gevonden worden : - Nederland : 31

32 IV. RECHTSLEER 32

33 4.1. Algemene beginselen van rechtsleer en vindplaatsen. Rechtsleer is een niet-bindende bron van recht en is te vinden in monografieën, tijdschriften, cd-rom databanken en webdatabanken. Natuurlijk is ook het internet een belangrijke bron van rechtsleer, alhoewel men hierbij rekening moet houden met de volledigheid en juistheid van de on-line bronnen die men raadpleegt. Het is moeilijk om alle tijdschriften zomaar te raadplegen. Hiertoe bestaan er verschillende hulp-middelen. Deze hulpmiddelen zijn databanken en repertoria, waarbij verwezen wordt naar de monografieën of tijdschriften waarin de rechtsleer te vinden is Enkele algemene zoektips Enkele handige hulpmiddelen zijn het installeren van de Google taskbar. De functie Control F maakt het mogelijk om snel te zoeken binnen een bepaalde webpagina of binnen omvangrijke documenten in.pdf formaat bijv. Daarnaast kan gebruikt gemaakt worden van Booleaanse zoekoperatoren en, voor wat betreft de zoekmachines die niet op dergelijke wijze werken, van aanhalingstekens De catalogi van Belgische universiteitsbibliotheken Hieronder vindt u een directe link naar de catalogi van de Belgische Universiteitsbibliotheken Vrije Universiteit Brussel (VUB) Université Libre de Bruxelles (ULB) Katholieke Universiteit Leuven (KUL) Universiteit van Gent (UG) Université Catholique de Louvain (UCL) Université de Liège (ULG) Katholieke Universiteit Brussel (KUB) Limburgs Universitair centrum (LUC) Universiteiten van Antwerpen (RUCA, UFSIA, UIA) Faculties Universitaires Notre-Dame de la Paix à Namur (FUNDP) Faculties Universitaires Saint-Louis à Bruxelles (FUSL) Overzicht van tijdschriften en tijdschriftartikelen van Belgische universiteitsbibliotheken Article Database Catalogus (ADB) of via 33

34 Antilope Catalogus of via Enkele andere interessante catalogi Een overzicht van buitenlandse catalogi De catalogus van de bibliotheek van de Europese Commissie (ECLAS) Enkele elektronische tijdschriften in full text Overzicht : Overzicht: (library of Congress) Tijdschrift voor Fiscaal Recht (LARCIER): Jura Falconis (KU Leuven) : Limburgs rechtsleven : Overzicht van algemene webdatabanken voor rechtsleer JUR@ : JURIDAT : 34

35 EN TENSLOTTE 4.7. Portaalsites van organisaties, met interessante juridische informatie België FOD Ministerie van Justitie Europese Unie : Eur-lex Orde van Vlaamse Balies Orde van Waalse Balies Orde van Gerechtsdeurwaarders Orde van notarissen : : : : : : Specifieke, materiegebonden juridische Belgische portaalsites Algemene bedrijfsinformatie : Bewijsrecht, Goederenrecht, Familierecht : Portaalsite voor KMO s en Ondernemers Fiscaal advies, aftrekbare belastingen : : Databank onderwijsrecht Vlaanderen (Edulex) : Dikeon (uitgeverij Story-Scientia) On-line Berekening van successierechten : : Ontslagberekening bedienden : Alles over Verkeerswetgeving : Zoekmachines met juridische specialisatie Amerika : Amerika : ( 35