Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn advocaten en notarissen

Transcriptie

1 New Babylon Bezuidenhoutseweg AC Den Haag Postbus AT Den Haag telefoon (070) Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn advocaten en notarissen Provincie Zuid-Holland De heer H. Kats Postbus LP DEN HAAG uw ref. inzake Advies inzake Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) R.D. Reinders advocaat t (070) f (070) rd.reinders@f>elsrijcken.nl 13 mei 2014 Geachte heer Kats, U heeft mij gevraagd de provincie te adviseren over de gevolgen van de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) voor de vaststelling van bestemmingsplannen. U heeft mij woensdag jl. per e-mall 10 vragen gesteld. Ik beantwoord die in dit advies graag voor u. Op uw verzoek geef ik eerst een korte uiteenzetting van het "PASsysteem". Het systeem van de PAS In veel Natura 2000-gebleden is sprake van overbelasting van stikstofgevoelige habitattypen door stikstofdepositie. Dat brengt de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen voor die Natura 2000-gebieden in gevaar. Bovendien vormt de bestaande overbelasting een belemmering voor de vergunning van projecten cq. de vaststelling van plannen die voorzien in activiteiten die leiden tot (extra) stikstofdepositie. De PAS moet voor belde problemen een oplossing bieden. De PAS beoogt economische ontwikkeling samen te laten gaan met het op termijn realiseren van de doelen voor de Natura 2000-gebieden. De PAS bevat daartoe maatregelen die leiden tot een afname van stikstofdepositie en een versterking van de natuurwaarden in Natura 2000-gebieden. Als gevolg van deze verbetering van de ANe wertaaamheden worden verricht op grond van een overeenkomst van opdracht met de naamloze vennootschap Pets RJjcken & Droogleever FoituIJn N.V. gevestigd te Den Haag en Ingeschreven In het Handelsregister onder nr Op de overeenkomst zijn de algemene voorwaarden van toepassing, die zijn gedeponeerd ter griffie rechttwnk Oen Haag onder nr. 27/2013. Daarin Is een aansprakelijkheldtbeperking opgerkimen. De algemene voorwaarden worden op verzoek toegezonden Of zijn ta raadplegen op KwalKeitsrekening notariaat NL72ABNA S. Rekening Stichting Beheer DerdengeMen Advocatuur Pels Rijcken 81 Droogleever Fortuijn NL68ABNA

2 datum 13 mei /10 draagkracht van de natuur kunnen in en rondom de Natura 2000-gebieden (economische) activiteiten worden toegelaten die stikstofdepositie met zich brengen. De ruimte voor extra activiteiten wordt "ontwikkelingsruimte" genoemd. Hoeveel ontwikkelingsruimte er beschikbaar is, blijkt uit de gebiedsanalyse die voor elk in de PAS opgenomen Natura 2000-gebied is uitgevoerd. De beschikbare ontwikkelingsruimte kan worden toegedeeld aan een project of andere handeling bij de verlening van toestemming voor dat project of die handeling; het "toestemmingsbesluit". Dit gebeurt door het bevoegd gezag voor het toestemmingsbesluit. In eerste instantie kan toedeling plaatsvinden in: een beheerplan voor een Natura 2000-gebied, voor zover daarin een project of andere handeling is opgenomen die op grond van artikel 19, lid 2, Nbw 1998 Is vrijgesteld van de vergunningpllcht; een vergunning als bedoeld In artikel 19d, lid 1, Nbw 1998; een bestemmingsplan voor een ontwikkelingsgebied als bedoeld in artikel 2.3 Crisis- en herstelwet; een omgevingsvergunning waarbij ten aanzien van de gevolgen voor een Natura 2000-gebied een verklaring van geen bedenkingen nodig is; een tracébesluit op grond van de Tracéwet; een wegaanpassingsbesluit op grond van de Spoedwet wegverbreding. Bij ministeriële regeling kunnen hier In de toekomst besluiten aan toe worden gevoegd. Met gebruik van de ontwikkelingsruimte In een toestemmingsbesluit wordt, onder verwijzing naar de conclusies In de gebiedsanalyses in de PAS, voor het betreffende project aangetoond dat het niet zal lelden tot significante gevolgen voor het Natura 2000-gebled. De PAS dient dan wat het aspect stikstof betreft als passende beoordeling. Ontwikkelingsruimte kan ook vooraf worden gereserveerd voor zogenaamde prioritaire projecten. Dit gebeurt bij ministeriële regeling. In de ministeriële regeling kan ontwikkelingsruimte voor rijksprojecten en projecten op provinciaal niveau worden gereserveerd. Nu al bekend is dat in elk geval ontwikkelingsruimte zal worden gereserveerd voor de MIRT-projecten (projecten uit het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport), defensieprojecten en de verhoging van de maximumsnelheid op bepaalde autosnelwegen naar 130 km/uur. Om het geschetste PAS-systeem mogelijk te maken, wordt de Nbw 1998 gewijzigd. Op 24 april 2014 Is een gewijzigd voorstel van wet aan de Eerste Kamer toegestuurd. Dat is de meest recente stand van zaken. Ik heb mij bij het opstellen van dit advies op deze versie van het wetsvoorstel gebaseerd. Zie de Wijziging van de Natuurbeschermingswet 1998 (programmatische aanpak stikstof), Gewijzigd voorstel van wet, Kamerstukken I, , , A.

3 datum 13 mei /10 2 De door u gestelde vragen 2.1 Geldt voor alle bestemmingsplannen dat getoetst moet worden conform artikel 19j Nbw 1998 (plantoets)? Artikel 19j, Nbw 1998 bepaalt (voor zover hier relevant) dat een bestuursorgaan bij de vaststelling van een plan dat, gelet op de instandhoudingsdoelstelling, de kwaliteit van de natuuriijke habitats en de habitats van soorten in een Natura 2000-gebied kan verslechteren of een significant verstorend effect kan hebben op de soorten waarvoor het gebied is aangewezen, rekening houdt met de gevolgen die het plan kan hebben voor het gebied (lid 1). Voor plannen, die niet direct verband houden met of nodig zijn voor het beheer van een Natura 2000-gebied maar die afzonderiijk of in combinatie met andere plannen of projecten significante gevolgen kunnen hebben voor het desbetreffende gebied, moet een passende beoordeling worden gemaakt (lid 2). In dat geval wordt het plan alleen vastgesteld als uit de passende beoordeling blijkt dat de natuuriijke kenmerken van het gebied door uitvoering van het plan niet worden aangetast, dan wel bij ontstentenis van alternatieven en om dwingende redenen van groot openbaar belang en met toepassing van compenserende maatregelen; de ADCtoets (lid 3 j" artikel 19g en 19h Nbw 1998). Op de verplichting om deze plantoets uit te voeren bestaan geen uitzonderingen. De wijziging van de Nbw 1998 in het kader van de PAS brengt op dit punt ook geen verandering. Geconcludeerd moet worden dat voor elk bestemmingsplan een plantoets als bedoeld in artikel 19j Nbw 1998 vereist Is. 2.2 Moet de plantoets voor bestemmingsplannen net zo gedetailleerd zijn als de toetsing voor een project? Wanneer de plantoets abstracter mag zijn, is het detailniveau dan aan te geven? Uit de rechtspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State volgt dat bij het vaststellen van een bestemmingsplan een passende beoordeling alleen dan achterwege kan worden gelaten wanneer op grond van objectieve gegevens kan worden uitgesloten dat het plan significante gevolgen kan hebben op de natuuriijke kenmerken van de omliggende Natura 2000-gebieden. Dat is een strenge toets. Waar het gaat om stikstofdepositie moet in ieder geval een passende beoordeling worden gemaakt wanneer het plan tot een toename van stikstofdepositie leidt in een situatie waarin de kritische depositiewaarde (KDW) al wordt overschreden. Zie bijv. AbRvS 23 april 2014, zaaknummer /1/Rl (bp. "De Zuivelhoeve"), o

4 datum 13 mei /10 Hiermee wijkt de toets voor (bestemmings)plannen qua detailniveau niet af van de toetst voor projecten. Zie bijv. AbRvS 16 april 2014, zaaknummer /1/R2 (Nbwvergunning), o Voor het detailniveau van de passende beoordeling is er evenmin een verschil tussen (bestemmings)plannen en projecten. Dat volgt uit de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen. In een passende beoordeling moeten, op basis van de beste wetenschappelijke kennis ter zake, alle aspecten van een plan of project die op zichzelf of In combinatie met andere plannen of projecten de Instandhoudingsdoelstellingen van dit gebied In gevaar kunnen brengen, worden geïnventariseerd. Dat betekent dat alle mogelijke effecten van de vergunde activiteit in een passende beoordeling moeten worden bezien teneinde te kunnen beoordelen of Is verzekerd dat de natuuriijke kenmerken van het Natura 2000 gebied niet worden aangetast door die activiteit. Dat Is het geval wanneer er wetenschappelijk gezien redelijkerwijs geen twijfel bestaat dat er geen schadelijke gevolgen zijn. Zie HvJ EG 7 september 2004, zaak C-127/02 (Waddenvereniging), o. 61. Deze Europese rechtspraak is in standaard rechtspraak overgenomen door de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. Zie voor projecten bijv. AbRvS 16 april 2014, zaaknummer /1/R2 (Nbw-vergunning), o. 4.2; zie voor plannen bijv. AbRvS 3 maart 2010, zaaknummer /1/Rl (bp. "Woon- en recreatiepark Scheerwolde'0, o Met die "zekerheid voorar is de toets overigens niet strenger dan bijvoorbeeld voor luchtkwaliteit, in die zin dat bij de vaststelling van een bestemmingsplan ingevolge artikel 5.16, lid 2, onder c. Wet milieubeheer ook ai duidelijk moet zijn dat met de voorziene ontwikkelingen aan de luchtkwaliteitselsen kan worden voldaan (bijvoorbeeld door toetsing aan de grenswaarden of door aan te tonen dat het plan binnen het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit past). 2.3 Kan conform de Nbw 1998/PAS ontwikkelingsruimte gereserveerd worden voor projecten die uitgevoerd worden na de betreffende PAS-periode? Gelden daarvoor specifieke regels? Ontwikkelingsruimte wordt gereserveerd om op een later moment toe te delen in een toestemmingsbesluit. In artikel 19kn, lid 5, onder b, Nbw 1998 wordt vastgelegd dat ontwikkelingsruimte alleen kan worden gereserveerd als aannemelijk is dat de ontwikkelingsruimte voor het project of de andere handeling ook daadwerkelijk gedurende de programmaperiode wordt toegedeeld in een toestemmingsbesluit. Dat betekent niet per se dat geen ontwikkelingsruimte kan worden gereserveerd voor projecten die worden uitgevoerd in een volgende programmaperiode. Het is mogelijk dat een project waarvoor een toestemmingsbesluit wordt genomen, pas in een volgende programmaperiode wordt uitgevoerd. Dat zou bijvoort)eeld het geval kunnen

5 datum 13 mei /10 zijn bij langlopende Infra-projecten. In een dergelijk geval moet ten behoeve van het toestemmingsljesluit gebruik gemaakt worden van ontwikkelingsruimte uit de programmaperiode waarin het toestemmingsbesluit wordt genomen. In de fase van de daadwerkelijke uitvoering in een volgende programmaperiode hoeft dan niet opnieuw ontwikkelingsruimte te worden aangesproken. Zie de Wijziging van de Natuurbeschermingswet 1998 (programmatische aanpak stikstof). Memorie van toelichting. Kamerstukken II, , , nr. 3, blz. 11. De ontwikkelingsruimte die wordt gereserveerd cq. wordt toegedeeld, gaat ten koste van de ontwikkelingsruimte die in de rest van de programmaperiode nog beschikbaar is. Dat ontwikkelingsruimte schaarser wordt tegen het eind van de programmaperiode is inherent aan het systeem. De PAS zal wel voorzien in monitoring. De resultaten daarvan kunnen aanleiding geven tot verandering van de maatregelen, maar ook tot aanpassing van de ontwikkelingsruimte die beschikbaar wordt gesteld. Zie de Wijziging van de Natuurbeschermingswet 1998 (programmatische aanpak stikstof). Memorie van toelichting. Kamerstukken II, , , nr. 3, blz. 27. Vla een wijziging van de PAS zou er dus lopende de programmaperiode een "verversing" van de ontwikkelingsruimte kunnen plaatsvinden. Uiteraard moeten de ecologische omstandigheden daartoe dan wel aanleiding geven. Het aantal wijzigingen van de PAS gedurende de programmaperiode is niet gelimiteerd. De huidige beperking tot één aanpassing halverwege de programmaperiode vervalt met het wetsvoorstel doordat in artikel 19kg, lid 4, Nbw 1998 de huidige tweede volzin wordt geschrapt. 2.4 Wij gaan ervan uit dat t>estemmingsplannen in een beroepsprocedure een risico lopen wanneer onvoldoende aannemelijk is dat voldoende ontwikkelingsruimte beschikbaar zal zijn, en onvoldoende aannemelijk is dat er geen mogelijke significante negatieve effecten op zullen treden op N2000 doelen. Om de risico's bij beroepsprocedures zo klein mogelijk te maken zien wij een aantal succesfactoren: (a) ontwikkelingsruimte voor prioritaire projecten al zoveel mogelijk reserveren, en (b) in het bestemmingsplan een duidelijke fasering in stikstof emitterende activiteiten aanbrengen. Zijn dit inderdaad factoren waarmee juridische risico's verkleind worden? En zijn er nog meer succesfactoren aan te wijzen? En als in het bestemmingsplan inzicht wordt geboden in de verwachte ontwikkeling (fasering), zijn daar dan nog vormvereisten aan verbonden? Zo nee, kun je dan, als je eerder bij vaststelling "plechtig" hebt aangegeven op een bepaalde manier te gaan faseren, naderhand In de praktijk, als de omstandigheden bijv tegen- of meezitten, daarvan eenvoudig afwijken? In het antwoord op vraag 2 Is aangegeven dat voor bestemmingsplannen die leiden tot een toename van stikstofdepositie in een situatie waarin de kritische depositiewaarde

6 datum 13 mei /10 (KDW) al wordt overschreden, in ieder geval een passende beoordeling moet worden gemaakt. In de passende beoordeling zal moeten worden uitgesloten dat de natuuriijke kenmerken van het Natura 2000-gebied worden aangetast. In het systeem van de PAS kan dat door een beroep te doen op beschikbare ontwikkelingsruimte. Wanneer de ontwikkelingsruimte vóór het vaststellen van het bestemmingsplan al Is gereserveerd, zal het bestemmingsplan de toets in rechte onzes inziens inderdaad kunnen doorstaan. Dat is in die zin dus een succesfactor. Een reservering is echter niet voor alle projecten en andere handelingen mogelijk. Het moet gaan om prioritaire projecten van rijk en provincies. Wat dat precies zijn, moet blijken uit de ministeriële regeling die wordt opgesteld. Het is denkbaar dat er prioritaire rijks- of provinciale projecten zijn die in een bestemmingsplan mogelijk worden gemaakt. Voor de meeste projecten die in een bestemmingsplan mogelijk worden gemaakt zal een reservering niet mogelijk zijn. Als er geen ontwikkelingsruimte is gereserveerd, wordt het lastiger. Bij de vaststelling van een bestemmingsplan voor een ontwikkelingsgebied als bedoeld in artikel 2.3 Crisis- en herstelwet kan eventueel beschikbare ontwikkelingsruimte worden toegedeeld. Ook in dat geval is onzes inziens voldoende verzekerd dat de natuuriijke kenmerken van het Natura 2000-gebied niet worden aangetast. Daarmee kan een succesfactor worden gecreëerd door het gebied waarop het bestemmingsplan ziet aan te melden voor opname als ontwikkelingsgebied in het Besluit uitvoering Crisis- en herstelwet. Uiteraard moet het gebied dan wel aan de eisen voor een ontwikkelingsgebied uit artikel 2.2, lid 1, Crisis- en herstelwet voldoen en moet er op het moment van vaststellen van het bestemmingsplan voldoende ontwikkelingsruimte beschikbaar zij om toe te delen. Is er geen ontwikkelingsruimte gereserveerd en kan deze ook niet bij de vaststelling van het bestemmingsplan worden toegedeeld, dan Is het de vraag of een beroep op ontwikkelingsruimte die op dat moment beschikbaar is voldoende Is om de toets in rechte te doorstaan. Gezien de strenge toets die de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State uitvoert, lijkt ons die kans klein. Op het moment van het toestemmingsbesluit kan die ontwikkelingsruimte zeer wel al lang door een ander project opgebruikt zijn. In dat licht kan niet geconcludeerd worden dat uitgesloten is dat het plan de natuuriijke kenmerken van het Natura 2000-gebied aantast. Fasering in de uitvoering van een bestemmingsplan aanbrengen is In beginsel mogelijk. Dit kan worden gedaan via de planregels, eventueel door het opnemen van een wijzigingsbevoegdheid, of (als dat vereist is) via het exploitatieplan. Het gaat de beantwoording van uw vragen over stikstofdepositie te buiten om de mogelijkheden van fasering verder uit te werken. Thans ligt de vraag voor of fasering een succesfactor kan zijn bij de toetsing van een bestemmingsplan door de bestuursrechter. In dat verband staat voorop dat ook In geval van fasering reeds bij de vaststelling van het bestemmingsplan een plantoets conform artikel 19j Nbw 1998 moet worden gemaakt. Dat kan niet vooruit worden geschoven. Pels Rijcken 8i Droogleever Fortuijn advocaten en notarissen

7 datum 13 mei /10 Zie AbRvS 14 augustus 2013, zaaknummer /1/R3 (bp. "Buitengebied"), o Er zal dus ook bij fasering al ontwikkelingsruimte gereserveerd moeten zijn voor cq. toegedeeld kunnen worden bij de vaststelling van het bestemmingsplan. Is die ontwikkelingsruimte er niet, dan zou wellicht met een reguliere passende beoordeling kunnen worden gewerkt. Als daarin blijkt dat in het begin van de planperiode nog sprake is van een overschrijding van de KDW, maar na bijvoorbeeld 6 jaar (door de autonome ontwikkeling) de stikstofdepositie dusdanig is afgenomen dat de planbijdrage erbij kan zonder dat de KDW wordt overschreden, zou vastgelegd kunnen worden dat de activiteiten die voor stikstofdepositie zorgen pas na 6 jaar mogen worden uitgevoerd. Om de toets in rechte te kunnen doorstaan moet de passende beoordeling dan wel echt de zekerheid geven dat de natuuriijke kenmerken van het Natura 2000-gebled niet zullen worden aangetast. Wanneer een dergelijke fasering wordt aangebracht, maar er op een later moment de behoefte ontstaat om hiervan af te wijken, zal door middel van een (actualisatie van de) passende beoordeling moeten worden beoordeeld of de wijziging In de fasering mogelijk Is zonder de natuuriijke kenmerken van het betreffende Natura 2000-gebied In gevaar te brengen. 2.5 Hoe moet het aangenomen amendement nr. 85 van Faber c.s. over het nader definiëren van wat een prioritair project is geduid worden, gezien bovenstaande punt? Het amendement nr. 85 is inmiddels aangenomen en verwerkt in het gewijzigde voorstel van wet dat naar de Eerste Kamer is gestuurd. Conform het amendement zijn aan artikel 19kn, waarin wordt geregeld dat bij ministeriële regeling ontwikkelingsruimte kan worden gereserveerd voor prioritaire projecten, twee leden toegevoegd. In het toegevoegde lid 5 is (kort gezegd) bepaald dat prioritaire projecten aantoonbaar van nationaal of provinciaal maatschappelijk belang moeten zijn en dat het aannemelijk moet zijn dat voor het project of de andere handeling gedurende de programmaperiode ontwikkelingsruimte wordt toegedeeld. De beperking tot projecten en andere handelingen die aantoonbaar van nationaal of provinciaal maatschappelijk belang zijn, beperkt logischerwijs ook de mogelijkheid voor de provincie om provincie om via de ministeriële regeling ontwikkelingsruimte te (laten) vastleggen. De vraag hoe groot die beperking in de praktijk zal zijn, hangt af van de uitleg die de minister eraan zal geven. Dat Is nu nog niet bekend. Het amendement geeft in ieder geval geen nadere toelichting. Zoals uit het antwoord op vraag 4 blijkt, kan het voor de provincie voordelig zijn om te pleiten voor een ruime uitleg van het begrip "nationaal of provinciaal maatschappelijk belang" en om voor projecten waarvoor zij graag ontwikkelingsruimte gereserveerd ziet worden argumenten op een rij te zetten waarom die van nationaal of provinciaal maatschappelijk belang zijn.

8 datum 13 mei / Wij gaan er van uit dat de Nbw 1998 / PAS wel de mogelijkheid biedt om ontwikkelingsruimte voor ontwikkelgebieden conform de CHW via een bestemmingsplanbesluit uit te geven / te reserveren. Klopt dat? Is dit pas mogelijk na de inwerkingtreding van de PAS? Is daarvoor een GS-t} sluit nodig? In een bestemmingsplan voor een ontwikkelingsgebied als bedoeld in artikel 2.3 Crisisen herstelwet kan ontwikkelingsruimte worden toegedeeld. Dat wordt vastgelegd in artikel 19km, lid 1, onder c, Nbw Dat kan logischerwijs pas nadat de wijziging van de Nbw 1998 in werking is getreden. Ook kan het pas nadat de PAS van kracht is. Voor die tijd is er nog geen ontwikkelruimte beschikbaar. In artikel 19kh, lid 4, Nbw 1998 wordt vastgelegd dat de PAS vermeldt hoeveel ontwikkelingsruimte beschikbaar is op het moment van vaststelling ervan. Voor het toedelen van ontwikkelingsruimte in een bestemmingsplan voor een ontwikkelingsgebied is geen GS-besluit nodig. De toedeling van ontwikkelingsruimte is onderdeel van het toestemmingsbesluit (in dit geval de vaststelling van het bestemmingsplan) en geen afzonderiijk besluit. Zie de Wijziging van de Natuurt)eschermlngswet 1998 (programmatische aanpak stikstof). Memorie van toelichting. Kamerstukken II, , , nr. 3, blz. 9. Wel moet het bevoegd gezag zich ingevolge artikel 19km, lid 1 (aanheo Nbw 1998 houden aan de uitgangspunten die ingevolge artikel 19kh, lid 4, Nbw 1998 in de PAS worden opgenomen voor de toedeling van ontwikkelings ruimte. Die bepalingen zullen met de terinzagelegging van de ontwerp-pas bekend worden. 2.7 Wij zien een mismatch tussen de PAS-periode (6 jaar) en de bestemmingsplanperiode (10) jaar. Er is voor 6 jaar ontwikkelingsruimte beschikbaar, terwijl de ontwikkelingsbehoefte voor 10 jaar is. Is het mogelijk om dat verschil In periode te overbruggen door ontwikkelingsruimte uit de volgende PAS-periode te reserveren? Zijn er andere manieren om i.r.t. tot bestemmingsplannen toch al zekerheden te geven over de gewenste ontwikkelingsruimte in de laatste vier jaren? Het wetsvoorstel voor de wijziging van de Nbw 1998 In verband met de PAS biedt geen aanknopingspunt om ontwikkelingsruimte voor een volgende programmaperiode te reserveren. Zoals uit de beantwoording van vraag 3 blijkt, is de kernvraag echter ook niet wanneer de ontwikkelingen plaatsvinden, maar wanneer het toestemmingsbesluit plaatsvindt. Zoiang het toestemmingsbesluit binnen de programmaperiode wordt genomen en daarin ontwikkelingsruimte wordt toegedeeld, is in het systeem van de PAS niet relevant of de uitvoering van het bestemmingsplan In de volgende programmaperiode plaatsvindt. Er is dan voldoende zekerheid dat de ontwikkelingen waarin het bestemmingsplan voorziet gerealiseerd kunnen worden. Pels Rijcken 8i Droogleever Fortuijn advocaten en notarissen

9 datum 13 mei / Wij zien dat de PAS-periode pas aan het einde van de periode weer veriengd wordt, waardoor de beschikbare ontwikkelingsruimte in de loop van de tijd afneemt. In het laatste PAS-jaar zullen er ook bestemmingsplannen vastgesteld worden, waarvoor ontwikkelingsruimte gereserveerd moet worden. Hoe kan worden voorkomen dat er te weinig ontwikkelingsruimte is voor bestemmingsplannen die in de laatste jaren van de PAS-periode vastgesteld worden? Het systeem van de PAS brengt naar zijn aard met zich mee dat de ontwikkelingsruimte richting het eind van de programmaperiode schaarser wordt. In artikel 19kn, lid 3, Nbw 1998 wordt wel vastgelegd dat ten minste 10% van de ontwikkelingsruimte wordt toegedeeld in, onderscheidenlijk gereserveerd voor, besluiten die In de tweede helft van de programmaperiode worden genomen, maar dat neemt dit knelpunt niet volledig weg. Om te voorkomen dat voor de vaststelling van een bestemmingsplan aan het eind van de programmaperiode achter het net wordt gevist is er eigenlijk maar één mogelijkheid, namelijk het (laten) reserveren van ontwikkelingsruimte In de ministeriële regeling. Die ontwikkelingsruimte blijft gereserveerd tot het eind van de programmaperiode en kan niet tussentijds worden opgebruikt door andere projecten of handelingen. Deze mogelijkheid is echter alleen aan de orde voor projecten die aantoonbaar van nationaal of provinciaal maatschappelijk belang zijn. 2.9 Hoe moet het aangenomen amendement nr. 48 van Van Veldhoven gezien het vorige punt geduid worden? Dit amendement, dat is overgenomen in artikel 19kha van het wetsvoorstel voor de wijziging van de Nbw 1998, bepaalt dat halverwege de programmaperiode van de PAS (na 3 jaar) inzichtelijk wordt gemaakt welke ontwikkelingsruimte: - er in de tweede helft van de programmaperiode beschikbaar zal zijn, en er naar verwachting In de volgende programmaperiode (in het bijzonder de eerste helft daarvan) beschikbaar zal zijn. Doordat tegen het eind van de programmaperiode Inzichtelijk is hoeveel ontwikkelingsruimte er naar verwachting In de volgende programmaperiode beschikbaar is, kan het bevoegd gezag beter Inschatten of het opportuun is om de vaststelling van een nieuw bestemmingsplan voor te bereiden en zo ja, welke ontwikkelingen daarin mogelijk gemaakt zouden kunnen worden. Dat is een voordeel voor de praktijk. Voor het feit dat ontwikkelingsruimte richting het eind van de programmaperiode schaars zal worden, zoals besproken in het antwoord op vraag 8, biedt artikel 19kha Nbw 1998 geen oplossing. Dat zou alleen zo zijn wanneer naar aanleiding van het onderzoek halverwege de programmaperiode blijkt dat de maatregelen in de PAS zoveel effect hebben dat er meer ontwikkelingsruimte Is dan aan het begin van de programmaperiode berekend. In dat geval zou de PAS kunnen worden aangepast, in die zin dat meer ontwikkelingsruimte wordt opgenomen. De toelichting op het

10 datum 13 mei /10 amendement zinspeelt daar ook op. In het antwoord op vraag 3 is reeds op de mogelijkheid tot tussentijdse aanpassing naar aanleiding van de monitoringsresultaten ingegaan. De uitkomsten van de 3-jaariijkse analyse ingevolge artikel 19kha kunnen, op dezelfde manier als de monitoringsresultaten, reden zijn tot een tussentijdse wijziging van de PAS Geeft de Nbw 1998/PAS aan GS een juridische basis om aanvullende stikstof reducerende eisen te stellen? Op provinciaal niveau kunnen aan degene wiens handelen stikstof de positie veroorzaakt op stikstofgevoelige habitats In een Natura 2000-gebied (aanvullend op de PAS) stikstof reducerende eisen worden gesteld. Dat volgt op dit moment uit artikel 19ke Nbw In het wetsvoorstel voor wijziging van de Nbw 1998 in verband met de PAS is dit artikel omgenummerd tot 19kp Nbw Artikel 19kp, lid 1, Nbw 1998 bepaalt dat het bevoegd gezag verplicht is passende maatregelen te nemen om verslechtering van stikstofgevoelige habitats te voorkomen en het beheerplan te verwezenlijken. Op grond van lid 2 en lid 3 kan het bevoegd gezag hiertoe, aan degene wiens handelen stikstofdepositie veroorzaakt, verplichtingen opleggen middels een beschikking of een algemeen verbindend voorschrift (zoals een provinciale verordening). Mogelijke op te leggen verplichtingen zijn onder meer het treffen van preventieve of herstelmaatregelen, met inachtneming van door het bevoegd gezag te geven instructies, het beperken van de handeling en zelfs het staken ervan. Het bevoegd gezag wordt gedefinieerd in lid 6. In beginsel ligt het bevoegd gezag op provinciaal niveau, namelijk bij GS wanneer de verplichtingen worden opgelegd voor één of meer afzonderiijke gevallen en bij PS wanneer de verplichting wordt voorgeschreven voor categorieën van gevallen. Het bevoegd gezag ligt bij de minister van Economische Zaken als sprake is van een project of andere handeling waarvoor de minister in het Besluit vergunningen Natuurtieschermingswet 1998 is aangewezen. Tot zover mijn antwoorden op uw vragen. Tot een nadere toelichting ben ik uiteraard graag bereid. Hoogachtend, Pels Rijcken & DjDogleevfijJortuijn N.V. R.D Ttèihaërs