Monitor Discriminatie 2016 Limburg

Transcriptie

1 Monitor Discriminatie 2016 Limburg Antidiscriminatievoorziening Limburg Mei 2017

2 Colofon Uitgave Antidiscriminatievoorziening Limburg (ADV Limburg) Tekst Nicolle Schröder Contactgegevens ADV Limburg Sint Servaasklooster 24a, 6211 TE Maastricht Eenheidsrapportage Dit is een gezamenlijke uitgave van de politie-eenheid Limburg en ADV Limburg, die hierin hun discriminatiecijfers op eenheidsniveau publiceren. De Nationale Politie, het College voor de Rechten van de Mens en de discriminatiemeldpunten van de gemeente Horst aan de Maas, Gennep, Mook en Middelaar en Venray hebben voor deze uitgave gegevens beschikbaar gesteld. De Monitor Discriminatie 2016 Limburg verschijnt gelijktijdig met rapporten over zeven andere regionale politie-eenheden en het landelijke rapport Discriminatiecijfers Met deze publicaties is een stap gezet in de uniformering van rapportages over discriminatieregistraties, in afstemming met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninksrijksrelaties en de Nationale Politie. Het landelijke rapport Discriminatiecijfers 2016 en alle rapporten op eenheidsniveau zijn te vinden op de website van de Landelijke Vereniging tegen Discriminatie (LVtD): Maastricht, mei

3 Samenvatting Minder registraties van discriminatie bij politie, meer bij de ADV s Het aantal discriminatieregistraties bij de politie in de eenheid Limburg is gedaald in In 2016 registreert de politie 184 discriminatie-incidenten, in 2015 waren dit er 258. Dit is een daling van 28,5%. De daling is in lijn met de landelijke trend. In Limburg is de daling echter sterker dan het landelijk gemiddelde van 20%. Een ander opvallend feit is dat bij de politie in de eenheid Limburg ten opzichte van 2015, 52% minder discriminatie-incidenten op de discriminatiegrond ras zijn geregistreerd. Bij de ADV s in Limburg is het aantal meldingen in 2016 met 8,5% toegenomen. De landelijke cijfers laten een stijging van 4% zien. Over de afgelopen jaren zijn er in de cijfers diverse dalingen dan wel stijgingen waargenomen. Veranderingen in het aantal geregistreerde meldingen en incidenten kunnen meerdere oorzaken hebben en zijn lastig te duiden. Meer discriminatie-incidenten tegen werknemers met een publieke taak In 2016 zijn er 44 discriminatie-incidenten geregistreerd die gericht waren tegen werknemers met een publieke taak. Ten opzichte van 2015 is dit een stijging van 69%. Vanwege het belang van de publieke taak voor de samenleving heeft de overheid speciale aandacht voor deze categorie werknemers en het tegengaan van agressie en geweld jegens hen. In dit rapport wordt daarom apart gerapporteerd over de door de politie geregistreerde discriminatie-incidenten tegen werknemers met een publieke taak. Het overgrote deel van incidenten tegen werknemers met een publieke taak betreft beledigingen van politie, hoewel ook discriminatie van bijvoorbeeld tramconducteurs, leerkrachten en parkeerwachten in deze categorie wordt opgenomen. Meeste incidenten gaan over de gemeente Maastricht Bij zowel de politie als bij de ADV s werden de meeste meldingen geregistreerd over een voorval dat zich afspeelde in de gemeente Maastricht of dat gemeld is door een inwoner van die gemeente. Uit de gegevens van de ADV s blijkt wel dat het aantal meldingen ten opzichte van 2015 met 20% gedaald is. Leeftijdsdiscriminatie op de arbeidsmarkt wordt het vaakst gemeld. Bij de politie is het aantal registraties over de gemeente Maastricht nagenoeg gelijk aan vorig jaar. Bijna de helft van de incidenten heeft betrekking op de discriminatiegrond seksuele gerichtheid. In geen enkele andere Limburgse gemeente is er zo vaak een discriminatie-incident op deze grond gemeld. Meldingen over de gemeente Sittard-Geleen toegenomen Ten opzichte van 2015 is het aantal meldingen bij de ADV s over een voorval dat zich afspeelde in de gemeente Sittard-Geleen of dat gemeld is door een inwoner van die gemeente met 125% toegenomen. Een verklaring voor deze toename is er niet. Het aantal meldingen ligt overigens wel weer op hetzelfde niveau als in Discriminatie op grond van ras is het meest gemeld. De gemelde incidenten op grond van ras vonden voornamelijk plaats in de buurt/wijk. In vergelijking met de overige Limburgse gemeenten is dit het 3

4 hoogste aantal geregistreerde discriminatie-incidenten op grond van ras in de directe woonomgeving. Het aantal registraties van discriminatie-incidenten bij de politie over de gemeente Sittard-Geleen is nagenoeg gelijk aan vorig jaar. Uit de registraties van de politie blijkt dat de gemeente Sittard-Geleen van alle Limburgse gemeenten het hoogste aantal geregistreerde discriminatie-incidenten die plaatsvonden in de directe woonomgeving noteert. Aantal discriminatie-incidenten per inwoners hoogste in kleine gemeenten Uit de ADV cijfers blijkt dat het niet de grote maar de kleinere gemeente zijn die de kopposities innemen. De gemeente Beek neemt de eerste plek in met 0,68 meldingen per inwoners. Gevolgd door de gemeente Valkenburg met 0,54 en de gemeente Mook en Middelaar met 0,51 meldingen per inwoners. Bij de politie staat de gemeente Bergen met 0,30 incidenten per inwoners op de eerste plek. Lokale reactie op nationale en internationale gebeurtenissen In 2016 vindt er een aantal gebeurtenissen plaats die hun weerslag hebben op het maatschappelijke klimaat in Nederland. De mislukte coup in Turkije half juli zorgt voor grote spanningen binnen de Turks-Nederlandse gemeenschap. Eerder dat jaar zijn er incidenten waarbij de zogenaamde loyaliteit van Turkse Nederlanders aan Turkije onder een vergrootglas komt te liggen. Uit de cijfers van de Landelijke Vereniging tegen Discriminatie (LVtD) blijkt dat het aantal meldingen op grond van politieke gezindheid flink is gestegen in Verreweg de meeste hiervan hadden te maken met de coup in Turkije. In Limburg is deze trend echter niet zichtbaar in de cijfers. Meldingen van moslimdiscriminatie bij de ADV s gestegen, bij de politie gelijk gebleven De gevolgen van de aanslagen door IS in Europa hebben directe invloed op het beeld over de islam in het Westen. De gevolgen zijn ook voor de moslims in Nederland en Limburg merkbaar. In 2015 steeg bij de politie in de eenheid Limburg het aantal geregistreerde discriminatie-incidenten op grond van de godsdienst islam aanzienlijk. Deze trend zet zich in 2016 echter niet voort. Het aantal geregistreerde incidenten is gelijk gebleven. Bij de ADV s zien we daarentegen, in tegenstelling tot het jaar daarvoor, een stijging van 22% van het aantal meldingen op grond van de godsdienst islam. Discriminatie-incidenten in de directe woonomgeving en op de openbare weg toegenomen Van het totaal aantal geregistreerde discriminatie-incidenten bij de politie vindt 61% plaats in de openbare ruimte en in de directe woonomgeving. Bij de ADV s is het aantal meldingen op deze twee terreinen weliswaar aanzienlijk lager dan bij de politie, maar ten opzichte van 2015 is het aantal registraties van incidenten in de openbare ruimte met 180% gestegen. Evenals bij de politie betreft het ook hier met name discriminatie op grond van godsdienst, ras en seksuele gerichtheid. Meldingen die betrekking hebben op discriminatie in de directe woonomgeving zijn nagenoeg gelijk gebleven. 4

5 Arbeidsmarkt meest geregistreerde terrein Ongeveer één op de drie klachten bij de ADV s heeft betrekking op de arbeidsmarkt. De meldingen gaan het vaakst over discriminatie op grond van leeftijd, gevolgd door ras en geslacht. Ten opzichte van 2015 is het aantal klachten op het terrein arbeidsmarkt gelijk gebleven. De meldingen op grond van leeftijd gaan met name over de werving- en selectie. Een kwart van de meldingen op grond van ras heeft betrekking op incidenten op de werkvloer. Het aantal meldingen van ongelijke behandeling op de arbeidsmarkt vanwege zwangerschap stijgt bij de ADV s met 50% ten opzichte van Bij het College voor de Rechten van de Mens gaan de verzoeken om een oordeel in 2016 in 71% van de gevallen over de arbeidsmarkt. Van het aantal daadwerkelijke oordelen (9) hebben vier oordelen betrekking op de arbeidsmarkt. De verzoekers hadden het gevoel anders behandeld te worden vanwege leeftijd, godsdienst of geslacht. De politie registreert tien discriminatie-incidenten die werkgerelateerd zijn. Vijf incidenten betreffen de discriminatiegrond ras en vijf keer was er een aangifte van discriminatie op grond van seksuele gerichtheid. 5

6 Aanbevelingen Discriminatie is een probleem met reële consequenties dat structurele aandacht in beleid behoeft. Bestrijding van discriminatie is noodzakelijk voor het functioneren en beschermen van de rechtsstaat en een voorwaarde voor integratie en gelijke kansen in de samenleving en op de arbeidsmarkt. Het voorkomen en bestrijden van discriminatie is een gedeelde verantwoordelijkheid van zowel de landelijke als de lokale overheid, sociale partners en andere actoren. Onderstaande punten bieden aanknopingspunten voor een gemeentelijke en/of provinciale aanpak van enkele belangrijke kwesties die in dit rapport genoemd worden. Meldings- en aangiftebereidheid verhogen Onderzoek wijst uit dat slechts een klein deel van de mensen die discriminatie ervaart dit meldt. Om individuele gevallen van discriminatie goed te kunnen aanpakken is het nodig dat dergelijke gevallen gemeld worden bij politie of ADV. Meldingen en aangiften vormen daarnaast een bron van informatie over discriminatie en stellen gemeenten, politie, ADV en andere partijen in staat doelgericht te interveniëren wanneer dat nodig is. Aanbeveling voor gemeenten Maak gebruik van de online toolkit van de koepelcampagne Zet een streep door discriminatie van de overheid om de meldingsbereidheid te vergroten. Informeer burgers via de gemeentelijke communicatiekanalen waaronder de gemeentewebsite over organisaties die hen informatie en advies kunnen verstrekken over discriminatie; Stimuleer gemeentelijke instellingen, de sociale wijkteams en andere organisaties die gemeentelijk beleid uitvoeren om signalen over discriminatie door te geven aan de ADV s. Aanbeveling voor politie Vergroot de aangiftebereidheid middels campagnes en treedt in contact met groepen die kwetsbaar zijn voor discriminatie om vertrouwen te creëren; Train agenten in het herkennen van discriminatie-incidenten en train ze in een correcte afhandeling en registratie daarvan; Behoud in de interne organisatie blijvende aandacht voor het versterken van de sensitiviteit voor discriminatie. Grijp vroegtijdig in bij discriminatie in de directe woonomgeving Discriminatie in de woonomgeving hangt vaak samen met woonoverlast. Overlast kan leiden tot incidenten waarbij discriminatie een rol kan gaan spelen. Je veilig voelen in je eigen buurt en huis is een belangrijke waarde in onze samenleving. Discriminatie in de woonomgeving heeft daarom aandacht nodig van verantwoordelijke ketenpartners zoals politie en gemeenten. Vroegtijdig ingrijpen kan voorkomen dat situaties uit de hand lopen. 6

7 Aanbeveling voor gemeenten en politie Zorg dat het onderwerp discriminatie is ingebed in de integrale aanpak om woonoverlast aan te pakken; Investeer in kennis en bewustzijn van wijkagenten, (sociale) wijkteams, buurtbemiddelaars en/of buurtvaders en moeders om discriminatie te signaleren en te adresseren; Discriminatie op de arbeidsmarkt proactief aanpakken Discriminatie en ongelijke behandeling op de arbeidsmarkt is al jaren een groot probleem, dat bovendien alleen maar lijkt te groeien. Het onderwerp arbeidsmarktdiscriminatie verdient een plaats op de gemeentelijke en provinciale agenda, waarbij vooral proactief optreden gewenst is. Aanbeveling voor gemeenten Ontwikkel een visie op en bevorder diversiteit binnen de eigen organisatie, dit kan bijvoorbeeld door gebruik te maken van de audit diversiteit van het Kennisplatform Integratie & Samenleving. Train medewerkers in bewustwording over vooroordelen en cultuursensitiviteit, competentiegerichte werving en selectie en een inclusieve cultuur. Onderteken als gemeente het Charter Diversiteit van de Stichting van de Arbeid waarmee de organisatie toezegt zich in te spannen gelijke kansen en diversiteit binnen de organisatie actief te bevorderen. 7

8 Inhoudsopgave Leeswijzer... 9 Inleiding Totale omvang Totale omvang Onderrapportage Lokaal niveau Meldingen van discriminatie ADV s Registraties discriminatie-incidenten politie Klachten ADV s en discriminatie-incidenten politie middelgrote gemeenten Klachten ADV s en incidenten politie kleine gemeenten Lokale reacties op internationale en landelijke voorvallen Discriminatie in de woonomgeving en openbare ruimte Totale omvang Discriminatie homoseksuele mannen woonomgeving openbare ruimte Rassendiscriminatie in directe woonomgeving en in de openbare ruimte Arbeidsmarktdiscriminatie Totale omvang Klachtbehandeling en juridische toetsing ADV s College van de Rechten van de Mens Bijlage 1: Toelichting op gebruikte bronnen en gegevens in dit rapport Klacht- en incidentregistraties Juridisch getoetste situaties Bijlage 2: De tabellen Omvang van gemelde discriminatie-ervaringen in politie-eenheid Limburg Cijfers ADV s Cijfers Politie-eenheid Limburg Cijfers College voor de Rechten van de Mens over politie-eenheid Limburg

9 Leeswijzer In de samenvatting staan de belangrijkste bevindingen uit deze monitor. De aanbevelingen bieden aanknopingspunten voor een gemeentelijke en/of provinciale aanpak van enkele belangrijke kwesties die in deze monitor naar voren komen. Het eerste hoofdstuk geeft informatie over het totaal aantal meldingen bij de verschillende instellingen die data hebben aangeleverd. Hoofdstuk twee informeert over de lokale situatie en de situatie in de afzonderlijke gemeenten. De daarop volgende hoofdstukken geven informatie over de thema s: discriminatie in de directe woonomgeving, in de openbare ruimte en op de arbeidsmarkt. De tekst gaat over de meest opvallende en belangrijke bevindingen over 2016 en (opvallende) verschuivingen ten opzichte van het daaraan voorgaande jaar. In hoofdstuk 5 is informatie te vinden over de behandeling van discriminatieklachten. Ter illustratie zijn enkele voorvallen uit 2016 opgenomen in de verschillende hoofdstukken. In het rapport zijn veel cijfers te vinden: in de tekst en in grafieken. Bijlage 1 geeft informatie over de aard van de cijfers, de manier waarop die verzameld zijn en de wijze van registratie bij de verschillende instellingen. Alle gebruikte cijfers zijn terug te vinden in de tabellen in bijlage 2. 9

10 Inleiding Discriminatie kan iedereen treffen. Maar hoe vaak komt het voor? Wie wordt erdoor geraakt? En op welke plek? Die vragen zijn niet eenvoudig te beantwoorden. Discriminatie is namelijk niet altijd zichtbaar, wordt niet altijd herkend én wordt lang niet altijd gemeld. Discriminatie is het ongelijk behandelen, achterstellen of uitsluiten van mensen op basis van (persoonlijke) kenmerken. Er kan bijvoorbeeld onderscheid worden gemaakt op afkomst, sekse, huidskleur, seksuele voorkeur, leeftijd, religie, handicap of chronische ziekte. Het bovenstaande is een afgeleide van het eerste artikel uit de Nederlandse grondwet. Dit universeel recht is een groot goed dat we moeten koesteren. Zo vanzelfsprekend is het namelijk niet. Gelijke behandeling zorgt ervoor dat wij onszelf kunnen en mogen zijn. Dat we ons veilig en zeker voelen in onze omgeving. De in deze monitor verzamelde cijfers geven een indruk van de omvang van discriminatie, van plekken waar het voorkomt en van mensen die kwetsbaar zijn voor discriminatie. Dit rapport biedt informatie aan lokale bestuurders en iedereen die geïnteresseerd is in het onderwerp discriminatie en hoe dit speelt in politie-eenheid Limburg. De rapporten op eenheidsniveau hebben expliciet als doel om agendering van discriminatie (en specifieke actuele thema s daarbinnen) te realiseren bij: gezagsdriehoek, regionaal veiligheidsoverleg, B&W s, gemeenteraden en Regionaal Discriminatie Overleg (RDO). Mogelijk geven de cijfers en aanvullende gegevens niet alle antwoorden; wel maken zij duidelijk waar nadere vragen gesteld kunnen worden. De monitor is bedoeld als onderlegger voor het maken van beleid en het eindigt dan ook met enkele concrete aanknopingspunten voor bestuurders. 10

11 1 - Totale omvang In dit hoofdstuk wordt de totale omvang van gemelde discriminatie-incidenten bij de verschillende instanties beschreven. Opvallende zaken worden onder de aandacht gebracht en waar mogelijk verklaard. Ook biedt dit hoofdstuk inzicht in wat de registraties zeggen over discriminatie op gemeenteniveau. De aantallen registraties per inwoners worden gepresenteerd omdat dit een betere vergelijking mogelijk maakt tussen de gemeenten. Ook is er aandacht voor enkele landelijke gebeurtenissen die van invloed waren op het aantal en soort meldingen en aangiften die bij de verschillende instanties geregistreerd zijn. Bijlage 1 bevat een uitgebreide toelichting op de aard van de registraties van de verschillende instanties. 1.1 Totale omvang Onderstaande tabel geeft een overzicht van de gegevens die in deze rapportage zijn verzameld. De data zijn afkomstig van ADV Limburg 1, ADV Horst aan de Maas 2, Stichting Rechtswinkel Gennep 3 en Bureau IKVA 4. Daarnaast zijn de registraties van discriminatie door politie in de politie-eenheid Limburg en de verzoeken om een oordeel bij het College voor de Rechten van de Mens 5 uit de provincie Limburg in het rapport opgenomen. Grafiek 1: Aantal klachten, meldingen en registraties van discriminatie in politie-eenheid Limburg ADV-meldingen ADV Limburg- eigen screening Politie registraties (excl. werknemers publieke taak) Politie registraties College voor de werknemers publieke Rechten van de Mens taak - instroom 1 ADV Limburg voert de wettelijke taken uit de WGA voor 29 Limburgse gemeenten uit. 2 ADV Horst aan de Maas is het discriminatiemeldpunt voor de inwoners van de gemeente Horst aan de Maas. 3 Stichting Rechtswinkel Gennep is het discriminatiemeldpunt voor de inwoners van de gemeenten Gennep en Mook en Middelaar. 4 Bureau IKVA is het discriminatiemeldpunt voor de inwoners van de gemeente Venray. 5 Bron: Infonet. Het College voor de Rechten van de Mens registreert van alle binnengekomen verzoeken om een oordeel de discriminatiegrond en het terrein. Dit gebeurt in Infonet. Als na behandeling van een verzoek om een oordeel blijkt dat de grond en het terrein bij binnenkomst niet correct zijn geregistreerd, dan wordt dit gecorrigeerd. Echter, van de gecorrigeerde cijfers kan in deze rapportage nog geen gebruik worden gemaakt; een deel van de ingestroomde verzoeken om een oordeel in 2016 wordt pas in 2017 afgerond. In deze rapportage wordt gerapporteerd op eerste grond en eerste terrein bij instroom. 11

12 De data van ADV Limburg en van de lokale meldpunten van de gemeente Gennep, Horst aan de Maas, Mook en Middelaar en Venray zijn bij elkaar opgeteld onder de noemer ADVmeldingen. Over de data van de politie en het College voor de Rechten van de Mens wordt in aparte tabellen gerapporteerd. Het is verleidelijk om alle data bij elkaar op te tellen maar daar zijn de gegevens te verschillend voor. Het risico dat incidenten bij meerdere organisaties zijn gemeld, bijvoorbeeld bij zowel een ADV als bij de politie, is beperkt. De data van de ADV s, de politie en het College voor de Rechten van de Mens zijn complementair aan elkaar Meldingen van discriminatie ADV s De ADV s hebben in 2016 in totaal 256 meldingen van discriminatie ontvangen. Ten opzichte van 2015 is dit een stijging van 8,5%. Uit landelijke cijfers blijkt dat de meldingen bij de ADV s met 4% zijn toegenomen. 6 De vraag waarom er meer klachten zijn geregistreerd bij de ADV s in Limburg is moeilijk te beantwoorden. Evenals de vraag waarom er in 2015 een daling van 10% was. De kans dat de feitelijke omvang van discriminatie in Limburg is toegenomen, lijkt op basis van de cijfers in dit rapport onwaarschijnlijk. Het aantal meldingen is mede afhankelijk van de meldingsbereidheid van gedupeerden en getuigen én van de mate waarin een ADV bekend is bij de burgers. De registraties van de afgelopen jaren tonen in elk geval wel aan dat discriminatie-ervaringen een structureel verschijnsel zijn in Limburg Registraties discriminatie-incidenten politie In 2016 registreerde de politie 184 discriminatie-incidenten van burgers. Ten opzichte van 2015 is dit een daling van 28,5%. Landelijk is er een daling van 20% van het aantal geregistreerde discriminatie-incidenten bij de politie. De daling is in bijna alle politieeenheden zichtbaar. Alleen in Noord-Holland en in Oost-Nederland is van een daling geen sprake en blijft het aantal registraties nagenoeg gelijk. In de politie-eenheid Limburg is de daling sterker dan landelijk. Een ander opvallend feit is dat bij de politie in de eenheid Limburg ten opzichte van 2015 maar liefst 52% minder discriminatie-incidenten op de discriminatiegrond ras zijn geregistreerd. Uit analyse van de cijfers van deze monitor kan geen verklaring worden gegeven voor deze daling. Discriminatie-incidenten tegen werknemers met een publieke taak 7 Werknemers met een publieke taak werken bij organisaties die in dienst van de overheid of namens de overheid taken uitvoeren. Werknemers in deze functies kunnen tijdens de uitoefening van hun werk te maken krijgen met agressie en geweld. De politie neemt registraties op van discriminatie tegen werknemers met een dergelijke publieke taak. Het overgrote deel van incidenten tegen werknemers met een publieke taak betreft beledigingen van politie, hoewel ook discriminatie van bijvoorbeeld tramconducteurs, leerkrachten en parkeerwachten in deze categorie wordt opgenomen. 6 De ADV-cijfers met betrekking tot 2016 zijn voor dit rapport aangeleverd door de ADV s. Door data beschikbaar te stellen voor deze rapportage, konden ADV s in 2016 voldoen aan de rapportageverplichting in het kader van de Wet gemeentelijke antidiscriminatievoorzieningen. Voor de landelijke ADV-meldingen 2015 is geput uit de rapportage Kerncijfers 2015 (Dinsbach et al., 2016). 7 Zie voor meer informatie bijlage incidenten geregistreerd door de politie 12

13 In 2016 zijn er 44 discriminatie-incidenten geregistreerd die gericht waren tegen werknemers met een publieke taak. Ten opzichte van 2015 is dit een stijging van 69%. Uit de landelijke Monitor Discriminatiecijfers 2016 blijkt dat het aantal registraties inderdaad is gestegen. De stijging is echter niet in alle politie-eenheden te zien. Voor de toename in Limburg is geen verklaring en er zijn geen specifieke gebeurtenissen die de toename van beledigingen aan het adres van werknemers met een publieke taak kunnen verklaren. Verreweg de meeste van deze incidenten (36) gaan over belediging op de grond seksuele gerichtheid. Homo en flikker zijn daarbij de meest voorkomende woorden. Vijf keer was er sprake van belediging op grond van ras door het woord Jood te gebruiken. Deze discriminerende termen lijken in alle gevallen als willekeurig scheldwoord te zijn gebruikt. Het is niet aannemelijk dat de werknemer vanwege zijn of haar (vermeende) seksuele gerichtheid of (vermeende) Joodse achtergrond wordt uitgescholden omdat de dader niet bekend is met de persoonlijke situatie van de werknemer. Het veelvuldig gebruik van deze woorden als scheldwoord duidt wel op een negatieve waardering van deze groepen en heeft op die manier ook een negatieve werking College voor de Rechten van de Mens Het College voor de Rechten van de Mens ontving in verzoeken om een oordeel van inwoners uit de politie-eenheid Limburg. 1.2 Onderrapportage Klachten en meldingen geven informatie over situaties die mensen als discriminerend ervaren. Ze bieden echter geen inzicht in hoe vaak dergelijke situaties in de samenleving voorkomen. Uit onderzoek blijkt dat slechts één op de acht discriminatie-ervaringen ergens wordt gemeld. 8 De gemelde discriminatie-ervaringen vormen dus het spreekwoordelijke topje van de ijsberg waaronder een veelvoud aan niet-gemelde ervaringen ligt verscholen. Klachtgegevens zijn in zekere zin een weergave van meldgedrag: stijgingen of dalingen in het aantal klachten zijn niet noodzakelijkerwijs een indicatie van het meer of minder voorkomen van discriminatie-ervaringen, maar kunnen mogelijk (ook) verklaard worden door veranderingen in meldgedrag. Zo kan een campagne die mensen aanspoort om discriminatie te melden leiden tot een (tijdelijke) stijging van het aantal meldingen. Om inzicht te krijgen in de omvang van situaties die als discriminerend zijn ervaren, is aanvullend onderzoek nodig, zoals enquêtes naar discriminatie-ervaringen. Bij klachtgegevens speelt ook dat discriminatie-ervaringen subjectief van aard zijn: waar de ene persoon een situatie als discriminerend ervaart, kan een ander een vergelijkbare situatie anders interpreteren. De subjectieve ervaring kan ook afwijken van de objectieve of juridische werkelijkheid; iemand kan discriminatie ervaren en melden terwijl dat objectief gezien onterecht is. Andersom kan discriminatie plaatsvinden, terwijl het door betrokkenen niet als zodanig ervaren wordt. Dergelijke situaties worden nergens gemeld en blijven daardoor buiten beeld. 8 Zie bijvoorbeeld Andriessen, I., Fernee, H. en Wittebrood, K. (2014), Ervaren discriminatie in Nederland, Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). 13

14 2 - Lokaal niveau Uit de behoefte-inventarisatie van het Project regionale rapportages discriminatiegegevens is naar voren gekomen dat lokale bestuurders geïnteresseerd zijn in met name het lokale beeld. Gemeenten zijn echter niet zomaar met elkaar te vergelijken. Verschillende factoren kunnen ervoor zorgen dat in de ene gemeente meer incidenten plaatsvinden dan in de andere. De drieëndertig Limburgse gemeenten verschillen niet alleen qua inwonersaantallen - hoe meer inwoners hoe hoger het potentieel aan melders en gedupeerden - en bevolkingssamenstelling, maar ook wat betreft voorzieningenniveau. Ook zijn er verschillen in de functie die gemeenten hebben in de regio. Denk hierbij aan werkgelegenheid, hoger- en wetenschappelijk onderwijs, voetbalstadions en grootschalige evenementen. Weinig meldingen/klachten wil niet zeggen dat discriminatie niet speelt binnen een bepaalde gemeente. Net zomin als dat een gemeente waar veel discriminatie-incidenten zijn gemeld, inwoners of organisaties heeft die meer discrimineren dan elders. De cijfers zeggen enkel iets over de gemelde incidenten. Bovendien verblijven inwoners van een gemeente niet alleen binnen de eigen gemeente. Voor werk, school, vrijetijdsbesteding en andere activiteiten bewegen mensen zich vaak buiten de eigen woonplaats. Voor gemeenten is het daarom ook van belang om te weten wat zich buiten de eigen grenzen afspeelt. Voor de analyse van het aantal klachten en voor de percentages per inwoners van de ADV- en politiecijfers is in dit hoofdstuk met name gekeken naar de gemeenten met meer dan inwoners. Voor de middelgrote ( inwoners) en kleine gemeenten (minder dan inwoners) is een tweetal grafieken toegevoegd (grafiek 4 en 5). De analyse bij deze gemeenten is beperkt vanwege het feit dat het lastig is om over gemeenten met weinig meldingen/registraties uitspraken te doen wat betreft de omvang en aard van discriminatie. Zie voor de tabellen bij dit hoofdstuk bijlage 2, tabel 2 e, 2 e.1, 2 e.2, 2 e.3, 2 e.4, 2 i - 2 r, 3d, 3 e, 3 e.2, 3 e 3 en 3 i 3 m. 14

15 Grafiek 2: Aantal klachten/incidenten gemeenten met meer dan inwoners politie-eenheid Limburg Grafiek 3: Aantal klachten/incidenten per inwoners - gemeenten met meer dan inwoners politie-eenheid Limburg Politie ADV's Politie ADV's Heerlen Heerlen Horst a/d Maas Horst a/d Maas Kerkrade Kerkrade Maastricht Maastricht Peel en Maas Peel en Maas Roermond Roermond Sittard-Geleen Sittard-Geleen Venlo Venlo Venray Venray Weert Weert ,1 0,2 0,3 0,4 0,5 NB: Bij de ADV s is het gemiddelde aantal klachten/incidenten per inwoners per gemeente 0,24. Bij de politie is dit gemiddelde 0, Meldingen van discriminatie ADV s Bij de ADV s wordt zowel op woonplaats melder als op plaats voorval geregistreerd. Bij een ADV kunnen inwoners discriminatie melden die binnen hun eigen woonplaats heeft plaatsgevonden maar ook discriminatie die daar buiten heeft plaatsgevonden. In sommige gevallen is er zelfs geen feitelijke plaats voorval aan te geven omdat iemand zich bijvoorbeeld gediscrimineerd voelt door een uitspraak in de landelijke media of door een filmpje op internet. Voorwaarde voor registratie is dat de melder binnen het werkgebied van de ADV woont Verdeling Noord, Midden en Zuid-Limburg De verdeling van het aantal meldingen uitgesplitst naar de regio s Zuid-Limburg en Noord en Midden Limburg levert het volgende beeld op: de Zuid-Limburgse gemeenten ( inwoners verdeeld over 18 gemeenten) genereren 62% van het totaal aantal klachten en de gemeenten uit Noord- en Midden Limburg ( verdeeld over 15 gemeenten) 38%. Deze verdeling komt grotendeels overeen met het afgelopen jaar. 15

16 2.1.2 Aantal klachten grote gemeenten De tien Limburgse gemeenten met meer dan inwoners zijn samen goed voor 65% van het totaal aantal klachten/meldingen. In 2015 genereerden de tien grootste gemeenten 82% van het totaal aantal klachten/meldingen. Vijf gemeenten (Horst aan de Maas, Maastricht, Venlo, Weert en Venray) hebben minder klachten/meldingen dan in Eén gemeente, Heerlen, is op gelijk niveau gebleven en vier gemeenten (Kerkrade, Peel en Maas, Roermond en Sittard -Geleen) hebben meer klachten/meldingen. Hieronder volgt een korte analyse van de top drie van de gemeenten met de meeste klachten. Maastricht: Wat betreft het aantal meldingen neemt de gemeente Maastricht - evenals vorig jaar de eerste plaats in. Ten opzichte van 2015 is het aantal meldingen met 20% gedaald. In 2015 zijn er 48 meldingen en in 2016, 38 meldingen over een voorval dat zich afspeelde in de gemeente Maastricht of dat gemeld is door een inwoner van die gemeente. Discriminatie op grond van leeftijd is het meest gemeld (10), direct gevolgd door discriminatie op grond van ras (9). De meldingen op grond van leeftijd vonden voornamelijk plaats op de arbeidsmarkt (9). De meldingen op grond van ras vonden op acht verschillende maatschappelijke terreinen plaats. Zeven keer is er sprake van discriminatie op grond van seksuele gerichtheid. Het betreft hier drie meldingen die betrekking hebben op de arbeidsmarkt, drie incidenten die plaatsvonden in de openbare ruimte en één melding die betrekking had op het handelen van de politie. Heerlen: Over de gemeente Heerlen is 34 keer een voorval gemeld van een inwoner van de gemeente Heerlen of waarbij de plaats voorval Heerlen was. Ten opzichte van 2015 is het aantal meldingen gelijk gebleven. In 2015 nam de gemeente Heerlen de derde plaats voor haar rekening, in 2016 staat zij op de tweede plaats. Discriminatie op grond van ras (13) is het meest gemeld, gevolgd door discriminatie op grond van leeftijd (7). De meldingen op grond van ras vonden op negen verschillende maatschappelijke terreinen plaats. Drie van de geregistreerde incidenten hadden betrekking op het handelen van politie. De meldingen van discriminatie op grond van leeftijd vonden in alle zeven gevallen plaats op de arbeidsmarkt, in de werving- en selectiefase. Sittard-Geleen: De gemeente Sittard-Geleen neemt de derde plaats in met 32 meldingen. In 2015 waren er slechts veertien geregistreerde incidenten over een voorval dat zich afspeelde in de gemeente Sittard-Geleen of dat gemeld is door een inwoner van die gemeente. Ten opzichte van 2014 was dat een daling van 40%. In 2016 is het aantal meldingen met 125% toegenomen. Een verklaring voor deze significante toename is er niet. Het aantal meldingen in 2016 ligt overigens wel weer op hetzelfde niveau als in 2014 (35). Discriminatie op grond van ras (15) is het meest gemeld, gevolgd door discriminatie op grond van leeftijd (6) en geslacht (5). De meldingen op grond van ras vonden voornamelijk plaats in de buurt/wijk (5). In vergelijking met de overige Limburgse gemeenten is dit het hoogste aantal geregistreerde discriminatie-incidenten op grond van ras in de directe woonomgeving. 16

17 2.1.3 Overige opvallende feiten Venlo: deze gemeente stond in 2015 op de tweede plaats en neemt nu een vierde plaats in met 31 meldingen. Ten opzichte van 2015 zijn er over de gemeente Venlo in 2016 zeven meldingen minder geregistreerd. Dit is een daling van 18%. Ook hier werd discriminatie op grond van ras het meest gemeld (19 keer). Ongeveer een kwart van deze meldingen heeft betrekking op onder andere de landelijke en lokale overheid. Burgers voelen zich onder meer gediscrimineerd door het overheidsbeleid met betrekking tot vluchtelingen maar ook door beleid en handelen van ambtenaren van de gemeente Venlo. Opvallend hierbij is dat ook in 2015 een derde van de meldingen op grond van ras betrekking had op de landelijke en lokale overheid. Kerkrade: ten opzichte van 2015 is er een stijging van 46% van het aantal geregistreerde incidenten over een voorval dat zich afspeelde in de gemeente Kerkrade of dat gemeld is door een inwoner van die gemeente. Discriminatie op grond van ras is het meest gemeld (11). Meer dan de helft van deze meldingen (54%) heeft betrekking op onder andere de landelijke en lokale overheid. In de meeste gevallen voelen de melders zich ongelijk behandeld bij de uitvoer van gemeentelijk beleid. In vergelijking met de overige Limburgse gemeenten zijn er in de gemeente Kerkrade de meeste meldingen op de grond ras op het terrein van collectieve voorzieningen. Roermond: hier is 21 keer een voorval gemeld van een inwoner van de gemeente Roermond of waarbij de plaats voorval Roermond is. Ten opzichte van 2015 is het aantal meldingen/klachten met 31% toegenomen. Ook in deze gemeente is discriminatie op grond van ras het meest gemeld (11). De incidenten op grond van ras vonden voornamelijk plaats op de arbeidsmarkt (5) maar ook in de directe woonomgeving (3). Discriminatie op grond van handicap/chronische ziekte werd vijf keer gemeld. In geen enkele ander Limburgse gemeente werden discriminatie-incidenten op grond van handicap/chronische ziekte zo vaak gemeld. De vijf incidenten vonden plaats binnen de commerciële dienstverlening (2), collectieve voorziening (1), huisvesting (1) en het onderwijs (1). Horst aan de Maas: deze gemeente heeft als één van de tien grootste gemeenten, het één na laagste aantal meldingen, namelijk drie. Ten opzichte van 2015 is het aantal meldingen met een kwart afgenomen. Venray: de gemeente Venray heeft van de tien grootste gemeenten het minste aantal meldingen, namelijk twee. Ten opzichte van 2015 is het aantal meldingen ook nog eens gehalveerd. De gemeente Venray heeft aangekondigd dat zij, gelet op het verder teruglopend aantal meldingen, binnenkort een peiling onder 400 inwoners van de gemeente zal uitvoeren om een beeld te krijgen van de meldingsbereidheid respectievelijk herkenbaarheid/bereikbaarheid van het lokale meldpunt (Bureau IKVA) in de gemeente Venray. 17

18 2.1.4 Aantal meldingen ADV s per inwoners Omgerekend naar het aantal discriminatie-incidenten per inwoners zijn het niet de grote maar de kleinere gemeenten die op kop staan. De gemeente Beek neemt de eerste plek in met 0,68 meldingen per inwoners. Gevolgd door de gemeente Valkenburg met 0,54 meldingen per inwoners. De gemeente Mook en Middelaar bezet, net als in 2015, de derde plaats met 0,51 meldingen per inwoners. Het opvallendste verschil met 2015 is dat de grootste gemeenten niet terug te vinden zijn in de top drie. In 2015 stond de gemeente Maastricht op de tweede plaats en de gemeente Heerlen, samen met de gemeente Mook en Middelaar op een gedeelde derde plaats. Beide gemeenten, Maastricht en Heerlen, staan nu op de 9e en 5e plaats. 2.2 Registraties discriminatie-incidenten politie De politie registreert alleen discriminatie-incidenten die zijn voorgevallen in één van de gemeenten van de politie-eenheid Limburg. De politie registreert niet naar woonplaats melder maar enkel op pleeggemeente Verdeling Noord, Midden en Zuid-Limburg De verdeling van het aantal meldingen uitgesplitst naar de regio s Zuid-Limburg en Noorden Midden Limburg levert het volgende beeld op: de Zuid-Limburgse gemeenten ( inwoners verdeeld over 18 gemeenten) genereren 57% van het totaal aantal klachten en de gemeenten uit Noord- en Midden Limburg ( verdeeld over 15 gemeenten) 43%. Deze verdeling komt grotendeels overeen met het jaar daarvoor Aantal registratie discriminatie-incidenten grote gemeenten De tien Limburgse gemeenten met meer dan inwoners zijn samen goed voor 73% van het totaal aantal registraties. Ten opzichte van 2015 is dit percentage hetzelfde gebleven. Vier gemeenten (Maastricht, Peel en Maas, Roermond en Venray) hebben nagenoeg hetzelfde aantal registraties van discriminatie-incidenten als in het jaar De overige zes gemeenten (Heerlen, Horst aan de Maas, Kerkrade, Sittard -Geleen, Venlo en Weert) hebben minder registraties. Vergeleken met het aantal meldingen per gemeente springen de gemeenten Maastricht (25 registraties), Heerlen (23 registraties) en Sittard-Geleen (21 registraties) eruit. Deze drie gemeenten genereren tezamen 37,5% van het totaal aantal geregistreerde incidenten in Hieronder volgt een korte analyse van deze top drie van gemeenten met de meeste registraties. 18

19 Discriminatiegrond naar basisteam

20 Gemeente Maastricht Wat betreft het aantal meldingen neemt de gemeente Maastricht - evenals vorig jaar de eerste plaats in. Ten opzichte van 2015 (26 registraties) is het aantal meldingen nagenoeg gelijk gebleven. De 25 geregistreerde incidenten over de gemeente Maastricht hebben vrijwel allen betrekking op de discriminatiegronden seksuele gerichtheid (14), ras (4) en godsdienst (3). Met name de geregistreerde incidenten op grond van seksuele gerichtheid zijn een opvallend feit. In geen enkele andere Limburgse gemeente is er zo vaak een discriminatieincident op deze grond gemeld. Bij de 14 geregistreerde incidenten op grond van seksuele gerichtheid ging het in nagenoeg alle gevallen om belediging (13) van homoseksuelen in hun directe woonomgeving (6) en op de openbare weg (5). Eén keer betrof het een mishandeling op de openbare weg. De geregistreerde incidenten op grond van godsdienst betrof in alle drie de gevallen de godsdienst islam. De voorvallen vonden plaats in een gebedshuis (1), op de openbare weg (1) en op social media( (1). Gemeente Heerlen De 23 geregistreerde incidenten over de gemeente Heerlen zijn negen keer gerelateerd aan de discriminatiegrond ras. Van alle Limburgse gemeenten is deze grond het vaakst gemeld in de gemeente Heerlen. Bij nagenoeg alle incidenten is er sprake van belediging op grond van herkomst (twee keer Turkse en twee keer Marokkaanse herkomst). Drie keer is de herkomst onbekend) of (getinte/donkere) huidskleur (2). Eén keer is er sprake van mishandeling op grond van huidskleur. Zes keer is er sprake van discriminatie op grond van seksuele gerichtheid. In drie gevallen ging het om belediging en één maal was er sprake van een mishandeling in de directe woonomgeving. De twee andere incidenten betreffen belediging in de woonomgeving (1) en op social media (1). Tenslotte zijn er nog zes incidenten geregistreerd op de discriminatiegrond onbekend. Het betreft hier onder andere vier incidenten waarbij sprake is van vernieling in de vorm van bekladdingen met hakenkruisen. Gemeente Sittard-Geleen De geregistreerde incidenten over de gemeente Sittard-Geleen (21 registraties) hebben ook in meerderheid betrekking op de discriminatiegrond ras (8) en seksuele gerichtheid (4). Bij de incidenten op grond van ras gaat het in alle gevallen om beledigingen op grond van herkomst (5) (twee keer Marokkaanse, één keer Turkse en twee maal onbekende herkomst) en op grond van huidskleur (3). Van de tien grootste gemeenten heeft Sittard-Geleen het hoogste aantal geregistreerde discriminatie-incidenten die plaatsvonden in de directe woonomgeving. 20

21 Bij de incidenten waarbij sprake was van discriminatie op grond van seksuele gerichtheid is er in alle gevallen sprake van belediging. Deze incidenten vonden plaats op de openbare weg (2), in de directe woonomgeving (1) en één maal op het werk. Ook was er in de gemeente Sittard-Geleen twee keer sprake van een antisemitisch incident. Het betrof in beide gevallen een belediging, éénmaal vond het voorval plaats op het werk en éénmaal in de directe woonomgeving. Tenslotte zijn er nog vijf incidenten geregistreerd waarbij sprake is van vernieling in de vorm van bekladding met hakenkruisen Overige opvallende feiten Van de tien grootste Limburgse gemeenten zijn er drie gemeenten die in vergelijking met 2015 een sterke daling van het aantal geregistreerde discriminatie-incidenten laten zien. In de gemeente Weert daalt het aantal registraties met 72%, in de gemeente Kerkrade met 59% en in de gemeente Venlo met 51%. Uit de analyse van de cijfers van dit rapport kan geen verklaring worden gegeven voor deze daling. Eerdere cijfers laten zien dat bijvoorbeeld de gemeente Kerkrade in 2015 een stijging van meer dan 100% ten opzichte van 2014 vertoonde Aantal geregistreerde discriminatie-incidenten politie per inwoners Omgerekend naar aantal discriminatie-incidenten per inwoners zijn er over de gemeenten Maastricht 0,20, Heerlen 0,26 en Sittard-Geleen 0,22 incidenten geregistreerd. Verassend genoeg zijn het echter niet deze gemeenten die de kopposities innemen. Dat is de gemeente Bergen met 0,30 incidenten per inwoners, gevolgd door de gemeente Roermond met 0,28 incidenten per inwoners. 2.3 Klachten ADV s en discriminatie-incidenten politie middelgrote gemeenten Uit de gegevens van de ADV s blijkt dat, ten opzichte van 2015, van drie middelgrote gemeenten (Eijsden-Margraten, Nederweert en Meerssen) het aantal klachten gelijk is gebleven. Over vier gemeenten (Echt-Susteren, Gennep, Landgraaf en Roerdalen) zijn er minder klachten/meldingen geregistreerd. Acht gemeenten (Beek, Beesel, Brunssum, Leudal, Maasgouw, Nuth, Stein en Valkenburg) laten een stijging zien. De meest opvallende is de gemeente Beek waar het aantal klachten/meldingen met 120% is toegenomen. Bij de gemeente Brunssum en Leudal is er een toename van 100% van het aantal klachten. Voor deze toename is er overigens wel een verklaring. Zo ontving ADV Limburg van één melder uit de gemeente Brunssum vier meldingen die allen betrekking hadden op ongeoorloofde leeftijdseisen in vacatures. De melder stoort zich aan de leeftijdseisen en maakte hiervan melding. Eén melder uit de gemeente Leudal maakte vier keer melding van afwijzingen op grond van huidskleur bij het solliciteren. Daarbij betrof het vier verschillende bedrijven. 21

22 Omgerekend naar het aantal discriminatie-incidenten per inwoners, zijn het niet de grote maar de middelgrote gemeenten die op kop staan. De gemeente Beek neemt de eerste plaats in met 0,68 meldingen per inwoners. Gevolgd door de gemeente Valkenburg met 0,54 meldingen per inwoners. Uit de registraties van de politie blijkt dat één middelgrote gemeente (Nederweert) qua registraties op hetzelfde niveau als het jaar ervoor zit. Vier gemeenten (Beesel, Maasgouw, Nuth en Stein) laten een lichte stijging zien. In de overige tien gemeenten zijn er minder discriminatie-incidenten geregistreerd. De meest opvallende daling zien we in de gemeente Gennep, daar is het aantal registraties met 80% afgenomen. De gemeente Brunssum heeft 75% minder registraties en de gemeente Landgraaf 45%. Grafiek 4: Aantal klachten/incidenten gemeenten tussen de inwoners politie-eenheid Limburg Politie ADV's Beek Beesel Brunssum Echt- Eijsden- Gennep Landgraaf Leudal Maasgouw Meerssen Nederweert Nuth Roerdalen Stein Valkenburg Grafiek 5: Aantal klachten/incidenten per inwoners - gemeenten tussen de inwoners politie-eenheid Limburg Politie ADV's Beek Beesel Brunssum Echt-Susteren Eijsden- Gennep Landgraaf Leudal Maasgouw Meerssen Nederweert Nuth Roerdalen Stein Valkenburg 0 0,5 1 NB: Bij de ADV s is het gemiddelde aantal klachten/incidenten per inwoners per gemeente 0,24. Bij de politie is dit gemiddelde 0, Klachten ADV s en incidenten politie kleine gemeenten Uit de cijfers van de ADV s blijkt dat in zes kleine gemeenten (Bergen, Mook en Middelaar, Onderbanken, Schinnen, Vaals en Voerendaal) ten opzichte van 2015 gemiddeld één klacht meer is geregistreerd. Over twee gemeenten (Gulpen-Wittem en Simpelveld) zijn er minder klachten/meldingen geregistreerd. De opvallendste is Simpelveld. Daar is het aantal registraties met 80% afgenomen. 22

23 Registraties van de politie tonen het volgende beeld: twee gemeenten (Bergen en Simpelveld) hebben hetzelfde aantal klachten als het voorgaande jaar. In drie gemeenten (Gulpen-Wittem, Onderbanken en Voerendaal) zijn minder incidenten geregistreerd. En in drie andere gemeenten (Mook en Middelaar, Vaals en Schinnen) zijn er juist meer incidenten geregistreerd. Voor de gemeenten Schinnen en Vaals geldt dat zij beide van nul incidenten in 2015 naar twee incidenten in 2016 gaan. Opvallend feit uit de gegevens van de ADV s is dat de gemeente Mook en Middelaar, net als in 2015, de derde plaats inneemt met 0,51 meldingen per inwoners. Bij de politie staat de gemeente Bergen met 0,30 incidenten per inwoners op de eerste plek. De gemeente Onderbanken neemt de vierde plek in met 0,25 incidenten per inwoners. Grafiek 6: Aantal klachten gemeenten minder dan inwoners politie-eenheid Limburg Politie ADV's Grafiek 7: Aantal klachten/incidenten per inwoners in gemeenten minder dan inwoners politieeenheid Limburg Politie ADV's Bergen Bergen Gulpen-Wittem Mook en Middelaar Gulpen- Wittem Mook en Middelaar Onderbanken Onderbanken Schinnen Schinnen Simpelveld Simpelveld Vaals Vaals Voerendaal Voerendaal ,2 0,4 0,6 NB: Bij de ADV s is het gemiddelde aantal klachten/incidenten per inwoners per gemeente 0,24. Bij de politie is dit gemiddelde 0,14. 23

24 2.5 Lokale reacties op internationale en landelijke voorvallen 9 De discriminatiemeldingen staan niet los van de maatschappelijke context. Discriminatieklachten kunnen leiden tot een maatschappelijke discussie. Omgekeerd kan het publieke debat ook aanleiding zijn voor een melding van discriminatie. De incidenten die aan deze klachten en meldingen ten grondslag liggen, staan niet op zichzelf maar vinden plaats in een maatschappelijke context die zich moeilijker laat duiden. Uitspraken van publieke figuren, berichtgeving van media, politieke en maatschappelijke ontwikkelingen en overheidsbeleid kunnen van invloed zijn op discriminatie en gevoelens van uitsluiting. Het zijn onder andere de activiteiten en uitspraken van bekende Nederlanders die in 2016 het debat voeden en een stroom aan reacties tot gevolg hebben. Denk hierbij aan de keuze van Sylvana Simons om zich aan te sluiten bij de politieke beweging Denk. Ze maakt dit zelf bekend tijdens een uitzending van DWDD op 18 mei. Wat volgt is een stroom aan reacties, waaronder ook veel racistische en seksistische opmerkingen. Op sociale media wordt ze uitgemaakt voor jankneger, aap en Zwarte Piet. Voor- en tegenstanders van Sylvana Simons reageren op uiteenlopende wijze op de gebeurtenissen. Zo zijn er melders die zich beklagen over de uitlatingen tegen Sylvana Simons, anderen voelen zich juist gediscrimineerd dóór de uitingen van haar kant. Een man voelt zich gediscrimineerd door de uitspraak alle witte mensen zijn medeplichtig aan slavernij en onderdrukking van zwarten van Sylvana Simons en doet hiervan aangifte bij de politie. (Registratie Politie) Een vrouw ervaart de uitspraken die óver Sylvana zijn gedaan als seksistisch en racistisch en zegt ik schaam me als blanke vrouw voor de uitspraken die over Sylvana worden gedaan. (Registratie ADV Limburg) De discussie over etnisch profileren door de politie wordt nieuw leven ingeblazen door een bericht van Typhoon. De rapper wordt in Zwolle staande gehouden door twee agenten omdat zijn witte SUV niet zou passen bij zijn leeftijd en huidskleur. Begin 2016 bestaat grote onzekerheid over de vluchtelingenstroom naar Nederland. In het politieke debat bestaat de vrees dat de vluchtelingenstroom in het voorjaar weer zal toenemen. Immigratie en integratie wordt door meer dan de helft van de Nederlanders genoemd als het grootste maatschappelijke probleem, blijkt uit het onderzoek Burgerperspectieven van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Het aantal meldingen van discriminatie-incidenten van of over vluchtelingen is, ten opzichte van 2015, bij de ADV s in de politie-eenheid Limburg nagenoeg gelijk gebleven. 9 Een deel van deze informatie is afkomstig uit het document Stemmingen en Koersen van RADAR (antidiscriminatiebureau) 24

25 Een getuige meldt dat Syrische asielzoekers op straat door een Nederlandse man zijn uitgescholden 'you fucking Muslims, go back to Syria we don't want Syrian people here, go back to your country. (Registratie ADV Limburg) Ook in 2016 was er verzet tegen nieuwe opvanglocaties voor vluchtelingen. In de gemeente Maastricht was en is er nog steeds verzet tegen de komst van twee opvanglocaties. Zo werd er brand gesticht in één van de beoogde opvanglocaties en was er een protestactie. Daarnaast werden vier mensen door de politie opgepakt voor opruiing. Ze zouden via internet hebben opgeroepen om geweld te gebruiken tegen de komst van het asielzoekerscentrum. Vluchtelingen hebben een kwetsbare positie, zeker als er in (delen van) de samenleving (zeer) negatief tegen hun komst wordt aangekeken. Ook gezien de hierboven genoemde incidenten in 2016 is het aannemelijk dat vluchtelingen regelmatig te maken krijgen met negatieve reacties en discriminatie. We zien dit echter amper terug in de meldingen bij ADV s en in de politieregistraties. De belangrijkste verklaring hiervoor is dat vluchtelingen zelf om verschillende redenen (die aan het einde van het vorige hoofdstuk worden genoemd) waarschijnlijk niet snel melding zullen maken van discriminatie. Naast de lage meldingsbereidheid bij vluchtelingen zelf, speelt een rol dat er bij de landelijke organisaties (COA, Vluchtelingenwerk etc.) geen aparte registratie van discriminatieincidenten is. Hierdoor is er onvoldoende zicht op discriminatie-incidenten gericht tegen asielzoekers in AZC s en tegen statushouders. In 2016 vindt er een aantal gebeurtenissen plaats die weerslag hebben op het maatschappelijke klimaat in Nederland. De mislukte coup in Turkije half juli zorgt voor grote spanningen binnen de Turks-Nederlandse gemeenschap en roept zorgen op over de invloed die de Turkse regering wil uitoefenen op Turkse-Nederlanders. Begin 2016 zijn er incidenten waarbij de zogenaamde loyaliteit van Turkse Nederlanders onder een vergrootglas komt te liggen. Uit de cijfers van de Landelijke Vereniging tegen Discriminatie blijkt dat het aantal meldingen op grond van politieke gezindheid aanzienlijk is gestegen in Bij de ADV s in Limburg is deze trend echter niet zichtbaar in de cijfers. De gevolgen van de aanslagen door IS in Europa hebben directe invloed op het beeld over de islam in het Westen. De gevolgen zijn ook voor de moslims in Nederland en Limburg merkbaar. In 2015 steeg bij de politie in de eenheid Limburg het aantal geregistreerde discriminatie-incidenten op grond van de discriminatiegrond godsdienst islam aanzienlijk. Deze trend zet zich in 2016 echter niet voort. Het aantal geregistreerde incidenten is gelijk gebleven. Bij de ADV s zien we in 2016, in tegenstelling tot het jaar daarvoor, een stijging van 22% van het aantal meldingen op grond van de godsdienst islam. 25

26 Een bekeerde moslima wordt in de supermarkt door een man voor 'spook' uitgescholden en hij zegt dat hij 'hun' (moslims) verschrikkelijk vindt. (Registratie ADV Limburg) Landelijk, maar ook in Limburg ontvangt een groot aantal moskeeën dreigbrieven, waarop grote hakenkruizen zijn afgebeeld die refereren aan de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog. In de dreigbrieven wordt aan de moskeeën meegedeeld dat 'zij binnenkort hoog bezoek krijgen, varkens'. Naar aanleiding van deze brieven ontvangt de politie ontvangt meerdere aangiftes van moskeebestuurders uit de hele provincie Limburg. 26

27 3 - Discriminatie in de woonomgeving en openbare ruimte Omdat de meeste klachten en registraties van discriminatie-incidenten bij de ADV s en bij de politie betrekking hebben op discriminatie-incidenten in de directe woonomgeving en de openbare ruimte is er bij het schrijven van deze monitor voor gekozen om met name hierop in te gaan. Kenmerkend voor incidenten in de woonomgeving is dat zij zich meestal niet tot één incident beperken: het gaat vaak om gevallen van langdurig pesten of lastigvallen of om burenruzies die enkele weken, maanden of soms zelfs jaren duren. Discriminatie is niet altijd de oorzaak van een probleem tussen buurtgenoten; problemen kunnen ook beginnen door ervaren overlast. Als er in een ruzie discriminerende opmerkingen worden gemaakt, is discriminatie een onderliggend probleem dat een escalerend effect heeft én bijzonder ingrijpend is voor de betrokkenen. Hoewel er (relatief) veel meldingen over de directe woonomgeving zijn binnengekomen, is er weinig bekend over deze problematiek. We weten uit onderzoek dat een conflictsituatie in de eigen buurt en/of in de onmiddellijke nabijheid van de eigen woning een grote impact heeft op slachtoffers. In vergelijking met slachtoffers van incidenten die elders plaatsvonden, ervaart een groot aantal slachtoffers van conflicten in de woonomgeving serieuze emotionele problemen. Hetzelfde onderzoek laat zien dat wanneer lhbt s vanwege hun seksuele gerichtheid of genderidentiteit (verbaal of fysiek) geweld ervaren in hun directe woonomgeving dit een vergrote impact heeft op het slachtoffer (meer nog dan de impact die een geweldsmisdrijf per definitie heeft). Dit komt doordat het geweld gericht is op een wezenlijk persoonlijk kenmerk, het zich voordoet in de eigen woonomgeving waar een gevoel van veiligheid van groot belang is en er vaak sprake is van een langdurige conflictsituatie (Witte en Moors 2014: 13 en 36). Waarschijnlijk geldt dit ook voor andere slachtoffers van discriminatoire geweldsincidenten in de eigen woonomgeving. Discriminatie in de openbare ruimte gaat onder andere om scheldpartijen op straat, bij verkeersincidenten of in winkels. Vaak gaat het daarbij om negatieve bejegening: scheldpartijen en onvriendelijke behandeling die als discriminerend worden ervaren. Dat discriminatie relatief vaak in de openbare ruimte wordt ervaren komt waarschijnlijk deels doordat bijna iedereen wel gebruikmaakt van die ruimte. Contacten in de openbare ruimte zijn ook vaker anoniem dan op andere terreinen. Wellicht dat de anonimiteit samenhangt met een hogere mate van discriminatie. Discriminatoire leuzen, antisemitische teksten en tekens zoals hakenkruizen op objecten in de openbare ruimte, zoals bankjes, lantaarnpalen en muren worden in de registraties bij de politie opgenomen bij de discriminatiegrond onbekend. In 2016 registreerde de politie 19 maal een bekladding met een hakenkruis in de openbare ruimte en 12 maal in de buurt. Zie voor de tabellen bij dit hoofdstuk bijlage 2, tabel 2c, 2f, 2h, 3c, 3f en 3h. 27

28 3.1 Totale omvang Van het totaal aantal geregistreerde discriminatie-incidenten bij de politie vindt 61% plaats in de openbare ruimte of in de directe woonomgeving. De politie registreert 57 maal een discriminatie-incident dat plaatsvindt in de openbare ruimte en 55 maal in de directe woonomgeving. De geregistreerde incidenten hebben in meerderheid betrekking op de discriminatiegrond godsdienst, ras en seksuele gerichtheid. Bij de ADV s is het aantal meldingen op deze twee terreinen weliswaar aanzienlijk lager dan bij de politie, maar ten opzichte van 2015 is het aantal registraties van incidenten in de openbare ruimte met 180% gestegen. Evenals bij de politie betreft het ook hier met name discriminatie op grond van godsdienst, ras en seksuele gerichtheid. Het aantal meldingen over discriminatie in de directe woonomgeving is nagenoeg gelijk gebleven. Grafiek 8: Discriminatiegronden bij locatie directe woonomgeving Politie ADV's Antisemitisme Geslacht Godsdienst Ras Seksuele gerichtheid Onbekend Grafiek 9: Discriminatiegronden bij locatie openbare ruimte Politie ADV's Godsdienst Ras Seksuele gerichtheid Niet-wettelijke grond Onbekend Omdat de meeste klachten en registraties van de politie en ADV s in de directe woonomgeving en de openbare ruimte betrekking hebben op de discriminatiegronden seksuele gerichtheid en ras is er bij het schrijven van dit hoofdstuk voor gekozen om met name over de combinatie van deze locaties en discriminatiegronden te schrijven. 28