Winterpakket Clean Energy for All
|
|
|
- Christel de Jong
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Winterpakket Clean Energy for All Welke impact zal dit pakket hebben op het Vlaamse beleid? Winterpakket algemeen Op 30 november 2016 onthulde de Europese Commissie haar Winterpakket : Clean energy for all Europeans à Vervolg op kader - vanaf à 8 legislatieve voorstellen + aanvullende documenten à Onderdeel van > 40 geplande maatregelen uitbouwen/versterken Energie Unie à EC: Hiermee 80% programma EC bekend gemaakt 1
2 Winterpakket algemeen Implementatie Ø To do: goedkeuring Europees Parlement en EU LS Ø Gewone legislatieve procedure = +/- 18 maanden Ø Het grootste deel zal goedgekeurd worden o België/Vlaanderen: Wat zien we niet zitten + legitimeren waarom niet/onder welke voorwaarden wel Maltese voorzitterschap Ø 01/01/17 30/06/17 Ø Januari maart: RL EE + EPB Ø April juni: RL Energiemarkt + Governance + HEB Insteek toekomstig Vlaams beleid Vlaanderen: 2017 cruciaal jaar Ø verkiezingen 2018 & 2019 Toepassingstermijn Europees pakket Ø Halen energiedoelstellingen pakket: 2020 Ø Halen doelstellingen nieuwe energie- en klimaat pakket: vanaf 2021 à Beiden: voorbereidingen voor LS: Scenario presentatie = volledige implementatie winterpakket Ø Stand van zaken Ø Uitdagingen voor het Vlaams beleid o Korte termijn (deze legislatuur) o Middellange termijn (volgende legislaturen) 2
3 A. Energiearmoede WINTERPAKKET Ø Herziening richtlijn energie-efficiëntie (2006; 2012) o Beleid energiearmoede gebeurde reeds à versterkt o Doel: armoede bij de wortel aanpakken: Lage inkomens Weinig energetisch efficiënte huisvesting o (Nieuwe) aanpak Sociaal beleid en maatregelen EE NIET meer: sociale tarieven ü Enkel tijdelijk (overgangsperiode) o Governance: aanleveren en opvolgen gegevens Opvolgen en mogelijkheid tot bijsturen A. Energiearmoede BELEID VLAREG Ø Conceptnota Energiearmoedeprogramma (04/03/16) o 34 acties uit aanbevelingen stakeholders o Optimaliseren SODV s + doelgroepgericht energieefficiëntie-instrumentarium o Concrete maatregelen à jaarlijks rapporteren Ø Vlaams Actieplan Armoedebestrijding (juli 2016) Ø Slimme meter met budgetmeterfunctionaliteit? (KT) Ø Voorbereiden uitdoofscenario sociale maximumprijzen? (MLT) 3
4 B. Meten/communiceren cijfers WINTERPAKKET Ø Herziening richtlijn energie-efficiëntie (2006; 2012) o Aanpassingen meten van energieconsumptie: Gas en elektriciteit = manier gemeten en aangerekend Gelijkaardig instrument: W/K en water Nieuwe meters à 2020: op afstand leesbaar Bestaande meters à 2027: op afstand leesbaar üals K-E Ø Herziening richtlijn energieprest gebouwen (2007; 2010) o Beschikbaar stellen betere/meer data gebouwen Data energieconsumptie Databases energieprestatiecontract (ESCO) B. Meten/communiceren cijfers BELEID VLEREG Ø Beslissing uitrol slimme meter (2017?) o Verwijzing RA, beleidsnota, beleidsbrief o Conceptnota slimme meter Ø Aanpassing energiebesluit warmtemetingen (12/2016) RESOLUTIE VLAP Ø Stapsgewijze uitbouw slimme netten en meters Ø Welke consumenten bij gesegmenteerde uitrol (KT) Ø Timing toepassing slimme meter? (KT) Ø Verdere uitrol warmte- en watermeter? (KT/MLT) Ø Wat met terugdraaiende teller? (KT) 4
5 C. Renovatie WINTERPAKKET Ø Herziening richtlijn energie-efficiëntie (2006; 2012) o 2030: 30% als collectief bindende doelstelling (EU) o Verbeteren financiering energie-efficiëntie o Meer samenwerking tussen alle stakeholders o Vergroten scope en verstrengen minimum vereisten gebouwen, producten en voertuigen o Beter informeren en betrekken consumenten Ø Herziening richtlijn energiepres gebouwen (2007; 2010) o potentieel EE in bestaande gebouwen o Bepalingen opgenomen over LT renovatiestrategie o Meenemen innovatieve en slimme technologie ü Commerciële gebouwen 10 parkeerplaatsen: laadpalen voor elektrische wagens voorzien C. Renovatie BELEID VLAREG Ø Digitale woningpas (2017?) o Verwijzing beleidsbrief o Element van het Renovatiepact o Uniek integraal elektronisch dossier woning Ø Terraproject (2017?) o Verwijzing beleidsbrief o Energiedatabank: alle E-informatie gebouwen en infrastructuur publieke entiteiten o Publiek beschikbaar: rapporten en maatregelen RESOLUTIE VLAP Ø Uitvoering geven aan het Renovatiepact Ø Alternatieve financiering via o.a. een ESCO-fonds 5
6 C. Renovatie Ø Bundelen gegevens = eerste stap (KT+MLT) o Activeren potentieel EE bestaande gebouwen Ø (Alternatieve) financiering (KT + ML) Ø Timing verouderde gebouwen (KT +MLT) o Meer dan 58% procent van de eengezinswoningen in Vlaanderen is gebouwd voor 1970, dus voor de eerste energiecrisissen van 1974 en Ø Indien globale kwaliteit slecht en niet K-E om te renoveren à slopen en heropbouw (KT + MLT) D. Ondersteuning HEB WINTERPAKKET (1) Ø Herziening richtlijn hernieuwbare energie (2009; 2011; 2013; 2014) o 2030: 27% als collectief bindende doelstelling (EU) o LS: 10-49% - Belgische/Vlaams? o De nationale doelen van 2020 als startbasis o o Europese harmonis à leiderschapsrol houden Doel = duidelijker legaal kader; onzekerheden voor investeerders reduceren, administratieve lasten o Toolkit om ondersteuningssystemen HEB meer marktgericht, K-E, conform EU staatsteunregels en op EU niveau meer geharmoniseerd te maken ü Vb: technologie specifieke/neutrale tender 6
7 D. Ondersteuning HEB WINTERPAKKET (2) Ø Prioritaire toegang mature HEB valt weg o Gelijk speelveld voor alle energietechnologieën o Hindernissen wegwerken à echte marktwerking o Nog wel: bestaande/kleinschalige install en demonst Ø Vergunningsprocedures stroomlijnen o 1 administratief contactpunt (one-stop-shop) o Max 3 jaar gew en max 1 jaar repowering o Demonstraties, projecten <50kw: notificatie Ø Participatie overheen landsgrenzen Ø 2025 ( 10%) en 2030 ( 15%) opengesteld andere LS Ø = gemeensch o-syst of o-sys LS open stellen (SWO) Ø = ook gezam projecten HEB LS of 3de partij (ook betrekken private partners) D. Ondersteuning HEB BELEID VLAREG (1) Ø Afbouw steun marktrijpe technologieën (Bf in OT o Verwijzing RA, beleidsnota RESOLUTIE VLAP Ø Kiezen voor de meest K-E vormen van HEB o Evaluatie/omschakeling o-mechanismen? (KT) o Tendering (KT) o Harmonisering binnen VLAREG (groene warmte) (KT) o Impact wegvallen prioriteitstoegang in Vl (MLT) o Nieuw o-systeem met buurlanden/privé + buitenlandse/privé partner (MLT) 7
8 D. Ondersteuning HEB BELEID VLAREG (2) Ø Fast Lane/Windplan (16/12/16) o Realisatie windturbines (o.a. vergunningen) Ø Omgevingsvergunnging (vanaf 23/02/17) o Milieuvergunning + stedenbouwkundige vergunning RESOLUTIE VLAP Ø Energiemarkt die gunstig is voor de integratie v HEB o 1 nationale autoriteit vergunningen (MLT) ü Lessen trekken uit ervaring one-stop-shop PCI o Max 3 jaar vergunningen (ook windturbines) (MLT) E. Rol van de consument WINTEPAKKET Ø Herziening richtlijn gemeenschap regels interne E-markt o Versterken rol van de consument ü Duidelijke en betrouwbare info à gratis minstens 1 prijsvergelijkingstools ü Prijsstructuur à transparanter (via factuur) ü Kostprijs switchen = afgeschaft ü Gebruik maken nieuwe energiediensten (DSR) of nieuwe technologieën (slimme meters) ü Opheffen barrières markt: onbeperkt op het net zetten + vergoeding ü Geen prijsregulering via maximumprijzen meer sociale tarieven = transitieperiode 8
9 E. Rol van de consument BELEID VLAREG Ø Prijsvergelijkingstool vb V-test (vorige legislatuur) o Ook alternatieven zoals mijnenergie.be Ø Geen boetes meer bij switchen leverancier (Fed) Ø Legislatief voorstel flexibiliteit en slimme toepassingen (2017?) Gebruik maken nieuwe energiediensten & technologie (KT) Onbeperkt stroom op het net zetten tegen vergoeding + terugdraaiende teller (KT) F. Ondersteuning verwarming/koeling WINTERPAKKET Ø Herziening richtlijn hernieuwbare energie o Aandeel HEB in verwarming en koeling ü Jaarlijks aandeel HEB laten stijgen met 1% ü Consumenten (gebouw/appartement): mogelijkheid om aan aankoop W/K te stoppen INDIEN betere energieperformantie gebouw via maatregelen op (ver)bouwniveau. ü Governance: aanleveren en opvolgen gegevens Ø Herziening richtlijn energie-efficiëntie ü Jaarlijkse besparingsdoelstelling van 1% bij aanbieders van verwarming/koeling 9
10 F. Ondersteuning verwarming/koeling BELEID VLAREG Ø WKK-certificaten/WKC (Energiedecreet) o WKC voor primair bespaarde energie t.o.v. de gescheiden opwekking van warmte/koude en elektriciteit à verkocht op certificatenmarkt Ø Call groene warmte (vorige legislatuur aanpassing) o = I-steun: biomassa, groene warmte, biogas, geothermie o Nieuwe call voor 2017 Ø Kader warmtenetten en koudenetten (23/12/16) Ø Warmteplan (2017?) Ø = om onderbenutte potentieel warmte te gebruiken F. Ondersteuning verwarming/koeling Ø Aanleveren cijfers à uitwerking kader warmtenetten (KT/MLT) Ø Aandeel HEB in verwarming/koeling jaarlijks met 1% te doen stijgen (MLT) Ø Concretisering van besparingsdoelstelling van jaarlijks 1% van het jaarlijks volume van aanbieders van verwarming/koeling (MLT) Ø Concretisering stoppen contract consumenten (op gebouwniveau / in appartementen) bij verbetering energieperformantie van hun gebouw via maatregelen op (ver)bouwniveau (MLT) 10
11 G. DO-criteria biomassa WINTERPAKKET Ø Harmonisering duurzaamheidscriteria EU Ø DO hout voor E-productie + LULUCF Ø Uitstootbeperkingen biomassa en biogas Ø Governance: Aanleveren en opvolgen gegevens BELEID VLAREG Ø Wijziging Energiebesluit: DO voor vaste biomassa energietoepassingen + ILUC (2017?) Ø Gebaseerd op Nederlandse criteria Ø Al principieel, adviesraden en Rvst Ø Checken overeenstemming EU Ø Uitwerking via MB H. (Middel)lange termijnvisie WINTERPAKKET (1) Ø Nieuwe richtlijn: regelen governance Ø Bestaande cijfers bundelen en aanvullen Ø 2 pijlers: o State of the Energy Union Report (jaarlijks) Politiek instrument: prioriteiten aangeven Landenfiches in bijlage (dim Energie Unie) o Nationaal geïntegreerd E+Kplan (2 jaarlijks) Energiemix Fiscale maatregelen Subsidieregels en andere regels Doelstellingen voor de dim Energie Unie Beleidsmaatregelen om de doelen te halen Projectie ref-scenario + beleidsscenario(s) STEFANIE CORENS 11
12 H. (Middel)lange termijnvisie WINTERPAKKET (2) Ø Nationaal geïntegreerd E+Kplan o Doel ü Strategie LT (met cycli van 10 jaar) ü Opvolgen, sturen en afstemmen ü Alle betrokken beleidsdomeinen en actoren integreren o Timing ü 01/01/2018 = ontwerp (en overleg) à België: federaal en gewesten E + K ü 2019: definitief plan ü 2021: eerste evaluatie EC vooruitgang + bijsturing o Geen echte bestraffingen/boetes STEFANIE CORENS H. (Middel)lange termijnvisie WINTERPAKKET (3) Ø Nationaal geïntegreerd E+Kplan o Wat als verwezenlijkingen LS onvoldoende? A. Hernieuwbare energie Fin instrument (fonds) : K-E HEB projecten EU Alternatieven: maatregelen die aandeel HEB in transport- of verwarmingssector doen B. Energie-efficiëntie Maatregelen om EE in gebouwen, producten en transport te verbeteren o Ruimte voor bijsturing? ü 1 x tijdens cyclus van tien jaar = 2024 STEFANIE CORENS 12
13 H. (Middel)lange termijnvisie BELEID VLAREG Ø Vlaamse Energievisie (2017?) o RA, beleidsnota en beleidsbrief o Energie- en klimaattoppen o Stroomversnelling RESOLUTIE VLAP Ø Vlaamse en interfederale energievisie (pact) Ø Wegwerken drempels en tegenstrijdigheden in EUwetgeving i.f.v. het behalen klimaatdoelstellingen àgovernance structuur STEFANIE CORENS H. (Middel)lange termijnvisie BELEID BELGIE Ø Intra-Belgisch energiepact (2017?) ü RA (Vl, Be), beleidsnota en beleidsbrief ü Politieke samenwerking horizontaal/verticaal ü ENOVER, CCIM, Nationale Klimaatscommissie Ø Geïntegreerde nationale E+K plannen Ø Timing!!! (KT) Ø Samenwerking veel actoren + veel beleidsdomeinen (KT en MLT) Ø Ook intern (Be en Vl) wegwerken drempels en tegenstrijdigheden in wetgeving i.f.v. het behalen klimaatdoelstellingen STEFANIE CORENS 13
14 Bedankt voor uw aandacht 14
Winterpakket Clean Energy for All. Welke impact zal dit pakket hebben op het Vlaamse beleid?
Winterpakket Clean Energy for All Welke impact zal dit pakket hebben op het Vlaamse beleid? Winterpakket algemeen Op 30 november 2016 onthulde de Europese Commissie haar Winterpakket : Clean energy for
Hernieuwbare energie in Brussel
Hernieuwbare in Brussel Achtergrond en vooruitzichten Hernieuwbare in Brussel: welke opportuniteiten voor de bouwbedrijven? Afdeling Energie, Lucht, Klimaat en Duurzame gebouwen F. Cornille 19/10/2017
Departement Leefmilieu, Natuur en Energie. Departement Leefmilieu, Natuur en Energie. Energiedossiers tijdens het Griekse voorzitterschap
Energiedossiers tijdens het Griekse voorzitterschap Jan Haers 07.02.2014 Vleva en SAR-Minaraad Overzicht ILUC 2030 klimaat-energiekader Mededeling over energieprijzen en kosten Mededeling over overheidsinterventie
Hernieuwbaar verwarmen in de toekomst? Oplossingen vinden we niet alleen. VEA 4 jaar Renovatiepact: 14 december 2018
Hernieuwbaar verwarmen in de toekomst? Oplossingen vinden we niet alleen VEA 4 jaar Renovatiepact: 14 december 2018 Energietransitie Het omvormen van het huidige energiesysteem naar een decentraal koolstofarm
Energiedossiers tijdens het Italiaanse voorzitterschap
Energiedossiers tijdens het Italiaanse voorzitterschap Jan Haers 2 juli 2014 Vleva en SAR-Minaraad Overzicht Energiebeleid op Europese Raad Tijdens het Griekse voorzitterschap Prioriteiten van het Italiaanse
Energiedossiers tijdens het Oostenrijkse voorzitterschap
Energiedossiers tijdens het Oostenrijkse voorzitterschap 3 juli 2018 Vleva en Minaraad Jan Haers attaché Energie Algemene Afvaardiging van de Vlaamse Regering bij de EU Realisaties van het Bulgaarse voorzitterschap
Regio-overleg milieu. HERNIEUWBARE ENERGIE EN KLIMAAT Inleiding. Ingelmunster 14 maart 2013. Dominiek Vandewiele
Regio-overleg milieu HERNIEUWBARE ENERGIE EN KLIMAAT Inleiding Ingelmunster 14 maart 2013 Dominiek Vandewiele agenda 8:30 onthaal en inleiding 8:45 Inleiding: Europese, Vlaamse en lokale beleidsprioriteiten
Memorandum. Vlaamse verkiezingen 2019
Memorandum Vlaamse verkiezingen 2019 Missie: De VREG is de onafhankelijke autoriteit van de energiemarkt in Vlaanderen: we reguleren, controleren, informeren en adviseren. Visie: Het energiesysteem is
In samenwerking met: Kritische analyse van ondersteuningsmaatregelen duurzame energie in Vl en Nl
In samenwerking met: Partners: Met de steun van: Met financiële steun van: Agenda 13 u 30 Verwelkoming en toelichting doelstelling stakeholdersoverleg 13 u 35 Vergelijking 2020 doelstellingen België Nederland
Energiedossiers tijdens het Nederlandse voorzitterschap
Energiedossiers tijdens het Nederlandse voorzitterschap Vleva, Minaraad, 28 januari 2016 Jan Haers LNE/AIB Energie-attaché PV Het Luxemburgse voorzitterschap (2 de helft 2015) Raad Energie van 26 november
Energiedossiers +jdens het Letse voorzi2erschap
Energiedossiers +jdens het Letse voorzi2erschap 3 februari 2015 Jan Haers AIB Energie- a2aché PV Interna+onale energiecontext Bevoorradingszekerheid Gasbevoorrading van EU blij6 aandachtspunt in het kader
ESD 2030 Vlaams perspectief. Pieter-Willem Lemmens Dienst Klimaat bij Departement LNE
ESD 2030 Vlaams perspectief Pieter-Willem Lemmens Dienst Klimaat bij Departement LNE Overzicht Context: EU doelstellingen voor 2030 Herziening ESD: een Vlaams/Belgisch perspectief De Vlaamse voorbereiding
Tweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 21 501-33 Raad voor Vervoer, Telecommunicatie en Energie Nr. 538 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer
PAKKET ENERGIE-UNIE BIJLAGE STAPPENPLAN VOOR DE ENERGIE-UNIE. bij de
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 25.2.2015 COM(2015) 80 final ANNEX 1 PAKKET ENERGIE-UNIE BIJLAGE STAPPENPLAN VOOR DE ENERGIE-UNIE bij de MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET
De nieuwe energie-efficiëntierichtlijn - Uitdagingen & oplossingen -
De nieuwe energie-efficiëntierichtlijn l - Uitdagingen & oplossingen - DG Energie 22 juni 2011 ENERGIEVOORZIENING NOG AFHANKELIJKER VAN IMPORT Te verwachten scenario gebaseerd op cijfers in 2009 in % OLIE
ENERGIEDOSSIERS tijdens het ESTSE voorzitterschap
ENERGIEDOSSIERS tijdens het ESTSE voorzitterschap VLEVA, MINARAAD 5 juli 2017 Jan Haers Energie-attaché AAVREU Leiegardens 2014, Your Estate Solution Energiedossiers tijdens het Estse voorzitterschap (tweede
Doelstellingen HE en Bio-Energie. 8 december 2016
Doelstellingen HE en Bio-Energie 8 december 2016 Onderwerpen. 1. Wat is het doel? 2. Halen we 2020(20) en 2030(27)? 3. Wat is er reeds gerealiseerd 4. Voorstellen vanuit BIO BE-p Koninklijke Vlaamse Academie
Resultaten en vooruitzichten voor het Vlaamse beleidsplatform Slimme netten
Resultaten en vooruitzichten voor het Vlaamse beleidsplatform Slimme netten Thierry Van Craenenbroeck First Belgian Smart Grid Day 18/10/2012 Vlaamse Regulator van de Elektriciteits- en Gasmarkt Kader
Renovatiepact. Werkgroep communicatie. Startvergadering 12 februari 2015, Brussel
Renovatiepact Werkgroep communicatie Startvergadering 12 februari 2015, Brussel Het Vlaamse regeerakkoord 2014-2019 Vlaanderen maakt van energie-efficiëntie een topprioriteit door o.a. gebouwen en bedrijven
Briefadvies over het Voorontwerp Vlaams Energieplan voor de periode
Briefadvies Briefadvies over het Voorontwerp Vlaams Energieplan voor de periode 2021 2030. Briefadvies over het voorontwerp Vlaams Energieplan voor de periode 2021 2030 Datum van goedkeuring 21 juni 2018
Milieu-actualiteit NON-ETS. 3 mei 2018
Milieu-actualiteit NON-ETS 3 mei 2018 Europees beleid NON-ETS sectoren (effort sharing regulation) Welke doelstellingen 2021-2030? Europese doelstellingen 2030 (tov 2005) - 40 % BKG emissies - 30 % voor
Renovatiepact 1 jaar later. 9 maart 2016 Commissie Vlaams Parlement Luc Peeters - VEA
Renovatiepact 1 jaar later 9 maart 2016 Commissie Vlaams Parlement Luc Peeters - VEA INHOUD Inleiding. Proces fase 1 (eerste semester 2015). Resultaat fase 1. Gepland proces voor fase 2 (september 2015
Renovatiepact Werkgroep goede actievoorbeelden
Renovatiepact Werkgroep goede actievoorbeelden Startvergadering 28 januari 2015, Brussel Het Vlaamse regeerakkoord 2014-2019 Vlaanderen maakt van energie-efficiëntie een topprioriteit door o.a. gebouwen
2018-2024 www.be-reel.be Dit is BE REEL! Het LIFE geïntegreerd project BE REEL! zal door middel van vijf hefbomen een forse impuls geven aan de realisatie van de ambitieuze Vlaamse en Waalse renovatiestrategieën
Beslissing van de Europese Raad over het 2030 klimaat-energiekader
Beslissing van de Europese Raad over het 2030 klimaat-energiekader Toelichting CCIM Stakeholder meeting Fre Maes FOD VVVL, piloot 2030 CCIM-CCPIE Jan Haers LNE & Vlaams Energieattaché, piloot 2030 ENOVER-CONCERE
Renovatiepact & Woningpas VEA. Studiedag Energie Kamp C 18 september 2017
Renovatiepact & Woningpas VEA Studiedag Energie Kamp C 18 september 2017 Energiebeleid Renovatiepact Renovatieadvies Woningpas 2 Energiebeleid Renovatiepact 3 Renovatiepact Renovatiepact Doel: gezamenlijk
Sociale huisvesting Renovatieplanning ERP 2020
Sociale huisvesting Renovatieplanning ERP 2020 VMSW Afdeling PROJECTEN Ir Bernard Wallyn Aanleiding Strategische doelstelling Vlaamse Regering In 2020 zijn er in Vlaanderen geen energieverslindende woningen
Bijlage 5. Werkgroep Governance. Titel: Stroomversnelling werkgroep Governance. Werkgroepvoorzitter(s): Luc Peeters (VEA) Deelnemers: Eandis.
Bijlage 5 Werkgroep Governance Titel: Stroomversnelling werkgroep Governance Werkgroepvoorzitter(s): Luc Peeters (VEA) Deelnemers: Eandis Infrax Mina-raad REScoop VVP VVSG 1 STROOMVERSNELLING WERKGROEP
betreffende het komen tot een energievisie en een energiepact en de rol daarin van het Vlaams Parlement
ingediend op 342 (2014-2015) Nr. 1 29 april 2015 (2014-2015) Voorstel van resolutie van Robrecht Bothuyne, Andries Gryffroy, Willem-Frederik Schiltz, Jos Lantmeeters, Valerie Taeldeman en Wilfried Vandaele
Een geregelde warmteprijs, belangrijk onderdeel van een werkbaar marktmodel voor warmtenetten in Vlaanderen
Een geregelde warmteprijs, belangrijk onderdeel van een werkbaar marktmodel voor warmtenetten in Vlaanderen Tom Prinzie Bestuurder Warmtenetwerk Vl. 1) Warmtenetten (sector organisatie WNVL wat is een
OP WEG NAAR 2020 Bijna-Energieneutrale gebouwen?
OP WEG NAAR 00 Bijna-Energieneutrale gebouwen? Maarten De Groote Vlaams Energieagentschap 4 oktober 0 Brugge Inhoud Evolutie energieprestatie Vlaanderen Aanpassingen wetgeving EPB Aanpassingen wetgeving
7e ENERGIECONGRES VCB 26 maart Luc Peeters, administrateur-generaal Vlaams Energieagentschap
7e ENERGIECONGRES VCB 26 maart 2015 Luc Peeters, administrateur-generaal Vlaams Energieagentschap Het Vlaamse regeerakkoord 2014-2019 Vlaanderen maakt van energie-efficiëntie een topprioriteit door o.a.
Van een slim project naar een slimme financiering. Hasselt, 29.03.2014 Hayen Francis, Smart Cities & Sustainable Development
Van een slim project naar een slimme financiering Hasselt, 29.03.2014 Hayen Francis, Smart Cities & Sustainable Development Een duurzaam project? Meerdere definities & benaderingen mogelijk Belangrijk
Het Vlaams EnergieBedrijf Drie pijlers, één focus. Project ESCO Limburg 2020 Andries Gryffroy 28 maart 2014
Het Vlaams EnergieBedrijf Drie pijlers, één focus Project ESCO Limburg 2020 Andries Gryffroy 28 maart 2014 De Vlaamse Overheid als verbruiker De Vlaamse Overheid verbruikt circa 300 miljoen euro energie
Renovatiepact Commissie Vlaams Parlement
Renovatiepact Commissie Vlaams Parlement 22 april 2015, Brussel AGENDA Inleiding Stand van zaken 6 werkgroepen Eerste conclusies aangaande stand van zaken 2 INLEIDING Het Vlaamse regeerakkoord 2014-2019
De rol van biomassa in de energietransitie.
De rol van biomassa in de energietransitie. Bert de Vries Plaatsvervangend directeur-generaal Energie, Telecom en Mededinging, Ministerie van Economische Zaken Inhoud 1. Energieakkoord 2. Energietransitie
Actuele Europese energiedossiers onder het Roemeense voorzitterschap
Actuele Europese energiedossiers onder het Roemeense voorzitterschap 17 januari 2019 Vleva en Minaraad Jan Haers, Attaché Energie Algemene Afvaardiging van de Vlaamse Regering bij de EU Clean Energy pakket
De Herziening van de Eurovignetrichtlijn
De Herziening van de Tijl Dendal Departement Mobiliteit en Openbare Werken Afdeling Beleid, team intelligent en duurzaam transport CCIM stakeholder event, klimaat & transport, Brussel, 12 maart 2018 1
Renovatiepact fase 2. Werf 6: Nieuwe business modellen en demonstratieprojecten
Renovatiepact fase 2 Werf 6: Nieuwe business modellen en demonstratieprojecten 15 januari 2016 Werf 6 - Agenda derde vergadering Goedkeuring verslag 8/12/15 Terugkoppeling stuurgroep 6/1/16 LIFE IP BE
Individuele energievoorziening
04/12/2014 Potentieel voor collectieve energie en warmte in Vlaanderen Erwin CORNELIS Klankbordgroep Lerend Netwerk Duurzame Wijken 3 december 2014 Presentatie in het kader van het STRATEGO-project Individuele
Naar een rechtvaardige verdeling van de energiefactuur
Naar een rechtvaardige verdeling van de energiefactuur Setting the scene Energiediensten Soorten kosten: begrippen Aanbod = Vrije Markt Commodity-prijs Injectietarief Regulator Overheid Netbeheer Belasting
Raad Leefmilieu. Toelichting Commissie Leefmilieu Vlaams Parlement Marjan Decroos Vlaams Milieuattaché 4 november 2014
Raad Leefmilieu Toelichting Commissie Leefmilieu Vlaams Parlement Marjan Decroos Vlaams Milieuattaché 4 november 2014 Raad Leefmilieu 28 oktober 2014 België werd vertegenwoordigd door de Brusselse minister
Tweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2016 2017 21 501-08 Milieuraad Nr. 672 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 24
Het Vlaams klimaat- en energiebeleid binnen een federale, Europese & multilaterale context. Stefanie Corens 18/01/18
Het Vlaams klimaat- en energiebeleid binnen een federale, Europese & multilaterale context Stefanie Corens 18/01/18 Context Stefanie Corens & Minaraad Beleidsmakers Adviesvragen Input Advies project MINARAAD
VR DOC.0292/1TER
VR 2019 0103 DOC.0292/1TER VICEMINISTER-PRESIDENT EN VLAAMS MINISTER VAN BINNENLANDS BESTUUR, BESTUURSZAKEN, WONEN, STEDEN, INBURGERING, GELIJKE KANSEN, ARMOEDEBESTRIJDING EN SOCIALE ECONOMIE VLAAMS MINISTER
Ontwerp Energieplan 2030:
Ontwerp Energieplan : Maatregelen voor woningen Studiedag Renovatiepact 14/12/2018 Ontwerp Vlaams actieplan Concrete actiepunten Deel van Ontwerp Energie-en Klimaatplan BE ENERGIE-EFFICIËNTIE moet fors
Regiobijeenkomst Warmtewet. 29 januari 2015
Regiobijeenkomst Warmtewet 29 januari 2015 Inhoud Doel Warmtewet Wat en wie vallen onder de Warmtewet Gevolgen Praktisch Risico s Grootste uitdagingen Wat kan Hellemans Consultancy voor u doen? Doel Warmtewet
Samen kinderarmoede voorkomen en bestrijden. Consultatiemoment voor de opmaak van het tweede nationaal kinderarmoedebestrijdingsplan (17 juni 2016)
Samen kinderarmoede voorkomen en bestrijden Consultatiemoment voor de opmaak van het tweede nationaal kinderarmoedebestrijdingsplan (17 juni 2016) Agenda 1. Inleiding 2. Kinderarmoede in België 3. Drie
Is uw gemeente mee met groene warmte? 9 februari 2018 KU Leuven Brugge. Ben Segers Francies Van Gijzeghem
Is uw gemeente mee met groene warmte? 9 februari 2018 KU Leuven Brugge Ben Segers Francies Van Gijzeghem 1 Inhoud Intro ODE en BE-p Wat is biomassa? Hele kleine installaties Medium schaal Grote schaal
Effort Sharing Regulation
Effort Sharing Regulation CCIM Stakeholderoverleg 26 januari 2017 Pieter-willem.lemmens@lne.vlaanderen.be Agenda Context (recap) Stand van zaken binnen de Raad (incl. BE positie) Stand van zaken binnen
Nota van de Vlaamse Regering
ingediend op 870 (2015-2016) Nr. 1 2 augustus 2016 (2015-2016) Nota van de Vlaamse Regering ingediend door viceminister-president Bart Tommelein Conceptnota over het Energieplan. Voorstel van nieuwe subdoelstellingen
DE MINISTER-PRESIDENT VAN DE VLAAMSE REGERING & DE VLAAMSE MINISTER VAN ONDERWIJS & DE VLAAMSE MINISTER VAN BEGROTING, FINANCIËN EN ENERGIE
DE MINISTER-PRESIDENT VAN DE VLAAMSE REGERING & DE VLAAMSE MINISTER VAN ONDERWIJS & DE VLAAMSE MINISTER VAN BEGROTING, FINANCIËN EN ENERGIE & DE VLAAMSE MINISTER VAN BINNENLANDS BESTUUR, INBURGERING, WONEN,
Renovatiepact werkgroep communicatie 04/05/2015
Renovatiepact werkgroep communicatie 04/05/2015 Samenkomsten op 12/2 en 16/3 Uitwerken van een marketingplan voor positieve communicatie over de doelstellingen en de implementatie van het Renovatiepact
Milieu- en klimaatprioriteiten van het Maltese EU Voorzitterschap
Milieu- en klimaatprioriteiten van het Maltese EU Voorzitterschap CCIM stakeholder dialogue 24 januari 2017 Marjan Decroos Vlaams Milieuattaché Algemene Afvaardiging van de Vlaamse Regering Permanente
BIJNA ENERGIENEUTRALE GEBOUWEN Welke Europese doelstellingen in Vlaanderen?
BIJNA ENERGIENEUTRALE GEBOUWEN Welke Europese doelstellingen in Vlaanderen? Maarten De Groote - Vlaams Energieagentschap Energiedag voor lokale besturen, 19 maart 2013, Gent Openbare gebouwen en EPB-vereisten
Prioritaire Europese leefmilieuen klimaatdossiers op de agenda van het Griekse voorzitterschap
Prioritaire Europese leefmilieuen klimaatdossiers op de agenda van het Griekse voorzitterschap Marjan Decroos 07.02.2014 Vleva en SAR-Minaraad Ter herinnering : wetgevende dossiers afgewerkt onder LT VZP
MICRO-WARMTENETTEN EUROPESE EN BRUSSELSE CONTEXT. Seminarie Duurzaam Gebouw. 18 november 2016
Seminarie Duurzaam Gebouw MICRO-WARMTENETTEN 18 november 2016 EUROPESE EN BRUSSELSE CONTEXT François CORNILLE Leefmilieu Brussel: afdeling Energie, Lucht, Klimaat en Duurzame gebouwen OP HET MENU Herinnering:
Federaal Plan Armoedebestrijding. Reactie van BAPN vzw. Belgisch Platform tegen Armoede en Sociale Uitsluiting EU2020 30/11/2012
Belgisch Platform tegen Armoede en Sociale Uitsluiting EU2020 30/11/2012 Federaal Plan Armoedebestrijding Reactie van BAPN vzw BAPN vzw Belgisch Netwerk Armoedebestrijding Vooruitgangstraat 333/6 1030
NL In verscheidenheid verenigd NL A8-0341/45. Amendement. Roger Helmer, David Coburn namens de EFDD-Fractie
9.12.2015 A8-0341/45 45 Overweging H H. overwegende dat klimaatverandering, niet-concurrerende energieprijzen en de bijzonder grote afhankelijkheid van onbetrouwbare leveranciers uit derde landen een bedreiging
RONDETAFEL ACTIEPLAN ENERGIE-EFFICIËNTIE. Inge Goessens & Ann Nestor Einstein 2
RONDETAFEL ACTIEPLAN ENERGIE-EFFICIËNTIE Inge Goessens & Ann Nestor Einstein 2 Agenda Welkom Voorstelling deelnemers Verwachtingen? Voorstelling Actieplan Energie Efficiëntie door Inge Goessens Brainstormsessies
Naar een sterker lokaal sociaal beleid Organisatie van het sociaal beleid na integratie gemeente-ocmw
Naar een sterker lokaal sociaal beleid Organisatie van het sociaal beleid na Hoorzitting Vlaams parlement 12 mei 2015 Mark Suykens, Piet Van Schuylenbergh Inhoud 1. VVSG neemt akte van Vlaamse keuzes 2.
Info-avond - 5 jaar EPB geplande wijzigingen toekomst
Info-avond - 5 jaar EPB geplande wijzigingen toekomst 15 juni 2011 VEA Jos Geijsels A. 5 jaar EPB in cijfers juni 2011 2 A. Geplande wijzigingen 1. Aantal EPB-aangiften; 2. Evolutie E-peil; 3. Evolutie
Advies over het Belgische rapport voor de Voluntary National Review 2017
Advies over het Belgische rapport voor de Voluntary National Review 2017 Een proces met 8 raden Federaal: FRDO Brussel: RLBHG, ESRBHG Vlaanderen: MiNaRaad, SERV Wallonië: CWEDD, CESW Duitstalige gemeenschap:
25/03/2013. Overzicht
Micro-WKK: basisbegrippen en toepassingsmogelijkheden Tine Stevens, Vlaams Energieagentschap Regiovergadering Provincie West-Vlaanderen 12 en 14/03/2013 2 Warmte-krachtkoppeling (WKK) De gelijktijdige
Tom Mortier Business Manager Energie. Schakel uw financiering een tandje hoger met PMV
Tom Mortier Business Manager Energie Missie PMV PMV geeft de toekomst van de Vlaamse economie vorm. Zij financiert beloftevolle ondernemingen van bij de prille start tot en met de groei en internationalisering.
Beleidsplan Ruimte Vlaanderen Werkgroep Ruimte voor Energie. Partnerforum Gent 18 oktober 2016
Beleidsplan Ruimte Vlaanderen Werkgroep Ruimte voor Energie Partnerforum Gent 18 oktober 2016 Energie uitdagingen VISIE 2050: 7. energietransitie Daling uitstoot broeikasgassen in EU met 80-95% t.o.v.
Renovatiepact. Agenda 4/02/ Doel en proces renovatiepact. 2. Opdracht en aanpak werkgroep BEN defintie
Renovatiepact Werkgroep BEN definitie Startvergadering 29 januari 2015, Brussel Ann Collys Wina Roelens Agenda 1. Doel en proces renovatiepact 2. Opdracht en aanpak werkgroep BEN defintie 3. Vandaag: Markt
Bio-Energie voor bedrijven en woningen
Bio-Energie voor bedrijven en woningen Wie is Bee? Bee (Belgian Eco Energy) is een geïntegreerd energiebedrijf met uitgebreide ervaring in de ontwikkeling, bouw en exploitatie van hernieuwbare energieprojecten
VLAAMS BELEID Bijna-energieneutrale gebouwen. Maarten De Groote - Vlaams Energieagentschap De toekomst van de bouw, Kamp C, 20 maart 2014
VLAAMS BELEID Bijna-energieneutrale gebouwen Maarten De Groote - Vlaams Energieagentschap De toekomst van de bouw, Kamp C, 20 maart 2014 Vlaamse energieprestatieregelgeving sinds 2006 Nieuwbouw moet gezond
Vlaremtrein 2011 Muziekactiviteiten Overige wijzigingen
Overzicht 1. Terugblik 2012 Vlaremtrein 2011 Muziekactiviteiten Overige wijzigingen 2. In de pijplijn Vlaremtrein 2012 Besluit diffuse emissies Vlaremtrein 2013 Omgevingsvergunning Permanente vergunning
Uw logo. Luc Peeters. Administrateur-generaal Vlaams Energieagentschap
Luc Peeters Administrateur-generaal Vlaams Energieagentschap 10 jaar energieprestatieregelgeving in Vlaanderen 1 jaar Renovatiepact 10 jaar energieprestatieregelgeving Nieuwbouw moet gezond binnenklimaat
BISEPS Business clusters Integrated Sustainable Energy PackageS NETWERKEVENT: ENERGIEBEWUST ONDERNEMEN
BISEPS Business clusters Integrated Sustainable Energy PackageS NETWERKEVENT: ENERGIEBEWUST ONDERNEMEN Partners: Izegem, 20 September Introductie BISEPS project Natascha Janssens, POM West-Vlaanderen 1.
Eerste versie langetermijnvisie grondige renovatie van woningen
Eerste versie langetermijnvisie grondige renovatie van woningen 1 Kenmerken Vlaams woningenbestand Overgrote meerderheid individuele woningen, elke woning quasi anders. Oud met slechte energieprestatie.
Woningpas. Ken uw woning. Mina raad Hoorzitting VAC Brussel 18 maart 2019
Woningpas Ken uw woning Mina raad Hoorzitting VAC Brussel 18 maart 2019 1 Wat is de woningpas? 2 Wat is de Digitaal paspoort Aanmelden met eid, token, it s me 3 Wat is de Woningoverzicht Energiestraat
Duurzame energie in balans
Duurzame energie in balans Duurzame energie produceren en leveren binnen Colruyt Group I. Globale energievraag staat onder druk II. Bewuste keuze van Colruyt Group III. Wat doet WE- Power? I. Globale energievraag
De Energie Unie en haar governance. Presentatie: Peter Van Kemseke (Europese Commissie) Vlaams Parlement, 14 maart 2016
De Energie Unie en haar governance Presentatie: Peter Van Kemseke (Europese Commissie) Vlaams Parlement, 14 maart 2016 De Energie Unie Een Europees kader voor het nationaal klimaat-en energiebeleid, ontstaan
CIR-Isolatie Raad vzw
15 de ISOLATIEDAG energetisch renoveren bestaande gebouwen Georges Timmermans gti@skynet.be CIR-Isolatie Raad vzw koepel Belgische isolatiesector Duurzame Bouwsystemen 1 CIR-Isolatie Raad vzw jaarlijkse
Meerjarig Financieel Kader (MFK) Connecting Europe Facility Energie. VLEVA 4 oktober Jan Hensmans Adviseur-Diensthoofd FOD Economie AD Energie
Meerjarig Financieel Kader (MFK) Connecting Europe Facility Energie VLEVA 4 oktober 2018 Jan Hensmans Adviseur-Diensthoofd FOD Economie AD Energie Achtergrond en historiek Christophersen Group Trans Europese
De landbouwsector als essentieel onderdeel van het Vlaams- en Europees klimaatbeleid
De landbouwsector als essentieel onderdeel van het Vlaams- en Europees klimaatbeleid Rondetafel Transport en Klimaat Julien Matheys Afdeling Lucht Dienst Klimaat Tania Van Mierlo Afdeling Lucht, Hinder,
Traject naar een lange termijnvisie voor het energiebeleid
Traject naar een lange termijnvisie voor het energiebeleid Lieven Van Lieshout Econext 8 april 203 Uitdagingen van het energiebeleid Bron: IEA, WEO 202 2 Uitdagingen van het energiebeleid Bron : EC, Impact
Energiedag voor lokale besturen VVSG. Heidi Lenaerts 26/10/2011
Energiedag voor lokale besturen VVSG Heidi Lenaerts 26/10/2011 Agenda 1. Huidig energiesysteem + evoluties 2. Wat zijn smart grids? 3. Link naar gebruikers & gebouwen 4. Wie is Smart Grids Flanders? Huidig
Toekomstige ontwikkelingen omtrent hernieuwbare energie in de bouw
Toekomstige ontwikkelingen omtrent hernieuwbare energie in de bouw Wim Lameire energie@vlaanderen.be Agenda. Verplicht minimumaandeel hernieuwbare energie in de bouwvoorschriften Voortraject Inhoud van
Studiedag 3 jaar Renovatiepact. 15 december 2017 BRUSSEL
Studiedag 3 jaar Renovatiepact 15 december 2017 BRUSSEL Minister van Energie Bart Tommelein PROGRAMMA 3 jaar Renovatiepact: stand van zaken 9u30 Roel Vermeiren - VEA Woningpas en EPC+ Collectieve aanpak
Advies. Omzetting EU-richtlijn hernieuwbare energie. Brussel, SERV, 26 januari 2011 Brussel, Minaraad, 3 februari 2011
Advies Omzetting EU-richtlijn hernieuwbare energie Brussel, SERV, 26 januari 2011 Brussel, Minaraad, 3 februari 2011 11-10 advies hernieuwbare EU-richtlijn Sociaal-Economische raad van Vlaanderen Wetstraat
1) Warmtenetten (sector organisatie WNVL wat is een warmtenet en waar staan we in Vlaanderen )
Warmtenetten in Vlaanderen een stand van zaken Tom Prinzie bestuurder WNVL 1) Warmtenetten (sector organisatie WNVL wat is een warmtenet en waar staan we in Vlaanderen ) 2) De Centrale stookplaats (bouwsteen
REG-premies van de Vlaamse overheid
REG-premies van de Vlaamse overheid Hoorzitting Commissie Wonen Vlaams Parlement 18 januari 2018 Energiepremies Hoofddoel: energie besparen in alle gebouwen, onafhankelijk van inkomen, eigendomsstructuur.
Renovatiepact 1 jaar later
Renovatiepact 1 jaar later 16 december 2015 Luc Peeters -VEA INHOUD Inleiding. Proces fase 1(eerste semester 2015). Resultaat fase 1. Gepland proces voor fase 2 (september 2015 mei 2016). 2 1 Het Vlaamse
Studiedag energie. Energielening en sociale isolatie huurwoningen. 18 september 2017
Studiedag energie Energielening en sociale isolatie huurwoningen 18 september 2017 REG-maatregelen: historiek Energierenovatieprogramma 2020: geen energieverslindende woningen in Vlaanderen in 2020 (dakisolatie,
ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA
ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA Presentatie door de heer J.M. Barroso, Voorzitter van de Europese Commissie, voor de Europese Raad van 4 februari 2011 Inhoud 1 I. Waarom energiebeleid ertoe doet II. Waarom
Smart Cities and Communities Initiative Financieringsmogelijkheden binnen 7KP
Smart Cities and Communities Initiative Financieringsmogelijkheden binnen 7KP Lut Bollen, 26 oktober 2011 Overzicht Europese beleidskader Smart Cities and Communities Initiative Karakteristieken Bouwstenen
Juridisch kader lijnen/netten Vlaanderen - Europa. 28 maart 2019
Juridisch kader lijnen/netten Vlaanderen - Europa 28 maart 2019 Wils Huidig wetgevend kader VL - soorten lijnen of netten 5 vormen van elektrische lijnen of netten Elektriciteitsdistributienet Plaatselijk
Zittingsdocument B7-0000/2013 ONTWERPRESOLUTIE. naar aanleiding van vraag voor mondeling antwoord B7-0000/2013
EUROPEES PARLEMENT 2009-2014 Zittingsdocument 22.4.2013 B7-0000/2013 ONTWERPRESOLUTIE naar aanleiding van vraag voor mondeling antwoord B7-0000/2013 ingediend overeenkomstig artikel 115, lid 5, van het
WKK in Vlaanderen: feiten en cijfers
27/02/2012 WKK in Vlaanderen: feiten en cijfers K. Aernouts, K. Jespers, E. Cornelis Indeling presentatie» Inleiding» WKK in Vlaanderen: feiten en cijfers» Geïnstalleerd vermogen» Geproduceerde energie»
1. Hoe is de productie voor bio-energiedoeleinden sinds 2013 jaarlijks geëvolueerd?
SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 136 van FRANCESCO VANDERJEUGD datum: 20 januari 2016 aan ANNEMIE TURTELBOOM VICEMINISTER-PRESIDENT VAN DE VLAAMSE REGERING, VLAAMS MINISTER VAN BEGROTING, FINANCIËN EN ENERGIE Europees
Wonen & energie. Beleidsinstrumenten op federaal en gewestelijk niveau. Provinciehuis Vlaams-Brabant Bart Martens 26 juni 2006
Beleidsinstrumenten op federaal en gewestelijk niveau Provinciehuis Vlaams-Brabant Bart Martens 26 juni 2006 ANIMO Winteruniversiteit LEEFMILIEU & ENERGIE 18 februari 2006 Energiezuiniger wonen: heel wat
PROVINCIE ANTWERPEN PARTNER VOOR HERNIEUWBARE ENERGIE
PROVINCIE ANTWERPEN PARTNER VOOR HERNIEUWBARE ENERGIE Trias energetica Gebruik andere bronnen zo efficiënt mogelijk Gebruik energie uit hernieuwbare bronnen en reststromen Beperk de energievraag Duurzame
Janssen Pharmaceutica. Handelsmissie min. Muyters, min. Turtelboom
Janssen Pharmaceutica Handelsmissie min. Muyters, min. Turtelboom 04 mei 2015 1 Janssen Pharmaceutica Janssen in België maakt deel uit van Janssen Pharmaceutical Companies of Johnson & Johnson (J&J) Kernactiviteiten
WARMTENETTEN VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST
WARMTENETTEN VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST VVSG Energie- en klimaatdag 4 mei 2017 Jo Neyens, beleidsmedewerker ODE voorstelling WNVL WAAROM WARMTENETWERK? Warmtenetwerk: nieuw ODE-platform WNVL ontstond eind
Ondersteuning lokale projecten klimaat (proeffase)
Ondersteuning lokale projecten klimaat (proeffase) Ondersteuning lokale projecten klimaat: Waarom? In het klimaatbeleidsplan is ingeschreven dat we ook eigen uitstoot van broeikasgassen willen compenseren.
ADVIES AR090506-043 ALGEMENE RAAD COMMISSIE VOOR DE REGULERING VAN DE ELEKTRICITEIT EN HET GAS. over
Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas Nijverheidsstraat 26-38 1040 Brussel Tel. : 02/289.76.11 Fax : 02/289.76.09 COMMISSIE VOOR DE REGULERING VAN DE ELEKTRICITEIT EN HET GAS ALGEMENE