Duurzaam Onkruidbeheer op Verhardingen (DOB)

Transcriptie

1 Duurzaam Onkruidbeheer op Verhardingen (DOB) Infra & beheer December 2008

2 Samenvatting Aanleiding Er vindt veel afspoeling van bestrijdingsmiddelen plaats vanaf de verhardingen. De kwaliteit van het oppervlaktewater en de drinkwatervoorziening hebben hieronder te lijden. Daarom wordt het gebruik van chemische middelen de laatste jaren aan steeds meer wettelijke beperkingen gebonden. Deze beperkingen van de toepassingsmogelijkheden van chemische bestrijdingsmiddelen zijn mede aanleiding geweest voor inventarisatie en onderzoek naar andere methoden van bestrijding. Doel Het doel van deze startnotitie is om keuzes te maken op het gebied van onkruid beheer op verhardingen. Zodat er heldere beleidsuitgangspunten worden geformuleerd om nieuw beleid te ontwikkelen voor de onkruidbestrijding op de verhardingen. De laatste jaren zijn er veel nieuwe ontwikkelingen, zoals Europese richtlijnen, landelijk beleid, nieuwe wetgeving, certificering en verschillende nieuwe technieken. In deze notitie is de beschikbare informatie verzameld zodat er afgewogen keuzes kunnen worden gemaakt voor een kostenbewust en efficiënt beleid, met aandacht voor het milieu. Afwegingskader Voordat kan worden overgegaan tot het ontwikkelen van het uitvoerende beleidsdeel, dienen er door de bestuurders eerst een aantal afwegingen gemaakt te worden. De kaders op grond waarvan de keuzes gemaakt dienen te worden zijn als volgt: Wettelijk kader Landelijk beleid Ambitie Milieu Kosten Advies Na ambtelijke afweging van de kaders adviseren wij de volgende keuzes. 1. Gewenste beeldkwaliteit. Als uitgangspunt bij de onkruidbestrijding op verhardingen adviseren wij om allereerst het ambitieniveau vast te stellen door middel van het gewenste kwaliteitsbeeld. Dit geeft duidelijkheid aan de beleidsdoelstelling voor zowel de bestuurders als de uitvoerende dienst. 2. Preventieve bestrijding. In het kader van preventieve onkruidbestrijding adviseren wij om het veegbeheer te herzien. Het frequent vegen van alle verhardingen leidt namelijk tot minder onkruidgroei. Ook adviseren wij bij uit- en inbreidingen of renovaties meer aandacht te besteden aan preventieve maatregelen in de ontwerpfase. Voor een efficiënt en effectief onkruidbeheer op de verhardingen 2

3 is een juist ontwerp van groot belang. Een goede vroegtijdige afstemming tussen ontwerp en beheer (uitvoering) in de ontwerpfase is hier dus benodigd. 3. Voorstel tot curatieve bestrijding. Wanneer bij de curatieve bestrijding van onkruid op de verhardingen het kostenaspect doorslaggevend is, adviseren wij de DOB-chemische techniek. 4. Alternatief. Is echter een niet chemische bestrijding gewenst, dan adviseren wij om het onkruid volledig met de heet water techniek te bestrijden. Duurzaam Onkruidbeer op Verhardingen 3

4 Inhoud Samenvatting... 2 Inhoud Inleiding Leeswijzer Huidige situatie Gemeente Dongeradeel... 7 Conclusie Werkwijze tot nieuw beleid Afwegingskader Wettelijk kader DOB-systematiek Certificering Landelijk beleid Ambitie Milieueffecten Kosten Preventieve onkruidbestrijding Preventieve maatregelen in ontwerp- en bij aanleg Preventieve maatregelen bij beheer Kostenbesparing van preventieve maatregelen Curatieve methoden van onkruidbestrijding Branden Borstelmachine en bosmaaier Heet water DOB chemisch Geadviseerd besluit Lijst van afkortingen Bronnen Bijlagen

5 1. Inleiding Achtergrond en doel van de notitie Veel groen tussen tegels of klinkers is nadelig voor de toegankelijkheid,veiligheid en levensduur van de verhardingen. Bovendien is een schoon beeld van de verhardingen gewenst. Tot op heden wordt het onkruid chemisch bestreden. Op dit moment zijn er echter diverse aanleidingen om het beleid te heroverwegen. In deze notitie worden de belangrijkste afwegingscriteria voor onkruidbeheer op verhardingen op hoofdlijnen behandeld. Zodat het bestuur beleidsuitgangspunten kan formuleren waarmee nieuw beleid ontwikkeld kan worden. Aanleidingen Aanleidingen om nieuw beleid te formuleren zijn: Beperkte mogelijkheden bij chemische bestrijding Vanuit hogere overheden (Europa, Rijk, Provincie) wordt aangedrongen op het terugdringen van deze middelen. Aanleiding hiervoor is de vervuiling van het oppervlaktewater met onkruidbestrijdingsmiddelen. De Kader Richtlijn Water geeft duidelijk richting aan het terugdringen hiervan, maar ook de toelating- en gebruiksaspecten van het meest toegepaste middel glyfosaat zijn verscherpt. Bovendien streeft de provincie Fryslân naar een chemievrij beheer van de openbare ruimte. De Gemeente Dongeradeel heeft zich tot op heden hieraan niet geconformeerd. Wettelijk gezien mag chemische onkruidbestrijding op verhardingen alleen nog volgens een duurzame emissiebeperkende methode. De discussie of chemische onkruidbestrijding nog langer maatschappelijk te verantwoorden is speelt bij dit onderwerp al langer op de achtergrond, en wordt steeds actueler. Huidige beeld van onkruidgroei De afgelopen twee jaar is het onkruid op de verhardingen in de Gemeente Dongeradeel zoveel als mogelijk DOB-chemisch bestreden. Maar door de beperkte gebruiksaspecten vindt er tijdens perioden met veel neerslag geen bestrijding plaats. De capaciteit van de tractie is hierdoor sterk verminderd. Hierdoor is het onkruidbeeld op de verhardingen verslechterd. Klimaatverandering De afgelopen reeks van jaren worden we geconfronteerd met hogere temperaturen wat resulteert in een langer groeiseizoen. Kenmerkend is ook dat de neerslag in grotere hoeveelheden en vaak in korte tijd valt. Dit alles stimuleert onkruidgroei. Afbakening De inhoud van de notitie is beperkt tot informeren en het adviseren over beleidsuitgangspunten. Om tijd en middelen te besparen is het uitvoerende beleidsdeel is nog niet nader uitgewerkt en komt dus niet aan de orde. Het gaat dus nadrukkelijk om keuzes op hoofdlijnen. Onderwerpen zoals bijvoorbeeld het exacte Duurzaam Onkruidbeer op Verhardingen 5

6 benodigde budget en de organisatorische aanpak van uitbesteden of eigen beheer worden afhankelijk van de bestuurlijke keuzes nader onderzocht en uitgewerkt. Omdat de kosten wel een belangrijk aspect vormen in de keuzes, is er met indicatieve prijzen gewerkt. Welke afkomstig zijn uit landelijke onderzoeken en een ruime marge hebben. Doel Het doel van deze startnotitie is bij te dragen aan de ontwikkeling van nieuw beleid voor de onkruidbestrijding op de verhardingen in de Gemeente Dongeradeel. Waarbij de ambitie en overige uitgangspunten, duidelijk zullen zijn voor zowel de bestuurders als de uitvoerende medewerkers 1.1 Leeswijzer In deze notitie komen achtereenvolgens aan de orde: Hoofdstuk 2: de huidige situatie in de Gemeente Dongeradeel. Hoe wordt het onkruid bestreden en wat is het resultaat? Hoofdstuk 3: de werkwijze om tot nieuw beleid te komen. Het betreft een schematische weergave in de vorm van een doelenboom. Hoofdstuk 4: afwegingskader. Wat zijn de wettelijke kaders? Hoe is het landelijke beleid geformuleerd? Wat is de gewenste beeldkwaliteit? En wat is de ambitie voor een duurzaam beheer in relatie met de kosten? Hoofdstuk 5: preventieve onkruidbestrijding. Een beschrijving van maatregelen om de onkruidgroei te beperken. Hoofdstuk 6: Voor de curatieve bestrijding van onkruid op verhardingen zijn mechanische, thermische en chemische technieken beschikbaar. In dit hoofdstuk zijn de voor- en nadelen van de technieken toegelicht. Hoofdstuk 7: geadviseerd besluit. In dit hoofdstuk worden enkele keuzes en achterliggende argumenten voorgelegd. 6

7 2. Huidige situatie Gemeente Dongeradeel Waarom onkruidbestrijding De bestrijding van onkruid op verhardingen is nodig wanneer de onkruid groei de kwaliteit van de verharding nadelig beïnvloed. Hierbij gaat het om de: Functionele kwaliteit. Bij overmatige onkruidgroei vermindert de waterafvoer, verkeersveiligheid en begaanbaarheid van de verhardingen. Civieltechnische kwaliteit. Op elementverhardingen ontstaat de onkruidgroei in de voegen tussen de elementen. Wanneer dit niet tijdig wordt verwijderd, zullen de elementen omhoog gedrukt worden(opdruk). Deze oneffenheid heeft weer vuilophoping tot gevolg waardoor de situatie verslechtert. Beeldkwaliteit. (beleving) Inwoners wensen een schone verharding. Huidige werkwijze Tot 2003 werd de chemische onkruidbestrijding in de Gemeente Dongeradeel door aannemers uitgevoerd. De jaarlijkse directe kosten waren toen excl. Btw. Na een marktvergelijking in 2003 wordt de bestrijding echter in eigen beheer uitgevoerd. De eigen dienst kon destijds de werkzaamheden goedkoper uitvoeren dan de markt. Onder andere door flexibele inzet van het personeel. Tot 2007 bedroegen de jaarlijkse kosten excl. Btw. Door de abrupte wetswijziging in 2006 (zie paragraaf 4.1 glyfosaatbesluit) was het nodig om nieuw beleid te ontwikkelen voor de onkruidbestrijding op verhardingen. Er was landelijk echter veel onduidelijkheid bij opdrachtgevers en aannemers over de definitieve richtlijnen (DOB) en criteria voor de verplichte certificatie. Deze waren nog niet bekend. Door het ontbreken van de criteria en kosten voor de nieuwe verplichte werkwijze, was het niet mogelijk om voor het seizoen 2007 nieuw beleid te formuleren, laat staan deze ook nog te implementeren. Om een voorstel tot nieuw beleid te ontwikkelen dienden eerst alle mogelijke manieren van bestrijding te worden geïnventariseerd. De voor- en nadelen hiervan dienden te worden onderzocht zodat er keuzes konden worden voorgelegd aan de raad. Vervolgens is het college geïnformeerd en hebben we voorgesteld om voorlopig het onkruid chemisch zo veel als mogelijk te bestrijden volgens de DOB methodiek. Tevens is het college geïnformeerd over een waarschijnlijke kostenstijging van minimaal 30% op de onkruidbestrijding in de toekomst. Vanaf 2007 vindt de onkruidbestrijding zo veel mogelijk op DOB- chemische wijze plaats. Echter dient de registratie, het middelverbruik, en de afstemming met een voldoende frequent veegbeheer te worden verbeterd. Mede door de beperkte toepassingsmogelijkheden wordt het traditionele beeld niet het gehele jaar gehaald. Duurzaam Onkruidbeer op Verhardingen 7

8 Oorzaken hiervan zijn: Omdat alleen bij weinig neerslagkans mag worden gespoten wordt het aantal werkbare dagen in het seizoen gehalveerd. Dit kan worden ondervangen door de capaciteit te verhogen maar leidt dan wel tot hogere kosten. De inzet van chemische middelen nabij oppervlakte water is beperkt zodat andere methoden ingezet dienen te worden. Ook dit leidt tot hogere kosten. De toegepaste methodiek beperkt de frequentie tot twee bestrijdingsrondes omdat anders de toegepaste hoeveelheid middel wordt overschreden. De verhardingen worden niet overal met dezelfde frequentie geveegd. Met name bij smalle fietspaden en parkeerplaatsen wordt onvoldoende geveegd. Met als gevolg een grotere onkruiddruk. Door extra inhuur van machines en alternatieve bestrijding bij het oppervlakte water zijn de kosten gestegen. De jaarlijkse kosten zijn gestegen tot ca Conclusie Het toepassen van alleen DOB-chemische bestrijding met de huidige tractiecapaciteit kan dus leiden tot een mindere beeldkwaliteit. Mogelijk is dit te voorkomen door een efficiëntere inzetbaarheid. Maar ook andere curatieve methoden, of een combinatie hiervan dienen te worden onderzocht. Het beleid met betrekking tot het vegen van de verhardingen zal ook herzien moeten worden. Bij voortzetting van de chemische bestrijding is een frequent veegbeheer verplicht. Maar ook bij de keuze voor een niet-chemische bestrijding is een voldoende frequent veegbeheer nodig. Voorkomen van onkruidgroei is goedkoper dan bestrijden. We stellen voor om de onkruidbestrijding en het veegbeer gelijktijdig te herzien. 8

9 3. Werkwijze tot nieuw beleid Om nieuw beleid te ontwikkelen voor het onkruidbeheer op de verhardingen dienen er vooraf essentiële keuzes gemaakt te worden waardoor er duidelijke beleidsuitgangspunten worden geformuleerd. Hierbij gaat het niet alleen om de wijze van bestrijden, maar ook om het gewenste kwaliteitsbeeld in relatie met de milieueffecten en kosten. In onderstaande figuur is de werkwijze schematisch uitgebeeld. Voorstel tot nieuw beleid. Ontwikkelen van nieuw beleid voor onkruidbeheer op verhardingen. Beleidsuitgangspunten Keuze door raad. Startnotitie Inventariseren van wettelijke verplichtingen en uitgangspunten. Beeldkwaliteit Welke beeldkwaliteit is gewenst? Methode Hoe gaan we bestrijden? Wettelijke kaders Nieuwe wetgeving en landelijk beleid. Kosten Wat zijn de indicatieve kosten? Milieueffecten Wat is de ambitie m.b.t. duurzaam beheer? Duurzaam Onkruidbeer op Verhardingen 9

10 4. Afwegingskader Voordat er specifiek beleid kan worden ontwikkeld dienen er eerst een aantal keuzes te worden gemaakt. Zodat de beleidsuitgangspunten duidelijk worden. Wat is onze ambitie m.b.t. beeldkwaliteit en duurzaam beheer? Wat zijn de beperkingen? En wat zijn de kosten en milieueffecten? 4.1 Wettelijk kader Deze paragraaf biedt een overzicht van de wettelijke kaders en verplichtingen op Europees en landelijk niveau. Kaderrichtlijn Water De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) is vanaf eind 2000 van kracht en verplicht de EU-lidstaten om de watersystemen die gebruikt worden voor menselijke consumptie, zoals drinkwaterwinning te beschermen. De EU-lidstaten zijn verplicht maatregelen te treffen zodat: de watertoestand niet verslechtert; een goed ecologisch potentieel wordt bereikt; lozingen van bepaalde stoffen wordt gestopt; drinkwater minder gezuiverd hoeft te worden. Dit betekent dat minder bestrijdingsmiddelen of resten hiervan, in het watersysteem mogen komen. In Nederland vertaalt de rijksoverheid De KRW in landelijke beleidsuitgangspunten, kaders en instrumenten. In 2009 moet in stroomgebiedbeheerplannen zijn aangegeven hoe de waterkwaliteit kan worden verbeterd. In 2015 moet de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater van Europa op orde zijn. Wanneer de norm van glyfosaat in het oppervlaktewater ook na duurzame toepassing van het middel niet voldoende zal dalen, zijn er aanvullende maatregelen te verwachten. Of mogelijk wordt de toepassing van glyfosaat op de verhardingen in de toekomst zelfs verboden. Wet verontreiniging oppervlaktewater Aanvullend kan de waterkwaliteitsbeheerder, meestal het waterschap, via de Wet verontreiniging oppervlaktewater (Wvo) ook eisen stellen aan de emissie van bestrijdingsmiddelen. Het Wetterskip Fryslan stelt nog geen extra eisen aan de aan de emissie van glyfosaat. Momenteel is er een nieuwe waterwet in voorbereiding. Hierin worden alle bestaande wetten geïntegreerd. Het wordt dan inzichtelijker welke regelgeving van toepassing is op het beheer van het watersysteem. 10

11 Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden De Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden stelt de volgende eisen: het bestrijdingsmiddel moet een toelating van het CTGB hebben voor gebruik op verharding; een bewijs van vakbekwaamheid (voorheen spuitlicentie) is verplicht voor de toepasser; een gewasbeschermingplan is vereist. Glyfosaatbesluit In 2006 heeft het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) besloten dat het gebruik van glyfosaat, de werkzame stof in Roundup Evolution, met ingang van 2007 aan beperkingen is gebonden aan professionele gebruikers. Per 1 januari 2007 mogen middelen op basis van glyfosaat alleen nog via de DOB-systematiek (zie 4.1.1) of een vergelijkbaar gecertificeerd systeem worden toegepast. Het voornemen was dus om de professionele gebruikers te laten certificeren. Tot op heden is dit nog niet verplicht. Handhaving van het glyfosaatbesluit gebeurt door de Algemene Inspectiedienst (AID). De AID let ondermeer op de opgegeven oppervlakten waarop gespoten wordt, en op de registratie van het middelengebruik. De controle gebeurt zowel bij de beherende organisatie als de uitvoerder. Ook wordt er gecontroleerd op het correct gebruik van de apparatuur en het bewijs van vakbekwaamheid. Particulieren mogen op basis het wettelijk gebruiksvoorschrift geen glyfosaat meer toepassen op verhardingen. De toelating van het middel geldt tot juli Het nog onzeker of het middel daarna nog gebruikt mag worden DOB-systematiek DOB staat voor Duurzaam OnkruidBeheer. Het is een beslissingsondersteunend systeem dat gericht is op kosteneffectief en milieuverantwoord onkruidbeheer op verharding. DOB is ontwikkeld door Plant Research International in opdracht van VEWIN, Monsanto, Waterschap Hollandse Delta en de Rijksoverheid. DOB geeft kaders waarmee doelen, kosten en milieueffecten op rationele en transparante wijze met elkaar in evenwicht gebracht kunnen worden. DOB is uitgewerkt in praktische richtlijnen (shortlists) voor bestuurders/beleidsmedewerkers, planners en uitvoerders. De essentie van de emissiebeperkende maatregelen is: rekening houden met de neerslagvoorspelling; een doseringsmaximum; verbodgebieden bij drinkwater-innamepunten in oppervlakte water; De richtlijnen hebben betrekking op chemische bestrijding maar ook op nietchemische onkruidbestrijdingsmethoden. Duurzaam Onkruidbeer op Verhardingen 11

12 4.1.2 Certificering Zoals reeds eerder genoemd is er sinds de invoering van het glyfosaat besluit veel onduidelijkheid over het wettelijk gebruiksvoorschrift en de voorgenomen verplichte certificering voor professionele gebruikers. Omdat de DOB richtlijnen voor het juiste gebruik van glyfosaat omvangrijk en ingewikkeld zijn is er door het SMK (Stichting Milieukeur) een certificaat ontwikkeld. In tegenstelling is tot eerdere berichtgeving is de certificering echter nog niet opgenomen in het wettelijk gebruikvoorschrift en dus niet verplicht. Barometer Duurzaam Terreinbeheer Sinds 2005 kunnen beherende organisaties zich al wel vrijwillig laten certificeren via de Barometer Duurzaam Terreinbeheer. Dit systeem is ontwikkeld door SMK. Het is een certificatiesysteem waarmee een organisatie verschillende ambitieniveaus in duurzaamheid van het beheer van de openbare ruimte kan laten certificeren. Certificaat Toepassing van onkruidbestrijdingsmiddelen op basis van glyfosaat op verhardingen. In 2008 is hier voor de toepassers het certificatie schema Criteria voor toepassing van onkruidbestrijdingsmiddelen op basis van glyfosaat aan toegevoegd. Het certificatieschema, waarvan de criteria zijn gebaseerd op de DOB-richtlijnen, maakt het mogelijk een certificatie-instelling zoals Kiwa of SGS, te laten controleren of door de toepasser aan de richtlijnen wordt voldaan. De certificering is bedoeld als kwaliteitsborging voor een duurzame toepassing. Het voornemen lijkt om het certificatieschema in de toekomst te verplichten. Samenvatting afwegingskader. Hoewel de wetgeving dus reeds vanaf 1 januari 2007 van kracht is, heeft het tot juni 2008 geduurd voordat er duidelijkheid is gekomen betreffende de definitieve criteria en certificatiemogelijkheden met betrekking tot het Duurzaam Onkruidbeheer op Verhardingen. De criteria zijn nu definitief vastgesteld. Echter is certificering bij het toepassen voor chemische bestrijdingsmiddelen niet verplicht, maar op vrijwillige basis. Organisaties met de ambitie tot een duurzaam beheer kunnen dus wel gecertificeerd worden. Het is dus wel verplicht om de chemische bestrijding volgens DOB richtlijnen uit e voeren. 4.2 Landelijk beleid Deze paragraaf gaat in op de beleidslijnen op landelijk niveau. Het beleid van de rijksoverheid is gericht op een verlaging van het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen en het terugdringen van de belasting voor de drinkwaterwinning. Rijksoverheid De rijksoverheid streeft ernaar het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen terug te dringen. De doelstellingen voor de langere termijn zijn vastgelegd in het Nationaal 12

13 Milieubeleidsplan. In de nota Duurzame gewasbescherming uit 2004 zijn doelstellingen op nationaal niveau geformuleerd voor de vermindering van de milieubelasting van het oppervlaktewater door bestrijdingsmiddelen. Belangrijke punten zijn: het realiseren van een duurzame gewasbescherming (onkruidbeheer); het verminderen van de afhankelijkheid van bestrijdingsmiddelen; een reductie van het aantal knelpunten voor de drinkwatervoorziening in 2010 met 95% ten opzichte van 1998; een reductie van de milieubelasting door bestrijdingsmiddelen in 2010 met ten minste 95% ten opzichte van Uit een tussenevaluatie blijkt dat de beoogde reductie nog niet is gehaald. Een trendbreuk is noodzakelijk om in 2010 de doelstelling te behalen. Advies LBOW Het Landelijk Bestuursoverleg Water (LBOW) heeft in 2006 een advies uitgebracht over onkruidbeheer, op basis van de projectgroep Onkruidbestrijding verhard opperlak (OVO). Vanwege de effecten van chemische bestrijdingsmiddelen op de drinkwaterwinning heeft het LBOW het volgende geadviseerd: Allereerst moet worden ingezet op het voorkomen van onkruidgroei door het nemen van preventieve maatregelen in de ontwerp-, reconstructie- en aanlegfase en het beheer. Er moet een verantwoorde keuze voor onkruidbestrijding worden gemaakt op basis van de milieueffecten en de kosten van de beheermethoden. De verschillende methoden worden in hoofdstuk 6 toegelicht. De milieueffecten worden door middel van de Levenscyclusanalyse (LCA) in paragraaf 4.4 behandeld. Aan het gebruik van chemische onkruidbestrijding moeten de volgende voorwaarden worden gesteld: - alleen toepassen volgens een systeem met emissiebeperkende maatregelen; - verplichte certificering voor de toepasser; - in beschermde gebieden (inname punten voor drinkwater) geen chemische middelen meer toestaan; - instanties moeten blijven toetsen of aan de geldende drinkwater- en waterkwaliteitsnormen wordt voldaan. De door het LOBW voorgestelde maatregelen zijn niet vastgelegd in wet- en regelgeving. Het advies is een richtlijn waar de partijen binnnen het LOBW zich aan hebben geconformeerd. Dit zijn de Rijksoverheid, VNG, IPO, de Unie van Waterschappen en VNO/NCW. Alleen voor het gebruik van glyfosaat geldt dus een wettelijke beperking (zie 4.1). Provinciaal beleid Het beleid van de Provincie Fryslan is eveneens gericht op het terugdringen van de emissies van chemische onkruidbestrijdingsmiddelen naar het oppervlaktewater. In 2003 is er op initiatief van de Provincie een samenwerking opgestart onder Friese overheden voor het afbouwen van het gebruik van chemische Duurzaam Onkruidbeer op Verhardingen 13

14 onkruidbestrijdingsmiddelen in het groen en op de verhardingen. Met als doelstelling het gebruik te reduceren tot nul in Bij deelname dienden de partijen een intentieverklaring te ondertekenen waarmee de partijen zich tot 2007 zich aan de doelstelling verbonden. Het project is inmiddels afgerond en heeft tot op heden geen vervolg gekregen. De Gemeente Dongeradeel heeft niet deelgenomen aan dit project. Hoewel het project is afgelopen, wordt er door de Provincie jaarlijks nog wel geïnventariseerd hoeveel chemische onkruidbestrijdingsmiddelen door de overheden worden gebruikt. 4.3 Ambitie Welke ambitie heeft het bestuur met betrekking tot het gewenste resultaat en het duurzaam beheer van de openbare ruimte? Gewenste kwaliteit In het verleden is er geen duidelijk kwaliteitsambitie vastgesteld voor de onkruidgroei op verhardingen. De onbeperkte inzet van chemische bestrijdingsmiddelen gaf hier ook geen aanleiding toe. Bij een toenemende onkruiddruk werd er frequenter bestreden. Het beschikbare budget was hiervoor toereikend. Bij onderzoek en keuze naar een nieuwe bestrijdingsmethode is dit echter wel wenselijk. Zowel voor de uitvoerende dienst (of derden) als voor de bestuurders geeft dit duidelijkheid over de beleidsdoelstelling. Hierbij ontstaat er een heldere relatie tussen het gewenste kwaliteitsbeeld en de daarbij behorende kosten. Voorgesteld wordt om hierbij gebruik te maken van de kwaliteitscatalogus openbare ruimte van de CROW ( zie bijlage). Dit is een landelijke standaard voor onderhoudsniveaus. In deze standaard wordt gebruikt gemaakt van streefbeelden waardoor kwaliteit ook meetbaar zal zijn. Het ambitiethema onkruid op verhardingen onderscheid vijf streefbeelden. In de praktijk wordt veelal een keuze gemaakt uit de niveaus A, B of C omdat de andere niveaus vaak te ambitieus (A+) dan wel niet gewenst (D) zijn. In de bijlage zijn de beelden overzichtelijk weergegeven. De beelden bepalen het moment van ingrijpen. Het ambitieniveau B is vergelijkbaar met het onkruidbeeld in het verleden. Wij stellen dan ook voor om streefbeeld B als uitgangspunt te nemen voor het nieuwe beleid. Duurzaam inkopen De doelstelling van het ministerie van VROM is dat de rijksoverheid in 2010 duurzaamheid als zwaarwegend criterium meeneemt bij 100% van haar inkopen. Voor andere overheden (provincies, gemeenten en waterschappen) wordt gestreefd naar 50%. Het programma Duurzaam inkopen stimuleert overheden om milieu- en sociale aspecten mee te nemen bij de inkoop van producten en diensten. Het doel is 14

15 het vinden van een gezonde en structurele balans tussen sociaal-economische ontwikkeling, de natuurlijke omgeving, maatschappelijk welzijn en milieuaspecten. SenterNovem werkt het programma Duurzaam inkopen uit en biedt onder meer instrumenten en criteria voor 80 productgroepen. Het onderwerp onkruidbestrijding op verhardingen valt onder de productgroep reiniging openbare ruimte. De criteria hiervoor zijn bij het opstellen van deze notitie nog niet bekend. 4.4 Milieueffecten Onkruidbestrijding beïnvloed het milieu, ongeacht de toegepaste methode. Er zal daarom een verantwoorde keuze moeten worden gemaakt, afgestemd op de milieudoelstellingen in de gemeentelijke situatie. Lokale overheden hebben bestuurlijke vrijheid bij het bepalen van hun milieudoelstellingen binnen de wettelijke kaders. Het bestuurlijk draagvlak is een belangrijke afwegingsfactor wanneer het gaat om de keuze voor bestrijdingsmethoden. Wetenschappelijke vergelijking van de milieueffecten vindt plaats via een LCA (levenscyclusanalyse). Hierin worden alle milieuaspecten van verschillende bestrijdingmethoden verrekend, van wieg tot graf. In zijn algemeenheid geld dat niet-chemische bestrijdingsmethoden slechter scoren op emissies naar lucht en chemische bestrijdingsmethoden slechter op emissie naar water. De milieubelasting van de verschillende thema s zijn bij elkaar opgeteld voor iedere methode. Onderstaande tabel geeft daarvan het resultaat. Duurzaam Onkruidbeer op Verhardingen 15

16 Uit de tabel blijkt dat de methode DOB-chemisch het milieu het minst belast, en de methode borstelen het meest. Van de methoden zonder bestrijdingsmiddelen scoren branden en heet water het beste. Bij het gebruik van DOB chemisch wordt de kwaliteit van oppervlakte water relatief zwaar belast in vergelijking met de andere methoden. En juist dit is de aanleiding om het gebruik van chemische middelen op basis van glyfosaat terug te dringen. Bovendien zijn de zuiveringskosten voor de drinkwatervoorziening niet verwerkt in de LCA analyse. 4.5 Kosten. Methode Kosten per m² Totale Kosten ( /jaar) Onkruidbeeld Traditionele Methode (<2007) A Branden B Borstelen B Heet water B DOB-chemisch B Schaal onkruidbeelden: A+ (geen), A (weinig), B (redelijk), C (veel), D (zeer veel) De bedragen in de tabel zijn gebaseerd op landelijke kengetallen en dus indicatief met uitzondering van de traditionele methode. Voor de indicatie van de totale kosten voor de Gemeente Dongeradeel zijn de minimale en maximale indicatieve kosten doorberekend. In de praktijk kunnen deze bedragen nog enigszins veranderen. Er zijn geen offertes aangevraagd om de kosten beter in beeld te brengen. Reden hiervoor is dat het onderzoeken van alle methoden, voordat de raad een strategische keuze heeft gemaakt, vooruitlopen op de feiten betekent. Wat bovendien leidt tot extra kosten. Echter, een goede afweging tussen de beschikbare methoden houdt in dat ook naar de kosten gekeken moet worden. De getallen geven een goed beeld van de kostenverschillen tussen de methoden en kunnen daarom gebruikt worden om een principiële keuze te maken voor een van de bestrijdingsmethoden, waarbij het kostenaspect wordt meegewogen. Reeds eerder is de relatie met het veegbeheer al genoemd. Het verhogen van de frequentie van het veegbeheer resulteert in minder onkruidgroei. De kosten hiervoor worden niet toegerekend aan het onkruidbeheer. 16

17 5. Preventieve onkruidbestrijding Op landelijk niveau is afgesproken dat er meer aandacht moet komen voor onkruidpreventie. Preventieve maatregelen om onkruidgroei op verhardingen zoveel mogelijk te voorkomen leidt tot een aanzienlijke kosten besparing op de onkruidbestrijding. Oorzaken van onkruidgroei Onkruidgroei op de verharding vindt plaats op de zogenaamde elementenverharding en halfverhardingen. Onkruidgroei vindt met name plaats op die plekken: waar geen of weinig betreding is, bijvoorbeeld rond obstakels en paden welke niet frequent gebruikt worden waar te grote voegen tussen de element verharding zijn bijvoorbeeld op plekken rondom obstakels en bij schade aan de verharding zoals verzakkingen. waar een voedingsbodem aanwezig is in de vorm van vuil. Vuile goten heeft onkruidgrei tot gevolg. Vervolgens heeft polvorming weer tot gevolg dat er zich meer vuil gaat ophopen in de goten waardoor de situatie verergert. 5.1 Preventieve maatregelen in ontwerp- en bij aanleg Deze maatregelen zijn te onderscheiden in maatregelen in de ontwerp- en aanlegfase en maatregelen in het beheer. (ook voor reconstructies) Aandachtspunten voor de inrichting van de openbare ruimte zijn: Leg alleen daar verhardingen aan waar ze functioneel zijn. Dagelijks gebruik belemmert de onkruidgroei. Overbodige oppervlakte resulteert dus in onkruidgroei. Kies voor verhardingsmateriaal met minder open ruimte voor onkruid. - Bijvoorbeeld gesloten verharding in plaats van element verharding. (asfalt i.p.v. klinkers) - Maak gebruik van grotere elementen zodat er minder voegen zullen ontstaan. - Gebruik passtukken rondom palen en straatmeubilair. Of zorg bij aansluitingen voor een optimale aansluiting. Minder obstakels, bijvoorbeeld door het combineren van functies. - Meer verkeersborden aan een paal. - Of bijvoorbeeld hogere trottoirbanden i.p.v. veel afzetpaaltjes. Zorg dat een verharding goed te beheren is. Streef bijvoorbeeld naar vloeiende overgangen van trottoirbanden bij parkeerplaatsen voor een optimaal veegbeheer. Situeer kabels en leidingen in groenstroken in plaats van in verhardingen. Dit voorkomt latere opbrekingen welke vaak weer verzakkingen tot gevolg hebben. Duurzaam Onkruidbeer op Verhardingen 17

18 Juiste beplantingskeuze. Houd bij de keuze van een boomsoort rekening met de verharding in relatie met beworteling. Gebruik soorten die niet oppervlakkig wortelen, zorg voor voldoende bewortelbare ruimte d.m. v. bomenzand/grond en gebruik wortelschermen langs verhardingen. 5.2 Preventieve maatregelen bij beheer Aandachtpunten voor het beheer zijn: Voorkom vuilophoping op en tussen de verharding. - frequent vegen van de verhardingen - voorkomen van groenafval op de verhardingen na het schoffelen en maaien - herstel verzakkingen zo snel mogelijk 5.3 Kostenbesparing van preventieve maatregelen De kostenbesparing van de preventieve maatregelen is afhankelijk van de investeringskosten en de beheerkosten van de openbare ruimte. Omdat deze gegevens landelijk niet worden bijgehouden, is er landelijk nog geen onderzoek verricht naar de besparingen. Maar het is duidelijk dat voorkomen van onkruidgroei goedkoper is dan bestrijden. Vooral omdat de kosten voor onkruidbestrijding gaan stijgen. Het verdient de aanbeveling om omvormingen ter voorkoming van onkruidgroei, uit te voeren bij reconstructies om de investeringskosten zo laag mogelijk te houden. Voor het aanpassen en omvormen van de inrichting is dus lange termijn benodigd. 18

19 6. Curatieve methoden van onkruidbestrijding In recente landelijke onderzoeken zijn (IVAM, Syncera Water) voor diverse methoden van onkruidbestrijding een aantal kenmerken (effectiviteit, kosten, milieueffecten) op een rijtje gezet. De meest gebruikte methoden en kenmerken worden hieronder beschreven Branden Beschrijving: Effect: Kosten: Milieubelasting: Nadelen: Bij het gebruik van een onkruidbrander worden de bovengrondse plantendelen door verhitting gedood. Rondom obstakels wordt een handbrander gebruikt. In het najaar dient vooraf worden geveegd te worden om bladafval te verwijderen. Ambitieniveau B is te behalen met 5 tot 6 rondes per jaar. 0,21 0,35 / m2 /jr Binnen deze totale milieubelasting scoort de milieubelasting op het thema broeikaseffect/klimaatverandering relatief hoog als gevolg van het brandstofverbruik. De effectiviteit van een brandsysteem is gering indien er een behoorlijke mate van onkruidbegroeiing aanwezig is. Daarom wordt deze methode alleen toegepast bij een streefbeeld van een zeer geringe onkruidbegroeiing. Kans op brand en beschadiging van brandbare en smeltbare elementen. Handbrander Brander 6.2 Borstelmachine en bosmaaier Beschrijving: Effect: Kosten: Milieubelasting: Borstelmachines halen d.m.v. een draaiende beweging de bovengrondse delen van de planten weg. Het veegafval wordt daarom gevolgd door een veegronde. Bij obstakels wordt een bosmaaier ingezet. Bij ambitieniveau B zijn vier borstelrondes per jaar nodig. 0,19-0,38 / m2 / jaar Binnen deze totale milieubelasting scoort de milieubelasting op de thema s broeikaseffect/klimaatverandering en Duurzaam Onkruidbeer op Verhardingen 19

20 Nadelen: verzuring/luchtkwaliteit relatief hoog als gevolg van het brandstofverbruik. Aanvullende werkzaamheden als vegen en blazen zijn nodig en er zijn stortkosten. Snellere slijtage van verhardingen. Veegmachine Veegmachine met onkruidborstel 6.3 Heet water Beschrijving: Effect: Kosten: Milieubelasting: Nadelen: Deze methode is het meest in ontwikkeling. In een verwarmingsunit wordt water onder druk op hoge temperatuur gebracht (98 graden). Via een sensor wordt het hete water aangebracht op het onkruid in kleine hoeveelheden. Er is een handunit voor moeilijk bereikbare plaatsen. Bij ambitieniveau B zijn drie rondes per jaar nodig. 0,22 0,32 / m2 /jr Binnen deze totale milieubelasting scoort de milieubelasting op het thema verzuring/luchtkwaliteit relatief hoog als gevolg van het brandstofverbruik. Geen Wave machine met Holder kniktrekker kniktrekker Wave machine met Holder 20

21 6.4 DOB chemisch Beschrijving: Effect: Kosten: Milieubelasting: Nadelen Op plaatsen waar het gebruik van een herbicide volgens de DOB-richtlijnen is toegestaan wordt tweemaal per seizoen een bestrijdingsronde uitgevoerd. Het toegepaste middel is een herbicide op basis van de werkzame stof glyfosaat dat door middel van selectieve spuittechnieken wordt toegediend. In DOB worden beperkingen gesteld aan het spuiten met glyfosaat. Op plaatsen waar het gebruik van herbicide niet is toegestaan volgens de DOB-richtlijnen, wordt het onkruid door met behulp van niet-chemische methoden beheerd. (10%) De methode richt zich verder op beperken van de hoeveelheid bestrijdingsmiddel en op het verkleinen van de kans op afspoeling naar het oppervlaktewater. Voorbeelden van richtlijnen zijn: De spuitmachine is uitgerust met sensoren die onkruid waarnemen. Rond straatputjes mag alleen worden gespoten wanneer de goten minimaal 4 x per seizoen worden geveegd. Er mag niet worden gespoten met chemische middelen als er binnen 48 uur 40% kans op neerslag is. Maximaal voorgeschreven verbruik van actieve chemische stof per hectare. Bij ambitieniveau B zijn twee rondes per jaar nodig. 0,06 0,12 /m2 /jr Binnen deze totale milieubelasting scoort de milieubelasting op het thema ecotoxiciteit water (de giftigheid voor in het water levende organismen) relatief hoog tot zeer hoog als gevolg van afspoeling van bestrijdingsmiddel naar het oppervlaktewater. Bij slechte weersomstandigheden mag er geen bestrijding plaats vinden. De kans is aanwezig dat door slechte weersomstandigheden het ambitieniveau B tijdelijk niet wordt gehaald. Selectieve chemische onkruidbestrijding Duurzaam Onkruidbeer op Verhardingen 21

22 Bij de kosten van de verschillende methode is te zien dat er steeds een flinke marge is gegeven. Dit komt omdat de kosten worden bepaald door vele aspecten. Van belang zijn onder andere: - Frequentie - Startsituatie - Soort verharding - Afvoeren materiaal (veegkosten, afvalkosten) 22

23 7. Geadviseerd besluit Na ambtelijke afweging van de kaders adviseren wij de volgende keuzes. 1. Gewenste beeldkwaliteit. Als uitgangspunt bij de onkruidbestrijding op verhardingen adviseren wij om allereerst het ambitieniveau vast te stellen door middel van het gewenste kwaliteitsbeeld. Dit geeft duidelijkheid aan de beleidsdoelstelling voor zowel de bestuurders als de uitvoerende dienst. Wij stellen voor om te kiezen voor ambitieniveau B als uitgangspunt voor het nieuwe beleid. 2. Preventieve bestrijding. In het kader van preventieve onkruidbestrijding adviseren wij om het veegbeheer te herzien. Het frequent vegen van alle verhardingen leid namelijk tot minder onkruidgroei. Ook adviseren wij bij uit- en inbreidingen of renovaties meer aandacht te besteden aan preventieve maatregelen in de ontwerpfase. Voor een efficiënt en effectief onkruidbeheer op de verhardingen is een juist ontwerp van groot belang. Een goede vroegtijdige afstemming tussen ontwerp en beheer (uitvoering) in de ontwerpfase is hier dus benodigd. 3. Voorstel curatieve bestrijding. Gezien de toenemende kosten van de onkruidbestrijding door de wettelijke beperkingen adviseren wij om het onkruid DOB-chemisch te bestrijden. Uit onderzoek blijkt dat dit de goedkoopste methode is. 4. Alternatief Bij keuze voor een niet-chemische methodiek willen we voortellen om te kiezen voor de onkruidbestrijding met heet water. Dit is het goedkoopste alternatief welke momenteel nog in ontwikkeling is. Naar verwachting zullen de kosten van deze toepassing op termijn gaan dalen. Nadat de raad een keuze heeft kunnen maken over het gewenste onkruidbeeld en bestrijdingswijze, zal dit vervolgens worden uitgewerkt in een uitvoerende beleidsnotitie. Duurzaam Onkruidbeer op Verhardingen 23

24 Lijst van afkortingen. CROW Ctgb DOB IPO IVAM Centrum voor Regelgeving en Onderzoek in de Grond-, Water-, en Wegenbouw en de Verkeerstechniek. (Kennisplatform voor infrastructuur, verkeer, vervoer en openbare ruimte.) College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Duurzaam Onkruid Beheer Interprovinciaal Overleg Onderzoeks- en adviesbureau voortgekomen uit Interfacultaire Vakgroep Milieukunde van de Universiteit van Amsterdam. KaderRichtlijn Water Landelijk BestuursOverleg Water LevensCyclusAnalyse Onkruidbestrijding Verhard Oppervlak Plan Research International (Universiteit Wageningen) Stichting MilieuKeur KRW LBOW LCA OVO PRI SMK VEWIN Vereniging van Waterbedrijven in Nederland VNO-NCW De grootste ondernemingsorganisatie van Nederland, voorheen Verbond van Nederlandse Ondernemingen en Nederlands Christelijk Werkgeversverbond. WVO Wet Verontreiniging Oppervlaktewater Bronnen Literatuur Onkruidbeheer op verharding. CROW 2008 Duurzaam onkruidbeheer op verhardingen. PRI 2007 Naar een verantwoord onkruidbeheer op verhardingen. Ministerie van Verkeer en Waterstaat 2007 Criteria voor toepassing van onkruidbestrijdingsmiddelen op basis van glyfosaat op verhardingen. SMK 2008 Kosten voor onkruidbestrijding op verhardingen. Syncera Water 2005 www. Dob-verhardingen.nl www. Ctgb.nl Organisaties Stichting Milieukeur Plant Research International BV 24

25 Bijlagen Ambitiethema onkruid op verharding A+ A B C D Er is geen onkruid. Er is weinig onkruid. Er is redelijk veel onkruid. Er is veel onkruid. Er is zeer veel onkruid.