ONDERWIJSRAAD. RAPPORT IN ZAKE HET GEBRUIK VAN DE RADIO IN DE SCHOOL.

Transcriptie

1 ONDERWIJSRAAD. RAPPORT IN ZAKE HET GEBRUIK VAN DE RADIO IN DE SCHOOL. Bij schrijven van 8 November 1928, N. 152/3 Kabinet, verzocht Uwe Excellentie aan den Onderwijsraad, advies uit te brengen over de vraaë: a. onder welke voorwaarden voor de onderscheidene soorten van scholen en cursussen het luisteren naar radio-voordrachten door klassen van leerlingen geacht mag worden geen bezwaar te ontmoeten, of zelfs wenschelijk te zijn; b. of de tegenwoordige wettelijke voorschriften voldoenden waarborg opleveren, dat aan deze voorwaarden wordt voldaan; en c. zoo niet, welke wijzigingen dan in de onderscheidene wetten of de daarop berustende uitvoeringsmaatregelen zouden moeten worden aangebracht, om dit te bereiken. De Raad heeft de voorbereiding van het advies dat hij de eer heeft hiei^ffi aan Uwe Excellentie aan te bieden, opgedragen aan eene Commissie van vijf leden, uit de Tweede, Derde en Vierde Afdeeling. Deze Commissie heeft zich op haar beurt doen voorlichten door verschillende personen die geacht konden worden eenige ervaring te hebben ten aanzien van het radiovraagstuk. Als zoodanig zijn in de eerste plaats gehoord de vertegenwoordigers van de vijf radiouitzendvereenigingen, te weten van: den Vrijzinnig-Protestantschen Radio-Omroep (V.P.R.O.): Mej, Dr. Nicolette A. Bruining te 's-gravenhage; den Katholieken Radio-Omroep (K.R.O.) : de heer P. A, Speet te Haarlem; de Vereeniging van Arbeiders Radio-Amateurs (V.A.R.A.) : de heer H. F. Oets te Haarlem; de Nederlandsche Christelijke Radio Vereeniging (N.C.R.V.): de heer Mr. A. Van der Deure te Bennekom; Aan Zijne Excellentie den Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, te 's-gravenhage.

2 de Algemeene Vereeniging- Radio Omroep (A.V.R.O.) : de heer van Gheel Gildemeester te Amsterdam, 2 die de Commissie van advies dienden met betrekking tot de technische, organisatie en de kosten van radio-uitzendingen voor scholen; vervolgens de heeren: H. van den Berg, Directeur der Rijks-H. B. S. te Helmond; x ) H. Ellens, Directeur der Rijks-Kunstnijverheidsschool voor goud- en zilverwerken te Schojonhoven; J. J. Feringa, hoofd eener openbare lagere school te Amsterdam; E. de Groot, Hoofd der Willem de Zwijgerschool te Haarlem; J. Th. van Lent, Hoofd der R.-K. leerschool te Beverwijk; C. Menke, Leeraar aan de Ambachtsschool te Utrecht; M. Vrij, Directeur der Nieuwe Sohoolvereeniging te Amsterdam, met wie gesproken werd over de paedagogische zijde der quaestie: de onderwijskundige mogelijkheid, het nut en de inrichting van radio-voordrachten op de scholen. Voorts is met belangstelling kennis genomen van verschillende buitenlandsche geschriften die Uwe Excellentie aan den Onderwijsraad heeft doen toekomen. Gelijk Uwe Excellentie uit het Rapport kan blijken, heeft de Onderwijsraad gemeend, zich bij zijne beschouwingen te moeten beperken tot het lager, het middelbaar en voorbereidend hooger, en het nijverheidsî%derwfjs, en dus het eigenlijke hooger onderwijs uit te moeten schakelen. Dit Üheen hem niet slechts in overeenstemming met de redactie van de door Uwe Excellentie gestelde vragen, maar ook geboden door het bijzondere karakter van het onderwijs aan de Universiteiten en Hoogescholen. 1. De missive van Uwe Excellentie gaat er van uit, dat in den laatsten tijd van de gelegenheid om schoolklassen naar radio-voordrachten te laten luisteren meer en meer gebruik gemaakt (wordt)". De den Onderwijsraad verstrekte gegevens wijzen in dezelfde richting: blijkens de mededeelingen van de afgevaardigden der radio-uitzendvereenigingen levert de uitzending van radiovoordrachten aan scholen niet alleen technisch geen moeilijkheden op, maar vindt ook steeds meer plaats. De Raad acht het dan ook niet noodig, bij de technische zij de van het vraagstuk nader stil te staan. Hij volstaat met de opmerking, dat een afzonderlijk lokaal voor radio-voordrachten in de *) Daar de heer van den Berg door ongesteldheid verhinderd was, persoonlijk te komen, heeft hij schriftelijk zijne zienswijze aan de Commissie medegedeeld.

3 3 schoolgebouwen overbodig is: heeft men een natuufkun de-lokaal, dan leent zich dit uiteraard het meest voor het aanbrengen van een radio-installatie, en in meer dan één natuurkunde-lokaal kan men dan ook nu reeds» zulk een installatie aantreffen; doch ook elk ander lokaal is daarvoor geschikt; er behoeft slechts een stopcontact aanwezig te zijn, waaraan het radio-toestel kan worden ingeschakeld. 2. Evenmin geven de kosten bezwaar. Een bijdrage van ƒ 0,75 per les en per school aan de uitzendende vereeniging is zóó gering, dat ze nauwlijks een belemmering zijn kan. Bovendien is juridisch een verplichting tot betalen natuurlijk niet aanwezig. Van meer belang zijn de uitgaven voor de aanschaffing en het onderhoud der ontvangtoestellen. Maar ook deze uitgaven zullen, nog daargelaten de mogelijkheid van vergoeding uit de openbare kassen voor gesubsidieerde scholen, waarop de Onderwijsraad nog terug komt, slechts betrekkelijk zelden de invoering van radio behoeven te beletten. Bij het nijverheidsonderwijs worden de kosten van aanschaffing en onderhoud zelfs tot een minimum teruggebracht, doordat de leerlingen (in de electro-technische afdeeling) de toestellen zelf kunnen fabriceeren, en ook voor eventueele reparafi.es kunnen zorgen. In het algemeen zal men dus veilig kunnen zeggen, dat ook het kostenvraagstuk hier geen rol speelt. 3. a. Om te kunnen bepalen, welke de houding der Regeering zijn moet ten aanzien van de radio in de school, komt het er allereerst op aan, zich rekenschap te geven van de p a e d a go gis c he waarde van de radio voor het schoolonderwijs. Dat dit verre van gemakkelijk is en over die waarde ook in onderwijskringen, al naar gelang van persoonlijk inzicht en opvattingen, verschillend wordt gedacht, ligt voor de hand, en is den Raad zoowel uit de gehouden besprekingen, als uit de discussies in de onderwijskundige bladen en tijdschriften duidelijk gebleken. Naast uitgesproken tegenstanders vindt men enthousiaste voorstanders. Wellicht nog de meesten nemen het standpunt in, dat de vraag, in hoeverre het geven van radio-voordrachten voor de school als wenschelijk kan worden aangemerkt, eigenlijk geen vraag meer is, omdat de radio haar intrede in de school reeds heeft gedaan, en zich daar, of men het wil of niet, evenals de bioscoop, wellicht eerder nog dan de bioscoop, zal weten te handhaven en uit te breiden, zoodat men wel genoopt is, eenige leiding te geven. 6. Hoe begrijpelijk het laatste standpunt ook zijn moge, toch schijnt het noodzakelijk, op de vraag naar de paedagogische waarde van de radio voor de school een antwoord te geven. De Onderwijsraad is, ook op grond van de gehouden besprekingen, aanvankelijk geneigd, dit in dien zin te doen, dat naar zijn meening die waarde niet al te hoog moet worden aangeslagen. Aan de zeer bijzondere en snel toenemende beteekenis van de radio voor het maatschappelijk leven in het algemeen beantwoordt de plaats die zij in het schoolonderwijs inneemt, in geenen

4 4 deele. En naar de meening van den Onderwijsraad is dit niet toevallig, maar noodzakelijk gevolg van het karakter van het schoolonderwijs. In de eerste plaats kan de radio-voordracht niet voldoen aan een van de meest essentieele voorwaarden van goed schoolonderwijs: het persoonlijk contact van leermeester en leerling: er wordt wel een stem gehoord, maar men mist de aanwezigheid van een mensch die tot menschen spreekt en door blik en gebaar op zijn hoorders invloed kan oefenen en de werking van zijn woorden bevorderen; er is geen sprake van een uitwisseling van gedachten, die voor het onderwijs zoo vruchtbaar zijn kan. Wel tracht men daaraan tegemoet te komen, door bijv. een tweeden persoon in de studio te plaatsen of zelfs een geheele klasse die vragen stelt, zoodat men een volledige en behoorlijk voorbereide les kan beluisteren: maar hoezeer dit ook, wanneer het goed geschiedt en door eerste-rangskrachten, in meer dan één ge^al voor den onderwijzer van nut kan zijn, in zooverre hij aldus in de gelegenheid wordt gesteld om van een weldoordachte methode van lesgeven van anderen te profiteeren, het behoeft toch geen betoog, dat voor de kinderen een dergelijke kunstmatige les, waarbij zij zelf in het geheel geen rol spelen, moeilijk hetzelfde effect hebben kan als het gewone onderwijs met zijn onmiddellijke persoonlijke inwerking. Wat bij dit onderwijs een van de belangrijkste factoren is, dat het rekening kan houden met den individueelen leerling, is bij het radio-onderwijs a priori uitgesloten: het richt zich niet tot het individu, maar tot de massa. En eveneens ontbreekt in dit onderwijs een element dat voor goed onderwijs van niet minder beteekenis is: de t mogelijkheid om de zelfwerkzaamheid der leerlingen te prikkelen: de leerlingen kunnen niet anders doen dan luisteren: want wel kan de radio-spreker vragen stellen en zijn hoorders uitnoodigen die gezamenlijk te beantwoorden, maar niets waarborgt, dat dit juist de vragen zijn die bij alle leerlingen opkomen; en bovendien is de kans groot, dat meer dan een, door te zoeken naar een antwoord, den draad van het betoog kwijt raakt. Het valt dan ook moeilijk te ontkennen, dat het radio-onderwijs vierkant in gaat tegen de nieuwe paedagogische denkbeelden die bijv. in de onderwijsmethode van Dr. Montessori en in het Daltonstelsel tot uiting komen: de bezwaren die de voorstanders van deze denkbeelden hebben tegen de tegenwoordige school met haar klassikaal onderwijs: dat ze te weinig individueel is, en te weinig de activiteit der leerlingen ontwikkelt, te veel hoor"-school is en te weinig,,doe"-school, laten zich, hoe men er ook over oordeelen moge, zonder twijfel in versterkte mate tegen het radio-onderwijs aanvoeren: het is zuiver onpersoonlijk en zuiver hoor"-onderwijs. Daarmede hangt in de tweede plaats samen, dat het radio-onderwijs, in tegenstelling met het gewone onderwijs, een volkomen mechanisch karakter draagt. De radio-voordracht gaat steeds door; onderbreking is niet mogelijk; evenmin herhaling wanneer iets niet begrepen of niet verstaan is; en bij tijdelijke uitschakeling wordt een gedeelte van de voordracht gemist, en loopt men kans, dat het verband verloren gaat. In deze opzichten staat de radio zelfs achter bij de grammophoon.

5 5 En eindelijk zal het voor den onderwijzer minder gemakkelijk zijn, de aandacht der leerlingen gespannen te houden en de orde in de klasse te bewaren bij radio-voordrachten, dan wanneer hij persoonlijk les geeft: vooral bij kleinere kinderen kan dit, wanneer de bekoring van het nieuwe is verdwenen, moeilijkheid opleveren. c. Aan den anderen kant is het natuurlijk van belang, dat interessante voordrachten van groote mannen, uiteenzettingen over actueele onderwerpen door bij uitstek deskundigen, redevoeringen van bijzondere redenaars, die anders beperkt zouden blijven tot den kleinen kring van onmiddellijk hoorenden, door de radio om zoo te zeggen op onbeperkte schaal ook in de scholen kunnen worden beluisterd: daarin kan voor de jonge leerlingen een bijzondere prikkeg zitten, waardoor zij worden bezield en tot studie en inspanning aangemoedigd; metname kunnen goede voordrachten over land- en volkenkunde, over ontdekkingsreizen, over natuurwetenschappelijke onderwerpen, over de vredesbeweging, over drankbestrijding, over dierenbescherming e. d. hier van nut zijn. d. Op grond van de tot dusver gegeven uiteenzettingen schijnt het mogelijk, de vraag over de wenschelijkheid van radio-voordrachten in de school te beantwoorden. De radio kan zonder bezwaar een plaats hebben in het schoolonderwijs, mits ze uitsluitend hulpmiddel blijft bij het gewone onderwijs, evenals het boek, de grammophoon, de plaat, de teekening, de film; niet dit onderwijs vervangt. De volle verantwoordelijkheid moet blijven bij den gewonen docent, die niet slechts aanwezig behoort te ajh, om onrust en wanorde te voorkomen in de klasse, of bij storingen handelend te kunnen optreden; maar ook waar dit noodig zijn mocht, toelichtingen zal hebben te geven, en straks, bij de bespreking van het gehoorde, den verkeerden indruk van door hem minder juist of minder gewenscht geachte uitdrukkingen en beweringen van den radio-spreker zal hebben weg te nemen. e. Ook als hulpmiddel echter zal de radio in de school slechts met veel voorzichtigheid kunnen worden gebruikt. In de eerste plaats zal men er met zorg op moeten letten, dat alleen zulke voordrachten worden gegeven die van het begin tot het eind de aandacht der leerlingen kunnen trekken: daarvoor is het van het grootste belang, dat als sprekers gekozen worden personen die het schoolleven kennen en zooveel mogelijk rekening weten te houden met het peil van hun auditorium. In de tweede plaats zal een zorgvuldige voorbereiding noodig zijn zoowel van de zijde van den voordrager als van den onderwijzer; dat daarbij teekeningen en syllabi goede diensten kunnen doen, dikwijls zelfs onmisbaar zijn, spreekt van zelf. In de derde plaats moeten alleen voor zulke leerlingen radiovoordrachten worden gehouden, waarvan men verwachten mag, dat ze hun aandacht in voldoende mate zullen kunnen concentreeren: dit wil zeggen, dat de leerlingen niet te jong mogen zijn en dus als regel de lagere klassen van de gewone school niet in aanmerking komen. In de vierde plaats leenen zich geenszins alle vakken van onderwijs voor radio-voordrachten: bij vakken waarbij bord,

6 6 krijt, platen, modellen en apparaten geregeld noodig zijn, zal men met radioonderwijs over het algemeen slechts weinig doen: alleen voor die vakken waarbij doorloopend theoretische uiteenzettingen op hun plaats zijn, kan dit onderwijs als aanvulling beteekenis hebben. Ten vijfde zal slechts een betrekkelijk klein gedeelte van den schooltijd voor radio-voordrachten beschikbaar moeten worden gesteld: alle deskundigen die door den Onderwijsraad zijn gehoord, waren het erover eens, dat, willen deze voordrachten de leerlingen op den duur boeien, ze ten hoogste een half uur zullen mogen duren, en niet te dikwijls mogen gegeven worden, naar sommiger oordeel niet meer dan tweemaal in de week, volgens anderen zelfs niet eens elke week, doch slechts van tijd tot tijd. En eindelijk zal, ook wanneer de voordrachten wekelijks worden gegeven, toch het radio-onderwijs niet een integreerend deel van het gewone leerprogramma voor de verschillende vakken kunnen uitmaken, maar een incidenteel en exceptioneel karakter moeten dragen, hetzij dat over gewone leerstof door bekende sprekers bij wijze van toegift wordt gesproken, hetzij dat bijzonder deskundige personen zich beschikbaar stellen, om over speciale of bij uitstek technische onderwerpen waarmede de gewone docent minder op de hoogte is, voorlichting te geven. Alleen ten aanzien van het Nijverheidsonderwijs kan de radio een meer belangrijke rol spelen. De aard van dit onderwijs toch brengt mee, dat het onder zijn docenten er meer dan een telt, die wel zeer bedreven is in de praktijk van zijn vak en uitnemend geschikt'om de jonge menschen daarin te bekwamen, wiens grootste kracht echter niet ligt in het houden van boeiende theoretische betoogen. Geregelde radiovoordrachten kunnen bij dezen tak van onderwijs dus een welkome aanvulling geven, in het bijzonder voor de nijverheidsavondscholen in kleine gemeenten waar men in den regel slechts over een beperkt aantal leerkrachten beschikt. De Onderwijsraad denkt hier metname aan voordrachten op het gebied van materialenkennis, over nieuwe instrumenten en machines enz. Worden zulke voordrachten door bij uitstek deskundige personen gegeven die goed spreken, dan kunnen ze ongetwijfeld het gewone onderwijs ten goede komen. Hebben, om een voorbeeld te noemen, de leerlingen bij dat onderwijs kennis gemaakt met de inrichting en het gebruik van een eenvoudige draaibank, dan zal een goede voordracht over een nieuw soort draaibank vanzelf hun belangstelling trekken en hun inzicht verhelderen. Inzonderheid ten aanzien van dergelijke voordrachten komt het er natuurlijmten zeerste op aan, dat ze behoorlijk zijn voorbereid: aan de gewone docenten moeten daarom tijdig schriftelijke inlichtingen en teekeningen worden verstrekt, zoodat ze onder en na de radiovoordracht de gelegenheid hebben, hun leerlingen de noodige aanwijzingen te geven. 4. Wanneer de Onderwijsraad in het vorenstaande eenige normen heeft aangegeven voor het radio-onderwijs in de school, die zijns inziens uit het karakter dat dit onderwijs behoort te hebben voortvloeien, dan bedoelt hij daarmede geenszins, dat deze normen zonder meer in wettelijke voorschriften

7 7 zouden kunnen of moeten worden omgezet. Veeleer acht de Raad het van belang, dat de vrijheid van hen die voor den gang van zaken in de school verantwoordelijk zijn om ten deze te handelen naar eigen voorkeur en paedagogisch inzicht, zoo min mogelijk wordt belemmerd. Natuurlijk zouden, wanneer van deze vrijheid misbruik bleek gemaakt te wor^i, maatregelen daartegen niet achterwege mogen blijven. Maar met de geraadpleegde deskundigen is de Onderwijsraad van oordeel, dat men daarvoor -voorshands niet al te bevreesd behoeft te zijn, en dat ook hier de wal het schip wel zal keeren. In het afgetrokkene is het stellig denkbaar, dat een onevenredig deel van den schooltijd aan het luisteren naar radio-voordrachten wordt besteed; maar praktisch zal dit, althans op den duur, wanneer het nieuwe en ongewone er af is, waarschijnlijk evenmin blijken te geschieden als thans met de grammophoon, het sciopticon, de schoolfilm, het bezoek van musea, enz. Waarom zou men dan niet beginnen met vertrouwen? Al zegt het blijkens de ervaring niet alles, dat het in de eerste plaats het belang van de school zelf is, dat de leertijd goed wordt gebruikt, men behoeft daarom toch nog niet aanstonds maatregelen te nemen tegen elke mogelijkheid van misbruik. Metname klemt dit ten aanzien van de middelbare scholen en de gymnasia, waar het onderwijs door vakleeraren wordt gegeven, hetgeen op zich zelf reeds het gebruik van de radio beperkt, en waar misbruiken te minder zijn te vreezen, omdat de docenten, in verband met den eisch dat een bepaalde, dikwijls vrij eng omschreven leerstof in een beperkten tijd moet worden afgehandeld, zeer aan hun tijd gebonden zijn. Zou men bovendien ook op dit terrein niet in de eerste plaats van het schoolhoofd, den directeur, derl rector mogen verwachten, dat zij hun verantwoordelijkheid voor den gang van zaken beseffen, en dus tegen excessen zullen waken? En als dit niet voldoende mocht blijken, schijnt het in elk geval voorshands beter, op den invloed van het Schooltoezicht te rekenen, dan dadelijk een aantal bijzondere voorschriften te maken, die hier, zonder afdoende te zijn, toch waarschijnlijk belemmerend zouden werken. De Onderwijsraad is dus in het algemeen van gevoelen, dat voor verbod of begrenzing van het gebruik van de radio in school, door aanvulling van de wettelijke voorschriften, althans op dit oogenblik geen aanleiding is. Een onbegrensd of ook zelfs maar eenigszins uitgebreid gebruik van de radio in de school is, het nijverheidsonderwijs nu cjaargelaten, zeker niet wenschelijk, maar, afgezien daarvan'dat zulk een gebruik in de praktijk n^^^mjks te wachten is, schijnen de bestaande wettelijke voorschriften voorshands voldoenden waarborg op te leveren, dat aan de hiervóór gestelde voorwaarden wordt voldaan. De hoofdzaak is, dat men zich ook wettelijk stelt op het standpunt, dat de radio niet anders is dan een hulpmiddel bij het onderwijs, de rad^voordracht een onderdeel van de les, evenals bij de grammophoon, het sciopticon e. d. het geval is. Immers, wanneer men hier slechts aan vasthoudt, dan kan wettelijk ook alleen de gewone docent, niet de radiospreker, verantwoordelijk worden gesteld. Daarmede is tevens de bevoegdheidsquaestie opgelost: of degene die de voordracht houdt, aan de wet-

8 8 telijke vereischten voldoet, is, wanneer men de zaak zoo beschouwt, evenmin van belang, als het wettelijk noodig is, dat schrijvers van schoolboeken of ontwerpers van schoolplaten wettelijk bevoegd zijn: deze eisch behoeft alleen gesteld te worden aan hem die de voordracht in zijn onderwijs inschakelt: het is niet zoo, dat de onderwijzer en de radio-spreker gezamenlijk de les geven, en de laatste dus de eerste ten deele vervangt: de gewone docent geeft de geheele les, en maakt alleen voor een deel daarvan gebruik van een radio-voordracht. Wat metname het Lager Onderwijsjhetreit kan de Onderwijsraad zich slechts aansluiten bij het antwoord dat door Uwe Excellentie, nog vóór Zij haar verzoek betreffende radio-voordrachten voor de scholen tot den Raad richtte, d.d. 27 October 1928 heeft gegeven op de vragen van het lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal, den heer van Wijnbergen. De Raad veroorlooft zich daarom volledigheidshalve dit antwoord hier te laten volgen: 1. De vraag, of de aantallen uren, waarvan sprake is in artikel 3, vierde lid, en artikel 90, eerste lid, der lager-onderwijswet 1920, voor een willekeurig deel kunnen bestaan uit uren, waarin per radio onderwijs gegeven wordt in de daarbedoelde vakken, beantwoordt de ondergeteekende bevestigend, onder het voorbehoud, dat de wettelijke voorschriften betreffende leerplan en lesrooster worden nageleefd. 2. De radio-voordracht binnen het schoolverband zal geen andere leerstof mogen behandelen dan die binnen het leerplan valt. Een bijzondere voorziening ter uitvoering van de voorschriften, welke de artikelen 25 en 90 in zake leerplan en leerstof behelzen, komt den ondergeteekende overbodig voor, omdat het per radio gesproken woord wel ten deele het onderwijs van den onderwijzer vervangt, maar deze daarvoor niet ontheven wordt van de volledige verantwoordelijkheid voor zijn taak, 3. De vraag, of de docenten, die per radio aan openbare en bijzondere scholen onderwijs geven, geacht worden tot het personeel dier scholen te behooren, beantwoordt de ondergeteekende oiïïkennend, omdat hij het niet mogelijk acht, dat zij als onderwijzer worden benoemd en werkzaam zijn aan de scholen, wier leerlingen door de onderwijzers in de gelegenheid worden gesteld naar de radio-voordrachten te luisteren. De radio-spreker zal dus ook niet behoeven te voldoen aan de eischen van bekwaamheid en zedelijkheid, die de wet aan de onderwijzers stelt. Niet hij is verantwoordelijk te stellen wegens de door hem gehouden voordracht, maar de k^se-onderwijzer voor het feit, dat hij de leerlingen daarnaar laat luisteren. 4. Of de kosten van aanschaffing, enz. eener radio-installatie voor een openbare school uit de gemeentekas zullen worden betaald, is een vraag, welke in de eerste plaats ter beoordeeling van den gemeenteraad staat en vervolgens van Gedeputeerde Staten bij de goedkeuring der gemeentebegrooting. Wordt die vraag bevestigend beantwoord, dan zullen zij, naar het den

9 ( 9 ondergeteekende voorkomt, vallen onder rubriek / of rubriek o, genoemd in artikel 55 der wet. Of die kosten, indien zij voor een bijzondere school worden gemaakt, gerekend worden te behooren tot die, bedoeld in artikel 72 of artikel 101 der wet, zal uitgemaakt moeten worden op de wijze, door de wet daarvoor aangewezen." De Onderwijsraad ziet geen aanleiding, aan dit antwoord, waarin ook de mogelijkheid om vergoeding voor de kosten van aanschatting en van exploitatie te verkrijgen, is behandeld, veel toe te voegen. Wel heelt het alleen betrekkmg op het jus constitutum, op de thans geldende wettelijke regeling, maar uit hetgeen tot dusver betoogd werd, zal Uwe Excellentie reeds zijn gebleken, dat de Onderwijsraad wijziging van deze regeling althans voorloopig niet noodig acht. Alleen veroorlooft de Kaad zich nog de opmerking, dat, wanneer een radio-voordracht gegeven wordt op een ander uur dan voor het vak waaronder ze valt is uitgetrokken op den vastgestelden rooster van lesuren, ten aanzien van de openbare scholen artikel 25, lid 1, laatste zin, en ten aanzien van de bijzondere scholen artikel 90, lid 4, der lager-onderwijswet 1920 toepassing zal moeten vinden. Mutatis mutandis geldt het door Uwe Excellentie gegeven antwoord ook voor het Kweekschool-, Middelbaar, Gymnasiaal én Nijverheidsonderwijs. Nadere wettelijke voorzieningen zijn hier, aigezien van de reeds vroeger aangevoerde overwegingen, nog minder noodig, omdat er over het algemeen grooter vrijheid van beweging is gelaten dan bij het eigenlijke lager onderwijs. Ten overvloede merkt de Onderwijsraad op, dat hij in het vorenstaande alleen zulke voordrachten op het oog had die vallen binnen de gewone schooluren, en binnen leerplan en lesrooster, en die dus ook door alle leerlingen moeten worden bijgewoond: voordrachten die buiten de schooluren vallen, kunnen, als niet behoorende tot het eigenlijke onderwijs, hier geneel buiten beschouwing worden gelaten. Ten slotte is het misschien niet overbodig, er op te wijzen, dat de hier gemaakte opmerkingen slechts betrekking hebben op de openbare en op de gesubsidieerde bijzondere scholen, wat Kweekscholen, Gymnasia en Hoogere Burgerscholen betreft, ook op die scholen die het jus promovendi hebben; de overige zijn uit den aard der zaak geheel vrij. 5. Zijn derhalve nadere wettelijke voorschriften althans voorshands niet noodig evenmin is er voor de Overheid over het algemeen aanleiding, de organisatie van uitzendingen voor scholen als haar taan; te beschouwen. Zij late dit over aan de radio-vereenigingen. Reeds het groote verschil in geestesrichting onder het Nederlandsche volk noopt ten deze tot groote voorzichtigheid; maar bovendien wijst de gang van zaken er op, dat hier voor overheidsbemoeiing geen enkele reden bestaat. Wat de lagere school betreft, valt, althans bij het Christelijk onderwijs, reeds het begin van een organisatie te constateeren: de Nederlandsche Christelijke Radiovereeniging geeft regelmatig schooluitzendingen, die door toezending van

10 10 korte schriftelijke uiteenzettingen en eenvoudige schetsen en teekeningen aan de aangesloten scholen, worden voorbereid. Zij geniet daarbij de hulp van een commissie van personen uit den kring van het onderwijs. Bij de andere radiovereenigingen is iets dergelijks in voorbereiding. Ook ten aanzien van het middelbaar en voorbereidend hooger onderwijs schijnt er voor de Overheid geen grond, organiseerend op te treden. Voor het Nijverheidsonderwijs, waar, gelijk vroeger werd opgemerkt, de radio-voordrachten van meer beteekenis kunnen zijn, staat de zaak iets anders. Intusschen schijnt het ook hier beter, de organisatie van schooluitzendingen althans aanvankelijk over te laten aan het particulier initiatief der uitzendvereenigingen, zij het ook dat de Inspectie van het nijverheidsonderwijs wellicht eenigen invloed zou kunnen uitoefenen, om door overleg met de Vereeniging van Directeuren en de Vereeniging van Leeraren bij het Nijverheidsonderwijs te komen tot eenige organisatie op dit gebied. Ten slotte zijne zienswijze samenvattende, meent de Onderwijsraad de door Uwe Excellentie gestelde vragen aldus te kunnen beantwoorden: a. dat, mits de radio alleen beschouwd wordt als hulpmiddel bij het onderwijs, het luisteren naar radio-uitzendingen voor het lager, middelbaar en voorbereidend hooger onderwijs geacht mag worden geen bezwaar te ontmoeten en bij het nijverheidsonderwijs zelfs wenschelijk te zijn; b. dat de tegenwoordige wettelijke voorschriften, althans voorshands, voldoende gelegenheid bieden aan hetlschooltoezicht om eventueel tegen misbruiken te waken; c. dat er derhalve geen aanleiding is, wijzigingen aan te brengen in de onderscheidene wetten of de daarop berustende uitvoeringsmaatregelen. 's-gravenhage, 11 Mei Namens den Onderwijsraad: B. SIJMONS, Voorzitter. H. W. TILANUS, Secretaris.

11