Ontwikkelingen binnen het jeugdstrafrecht

Transcriptie

1 Ontwikkelingen binnen het jeugdstrafrecht Een onderzoek naar: Het belang van het kind in het jeugdstrafrecht en de mogelijkheid tot het nietontvankelijk verklaren van het OM in zijn vervolging wegens een overschrijding van de redelijke termijn in het licht van art. 3 IVRK en art. 6 lid 1 EVRM. Naam: N. Bouwman Augustus

2 Afstudeerscriptie Publiekrecht/ Strafrecht Auteur: Nadine Bouwman Studentnummer: Adres: Hendrik Andriessenlaan LP, Oegstgeest Telefoonnummer: adres: Begeleidsters: A. Ghonedale, A. van Verseveld Datum: Augustus

3 Inhoudsopgave Pagina Titel 0 Titelblad 1 Inhoudsopgave 2 Lijst met afkortingen 3 1.Inleiding Hoe kan jeugdstrafrecht het beste worden omschreven? Mijn probleemstelling 5 2.Welke uitgangspunten gelden binnen het jeugdstrafrecht? Welke doelen zijn op het (jeugd)strafrecht van toepassing? Het belang van het kind De commissie Montfrans, Overwater en Anneveldt Sancties binnen het (jeugd)strafrecht 13 3.Artikel 6 lid 1 EVRM en de redelijke termijn De betekenis van het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens Wanneer blijft men binnen de grenzen van de redelijke termijn? De menselijke waardigheid 22 4.Onderzoek redelijke termijnjurisprudentie Algemene uitgangspunten Het beroemde redelijke termijnarrest Vervolg arresten en vonnissen Conclusie jurisprudentie onderzoek 39 5.De niet-ontvankelijkheid van het OM in zijn vervolging in het licht van art. 3 IVRK en art. 6 lid 1 EVRM Beantwoording van de probleemstelling 41 6.Conclusie 47 Literatuurlijst X 2

4 Lijst met afkortingen OM OvJ EHRM EVRM GVO HR IVRK IVBPR UVRM KRC Wjz. VN PIJ Sr. Sv. BW Gw BJJ OTS GBM NIFP Openbaar ministerie Officier van justitie Europees Hof voor de rechten van de Mens Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de Universele vrijheden. Gerechtelijk vooronderzoek Hoge Raad Internationaal Verdrag Inzake de Rechten van het Kind. Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten. Universele verklaring van de Rechten van de Mens Kinderrechtencomité Wet op de Jeugdzorg Verenigde Naties Plaatsing in een inrichting voor jeugdigen Wetboek van Strafrecht Wetboek van Strafvordering Burgerlijk Wetboek Grondwet Beginselenwet Justitiële Jeugdinrichtingen Ondertoezichtstelling Gedragsbeïnvloedende maatregel Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie 3

5 1. Inleiding 1.1 Hoe kan jeugdstrafrecht het beste worden omschreven? Oorspronkelijk kent het Wetboek van Strafrecht (Sr.) geen onderscheid tussen jeugd- en meerderjarigenstrafrecht. In het verleden werden jeugdigen met dezelfde straffen gestraft als meerderjarigen. Hier is in het begin van de 20 ste eeuw verandering in gekomen. Sinds die tijd bestaat er een bijzondere vorm van strafrecht voor jeugdigen en in de loop der jaren is het jeugdstrafrecht enkele malen herzien. Binnen Nederland geldt de regel dat kinderen jonger dan 12 jaar niet strafrechtelijk vervolgd mogen worden 1. Op die leeftijd zijn de ouders uitsluitend verantwoordelijk voor hun kinderen. Binnen het jeugdstrafrecht staan minderjarigen van 12 tot 18 jaar centraal die een strafbaar feit hebben gepleegd en jongeren ouder dan 18 jaar vallen in principe onder het algemene strafrecht. Het jeugdstrafrecht kent geen eigen wet, maar deze bestaat uit een serie wettelijke bepalingen binnen het algemene strafrecht. Deze bijzondere bepalingen (art. 77a t/m 77hh) hebben globaal betrekking op de strafrechtelijk minderjarigen van 12 tot 18 jaar. Globaal, omdat het in ons land ook mogelijk is om een minderjarige volgens het algemene strafrecht te berechten. 2 Ook binnen het Wetboek van Strafvordering (Sv.) zijn bepalingen opgenomen die gelden voor strafrechtelijk minderjarigen (art Sv.) Deze bepalingen worden samen voor het gemak jeugdstrafrecht genoemd. Nederland heeft al meer dan honderd jaar een apart jeugdsanctiestelsel. Wat houdt dit nu precies in? Jeugdcriminaliteit verwijst naar gedrag van jongeren tussen de 12 tot 18 jaar waarmee bepaalde - in wetboeken vastgelegde - normen worden overtreden en waarop een straf staat. 3 Binnen het jeugdstrafrecht wordt rekening gehouden met het feit dat jeugdigen niet volledig verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor hun doen en laten. Zij moeten door middel 1 De politie meldt een 12-minner in principe bij de Raad voor de Kinderbescherming en daar wordt de melding geregistreerd als een klacht- of opvoedingszaak en niet als strafzaak. De Raad onderzoekt vervolgens - via een gezinsonderzoek - of er vrijwillige hulpverlening dient te worden aangeboden, dan wel of er via een civielrechtelijke kinderbeschermingsmaatregel (ondertoezichtstelling, ontheffing of ontzegging) moet worden ingegrepen. Ferwerda (2001), pagina 4. 2 Angenent (1991), pagina Ferwerda (1992). 4

6 van straffen worden geholpen op weg naar verantwoordelijkheid. Jongeren moeten geconfronteerd worden met de gevolgen van hun gedrag en daarnaast moeten ze zoveel mogelijk leren om goed te maken wat zij aangericht hebben. Ido Weijers noemt dit de pedagogische uitdaging van het jeugdstrafrecht en heeft hier een boek over geschreven. 4 Zowel in de media als in de politiek bestaat grote belangstelling voor de problematiek van jeugddelinquentie. Veel aandacht gaat uit naar de rechtspositie van de jeugdigen binnen het jeugdstrafrecht en de vraag of rekening gehouden dient te worden met de pedagogiek binnen het jeugdstrafrecht. Een snelle en consequente afhandeling van een strafzaak wordt bij de afdoening van jeugdstrafzaken beschouwd als een belangrijk kwaliteitsaspect. Het is van groot belang dat er zo weinig mogelijk tijd verstrijkt tussen het plegen van het strafbare feit, de berechting en de tenuitvoerlegging van de straf. Wat zijn hier de redenen voor? 1.2 Mijn probleemstelling Het lijkt mij interessant om te onderzoeken wat de redelijke termijn precies inhoudt binnen ons (jeugd)strafrecht en wat de consequenties zijn bij een overschrijding hiervan. Daarbij rijst de vraag of bij een overschrijding van de redelijke termijn bij minderjarigen- anders dan bij meerderjarigen- het Openbaar Ministerie (OM) het recht op vervolging zou moeten verliezen of dat er gekozen dient te worden voor strafvermindering. Welke redenen liggen hieraan ten grondslag? Mijn probleemstelling is dan ook als volgt: In hoeverre is het niet-ontvankelijk verklaren van het OM in zijn vervolging wegens een overschrijding van de redelijke termijn noodzakelijk in het belang van het kind in het jeugdstrafrecht? Om mijn onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden zal ik allereerst een literatuuronderzoek houden en bespreken wat de belangrijkste beginselen en uitgangspunten zijn binnen het (jeugd)strafrecht. Welke (extra) doelen probeert men bij het jeugdstrafrecht voor ogen te houden? Een belangrijke rol hierbij speelt het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK), deze zal ik dan ook uitgebreid bespreken. 4 Weijers (2005). 5

7 Om mijn onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden geef ik een uitgebreide analyse van de redelijke termijn binnen het (jeugd)strafrecht. Waarom worden er consequenties verboden aan een overschrijding van de redelijke termijn en welke gevolgen brengt het normaliter met zich mee als deze termijn wordt overschreden. Met andere woorden, wanneer is sprake van een inbreuk op artikel 6 lid 1 Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM)? Door middel van een jurisprudentieonderzoek probeer ik te weten te komen welke sancties worden opgelegd bij een termijnoverschrijding binnen het jeugdstrafrecht en het algemene strafrecht en hoe de rechterlijke macht precies omgaat met een inbreuk op art. 6 lid 1 EVRM. Wat is de achterliggende reden hiervoor en welke doelen binnen het (jeugd)strafrecht worden hiermee gediend? Ik bespreek de actuele ontwikkelingen op het gebied van de redelijke termijn jurisprudentie. 6

8 2. Welke uitgangspunten gelden binnen het jeugdstrafrecht? 2.1 Welke doelen zijn op het (jeugd)strafrecht van toepassing? De jeugddelinquentie is de afgelopen jaren flink in de publiciteit gekomen. Niet alleen door verschillende sterk in het oog springende gebeurtenissen (denk aan zware misdrijven gepleegd door minderjarigen), maar ook door de interesse voor de aanpak ervan. Meerdere rapportages over geweldsdelicten lijken de vraag naar een harde aanpak te rechtvaardigen. Er is sprake van een verharding van de jeugdcriminaliteit en daarnaast lijkt het alsof de minderjarige verdachte alsmaar jonger wordt. Jongeren worden aan de ene kant gezien als een door de overheid te controleren bedreiging van de openbare orde en aan de andere kant als een kwetsbare groep die bescherming nodig heeft. 5 Jeugddelinquentie moet gezien worden als een containerbegrip. Het gaat hierbij om verschillende strafbare gedragingen gepleegd door jongeren tot 18 jaar. Vanaf 18 jaar is men strafrechtelijk meerderjarig en valt men dus niet meer onder het jeugdbeschermingsrecht. De criminaliteit onder jeugdigen wordt binnen Nederland gezien als een groot, maatschappelijk probleem. Dat de aanpak hiervan moeilijk verloopt is onder andere te danken aan het feit dat er geen duidelijk zicht is op hoe groot en ernstig het probleem is. Jeugdrechters stellen dat zij steeds meer geconfronteerd worden met jeugdigen waarbij een ernstig, psychisch probleem bestaat. In plaats van bescherming is vooral ook hulpverlening nodig. 6 Ons strafrecht wordt traditioneel gekenmerkt door een belangrijke eigenschap, namelijk terughoudendheid. Bij de invoering van ons Wetboek van Strafrecht in 1886 werd het Strafrecht door de toenmalige minister van Justitie Modderman gezien als ultimum remedium: het uiterste redmiddel. 7 De vraag is nu wanneer dit redmiddel precies ingezet dient te worden. Het is van belang om eerst stil te staan bij de vraag welke doelen precies gediend worden door strafrechtelijk op te treden en te sanctioneren. De doelen die voor zowel het jeugdstrafrecht als het volwassenen strafrecht gelden zijn speciale en generale preventie, vergelding, het handhaven van de rechtsorde, resocialisatie, het beveiligen van de maatschappij en van de burgers, behandeling, voorkoming van recidive 5 Ministerie van justitie, beleidsdoorlichting jeugdsancties, periode , pagina Bartels (2007), pagina Kelk (2005), pagina 8. 7

9 en genoegdoening. Een extra doel wat op het jeugdstrafrecht van toepassing is, is de opvoeding van de jeugdigen (art. 40 lid 1 IVRK). Straf moet gezien worden als een pedagogisch middel tot gedragsbeïnvloeding en de beste speciale preventie dient te zijn gelegen in verbetering van de opvoedingssituatie. 8 Alleen via sancties kan Justitie dit extra doel voor het jeugdstrafrecht niet realiseren. De oplossing om jeugdcriminaliteit tegen te gaan ligt in een combinatie van preventie, repressie en nazorg. Hoe sneller een strafrechtelijke sanctie volgt, hoe groter de kans dat de jeugdige verdachte iets leert van zijn gedrag. 9 Om deze strafdoelen te verwezenlijken en op een rechtvaardige manier te bereiken, gelden binnen het jeugdstrafrecht, net als binnen het algemene strafrecht, de volgende uitgangspunten en beginselen: de onschuldpresumptie, consistentie en inzichtelijkheid, gelijkheid en uniformiteit en het beginsel van proportionaliteit en subsidiariteit. 10 Bij de onderscheiden strafdoelen is het van belang ervan uit te gaan dat vergelding en opvoeding in elkaars verlengde liggen. De rechter brengt met zijn vonnis tot uiting dat er een rechtsnorm geschonden is en dat de zwaarte van de straf in overeenstemming is met de ernst van de normschending (het proportionaliteitsbeginsel). Daarnaast krijgt de samenleving door de straf een vorm van genoegdoening voor het gepleegde delict (vergelding). 11 De jongeren worden aangesproken op hun strafbare gedrag en het is belangrijk dat zij geconfronteerd worden met een sanctie. In de Richtlijn Strafvordering jeugd 12 van het OM wordt aangegeven dat in het jeugdstrafrecht een persoonsgerichte aanpak wordt toegepast. Hierbij is het streven om criminogene factoren te beperken en beschermende factoren te versterken. 13 De jeugdige vereist een andere benadering dan de volwassene. Ook al is er geen aparte jeugdstrafwet in Nederland, jeugddelinquenten vormen een uitzondering op het algemene deel van het strafrecht. 14 Uit meerdere ontwikkelingspsychologische onderzoeksrapporten is gebleken dat jongeren tot 18 jaar en zelfs tot 24 jaar nog in ontwikkeling zijn. 15 Dit brengt 8 Bartels (2007), pagina Ministerie van justitie, beleidsdoorlichting jeugdsancties, periode , pagina Programma Aanpak Jeugdcriminaliteit (oktober 2008). Handreiking jeugdstrafrecht: Sancties, voorwaarden en nazorg, pagina Ministerie van justitie, beleidsdoorlichting jeugdsancties, periode , pagina Openbaar Ministerie; Richtlijn strafvordering jeugd, 1 augustus 2009 (Stcr. 2009, 116) Artikel 77a t/m 77hh Sr. 15 Periode van 18 tot 24 jaar wordt soms gezien als een overgangsfase van jongvolwassene naar volwassene. 8

10 met zich mee dat zij nog weinig schuldinzicht hebben en het belangrijkste is dat jongeren nog gekneed kunnen worden en nog vormbaar zijn. Hierdoor staat binnen het jeugdstrafrecht niet de daad, maar de dader centraal. 16 In het jeugdstrafrecht prevaleert dus niet zo zeer de vergelding als strafdoel, maar de positieve, speciale preventie. De bevordering van de persoonlijke ontwikkeling en maatschappelijke integratie van de jongeren staat voorop. Volwassen daders en veroordeelden worden al snel gezien als onverbeterlijk, maar bij jeugdige daders heeft Justitie de opdracht om in de verdere ontwikkeling van de jeugdigen te investeren. 17 De gedachte die men graag voor ogen houdt is dat criminaliteit onder jongeren meestal iets van voorbijgaande aard is en dat normoverschrijdend gedrag nou eenmaal hoort bij het verleggen en verkennen van grenzen Het belang van het kind Dat we bij het jeugdstrafrecht andere doelen voor ogen hebben staat dus vast. Iedereen heeft wel een bepaalde visie over het belang van het kind: de overheid, hulpverleners, psychologen, pedagogen, filosofen, etc. Doordat het belang van het kind binnen het recht geen vaste, concrete invulling kent, kan de toepassing van het rechtsbegrip tot verschillende uitkomsten in één bepaalde zaak leiden. Rechters kunnen vonnissen verklaren en motiveren door te verwijzen naar het belang van het kind, terwijl verschillende rechters in dezelfde zaak tot een andere uitkomst komen over wat precies in het belang van het kind is. Het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK) is het verdrag waarbij het belang van het kind voorop staat. Dit is één van de belangrijkste verdragen die van toepassing is op het jeugdstrafrecht. Het verdrag is op 2 september 1990 door 20 Staten geratificeerd en zij is op 8 maart 1995 in Nederland in werking getreden. Sinds 2009 zijn er 193 Staten bij aangesloten. Verder is het IVRK door alle landen ondertekend en geratificeerd, op Somalië en de Verenigde Staten na. 19 Met de komst van dit verdrag hebben kinderen eigen rechten gekregen. 16 Gerris (2002), pagina De Jonge en van der Linden (2007), pagina De Jonge en van der Linden (2007), pagina 4 en Janssen (1989), pagina Meuwese, Blaak en Kaandorp (2005), pagina 1. 9

11 Het IVRK bestaat naast de preambule uit 54 artikelen. In de eerste 31 artikelen worden de materiële rechten genoemd en de overige artikelen omvatten de procedurele voorschriften. Zoals uit de preambule blijkt zijn de beginselen verder uitgewerkt in het IVRK. Hieruit volgt dat het in het belang van het kind is om een volledige en harmonische ontplooiing van lichaam en geest te hebben. 20 Het allerbelangrijkste van dit verdrag is het belang van het kind. Dit belang is namelijk fundamenteel voor de implementatie en interpretatie van alle andere artikelen in het IVRK en staat centraal bij alle beslissingen. De meeste rechtsgeleerden zijn van mening dat het IVRK invulling geeft aan het belang van het kind in art. 3 lid 1 IVRK: Bij alle maatregelen betreffende kinderen, ongeacht of deze worden genomen door openbare of particuliere instellingen voor maatschappelijk welzijn of door rechterlijke instanties, bestuurlijke autoriteiten of wetgevende lichamen, vormen de belangen van het kind de eerste overweging. Het belang van het kind wordt vaak gelezen in combinatie met andere artikelen uit het IVRK om een bepaalde aanpak te ondersteunen, te rechtvaardigen of te verhelderen. Er is geen enkel artikel in het IVRK waarbij het belang van het kind geen rol speelt. Daarnaast staan alle artikelen met elkaar in verband. Het IVRK kent geen hiërarchie en alle in het IVRK genoemde rechten vormen een geheel. Het IVRK kent een heleboel minimumnormen die in andere verdragen of in nationale wetgeving worden uitgewerkt en gespecificeerd. Artikel 3 IVRK wordt echter niet genoemd in de ratificatiewet en in de lijst van artikelen waaraan de Nederlandse regering directe werking toekent. In Nederland heeft een aantal lagere rechters zich wel over de rechtstreekse werking van art. 3 lid 1 IVRK uitgesproken. De zaken waar een beroep wordt gedaan op dit artikel bij de Hoge Raad (HR) zijn schaars. In de zaken waar bij de HR wel een beroep is gedaan op art. 3 lid 1 EVRM wordt niet ingegaan op het belang van het kind, oftewel rechtstreekse werking wordt door de HR vooralsnog niet aangenomen. Om te kunnen bepalen of het belang van het kind de eerste overweging heeft, moet wel duidelijk zijn wat nu precies het belang van het kind is. Rechtsgeleerde Goos Cardol

12 omschrijft bijvoorbeeld het belang van het kind als het recht op ontwikkeling. Het belang van het kind draait om de ontwikkeling van het kind, omdat een minderjarige juist hierin verschilt van een meerderjarige. 21 Dit is nou juist het punt waar binnen het jeugdstrafrecht rekening mee gehouden dient te worden. Kort samengevat is het belang van het kind het zich harmonisch kunnen ontwikkelen. Het IVRK is hierbij een richtlijn voor de ontwikkeling van het kind waarbij verschillende elementen een rol spelen zoals de mening van het kind, onderwijsbehoeften, maar ook het recht op een proces bij een kinderrechter en het recht op eerbiediging van de rechten en de belangen van het kind binnen het jeugdstrafrecht. Het IVRK kan gezien worden als een juridisch instrument dat de ontwikkeling, de ontwikkelende vermogens en de competentie van het kind promoot. 2.3 De Commissie Montfrans, Overwater en Anneveldt In de jaren 70 zijn er twee commissies ingesteld: de commissie Overwater en de commissie Anneveldt. 22 Reden hiervoor is dat er begin jaren 70 veel kritiek was op het jeugdstrafrecht. Het werd beschouwd als te bevoogdend en niet meer passend bij de toegenomen mondigheid en emancipatie van de jeugdigen. Jongeren moeten verantwoordelijk gesteld worden voor hun eigen keuzes en in het verlengde daarvan moeten zij eerder aansprakelijk gesteld worden voor hun gedrag. 23 Beide punten zijn terug te vinden in het advies van de commissie Anneveldt om het jeugdstrafrecht meer te conformeren met het volwassenen strafrecht. Vanuit dat perspectief zouden jongeren meer rechten en plichten moeten krijgen. Het driehoeksoverleg is bijvoorbeeld afgeschaft en de maximumstraffen van jeugddetentie zijn verhoogd. Eigen verantwoordelijkheid en eigen rechten, op strafvorderlijk gebied, worden duidelijker tot uitdrukking gebracht. 24 De commissie Anneveldt werd gevraagd om te adviseren over een herziening ter modernisering en vereenvoudiging van het jeugdstrafrecht. Naar aanleiding van deze 21 Cardol (2007), pagina Commissie herziening strafrecht voor Jeugdigen (Commissie Anneveldt 1979): Sanctierecht voor jeugdigen. 23 Imkamp (1997), pagina Imkamp (1997), pagina

13 rapporten is het jeugd(straf)procesrecht twee keer grondig herzien. Naar aanleiding van het rapport van de commissie komt vervolgens het vernieuwd straf(proces)recht 25 tot stand, dat op 1 september 1995 in werking is getreden. Een belangrijke verandering is de invoering van de alternatieve sancties (voorheen taakstraffen genoemd) in het Wetboek van Strafrecht. De invoering van de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen (BJJ) in 2001 is vervolgens een belangrijke ontwikkeling op het terrein van het jeugdstraf(proces)recht. In de loop der jaren hebben meerdere commissies zich gebogen over het probleem jeugdcriminaliteit. De Commissie kleine criminaliteit in 1984 onder leiding van H.J. Roethof is hier een van. 26 Sinds deze rapportage komt er een reeks aan documenten waarin expliciet een beeld wordt geschetst van de ontwikkelingen in aard, omvang en achtergronden van jeugdcriminaliteit. In het eindrapport wordt gewezen op een scala aan mogelijkheden om te komen tot een bestrijding van deze criminaliteit. Tien jaar na het rapport van de commissie van Roethof wordt de commissie Jeugdcriminaliteit geïnstalleerd. Dit is een commissie onder leiding van mw. Montfrans- Hartman en heeft de taak een brede nota over jeugdcriminaliteit uit te brengen. De commissie van Montfrans geeft in het rapport Met de neus op de feiten uit 1994 het advies om vroegtijdig, snel en consequent te reageren op jeugdig crimineel gedrag. 27 In dit rapport worden aanbevelingen gedaan om te komen tot een omvattend, pedagogisch, adequate, verantwoorde aanpak van de jeugdcriminaliteit. 28 Ondanks alle inspanningen van commissies slaagde de overheid er maar beperkt in om jeugdige wetsovertreders vroegtijdig, snel en consequent te bestraffen. Er moet meer sturing worden gegeven aan een bepaald beleid. In de kabinetsnota Vasthoudend en effectief uit maart wordt de lijn van de commissie van Montfrans Hartman voortgezet. Naar het oordeel van de commissie Anneveldt in de jaren 70 dienen algemene rechtsregels ook op jeugdigen van toepassing te zijn. Uitzonderingen op het volwassenenstrafrecht moeten zoveel mogelijk achterwege blijven. De rechtspositie van de jeugdigen zou meer in overeenstemming gebracht moeten worden met die van de volwassenen. Dit rapport heeft 25 Wet van 7 juli 1994, tot wijziging van het Wetboek van Strafrecht, het Wetboek van Strafvordering en andere wetten in verband met de herziening van het strafrecht voor jeugdigen. 26 Commissie Kleine Criminaliteit, H.J Roethof, Eindrapport Ministerie van Justitie, Directie Jeugdbescherming en Reclassering, Aanpak jeugdcriminaliteit: Met de neus op de feiten, Den Haag: Ministerie van Justitie, Directie Jeugdbescherming en Reclassering 1994, p Commissie Montfrans 1994: Notitie jeugdcriminaliteit. 29 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

14 uiteindelijk geleid tot het wetsvoorstel tot wijziging van het sanctierecht voor jeugdigen. In verband met de toegenomen mondigheid van jeugdigen zijn de verschillende jeugdstraffen en -maatregelen herzien. 30 Het jeugdstrafrecht zoals wij deze nu kennen is in werking getreden in 1995 (art. 77a tot en met 77hh Sr.) De strafbare feiten zijn voor jeugdigen hetzelfde, echter de strafmaxima per delict gelden niet voor het jeugdstrafrecht. Daarnaast geldt als regel dat onder de 12 jaar niet vervolgd mag worden (art. 486 Sv.). Van belang voor mijn onderzoeksvraag is om te kijken welke sancties precies opgelegd kunnen worden aan minderjarige verdachten. Welke doelen liggen aan deze sancties ten grondslag? 2.4 Sancties binnen het (jeugd)strafrecht Jeugdcriminaliteit omvat dus alle misdrijven en overtredingen gepleegd door jeugdigen. In het Wetboek van Strafrecht en in bijzondere strafwetten zijn alle gedragingen vastgelegd die strafbaar zijn. Deze bepalingen gelden dus ook voor jeugdigen en vanaf 12 jaar kunnen zij hiervoor worden vervolgd. Echter schrijft het jeugdstrafrecht voor jeugdigen specifieke straffen en maatregelen voor. In art. 77a Sr. worden de meeste bepalingen met betrekking tot de straffen en maatregelen voor volwassenen buiten toepassing verklaard. Bij de tenuitvoerlegging van jeugdsancties zijn verschillende organisaties betrokken die onderdeel vormen van de jeugdstrafrechtketen: die politie die de jeugdige aanhoudt en verhoort, de Raad voor de Kinderbescherming, Jeugdzorg en in sommige gevallen het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP) die onafhankelijke rapporteurs inschakelt wanneer de rechter hem de opdracht geeft om ten aanzien van een jeugdige een gedragsdeskundig onderzoek te verrichten. 31 De belangrijkste wijzigingen sinds 1995 in het materiële jeugdstrafrecht zijn dat de bestaande vrijheidsstraffen (arrest- en tuchtschoolstraf) in de nieuwe wetgeving zijn vervangen door één sanctie: de jeugddetentie. Daarnaast is de maximale vrijheidsstraf verhoogd naar 12 maanden voor 12 t/m 15 jarigen, deze was voorheen 6 maanden, en naar 24 maanden voor 16 en Oei en Groenhuijsen (2003), pagina Ministerie van Justitie, Beleidsdoorlichting jeugdsancties, periode , pagina

15 jarigen (art. 77i lid 1 Sr.). Daarnaast hebben de HALT afdoening en de taakstraffen een wettelijke basis gekregen. 32 De belangrijkste wijzigingen hebben te maken met de rol van de kinderrechter en de positie van de officier van justitie. De kinderrechter had in het oude jeugdstrafrecht een allesoverheersende invloed. Hij was degene die besliste over onder andere de vraag of een minderjarige in voorlopige hechtenis ging en bleef, en of er een gerechtelijk vooronderzoek (GVO) zou worden geopend. De officier van justitie moest de kinderrechter zelfs om toestemming vragen als hij een strafzaak tegen een jeugdige wilde seponeren. Ook had de kinderrechter op de terechtzitting veel invloed, hij kon bijvoorbeeld zelfstandig beslissen een straf op te leggen, ook als de officier van justitie dit niet had geëist. Met de inwerkingtreding van het nieuwe jeugdstrafrecht heeft de kinderrechter een deel van zijn machtspositie moeten afstaan aan de jeugdofficier van justitie. 33 Van oudsher heeft het jeugdstrafrecht een opvoedkundig component. Dit betekent dat zij mildere straffen en maatregelen kent dan het algemene stafrecht. Het instellen van een apart strafrecht voor minderjarigen is onder meer gebaseerd op art. 40 van het IVRK waarbij Nederland partij is. Jongeren die tussen de twaalf en achttien jaar oud zijn wanneer zij een misdrijf plegen, worden normaal gesproken berecht volgens het jeugdstrafrecht. Dat betekent dat de rechtszaak, die vanwege de privacy van de jonge verdachten niet openbaar is, wordt behandeld door een kinderrechter. Ook de straffen verschillen met het strafrecht voor volwassenen. De kinderrechter kan (een combinatie van) de volgende straffen opleggen: - Geldboete - Jeugddetentie - Taakstraf - Gedragsbeïnvloedende maatregel (GBM) - Plaatsing in een inrichting voor jeugdigen (PIJ maatregel) - Voorwaardelijke veroordeling - Overige maatregelen: ontneming wederrechtelijk verkregen voordeel, schadevergoeding, onttrekking aan het verkeer. 32 Kruissink en Verwers (2001). 33 Kruissink en Verwers (2001). 14

16 De vraag is welke doelen de kinderrechter nu precies voor ogen heeft bij het opleggen van deze straffen en maatregelen. Een geldboete kan aan jeugdigen worden opgelegd ten aanzien van ieder strafbaar feit. De bedoeling is om met deze straf een nadeel toe te brengen aan de daders. Binnen het jeugdstrafrecht is wel een beperking opgenomen ten opzichte van het voor volwassenen geldende boetestelsel. De geldboete bedraagt ten hoogste 3700,- (art. 77l lid 1 jo. 23 lid 4 Sr.). 34 Net als bij volwassenen dient de rechter hierbij rekening te houden met de draagkracht van de jeugdige daders (art. 77a jo. 24 Sr.). Een taakstraf kan aan jeugdigen worden opgelegd voor alle misdrijven en (anders dan bij volwassenen) alle overtredingen (art. 77g Sr.). Deze taakstraf bestaat uit een werkstraf, leerstraf of een combinatie van beide. Een werkstraf heeft een meer vergeldend karakter en kan daarnaast ook dienen ter herstel van de schade. Bij een leerstraf en/of een gecombineerde straf is gedragsbeïnvloeding het belangrijkste doel. 35 Daarnaast is van belang dat de Raad voor de Kinderbescherming een voorbereidende en ondersteunende taak heeft (art. 77o lid 1 Sr.). De taakstraf verdient daarnaast de voorkeur boven de vrijheidsbenemende straf. Dit heeft ertoe geleid dat de taakstraf zich heeft ontwikkeld tot de meest frequente, toegepaste sanctie binnen het jeugdstrafrecht. Jongeren kunnen maximaal één of twee jaar jeugddetentie krijgen en zes jaar jeugd tbs. Jeugd tbs is een populaire naam voor de maatregel van plaatsing in een inrichting voor jeugdigen (PIJ maatregel). Dit is een vrijheidsbenemende maatregel die kan worden opgelegd, het is dus een vorm van vergelding. Het moet gaan om een misdrijf waar voorlopige hechtenis op staat, de maatregel moet noodzakelijk zijn om de veiligheid van anderen dan wel de algemene veiligheid van personen of goederen te waarborgen en de maatregel moet in het belang zijn van een zo gunstig mogelijke ontwikkeling van de verdachte (art. 77s Sr.). 36 Daarnaast kan de PIJ maatregel worden opgelegd aan toerekeningsvatbare en aan ontoerekeningsvatbare jongeren en het moet uit behandelings- of opvoedkundig oogpunt noodzakelijk zijn. De doelen van de PIJ maatregel zijn dus behandeling, opvoeding en bescherming van de maatschappij. Deze maatregel wordt pas opgelegd door de rechter na advies van ten minste twee gedragsdeskundigen van verschillende disciplines. 37 Over het 34 Ministerie van Justitie, Beleidsdoorlichting jeugdsancties, periode , pagina Ministerie van Justitie, Beleidsdoorlichting jeugdsancties, periode , pagina Ministerie van Justitie, Beleidsdoorlichting jeugdsancties, periode , pagina Ministerie van Justitie, Beleidsdoorlichting jeugdsancties, periode , pagina

17 algemeen wordt de PIJ maatregel voor een duur van twee jaar opgelegd. Indien bij het begaan van het feit geweld is gebruikt kan de maatregel worden verlengd tot maximaal vier jaar. Indien de verdachte daarnaast ook beschikt over een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestesvermogen is de maximale duur zes jaar en is advies van een psychiater vereist (art. 77t lid 2 jo. 77s lid 3 Sr.). 38 Daarnaast is het jeugdstrafrecht aangepast door middel van een nieuwe wet. Op 1 februari 2008 is de Wet gedragsbeïnvloeding Jeugdigen in werking getreden en met de komst van deze wet is het jeugdstrafrecht uitgebreid met een op (her)opvoeding gerichte maatregel. 39 Deze wet voegt een aantal nieuwe elementen toe. De belangrijkste daarvan is de invoering van een strafrechtelijke maatregel gericht op de gedragsbeïnvloeding van de jeugdigen, kortweg de gedragsmaatregel genoemd. 40 Voor deze nieuwe wet is gekozen, omdat binnen het jeugdstrafrecht de heropvoeding, oftewel de gedragsbeïnvloeding, een belangrijk strafdoel is. In de vorige eeuw is veel veranderd ten aanzien van de positie van de jeugdige binnen het strafrecht. De eerste jeugdwetten dateren van 1905 en vanaf de jaren 90 van de vorige eeuw kwam het accent binnen het jeugdstrafrecht steeds meer te liggen op het opvoedkundige doel. Daarnaast zijn er voor de jongeren veel vormen van hulp en begeleiding mogelijk. Wanneer de kinderrechter uiteindelijk over het lot van de jongeren dient te beslissen zijn er tal van gevarieerde strafmogelijkheden. Deze kunnen vervolgens ook nog met elkaar gecombineerd worden. Begeleiding door de jeugdreclassering kan plaats vinden op vrijwel alle momenten binnen het jeugdstrafrecht en de Raad voor de Kinderbescherming houd zich ook niet afzijdig. Dit alles heeft te maken met het opvoedkundige doel van het jeugdstrafrecht. 38 Ministerie van Justitie, Beleidsdoorlichting jeugdsancties, periode , pagina Wet van 20 December 2007 (Stb. 275); Kamerstukken II 2005/2006, Ministerie van Justitie, Beleidsdoorlichting jeugdsancties, periode , pagina

18 3. Artikel 6 lid 1 EVRM en de redelijke termijn 3.1 De betekenis van het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens Een aantal jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog werd het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden (EVRM) aangenomen door de in 1949 opgerichte Raad van Europa. 41 Fundamentele en politieke rechten van burgers werden namelijk op grote schaal aangetast en bedreigd. Op 10 december 1948, vlak voor het EVRM werd aangenomen, werd eerst door de Algemene Vergadering van de VN de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aangenomen. 42 In de eerste titel van het EVRM is de invloed van deze Universele Verklaring duidelijk zichtbaar. Sindsdien zijn er 15 protocollen aangenomen die inmiddels allemaal in werking zijn getreden. Het EVRM is een gezaghebbend instrument gebleken voor de bescherming van mensenrechten. Veel lidstaten hebben in verband met een aanhangige zaak of naar aanleiding van een uitspraak van het EHRM hun nationale wetgeving aangepast. Het EHRM is bevoegd kennis te nemen van individuele klachten tegen alle lidstaten over schendingen van de rechten beschermd in het EVRM. Op grond van art. 34 EVRM kan het EHRM verzoekschriften ontvangen van iedere natuurlijk persoon, iedere nietgouvernementele organisatie of iedere groep personen die denkt slachtoffer te zijn geworden van een schending van een mensenrecht door een lidstaat, die in het verdrag en de bijbehorende protocollen zijn vervat. 43 Er worden niet veel eisen gesteld aan een verzoek bij het EHRM. Een verzoeker moet slachtoffer zijn geworden van een schending van een recht door een lidstaat (ratione personae). 44 Ook moet de klacht betrekking hebben op een bepaling van het EVRM of een protocol (ratione materia). 45 Daarnaast moeten alle nationale rechtsmiddelen volgens art. 1 EVRM door de verzoeker zijn uitgeput voordat hij zich tot het EHRM kan wenden. Er moet dus tot aan de hoogst mogelijke instantie zijn geprocedeerd. 41 Vande Lanotte (2005), pagina Vande Lanotte (2005), pagina de Graaf e.a. (2010), pagina Nollkaemper (2007), pagina Nollkaemper (2007), pagina

19 In Nederland heeft het verdrag directe werking, dit wil zeggen dat de rechterlijke macht alle wetgeving en bestuur aan het EVRM dient te toetsen. Directe werking van het EVRM houdt ook in dat personen in Nederland bij de rechter tegen beslissingen van de overheid bepalingen uit het EVRM kunnen inroepen. 46 De redelijke termijn vindt zijn oorsprong in de internationale wetgeving die rechtstreeks ingrijpt in de interne, juridische orde. Artikel 6 lid 1 EVRM biedt de waarborg op een eerlijk proces binnen een redelijke termijn. 47 Hierdoor wil men voorkomen dat verdachten langer dan redelijk onder de dreiging van strafvervolging moeten leven. Krachtens artikel 6 lid 1 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden van 4 november 1950 moeten de geschillen betreffende de burgerlijke rechten en verplichtingen binnen een redelijke termijn worden afgehandeld : Bij het vaststellen van zijn burgerlijke rechten en verplichtingen heeft eenieder recht op een eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak, binnen een redelijke termijn, door een onafhankelijke en onpartijdige rechterlijke instantie welke bij de wet is ingesteld. De volgende bepaling is van toepassing op personen die al van hun vrijheid beroofd zijn. Overeenkomstig artikel 5 lid 3 EVRM zijn de onderzoeks- en vonnisgerechtigden verplicht om hun taken binnen een redelijke termijn uit te voeren: Eenieder die gearresteerd is of gevangen wordt gehouden, overeenkomstig lid 1, c, van dit artikel moet onmiddellijk voor een rechter worden geleid of voor een andere autoriteit die door de wet bevoegd verklaard is om rechterlijke macht uit te oefenen en heeft het recht binnen een redelijke termijn berecht te worden Ook in art. 14 IVBPR is iets soortgelijks opgenomen: Bij het bepalen van de gegrondheid van een tegen hem ingestelde strafvervolging heeft eenieder, in volle gelijkheid, recht op volledige minimumgaranties: ( ) c) zonder onredelijke vertraging te worden berecht ( ) 46 Meuwese, Blaak en Kaandorp (2005), pagina Verbruggen en Verstraeten (2009), pagina

20 Wereldwijd gelden in landen bepalingen met betrekking tot de redelijke termijn in strafzaken. In artikel 8 lid 1 van de American Convention on Human Rights en in artikel 7 lid 1 sub d van het African Charter on Human and People s rights staat iets soortgelijks. In bijvoorbeeld Canada is het recht op berechting binnen een redelijke termijn opgenomen in art. 11 sub b van de Canadian Charter of Rights and Freedoms. In veel internationale verdragen zijn bepalingen opgenomen die een behoorlijke behandeling en een goede procesgang waarborgen. Hoofdregel is dat een ieder recht heeft op een eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak. Dit moet gebeuren binnen een redelijke termijn en door een onafhankelijke en onpartijdige rechterlijke instantie. Deze moet vervolgens ook ingesteld zijn bij de wet (art. 6 lid 1 EVRM). 48 Het probleem is dat juridische procedures zich vaak jarenlang voortslepen en zolang de rechtsgang voortduurt verkeert de burger in onzekerheid over zijn rechten, plichten en zijn schuld. Het is van belang voor zowel de burger als de democratische rechtsstaat dat juridische procedures niet teveel tijd in beslag nemen en dat ons land niet in strijd handelt met het EVRM. Dit geldt natuurlijk des te meer voor minderjarige verdachten, want juist in deze leeftijdsgroep is een adequate, verantwoorde, maar vooral snelle aanpak noodzakelijk Wanneer blijft men binnen de grenzen van de redelijke termijn? Van groot belang voor de toepassing van art. 6 EVRM is de inhoud die aan criminal charge wordt gegeven. Het is namelijk relevant vanaf welk moment in de procedure er sprake is van een criminal charge, want op dat moment begint de redelijke termijn te lopen waarbinnen de procedure moet zijn afgerond. 50 Oftewel, de teller van de redelijke termijn begint dan te lopen en vangt aan vanaf het moment dat door de Nederlandse staat een handeling is verricht waaraan de verdachte in redelijkheid de verwachting kan ontlenen dat tegen hem ter zake van een bepaald strafbaar feit door het openbaar ministerie een strafvervolging zal worden ingesteld. 51 Het gaat dus om de officiële kennisgeving van het verwijt dat de betrokkene een strafrechtelijke inbreuk heeft begaan Stolwijk (2009), pagina Commissie Montfrans 1994: Notitie jeugdcriminaliteit. 50 de Blieck e.a. (2009), Pagina Feteris (2002), pagina Verbruggen en Verstraeten (2009), pagina

21 Een strafprocedure zou borg moeten staan voor naleving van de rechten van de verdediging en van de individuele vrijheid. Echter is dit niet altijd het geval. Onder het begrip redelijk moet worden verstaan gematigd, berekend, rechtvaardig. 53 Er moet gekeken worden naar het feit of een proces fair is geweest. 54 Voordat we kunnen spreken over een onredelijke termijn moet eerst onderzocht worden wat precies wordt verstaan onder de redelijke termijn bij de afhandeling van een zaak. Aangezien het begrip redelijke termijn in geen enkele wetgeving wordt gedefinieerd wordt in concreto per geval vastgesteld of er sprake is van schending van de redelijke termijn. 55 Op het eerste gezicht lijkt het onmogelijk om het aantal maanden of jaren per zaak te bepalen, omdat de beoordeling van de redelijke termijn een feitelijke kwestie is en elke zaak apart moet worden onderzocht. Een rechtbank is bevoegd zich hierover uit te spreken, indien het rechtsmiddel van overschrijding van de redelijke termijn is voorgelegd. Doordat bij de beoordeling met alle elementen van de zaak rekening gehouden dient te worden, is het best mogelijk dat de redelijke termijn in een bepaalde zaak voor de ene verdachte overschreden is en voor de andere verdachte in diezelfde zaak niet. Het is immers mogelijk dat de ene verdachte sneller dan de andere op de hoogte was gebracht van de strafvervolging. Ook kan het zo zijn dat het strafdossier bij de één moeilijker en ingewikkelder is dan bij de ander of dat er in de ene zaak meer getuigen worden opgeroepen waardoor men meer tijd nodig heeft. De hoofdtaak van het EHRM is te onderzoeken of de rechten van de mens gerespecteerd zijn, oftewel het EHRM heeft als taak rechtsbescherming. Zowel art. 6 EVRM als art. 14 IVBPR geven geen maatstaven aan wanneer een tijdsverloop van een proces het stempel redelijk krijgt. Daarnaast heeft het EHRM ook nooit aan willen geven wanneer dit het geval is. Wel heeft het Hof in arrest König vs. Duitsland 56 aangegeven dat de vaststelling of een proces binnen een redelijke termijn is afgehandeld per geval op basis van de omstandigheden moet worden beoordeeld. Men moet dus kijken naar vaste criteria. In de zaak Neumeister 57 beslist het EHRM dat een duur van zeven jaar voor een strafproces uitzonderlijk lang en onredelijk lang is. In de zaak 53 G. CORNU, Vocabulaire juridique, Association Henri Capitant, P.U.F., 2000 [Vertaling]. 54 Zie ook HR 19 februari 1985, NJ 1985, 581 (strafkamer) en HR 26 oktober 1988 BNB 1989/16 (belastingkamer). 55 Verstraeten (2007), pagina EHRM 28 juni 1978, NJ 1980, 54, König/Duitsland. 57 E.H.R.M., arrest Neumeister,

22 Buchholz beslist het EHRM dat een totale duur van een procedure van vier jaar en negen maanden eveneens te lang en onredelijk was. Het Europese Hof ziet een overschrijding door een instantie door de vingers als de duur van de procedure in zijn totaliteit acceptabel is. Echter de toetsing van de voorgelegde zaak gebeurt door het EHRM niet enkel met betrekking tot de gehele procedure, maar ook met betrekking tot de duur van de procedure bij en tussen de afzonderlijke instanties. Er wordt zowel gekeken naar het tijdsverloop tussen de aanvang van de termijn en de procedure in eerste aanleg, tussen eerste en tweede aanleg, tussen tweede aanleg en cassatie, en naar de termijnen die na cassatie nog kunnen verlopen, als naar de totaal verlopen tijd tussen begin- en eindpunt van de redelijke termijn. 58 Wat zijn nu precies de beoordelingscriteria voor vaststelling van de redelijke termijn? Zoals eerder vermeld moet de termijn in concreto worden beoordeeld. 59 Ook moet worden gekeken naar de complexiteit van de zaak. Men kan verschillende elementen aanvoeren als bewijs van de complexiteit van de zaak, dit kan zowel op feitelijk vlak (aantonen van pertinente feiten) als op juridisch vlak (complexiteit van de bewijsvoering). 60 Het ligt voor de hand dat naarmate een strafzaak complexer is, bijvoorbeeld omwille van de aard van de misdrijven of omwille van het aantal daders, zij ook meer tijd in beslag mag nemen voordat sprake zal zijn van een overschrijding van de redelijke termijn. 61 Is een zaak relatief eenvoudig, dan mag verwacht worden dat een zaak snel afgedaan wordt. Er kunnen verschillende elementen aangevoerd worden om aan te tonen dat we te maken hebben met een gecompliceerde zaak: aantal verdachten, omvang en moeilijkheid van het dossier, aantal gehoorde personen, connexiteit, plaatsopneming, aantal bezwaren tegen de eiser en zijn medebeschuldigden, onderzoeken in het buitenland, etc. 62 In tegenstelling tot burgerlijke zaken zijn verdachten in strafzaken niet verplicht om actief aan de procedure mee te werken. Zij hebben het recht op stilzwijgen (art. 14 lid 3 sub g IVBPR). Wel mag de rechter rekening houden met het feit dat de procedure langer heeft geduurd door de houding van de verdachte Meese (2006), pagina Verstraeten (2007), pagina Verbruggen en Verstraeten (2009), pagina Meese (2006), pagina Meese (2006), pagina Verbruggen, en Verstraeten (2007), pagina

23 Het einde van de redelijke termijn valt samen met het moment waarop de zaak wordt afgedaan door de rechterlijke macht. De rechter zal bijvoorbeeld een uitspraak doen in de zin van een veroordeling of een vrijspraak na het onderzoek. Ook kan er sprake zijn van een beslissing van het OM om de vervolging stop te zetten De menselijke waardigheid Waarom is het noodzakelijk om een zaak binnen een redelijke termijn af te doen? Als een strafrechtelijke beschuldiging lange tijd blijft aanhouden, kan de menselijke waardigheid in het gedrang komen en dit kan zowel psychologische als lichamelijke stoornissen veroorzaken. 65 Voorkomen moet worden dat de zaak onnodig lang wordt gerekt en dat hierdoor schade toe wordt gebracht aan de verdachte. De vraag is nu waar de menselijke waardigheid als juridisch concept vandaan komt? Het begrip menselijke waardigheid is van relatief recente datum, maar voor de geschiedenis van het begrip is dit niet het geval. De wortels ervan zijn eeuwen terug te voeren tot het begin van de Westerse beschaving. 66 Het eerste gebruik van het begrip menselijke waardigheid vindt men in de grondwetten van Mexico, Finland, Portugal, Ierland en verschillende Latijns Amerikaanse landen. Het begrip brak na de tweede wereldoorlog internationaalrechtelijk door met als meest voorkomende voorbeelden het VN Handvest en de UVRM. In landen als Italië, Japan en Duitsland werd het opgenomen in de grondwet. Ook in diverse andere grondwetten verscheen het begrip en nam het een centrale plaats in, bijvoorbeeld in India en Israël. 67 Het specifiek juridische gebruik van het begrip houdt nog steeds verband met de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. In de preambule van het VN Handvest wordt de waardigheid van de mens als een van de grondslagen en na te streven beginselen van de VN omschreven. In de UVRM komt het beginsel meerdere keren voor, namelijk twee keer in de preambule in artikel 1, artikel 22 en artikel 23 lid In de preambule van de UVRM wordt het doel en de grondslag van de verklaring op de volgende manier geformuleerd: 64 Verbruggen en Verstraeten (2009), pagina Verbruggen en Verstraeten (2009), pagina M. Lewis, A brief history of Human Dignity, Idea and Application; in J. Malpas en N. Lickiss (eds), Perspectives on Human Dignity, A Conversation; Berlijn; Springer; pagina Brems en Vrielink (2009), pagina Brems en Vrielink (2009), pagina

24 Overwegende, dat erkenning van de inherente waardigheid en van de gelijke en onvervreemdbare rechten van alle leden van de mensengemeenschap grondslag is voor de vrijheid, gerechtigheid en vrede in de wereld. Het gaat om een lijst van mensenrechten die worden gerechtvaardigd met een beroep op niets anders dan de menselijke waardigheid. Van belang binnen het recht is dat het accent essentieel op de menselijke waardigheid rust en dat men de aantasting ervan moet beperken door langdurige, strafrechtelijke procedures te vermijden. Het is dan ook de plicht voor een rechtsstaat om door middel van een spoedige berechting het leed waartoe een strafzaak aanleiding kan geven te beperken. Een soortgelijke definiëring van de menselijke waardigheid door het Europees Hof is als volgt: the precise aim of this provision in criminal matters is to ensure that accused persons do not have to lie under a charge for too long. De onzekerheid mag niet te lang duren, omdat de psychologische schade hierdoor groter kan worden bij zowel de dader als het slachtoffer. Ook het slachtoffer heeft er recht op dat de zaak binnen een redelijke termijn afgedaan wordt. Daarnaast moet ook nog rekening worden gehouden met het algemeen belang, omdat de redelijke termijn ook te maken heeft met het goed functioneren van het strafrecht. Door het verstrijken van de tijd verdwijnt de doelmatigheid en daarmee samenhangend ook de rechtvaardigheid van het straffen. 69 Ook kan een te langdurige procedure onredelijk blijken indien de rechten van de verdediging hierdoor in het gedrag komen en dit moeilijkheden oplevert om eventuele bewijzen nog te kunnen gebruiken. Wanneer er teveel tijd verloopt tussen het (gerechtelijk) onderzoek en de rechtspleging ter terechtzitting, dreigt de mogelijkheid tot tegenspraak van de tijdens het vooronderzoek verzamelde bewijzen teniet te gaan. 70 Er kan een verdachte in een strafzaak heel wat boven het hoofd hangen. De onzekerheid en angst die daaruit voortvloeien moeten niet langer duren dan strikt noodzakelijk is, mede om de menselijke waardigheid te respecteren. Als de strafrechtelijke overheid de verdachte te lang in onzekerheid houdt door laksheid, is het recht dat de verdachte aan art. 6 lid 1 EVRM kan ontlenen geschonden. Algemene regels zijn dus niet specifiek te geven, maar 69 Meese (2006), pagina Vanden Wyngeart (2006), pagina

25 het is toch bepaald van belang dat ook dit mensenrechtenverdrag expliciet als recht voor de verdachte wordt erkent. Gelukkig is het EHRM bereid om consequenties te verbinden aan schending van dit recht in geval van onredelijke vertraging. In mijn volgende hoofdstuk zal ik onderzoeken in hoeverre men in Nederland rekening houdt met de overschrijding van de redelijke termijn en welke consequenties hieraan verbonden worden. 24

26 4. Onderzoek redelijke termijnjurisprudentie 4.1 Algemene richtlijnen De onderzoeksvraag die in deze scriptie centraal staat is wat nu precies het rechtsgevolg dient te zijn bij overschrijding van de redelijke termijn en wat daadwerkelijk het rechtsgevolg is als deze termijn overschreden wordt. Welke doelen van het jeugdstrafrecht worden gediend wanneer het OM niet-ontvankelijk wordt verklaard? Of welke doelen juist niet? En kan niet beter gekozen worden voor strafvermindering? Hoofdregel is dat overschrijding van de redelijke termijn wordt gecompenseerd door het geven van strafvermindering aan de verdachte. Hierbij wordt gekeken naar de straf die zou zijn gegeven wanneer de redelijke termijn niet zou zijn overschreden. 71 In hoeverre de straf verminderd moet worden is afhankelijk van de mate waarin de redelijke termijn is overschreden. Algemene regels hierover zijn echter niet gegeven, behalve dat er een straf opgelegd kan worden die minder hoog is dan de straf die eigenlijk opgelegd zou zijn indien de redelijke termijn niet zou zijn overschreden. 72 Als strafvermindering geldt de oplegging van een straf die op grond van art. 9 Sr. als minder zwaar moet worden aangemerkt of die in voorwaardelijke vorm wordt opgelegd. 73 Na een belangenafweging door de rechter, waaronder de mate van overschrijding van de redelijke termijn, is het voldoende om te constateren dat er sprake is van een inbreuk op art. 6 lid 1 EVRM. 74 In geval van vermindering van de straf hoort de rechter in zijn uitspraak aan te geven in welke vorm of mate de straf is verlaagd. In de uitspraak dient dus ook vermeld te worden welke straf zou zijn opgelegd indien de redelijke termijn niet zou zijn overschreden Mevis (2009), pagina HR 13 juli 2010 LJN: BM0912 en HR 17 juni 2008 LJN: BD2578, NJ 2008, 358, r.o. 3.7 en HR 3 oktober 2000, NJ 2000, 721, r.o Mevis (2009), pagina HR 3 oktober 2000, NJ 2000, 721, r.o