Een NS 2000 voor de SGB

Transcriptie

1 Een NS 2000 voor de SGB We kunnen het! Stoomtrein Goes-Borsele/Maykel Kastelijn Als op 7 december 1941 de Amerikanen door de Japanse aanval op Pearl Harbour betrokken raken bij de Tweede Wereldoorlog, worden diverse oorlogsproductieprogramma s verder geïntensiveerd en zet de natie alles op alles om ook nu zelf voldoende slagkracht te krijgen. Tot die tijd draaide de productie van wapens en vliegtuigen met name op de vraag vanuit landen als Engeland en Frankrijk. Grote fabrieken worden vanaf 1942 zelfs volledig omgebouwd om in plaats van civiele producten over te stappen naar de productie van militaire objecten, zoals tanks of vliegtuigen. Een van de firma s die sinds maart 1941 voor het Amerikaanse leger diesellocomotieven bouwt is de Whitcomb Locomotive Company in Rochelle, Illinois. Het USA Transportation Corps dat deel uitmaakt van het Amerikaanse leger had behoefte aan zware machines om de bevoorradingstreinen in het Midden-Oosten te kunnen gaan trekken. Whitcomb bouwt in 1941 en 1942 daarvoor 110 vierassige diesellocomotieven met centrale cabine onder het type 65DE14. Dit waren machines op basis van bestaande modellen, maar dan zwaarder en uitgerust met verbeterde remsystemen en extra stoffilters onder de centrale cabines. De gepantserde cabine kwam door de extra filters verhoogd te staan. Het totaalgewicht van deze locomotieven bedroeg 73 ton. De machines worden in de zomer van 1942 naar het Midden-Oosten overgebracht en dragen dan een zandkleur om niet op te vallen. In de praktijk reden ze zelfs soms tussen de goederenwagens in om de kans om geraakt te worden verder te verkleinen. De Military Railway Services (MRS), de uitvoerende tak van het Amerikaanse leger, geeft de machines nummers in de reeksen 12XX en 15XX. Inzet in West-Europa Als het Amerikaanse leger in juli 1943 via Sicilië Italië binnenvalt volgt spoedig daarna de overbrenging van 49 Whitcombs vanuit het Midden- Oosten. De machines worden nu van een donkergrijze kleur voorzien en verzorgen net als in het Midden-Oosten de bevoorrading van troepen en bevrijde steden. Veelal in dubbeltractie, waarbij ze in staat zijn treinen van 1000 ton te trekken. In 1944 volgt een nieuwe directe levering vanuit Amerika naar Italië via de havenstad Napels van 86 Whitcomb-machines. Deze zijn echter van het wat lichtere type 65DE19 en hebben een fabrieksnummer in de reeksen 81XX en 84XX. Bij de MRS worden deze in de serie 13XX ondergebracht. De naar Italië overgebrachte exemplaren maken daarbij deel uit van een veel grotere serie, want Whitcomb bouwt in de jaren in totaal 168 machines van het type 65DE19 in kleine deelseries. De machines worden vanaf december 1943 in eerste instantie in Engeland afgeleverd en op De heer Bonthuis fotografeerde op 26 juli 1956 te Utrecht de groene NS De bruine kleur hebben de locomotieven nooit gedragen. J.A. Bonthuis, collectie NVBS-Railverzamelingen 52

2 diverse locaties opgeslagen totdat D-day (6 juni 1944) een feit is. Vanaf juli 1944 worden ze dan overgebracht naar Frankrijk en opvolgend worden nieuw gebouwde locs vanuit de Verenigde Staten rechtstreeks in Frankrijk en Italië afgeleverd. Rijden bij de FS Als de oorlog ten einde komt worden de 49 Whitcombs van het type 65DE14 overgenomen door de Italiaanse spoorwegen en vernummerd tot de serie D120. Deze worden vrijwel direct voorzien van andere dieselmotoren, omdat de oorspronkelijke Buda s de wisselende belasting niet goed aan kunnen en daardoor schade aan de cilinderkoppen oplopen. In het begin van de jaren zeventig zijn de locomotieven aan een grote revisie toe en wordt besloten de eerste aandrijflijn in zijn geheel te vervangen door één sterke Saurer dieselmotor. Als serie D143, met de bijnaam Truman, doen de locomotieven dan tot 2015 dienst. De D is inmiddels de officiële FS-museumloc en wordt getoond in zijn laatste uitvoering. Terug naar Amerika Alle in Italië aanwezige locomotieven van het lichtere type 65DE19 worden na het beëindigen van de oorlog naar Frankrijk gedirigeerd. Daar zijn zij verzameld op de militaire legerdump van Gennevilliers bij Parijs. NS koopt in de zomer van 1946 twintig machines en brengt die in juli 1946 over naar Nederland. De meeste stammen uit de serie 84xx. De overige machines in de legerdump keren terug naar de Verenigde Staten met de bedoeling deze te reviseren en te gaan gebruiken in de oorlog tegen Japan. Zo ver komt het echter niet. In de twee jaar nadien worden de meeste locs doorverkocht aan bedrijven in de Verenigde Staten, Canada, Mexico en Cuba. Ook de Whitcomb-fabriek koopt een aantal exemplaren terug, reviseert deze en verkoopt ze na ombouw als type 70DE26 aan de industrie in de VS. In 1944 worden in augustus de in Engeland tijdelijk opgeborgen USATC Whitcombs onder andere via de haven van Southampton verscheept naar Frankrijk. IWM, Londen NS koopt op de militaire dump van Gennevilliers bij Parijs twintig Whitcombs van het type 65DE19 en laat deze eind juli 1946 naar Tilburg overbrengen. De heer Boonman, chauffeur van de hoofdingenieur van de werkplaats Tilburg, maakt in Gennevilliers deze bijzondere foto. De locomotief vooraan in beeld is de 8470, de latere NS Archief fam. Boonman Op Nederlands spoor NS stelt de locomotieven die zij gekocht heeft na het nodige herstelwerk in de loop van 1946 en 1947 in dienst onder de nummers NS Het twintigste exemplaar wordt als onderdelen- Begin augustus 1946 treffen we opnieuw de Whitcombs aan. Ditmaal in Tilburg, inmiddels voorzien van een NS-nummerplaat uit de 600-serie. Collectie Spoorwegmuseum 53

3 Een aantal Whitcombs wordt in de werkplaats Haarlem nagekeken, waaronder de USATC 8479 en USATC 8471 gefotografeerd op 21 augustus J.A. Bonthuis, collectie NVBS-Railverzamelingen leverancier gebruikt en in 1947 gesloopt. Al snel blijkt dat de problemen met de interne koeling van de Buda-motoren niet bedrijfszeker genoeg opgelost kunnen worden, waardoor de scheuren in de cilinderkoppen terug blijven komen. Daarom wordt aan het eind van 1952 besloten de Buda s te vervangen door Thomassen-motoren. Dit krijgt in 1953 zijn beslag. De 603 haalt deze ombouw niet en wordt in 1953 eveneens gesloopt, waarna de overige achttien stuks vernummerd worden in de NS-serie Zij worden ingezet in het goederenverkeer, maar bij tijd en wijle ook voor het reizigersvervoer. In de jaren kort na de oorlog heerste namelijk voor alle diensten een gebrek aan machines. In latere jaren zijn ze met name ingezet in het goederenverkeer, zoals het verrijden van de zware olietreinen vanuit Schoonebeek. Nadat de aflevering van de nieuwe diesellocs van de serie NS 2200 in 1958 is afgerond worden de 2000 en tussen 1958 en 1960 alle buiten dienst gesteld en gesloopt. USATC-museumstukken Voor de bevrijding van Europa zijn ruim stuks spoorwegmaterieel door de geallieerden gebouwd en naar het vasteland van Europa verscheept. Heden ten dage is van die hoeveelheid maar zeer weinig materieel over, of beter gezegd bewaard gebleven. Zo resteren in Engeland een aantal stoomlocomotieven van het Na herstel in de wph Haarlem rijdt de NS 613 een proefrit naar Alkmaar. Op de terugweg wordt een extra controlestop gemaakt in Heiloo, 5 december Foto A.D. de Pater, collectie HUA Utrecht Tijdens de jaarlijkse NVBS dieselrondrit wordt op 14 Juni 1953 de NAM vulinstallatie in Oud-Schoonebeek aangedaan. De NS 2006 en 2009 staan voor de trein om deze naar het westen over te brengen. J.A. Bonthuis, collectie NVBS-Railverzamelingen 54

4 Vanuit Zwolle worden de diesellocomotieven van de NS-serie 2000 ingezet, met name voor het olievervoer. Bij tijd en wijle worden zij echter ook gebruikt in de reizigersdienst zoals de 606 die gereed staat om een trein naar Kampen te brengen. Foto begin jaren vijftig, P.S. Postma USATC en een enkele goederenwagen, maar als wij daarbuiten kijken is het bevrijdingsmaterieel op een paar handen te tellen. Ook in Nederland is maar weinig terug te vinden. De SGB heeft een aantal jaren terug de stoomloc USATC 4389 volledig gerestaureerd. In Amerika, het land van oorsprong van veel materieel, is dat museale aantal bedroevend. Van zogezegde zware diesellocomotieven gebouwd door Whitcomb zijn maar vier exemplaren van het type 65DE19 behouden. Twee zijn rijvaardig, de andere twee vervullen een statische rol. Over het lot van de overige machines die bij de industrie aldaar in dienst waren is maar moeizaam informatie te verkrijgen. Enkele jaren terug stond er nog een exemplaar in originele staat te koop voor $ , maar inmiddels is deze helemaal van de radar verdwenen. Een nieuwe NS 2000? Al langere tijd leeft de wens onder spoorwegliefhebbers om weer een NS 2000 op de baan te zien. In de afgelopen jaren zijn reeds diverse pogingen ondernomen door verschillende mensen om tot de verwerving van een machine te komen. Helaas zijn deze pogingen allemaal gestrand om diverse redenen, maar misschien is er nu toch nog een nieuwe kans om tot een NS 2000-replica te komen. Het ongelukkige toeval wil dat ter nagedachtenis van de veel te vroeg overleden spoorwegliefhebber en het oud-stibans-bestuurslid, Lex Lijsten, de erfgename heeft aangegeven Lex permanent te willen herdenken in de vorm van een spoorwegobject bij een museumlijn. Zij stelt daartoe een bedrag ter grootte van euro ter beschikking. Het voorstel is toen gedaan om in Italië of Amerika uit te zien naar een Whitcomb-locomotief en deze over te brengen naar Nederland. Een bijzondere loc die een belangrijke rol in de bevrijding van Europa en het naoorlogse Nederland heeft gespeeld. Dat voorstel werd geaccepteerd, waarna de zoektocht kon worden gestart. De SGB heeft al in een vroeg stadium te kennen gegeven interesse te hebben in een samenwerking om zo een unieke locomotief binnen Nederland een passend thuishonk te kunnen bieden. Dit project past goed bij haar doelstelling om een breder publiek aan te spreken in combinatie met het vooroorlogse goederenmaterieel dat de SGB heeft. Bovendien hebben deze locomotieven na de oorlog ook dienstgedaan op de Zeeuwse Lijn. Uit praktisch oogpunt is de machine eveneens welkom, want de trekkracht is ruim voldoende voor het rijden van de SGBmuseumtreinen. De recent verworven NS 2400 vervult deels eveneens deze rol, maar is met name vanwege de aansluiting op de SGB-lijn als bietenlijntje van belang in de collectie. Op speurtocht In eerste instantie lag de focus op het verwerven van een Whitcomb uit Italië. Het Europese stooten trekwerk is aanwezig en de machines hebben tot voor kort nog gereden en onderhoud gehad. Transport zou via het spoor kunnen plaatsvinden, hoewel dat met de huidige regelgeving wel de nodige papieren hobbels zou kunnen geven. Over de weg vervoeren leek lastig in verband met de grote afmetingen. Praktisch gezien zou zo n machine bovendien aangepast moeten worden om het type 65DE19 zonder extra stoffilters te herbouwen. Met name de cabine dient dan te worden herbouwd. De huiven zijn vrijwel gelijk hoewel de stand van de zijwanden verschilt, maar deze is met weinig moeite aan te passen. Een niet geringe klus echter, die wel uitgevoerd kan worden in de werkplaats van de SGB. Er kwam niettemin een onvoorziene kans voorbij, waardoor de Italiaanse optie voorlopig op een zijspoor is komen te staan. Afgelopen februari stuitte een van de projectmedewerkers via een Amerikaans spoormuseaforum op een foto van een Whitcomb, gelijkend op de NS-versie, staand bij een klein museum in de plaats Lake Wales in Florida. De begeleidende tekst meldde dat de locomotief samen met een zesassig rijtuig te koop was omdat het verdere onderhoud te veel zou gaan kosten. Sloop dreigde als zich De FS heeft 49 machines van het zwaardere type 65DE14 in dienst gehad. Collectie M. Kastelijn 55

5 USATC-loc 8416 zoals deze bij het museum in Lake Wales staat. Afgezien van de handrails en een licht gemodificeerde cabinewand is van de zijkant gezien de locomotief nog in originele staat, 27 juni City of Lake Wales binnen afzienbare termijn geen koper voor beide spoorobjecten zou aandienen. Goed te zien was op de gepubliceerde foto dat het om een locomotief ging die in het ETO (European Theatre of Operations) in had dienstgedaan. De bufferbouten waren namelijk nog aanwezig. Vervolgens is met het museum contact gelegd over de mogelijkheden voor aankoop van deze machine. De vraagprijs bleek tussen de 10 en USD te liggen en op verzoek werd een uitgebreide serie foto s van zowel de buitenzijde als binnenzijde toegestuurd, zodat ook enig inzicht in de algehele technische staat van de machine kon worden verkregen. Technische staat Aan de hand van de foto s bleek dat het casco zich in een redelijke staat bevindt, maar technisch gezien de locomotief een grote revisie nodig heeft. De originele Buda 6-DCS-1879 dieselmotoren zijn niet meer aanwezig, maar in de loop der jaren vervangen door Cummins-motoren. Om die reden zijn dan ook radiatoren in de beide neuzen gebouwd. De beide elektrische generatoren zijn nog wel aanwezig, evenals de compressoren. In een van de draaistellen ontbreken twee tractiemotoren. Gelukkig is de cabine grotendeels nog wel in oorspronkelijke staat. Dat er toch ook een commemoration plaque op het chassis was aangebracht waarop de historie Het aangepaste front verraadt de aanwezigheid van een andere dieselmotor. De nog aanwezige bufferbouten op de bufferplaat duiden op het gebruik in Europa tijdens de bevrijding. De nodige typische Amerikaanse details evenals een plaquette die herinnert aan de bijdrage in Europa zijn nog op en in de locomotief te vinden; 15 maart City of Lake Wales 56

6 Financiële ondersteuning Nu dit een feit is en het aanbod van de firma Mammoet er ligt willen wij in eerste instantie trachten de Whitcomb uit Amerika te halen, temeer omdat deze loc in principe gelijk is aan de machines die in Nederland hebben gereden en zelfs uit dezelfde productielijn bij Whitcomb stamt (serienummer 8416). Daarom willen wij een beroep doen op dieselminnend Nederland. Help ons een NS 2000 te realiseren door geld te storten op bankrekening NL80 ABNA t.n.v. Stichting Stoomtrein Goes -Borsele onder vermelding van NS Brig.Gen. Carl R. Cray van de Allied Military Railroad Division schudt de hand van Kol. Charles Poletti van de Allied Control Commission bij de aankomst van de eerste kolentrein in het bevrijde Rome, 4 juli Archief Historylink101 van de locomotief is af te lezen was verrassend om te ontdekken, net als de typerende Amerikaanse bel op de voetplaat. Door het zomerse weer is na jaren de donkergrijze USATC-kleur verworden tot een uitgebleekte variant. Wat de tractie-installatie betreft zal er eenmaal in Nederland, bekeken moeten worden wat gereviseerd kan gaan worden. Bij de SGB zullen in de toekomst geen lange, zware goederentreinen rijden zodat vooralsnog reeds één werkende tractie-installatie voldoende zou zijn. Transportkosten Nu bleek dat herstel van de machine geen bijzonder grote bezwaren met zich mee zou brengen zijn de transportopties bezien. Snel bleek dat de transportkosten nogal in de papieren lopen, met name omdat de loc niet binnen gangbare containermaten is te plaatsen. De kosten voor het transport bedragen ruwweg euro. Een sponsor voor dit gehele bedrag bleek niet te vinden, maar de firma Mammoet heeft onlangs wel aangeboden het hele logistieke traject uit te willen werken en in kaart te brengen, inclusief de kosten en partijen die een dergelijke speciale klus kunnen klaren. Een mooi aanbod, maar de voorwaarde om dit te accepteren is dat eerst het ontbrekende bedrag op tafel moet komen. Niet onbelangrijk is dat inmiddels met de huidige eigenaar een aankoopprijs van 5000 USD (ca euro) is overeengekomen, ongeveer de schrootwaarde van de locomotief. Daarmee resteert een tekort van circa euro op de totale kosten van euro om de locomotief aan te schaffen en naar Nederland te vervoeren. Bronvermelding - Allied Military Locomotives of the Second World War (R. Tourret, R. Tourret Publishing 1976, 1977 en 1995) - Diesellocomotieven in Nederland (Carel van Gestel, De Alk 2002) - Langs de Rails (Nico Spilt, webpagina NS 2000) Omdat de kans bestaat dat de benodigde gelden voor verwerving uit Amerika niet bij elkaar gaan worden gebracht staat als alternatief de Italiaanse optie ons voor ogen. Deze loc zal waarschijnlijk minder kosten met zich meebrengen, maar vereist meer werk om hem aan te passen. Mochten uiteindelijk beide opties financieel niet haalbaar zijn, dan zou de SGB uw schenking graag ten gunste van de herbouw van de omc motorwagens willen gebruiken. Echter, als u tevens het woord RETOUR vermeldt bij uw overboeking wordt het bedrag teruggestort. Uiteraard is elke bijdrage van harte welkom, maar schenkers van bedragen van 2000 euro en hoger krijgen enkele exclusieve voorrechten. Die beginnen al bij aankomst van de locomotief in Nederland. U ontvangt dan een uitnodiging om daarbij aanwezig te zijn. Ook zal uw naam op de gedenkplaat op de loc opgenomen worden. Vermeld dan ook uw adres bij de storting als u een dergelijk grote bijdrage overmaakt. Crowdfunding Met de Amerikanen is afgesproken dat wij de komende drie maanden een crowdfunding-actie zullen opstarten waarna een beslissing wordt genomen of de aanschaf en het transport vanuit Amerika daadwerkelijk kan worden gerealiseerd. Mocht dat om welke reden dan ook toch a bridge too far zijn, dan zal zoals aangegeven als alternatief, het Italiaanse traject, verder opgepakt gaan worden. Hoe dan ook blijft de voorwaarde dat voor elk van de locomotieven voldoende geld binnen moet gaan komen om de gang naar Nederland van één van hen te kunnen verwezelijken. De kans dat zich ooit nog een gelegenheid voordoet om een echte NS 2000 te verwerven is minimaal, daarmee is dit echt een once in a lifetime kans. Deze oproep mag iedereen dan ook lezen als NU of NOOIT. Om dan maar in de sfeer te blijven willen wij een oude slogan uit de Tweede Wereldoorlog gebruiken van Rosie the Riveter en zeggen WE CAN DO IT. Geef daarom gul en help ons deze unieke bevrijder nogmaals naar Europa te halen! 57