De Leidse Sterrewacht in de twintigste eeuw

Transcriptie

1 De Leidse Sterrewacht in de twintigste eeuw David Baneke, 5 september 2011

2 Grondslag moderne Nederlandse sterrenkunde: J.C. Kapteyn Comet of 1882 How can an astronomer remain an astronomer without an observatory? Cape Photographic Durchmusterung,

3 Internationale contacten fam. Kapteyn op Mt. Wilson, 1910 G.E. Hale: new astronomy, grote telescopen Yerkes 100 telescoop Mt. Wilson

4 De Leidse Sterrewacht, begin 20 e eeuw katakombenlucht van doodse verstarring en verveling Pannekoek, Herinneringen, over ca een eervolle plaats onder instituten van den tweeden rang De Sitter aan Curatoren, ca Overigens, Schlesinger rekende Leiden onder de zoowat 6 leidende sterrewachten. Hertzsprung aan De Sitter, ca. 1930

5 New & vigorous lease of life (Innes): Uitbreiding & reorganisatie Nieuwe manier van werken Internationale orientatie Zuidelijke sterrenhemel Nieuw onderwijsprogramma

6 Willem de Sitter, directeur Kosmologie Eddington aan De Sitter 26 September 1923, Leiden Einstein aan De Sitter

7 Verbouwing en uitbreiding van de Sterrewacht

8 Nieuwe staf in jaren twintig Jan Oort Structuur Melkweg, Krabnevel, Oortwolk, Ejnar Hertzsprung H-R diagram, reuzen, variabele sterren

9 Afstandmeting: spectroscopische parallax, Cepheïden H-R diagram Henrietta S Leavitt Formaat Melkweg, nevels als island universes

10 Rekenaars

11 Reorganisatie: Teekverdeling, rekenaars en studenten doen ook waarnemingen Werkplaats Zunderman Overeenkomst met Union Observatory, Johannesburg, 1923

12 Hoe word je astronoom? De Sitter, c. 1900: [Gill] offered me to come to the Cape as a computer, and thereby to complete my astronomical education or rather to begin it, for up to that time I had never made a specialty of astronomy, and intended to become a mathematician. Harlow Shapley (Harvard) aan De Sitter, 1928: I remember your frequent statement that one principal function of your Observatory is to train and export highly capable young astronomers.

13 nieuwe opleiding: theorie

14 nieuwe opleiding: praktijk Hertzsprung, 1919: Totnutoe ben ik tevreden met de loop van zaken hier. De student, van de Bos, verscheen eerst niet meer, nadat hij hier een keer was geweest. Dan stuurde ik Zunderman erop los. Hij ontmoette van den Bos op straat, pakte hem en bracht hem hiernaartoe. Nu meet hij vlijtig met den microphotometer en vond het al prettig werk, toen hij nog niet anders had gedaan, dan de coordinaten van de sterren, die hij op de plaat kon vinden, opteschrijven. Als hij het goed doet, kan er een klein stuk voor de A.N. van komen.

15 Astrofysica Interne structuur van sterren H-R diagram als sterevolutie Uitdijend heelal + nucleosynthese = Big Bang Astrofysica in Nederland: Marcel Minnaert Anton Pannekoek Jan Woltjer (Utrecht) (Amsterdam) (Leiden) De Sitter en Eddington

16 Nederlandse Astronomen Conferentie 1941

17 Radioastronomie 7,5m Würzburg Riese, Kootwijk Henk van de Hulst over 21 cm lijn, 1944 (reconstructie) 25m telescoop, Dwingeloo

18 New Astronomy 20e eeuw: verbreding van het spectrum

19 Buiten de atmosfeer: ruimteonderzoek Begin: Wernher von Braun, V2, Operatie Paperclip

20 Koude Oorlog Spoetnik Vanguard Prestige Spionage Wapens Arsenal of knowledge Diplomatie Apollo

21 Europa, 1964: European Space Research Organisation (ESRO) European Launcher Development Organisation (ELDO) Internationale politiek Economisch belang Prestige Wetenschap Nederland: Prominente rol astronomen Van de Hulst en Oort Kees de Jager

22 Astronomische Nederlandse Satelliet (ANS, 1974) UV, Röntgen Doorbraak ruimtetelescopen: International Ultraviolet Explorer

23 Jaren zeventig: - NASA budget onder druk (Shuttle) - Spacelab - ESRO + ELDO = ESA Nederland: - Wetenschappelijk programma - Raket (Ariane) - Spacelab NL astronaut - Niet: communicatiesatellieten - Niet: weersatellieten Spacelab in de Shuttle

24 Infrarood Astronomische Satelliet (IRAS, 1983) Nederlands-Amerikaanse samenwerking Technologie: detectors, koeling

25 Nieuwe perspectief op het heelal Oort 1978: Before the advent of radio astronomy, it had not at all been realized by astronomers that very much in the universe is of an explosive nature

26 Intussen in Leiden Sackler Lab Verhuizing 1974

27 WSRT, Westerbork ESO, Chili

28 Big science Very Large Telescope, ESO Hubble Space Telescope Kosten: hoog Organisatie: complex, internationaal Programma: waarneemtijd competitief verdeeld Technologie: detectors, interferometrie, digital imaging (ccd), adaptive optics, Doorbraak grote telescopen vanaf jaren 90

29 ALMA Nabije toekomst (?) James Webb Space Telescope European Extremely Large Telescope

30 Verdere toekomst?

31 Overwhelmingly Large Telescope Overwhelmingly Large Telescope