in zuidelijk Flevoland:

Transcriptie

1 AFZETTINGEN WTKG 31 (4), Het Eemi in zuidelijk Flevoland: bekk Amersfoort Wesselingh Frank+P. In kader e Philip+W. e foort kilogram in vrijwel aan de & Tom is op 26 * juni 2006 sedimt ctrum (figuur 1) bood de de laterale variatie verzameld. De glaciale Bekk mogelijkheid Eemi kige 66 in dit bekk boring Slingerweg delijke sloot tegover Slingerweg ), gemete Zeewolde. De voerd doorbraker veld De ter boring (). op ongeveer beëindigd In aal guur 2, pagina 88). Van 04 die word getroff die wordt zet Bekk 1. op 2,5 126 grijsbruin zand, gerekd Ligging RDY uitge voor. onder maaiveld door klei de Formatie ve e lichtgrijze matig fijn Boring Slingerweg Boring is afge Amersfoort in Achtergrondkaart voor. traject glaciale Amersfoort bestaat uit veel schelp. Van is de weer de zandfractie ook waarbij kom de basis de boring op 126 grind gedomineerd wordt komt veel heldere kwarts voor, regelmatig Dit onder toemd grofkorrelig zand dat onder 111 In pakket rode wordt witte veldspaat toegerekd Appelscha. de mid aan De mollusk uit 1966 onderzocht. Alle de fractie groter dan 1,6 matig Woud veelal met schel In interval 4263 d pleistocc Formatie aangelroff Boxtel grind, vuurste 16 ve voor tuss in de onderste 6 om aan er e naar daarnaast kom af donkergrijs, lichtgrijs zandig millidikke licht onregelmatige laagjes pakket aanwezig, ve aan is naar met had hoe dekzand. Van (1920 ) zwart, toeemt. Van 66 de holoce Naaldwijk onder veelvuldig onder N.A.P. klei te gaan over de Formatie donkergrijze klei, de klei donkergrijs naar vijf pakkett aangeboord (fi gerekd in Weichseli. Het Figuur spoelboring formaties. Van 416 Nieuwkoop wisseling (RDX ; noor is mogelijk lichtgrijs fijnkorrelig zand klei Grondboring IJsselmuid. Het maai plekke ligt 25 rek we is De Eem Formatie komt prest. De bovste 48 De dat donkerbruin, sterk e omvat e de berg (Eemi). bestuder. gezet in de oever (was scherp) aangelroff Amers de continuïteit afzetting korrels 19 on boring ligt zand uit niveau 1516 grofkorrelige in zuid Slingerweg Meijer Flevoland. Per drie intervall geveer * Visser grondwateronderzoek spoelboring uitgevoerd puntje te * blik in de bodem e mm geanalyseerd. In aal er 36 mollusktaxa d (tabel 1, pagina 86). zeepokk (Balanus exemplar improvisus) monster 1113 goemde monsters bare SpirorHet bo (1920 ) bevatte de in de exemplar, slechts overige 97 tel gemiddeld exemplar gevond (variërd 196 exemplar exemplar pod helft monster). per fragmt waarin de columella fragmt bivalv was S1.1; tabel 1, monster pagina s met meer ( Varicorbula gibba ta, kele kustnabije ulvae soort Valvata mgsel zetting. zeer arm dan de ; Het erbov aan ova zoals Peringia maar ook zoetwater Sphaerii interpreter zoetwater zeer soor Timoclea piscinalis monster zone 88) bevatte soort Mytilus edulis, als dae indet.). Dit e 5 gastro bewaard weinig schelp (kele volmarie als Als telbare slot beschouwd. Het onderste t losse de kalkkokerworm bis sp. meegomin de analyse. vste gevon Daarnaast we liggde monster is exemplar, waardoor we afzettingsmilieu er niet als marie af met zekerheid

2 88 AFZETTINGEN WTKG 31 (4), 2010 Figuur 2. Boring Slingerweg.S zones word beschrev in de tekst. Dieptes in onder maaiveld. (Na/Ni Fm, = Naaldwijk/NieuwkoopFormatie: Wdbg Fm, = Woudberg Formatie.)

3 Macoma Cerastoderma Modiolus AFZETTINGEN WTKG 31 (4) kunn duid. Het gaat hier om marie soort e fragmt de brakwaterkokkel Cerastoderma glaucum. de eerdergoemde Balanus brakwater improvisus, indicator zoals Scrobicularia plana de eerder goemde Vtrosia vtrosa. Op basis de mging Het interval 4860 (zone S1.2) bevat e zeer consistte fauna gedomineerd door Varicorbula gibba. Daarnaast komt Peringia ulvae in lage aantall voor zijn fossilisatiestijl waaronder voorkom verschillde ecologische incompatibele taxa alsmede uniek andere marie soort zeldzaam. De dominantie V. gibba, tezam met de zeer donkere kleur de klei, voorkom organisch materiaal algeme voorkom mmfijne laagjes wijz op e vrij diep (onder voorkom kustindicator doet vermoed dat om e strandafzetting gaat of om e geulafzetting, waarbij zowel e rivier als e estuarie geul sprake zou kunn zijn. of rond de stormgolfbasis), zuurstofarm afzettingsmilieu. Het interval 4548 (waar twee monsters zijn De faunasamstelling, de sedimt de tafonomie geanalyseerd) de schelp wijz erop dal de EemFormatie in de boring vormt e redelijk soortrijk geheel waarin Peringia ulvae numeriek domineert sam met in één Slingerweg e kele afzettingscyclus vertegwoordigt de twee monsters Spirorbis sp. Daarnaast kom lage aantall Bittium de soort Turboellaradiata balkei, snelle verdrinking gevolgd door e relatiefzuurstofanne hoogstand de zeespiegel gevolgd door e verondieping in e algeme brakwatermilieumet daarin e reticulatum, Mytilus edulis, Cerastoderma glaucum, Spisula subtruncata Verupis sescs voor. Dit monster marie puls om tslotte via e kustnabij milieuover te gaan in vemoerass waaruit de Woudberg Formatie is ontstaan. wordt geïnterpreteerd als e overgang voorgaande naar volgde afzettingsmilieu, waarbij voorkom Spirorbis met Turboella Bittium vermoedelijk wijst op de aanwezigheid zeegras /of macroaig. Het interval 2742 (zone S1.3S1.5) herbergt tamelijk diverse fauna s (lot 17 soort in e monster). De Boring Slingerweg kan word vergelek met boring rond Amersfoort (Cleveringa et al., 2000), zo n 10 kilo naar zuid. We beperk ons hier de vergelijking met de relatief complete meest algeme soort zijn Peringia ulvae, Mytilus edulis, Cerastoderma glaucum (die door lage aantall Ce sectie boring Amersfoort1 (32B119). Deze boring is veel schelp vooral soortrijker dan de boring Slingerweg. In aal er door Cleveringa et al. (2000) 5 marie molluskehedgedefinieerd. Vanaf onderste monster op 24.8 m. onder NAP, waarin alle zoetwatersoort (zone Ml.l) kmerkd voor e gematigd klimaat voorkwam, is de volgde opevolging gedocumteerd (met bijbehorde milieu interpretaties). rastoderma edule wordt verg in interval 3036 : zone SI.4) Spisula subtruncata. In onderste deel zijn voorts Turboellaradiata balkei (vooral in 3345 m. interval) Verupis sescs (3645 ) algeme. In monster 3033 is de zeepok Balanus improvisus zeer algeme, wat wijst op voorkom vast substraat (bijvoorbeeld schelp of macroaig). B. improvisus kan zeer lage hoge zoutgehaltes goed verdrag maar heeft wel relatief zuurstofrijk water nodig. Ml.2: Cerastodermaglaucum Verupis sescsbittiumreticulatumabra ovata gedomineerde fauna s: zeer Het interval 2742 wordt geïnterpreteerd als e mesohalie ondiepe zeebodem (bov de stormgolfbasis deels zelfs bov de fairweather golfbasis) met in interval 3345 de aanwezigheid zeegrasveld ondiep sublittoraal, mesohali water met lage getijdevarialie. Ml.3: Cerastodermaedule adriaticus gedomineerde fauna s; laag ergetisch sublittoraal, mesohali /of macroaig (zeewier). De aanwezigheid euhali water met e iets grotere getijdcnamplitudc. Cerastoderma edule in plaats Cerastoderma glaucum in interval 3036 wijst vermoedelijk op e periode vrijwel normaal marie (euhalie) condities. Monster2427 wordt gedomineerd door Peringia Ml.4: Bittium reticulatumtimoclea ovata gedomineerde fauna s; euhali milieu met daarin veel voorkomde zeegras dan wel zeewierveld (gebaseerd op de voorkomde mollusk soort). Ml.5: Mytilus edulis glaucum Vtrosia ulvae, Ostrea edulis, Macoma balthica Balanus improvisus. Daarnaast is Vtrosia vtrosa niet zeldzaam. Opvallde afwezige is Cerastoderma glaucum. Het gaat hier om e kustnabije (mogelijk mesohalie) molluskassociatie. Het monster 2324 is soortrijk (20 soort). Er vtrosia gedomineerde fauna s; laag ergetisch mesohali milieumet zeegras /of zeewier. M1.6; Mytilus edulis balthica gedomineerde fauna s: ondiep sublittoraal met e relatief laag zoutgehalte lage getijdamplitude. zijn zeer verschillde conservatiestijl in materi E zevde (onboemd) interval bevat klei met wei aal vertegwoordigd, verschillde kleur e grote variatie aan afronding fragmtatie, wat wijst op e gemgde fauna. Zeer algeme zijn Peringia ulvae, Cerastoderma glaucum Balanus improvisus. Algeme zijn Vtrosia vtrosa, Ostrea edulis, Spisula subtruncata Macoma balthica. Opvallde andere soort zijn kustindicator zoals Littorina saxatilis, Barnea candida, nig marie mollusk die door de auteurs gerekd hoog intragetijde supragetijdc milieus. De top fossielhoudde Eemi in boring Amersfoort1 ligt op 10.9 m. NAP. In algeme vertegwoordigt Eemi in die boring minder diepe afzettingsmilieus dan de Eem intervall in de boring Slingerweg. Boring Amersfoort is merdeels afgezet in helder water, gezi

4 90 AFZETTINGEN WTKG 31 (4), 2010 voorkom zeegrasveld (gebaseerd op de molluskcn fauna s). Over algeme was er sprake e mari beperkt zelfs lagunair afzettingsmilieu. Boring Amersfoort vertegwoordigt evals boring Slingerweg e kele afzettingscyclus zoetwater (24.8 m. NAP) naar ondiep wa naar maximaal diep ( m. NAP) ter (10.9 m. NAP). E directe vergelijking tuss de twee boring is lastig zones Ml.3 Ml.4 ( m. NAP), wat e tek voor maximale zoutgehaltes is. Aanvullde gegevs, zoals ribaantall op Cerastoderma legg de zoutgehaltepiek zelfs helemaal in zone Ml.4 (Cleveringa et al., 2000, zie ook figuur 3). Het meest marie signaal is in boring Slingerweg te vind in interval 3036, eves vrij hoog in Eemi interval. E maximaal op mari signaal is ook bekd uit latere del de Eem sequtie in meer westelijk geleg Bekk Amster omdat de boring Slingerweg e vee! dikker pakket Eem dam ( Leeuw el al., 2000) hangt sam met e vrij korte periode waarin zandige ondieptes Formatie omvat dat veel dieper in de ondergrond aanwezig is dat deels is afgezet in diepere milieus dan in boring Amersfoort. Ook al is er in beide boring sprake in de kustzone naar west beslecht tijds pollzone E5. e kele verdiepdeverondiepde cyclus, kunn Varicorbula gibbagedomineerde fauna s, zoals die in boring Slingerweg daardoorde verschillde onderdelniet eope met elkaar word gecorreleerd. Zo zal de transgressie in boring Slingerweg vermoedelijk eerder hebb plaatsgehad dan in de omgeving Amersfoort omdat eerste gebied mogelijk lager lag. Bovdizull de sedimtatiesnelhed in bekkctrum hoger zijn geweest dan tuss voorkom, ontbrek in boring Amersfoort1, maarzijn bijvoorbeeld wel bekd boring Terminal in Amsterdam. In de boring Amersfoort1 is er slechts e kleine Varicorbula gibba piek op de grs Ml.2 Ml.3. Als de Cerastoderma edule de Varicorbula gibba piek in beide boring te correler zijn dan is e correlatie zoals weergegev in figuur 3 mogelijk. aan de rand. In boring Amersfoort domineert Cerastoderma edule t opzichte Cerastoderma glaucum in de Figuur 3. Mogelijke correlatie boring Slingerweg boring Amersfoort1. Data de laatste boring uit Cleveringa et al., De monsterintervall in de laatste boring zijn niet ev groot. Het zwarte diagram represteert perctage euhalie (= volmarie) soort.

5 AFZETTINGEN WTKG 31 (4), Referties Cleveringa, P., T. Meijer, R. J.W. Leeuw, H. de Wolf, R. Pouwcr, T. Lissberg, & AW. Burger, The Eemian straype locality atamersfoort in the ctral Netherlands: a reevaluationof old and new data. Geologie Mijnbouw / Netherlands Journal of Geoscices, 79; Leeuw,R.JW., D.J. Bccts, J.H.A. Bosch, A.W. Burger, P. Cleveringa, D. Hart, G.F.W. Hemgre, RW. Kruk, C.G. Langcreis, T. Meijer, R. Pouwcr, H. de Wolf, Stratigraphy and integrated facies analysis of the Saalian and Eemian sedimts in the AmsterdamTninal borehole. Geologie Mijnbouw /Netherlands Journal of Geoscices, 79: *FrankP. NCB Naturn Wesselingh, lis, Postbus 9517, 2300 RA Leid, Frank. Wesselingh@nch.naluralis.nl *Philip W. Visser, Arcadis Nederland, Postbus 673, 7300 AR Apeldoorn, Philip.visser@arcadis.nl *Tom Meijer, NCB Naturalis, Postbus 9517, 2300RA Leid, t.meijer@inter.nl.net

6 86 AFZETTINGEN WTKG 31 (4) Tabel 1. Mollusk uit Eemi boring Slingerweg a}0}cnaiaifc».ê>.i^fc>.ojcococof'or'of'0 51 coo^4^*oocnaifo<x)a)ca)o^f^co i i i i i i i * i i i i i i < * CT>a)OiC^cnoit^^f^t^coc*)cowrono cncoo~^fi^cocx)airocda>coo'^p>cr b co a Littorina Uttorina saxatilis Peringia ulvae Vtrosia vtrosa Turboella radiata balkei batkei Rissoa sp Bittium reticulatum Retusa obtusa ?Retusa cylindrica Chrysallidapellucida Chrysallida indistincta Chrysallida cf. of. interstincta interstlncta Odostomia scalaris Pulmonata Putmonata indet Valvata piscinalis pisdnalis Mytilus edulis Modiolus adriaticus Ostrea edulis Lucinella divaricata Mysella bidtata Cerastoderma glaucum Cerastoderma edule Parvicardium scabrum Spisula subtruncata Mactra stultorum Tellinaa sp Macoma balthica ?Gastrana fragilis Abra alba Abra nitida Abra tuis Scrobicularia plana Verupus sescs Timoclea ovata Sphaeriidaeindet. Sphaerlidaeindet Varicorbula gibba Barnea candida Candida Balanus improvisus Spirorbis sp