Bij de wortel aan te pakken

Transcriptie

1 Bij de wortel aan te pakken Iedereen heeft wel eens pijn, gelukkig meestal het type dat komt en ook snel weer gaat. Voor sommigen is pijn echter niet meer weg te denken uit hun leven... Biologisch gezien is pijn een waarschuwingssignaal dat ons verwittigt dat er ergens in ons lichaam iets mis is. Het is dan ook logisch dat we allemaal wel eens (meestal kortstondige) pijn ervaren. Deze acute pijn gaat doorgaans weg wanneer de oorzaak van de pijn geneest. Wanneer de pijn langer aanhoudt dan de gebruikelijke herstelperiode voor een bepaalde aandoening of verwonding, kan deze echter ontaarden in chronische pijn. Deze duurt minstens drie maanden, maar kan jaren of zelfs levenslang aanslepen, tot grote wanhoop van de patiënt. Chronische pijn is pijn die langer dan drie maanden aansleept, soms zelfs levenslang ONS ONDERZOEK Pijnbeleving Via een enquête wilden we nagaan hoe mensen de verschillende dimensies van pijn ervaren. We stelden vragen over de preventie ervan, over de ernst en de aard, de oorzaken die ten grondslag liggen aan de pijn, de diagnose ervan, gevolgde behandelingen en de tevredenheid daarover, en de impact van de pijn op het dagelijkse leven en het welzijn. We ontvingen 809 schriftelijk ingevulde vragenlijsten, waarvan de resultaten representatief zijn voor de volwassen Belgische bevolking wat betreft leeftijd, geslacht, gewest en opleidingsniveau. 27

2 Subjectieve beleving Pijn wordt door de medische wereld gedefinieerd als een onaangename gewaarwording en emotionele ervaring geassocieerd met daadwerkelijke of mogelijke weefselbeschadiging. Pijn is dus meer dan de fysieke gewaarwording, en heeft ook een subjectief aspect. Pijn voelt immers voor geen twee mensen hetzelfde aan, integendeel, het is een persoonlijke interpretatie van het onaangename gevoel. Net omdat pijn zo'n ruim concept is, is het moeilijk af te bakenen, waardoor de patiënt maar moeilijk een diagnose en een aangepaste behandeling kan krijgen. Pijn kan zowel acuut als chronisch zijn en beïnvloedt het dagelijkse leven van miljoenen mensen. Volgens onderzoek lijdt 20 % van de Europeanen elke dag pijn. Chronische pijn komt doorgaans meer voor bij ouderen, bij vrouwen, bij laaggeschoolden en mensen met een lager inkomen. Dat dergelijke cijfers zeker niet te onderschatten zijn, blijkt ook uit ons onderzoek. Maar liefst 40 % van de respondenten zegt regelmatig pijn te hebben, volgens 14 % is dit zelfs constant. 38 % noemt zijn pijn chronisch. Een groot deel van deze mensen (42 %) geeft aan al meer dan tien jaar aan deze pijn te lijden. Zo'n aanhoudende pijn legt een zware hypotheek op iemands leven. Pijnpatiënten voelen zich beperkt in hun algemene dagelijkse activiteiten. Een kwart van onze respondenten ziet onder meer zijn humeur, zijn werkvermogen en zijn slaap verminderen. Ook de psychologische last is zwaar om dragen: chronischepijnpatiënten lopen een grotere kans om in een depressie verzeild te raken. Nood aan multidisciplinaire aanpak Net doordat pijn een grote invloed heeft op zowat alle aspecten van iemands leven, is het enorm belangrijk dat ze doeltreffend en tijdig wordt aangepakt, voordat ze kan ontaarden in chronische pijn. Afhankelijk van de aard van de klachten wordt geopteerd voor % PIJNLIJDERS DIE HET VOORBIJE JAAR EEN IMPACT VOELDEN OP HUN DAGELIJKS LEVEN Volgens patiënten drukt chronische pijn een stempel op bijna alle aspecten van het dagelijkse leven. Meer dan één op de tien heeft constant pijn 18 % mobiliteit 15 % sociale relaties 26 % algemene activiteiten 24 % humeur 23 % werk 23 % slaap 21 % levensvreugde een bepaalde behandeling. Naast louter medische behandelingen zoals geneesmiddelen of operaties opteren artsen daarnaast meestal ook voor een bijkomende behandeling zoals kinesitherapie. Chronische pijn noodzaakt dikwijls tot zo'n multidisciplinaire aanpak, waarbij de patiënt in zijn totaliteit moet worden beschouwd en de Pijn en zijn voornaamste remedies BRON VAN DE PIJN De Belg heeft vooral pijn aan het bewegingsapparaat: bijna de helft van de pijnklachten gaat over het skelet, de gewrichten en/of de spieren. 6 % luchtwegen 10 % spijsverteringsstelsel 12 % andere 11 % algemeen, niet specifiek 13 % neurologisch systeem 48 % bewegingsapparaat MEEST TOEGEPASTE BEHANDELINGEN Afhankelijk van de ernst kan chronische pijn worden behandeld met geneesmiddelen of operaties, maar kinesitherapie wordt het meest toegepast bij pijnpatiënten. 32 % 27 % medicatie op voorschrift 25 % verandering van levensstijl 24 % lichaamsoefeningen/sport 21 % medicatie zonder voorschrift 21 % hot packs/cold packs kinesitherapie 28

3 Interview Dr. Sarah Van Laer Goede anamnese is beste pijnbehandeling Dokter Sarah Van Laer zetelt als enige Belg in de Europese huisartsenwerkgroep Open Minds en streeft naar een betere behandeling voor chronischepijnpatiënten. Wanneer stelt u de diagnose "chronische pijn"? Objectief gezien moet de patient al minstens drie maanden pijn hebben. Maar pijn is subjectief en niet meetbaar, je kan er niet vlug een röntgenfoto van nemen. Het is een syndroom dat niet alleen fysieke effecten heeft, maar ook psychologische. Pijn staat niet altijd op iemands gezicht te lezen, je moet ook oog hebben voor de concrete gevolgen ervan. De patiënt gaat bijvoorbeeld vermijdingsgedrag vertonen of slaapstoornissen ontwikkelen. Ook daaraan herken je een pijnpatiënt. Hoe kiest u de behandeling? Vooral door te luisteren naar de patiënt. Hoe beter de anamnese, hoe beter de behandeling. Ik moet niet alleen weten waar de pijn gelokaliseerd is, maar ook om wat voor pijn het gaat: dof of scherp, constant of wisselend, uitstralend of niet... Dan kiezen we een behandeling die we meteen op vaste momenten doorvoeren, dus niet enkel wanneer de pijn opspeelt. Na twee, drie dagen evalueren we. We gaan altijd trapsgewijs te werk: we gaan pas over naar de volgende stap als de vorige niet voldoet. Patiënten klagen over late diagnoses en niet-adequate behandelingen. Waaraan is dit te wijten? Aan twee dingen. Ten eerste wordt er in de artsenopleiding maar weinig aandacht besteed aan de behandeling van acute en chronische pijn. Daarnaast gaan dokters doorgaans niet behandelen vooraleer ze een diagnose hebben. Maar net hierdoor vervallen patiënten snel van acute in chronische pijn, omdat ze dus zitten te wachten op die diagnose. Na drie maanden gaat onbehandelde pijn structuren veranderen binnen in het lijf, het lichaam past zich aan. De patiënt wordt gevoeliger en zal sneller in een depressie vervallen. Dat moeten we vermijden, door meteen de acute pijn aan te pakken. Wat kan hieraan gebeuren? Er bestaan richtlijnen en standaarden voor allerlei aandoeningen, maar nog niet voor pijn. We hebben in België geen Nederlandstalige handleiding. In Dr. Sarah Van Laer is gespecialiseerd in de behandeling van pijn. "De beste preventie voor chronische pijn is de behandeling van acute pijn" het Frans wel, maar die dateert al van Er is dus dringend een geüpdatete versie nodig. Met Open Minds streven we ernaar om de behandeling van pijn in Europa op één lijn te krijgen. Daarvoor moet ook de wetgeving worden geüniformiseerd, zodat bijvoorbeeld morfine overal even beschikbaar wordt voor dokters. Steeds meer mensen worstelen met chronische pijn. Hoe verklaart u dit? Volgens mij is dit vooral te wijten aan de toegenomen hoeveelheid stress in ons leven. Spanning en negatieve gevoelens bevorderen chronische pijn. Daarnaast denk ik dat artsen zich misschien te veel baseren op de technologie om problemen op te sporen, er wordt te weinig geluisterd naar de patiënt zelf. Je zou bijna kunnen zeggen dat de vooruitgang van de technologie de vooruitgang van pijnbehandeling in de weg staat. 29

4 arts verder kijkt dan enkel de fysieke oorzaak van de pijn. Ongeveer twee op de drie respondenten omschrijven hun chronische pijn als een doffe achtergrondpijn met occassionele opflakkeringen. Vooral (lage)rugpijn wordt vaak genoemd, net als andere spier- en gewrichtspijnen. 36 % van onze respondenten zoekt zijn heil in geneesmiddelen, al dan niet op voorschrift. Daarnaast komen ook behandelingen die veeleer zijn gericht op revalidatie en ontspanning, zoals kinesitherapie, veel voor. Behandeling kost patiënt maandelijks gemiddeld 93 Niet voor niets Een adequate pijnbehandeling komt echter wel met een eigen prijskaartje. Gemiddeld geeft een Belgische pijnpatiënt uit eigen zak maandelijks 93 uit aan verschillende behandelingen. En dan hebben we het nog niet over de druk op de maatschappij: de kosten voor gezondheidszorg en de afwezigheid van heel wat pijnpatiënten op de arbeidsmarkt. Deze hoge kosten zorgen uiteraard ook voor frustratie bij de patiënten. Wat hun belangrijkste behandeling betreft, zijn ze het minst te spreken over de kosten van de doktersbezoeken en de geneesmiddelen. Eén derde is ook ontevreden over de kortstondige duurzaamheid van de resultaten. Verrassend genoeg zijn patiënten het meest tevreden over alternatieve behandelingen. Voor bepaalde pijnklachten blijken therapieën zoals acupunctuur en chiropraxie wel degelijk verlichting te brengen. Pas na zes maanden naar de pijnkliniek Maar weinig chronischepijnpa- Getuigenis Kim V. Ik kan sommige taken weer zelf aan Kim V. was bijna 40 toen lagerugpijn haar leven begon te overheersen. "Ik hield echt van mijn job als kinderverzorgster. Met de kindjes spelen, hen oppakken, hen de hele dag achternalopen, zelfs pampers vervangen. De kindjes van de crèche waren mijn oogappels. Maar een jaar of twee voor mijn veertigste verjaardag merkte ik dat het allemaal een pak stroever ging. Mijn rug begon enorm op te spelen. Bukken deed pijn, en de grotere kindjes opheffen moest ik aan mijn collega overlaten. Op dagen dat de pijn minder was, was ik helemaal in mijn sas en forceerde ik mezelf. Om het me de dag nadien te beklagen. Dan hoopte ik dat het met wat paracetamol op te lossen was. Bijna een jaar later werd de pijn ondraaglijk en zocht ik hulp bij de huisarts. Die dacht dat mijn rug overbelast was van het vele bukken en heffen op het werk. De pijnstillers die ik kreeg, waren slechts een pleister op een open wonde en de pijn werd zelfs erger. Overdag kon ik niets anders doen dan op de zetel liggen en tv kijken, 's nachts lag ik uren wakker van de pijn. Een kennis raadde me aan een gespecialiseerde dokter op te zoeken. De diagnose kwam hard aan: artrose. Dat is toch iets voor oudere mensen, dacht ik. Ik heb in mijn kinder- en tienertijd vrij intensief gesport, wellicht is het daar begonnen. Een echte oplossing is er niet, maar dankzij de juiste pijnstillers en kinesitherapie kan ik bepaalde huishoudtaken weer zelf doen. Ik kom terug buitenshuis, sla geen uitnodigingen meer af vanwege de pijn. Ook al doe ik mijn dagelijkse oefeningen en voel ik dat ik weer meer bewegingsvrijheid heb, terug gaan werken in de crèche zal er voorlopig niet inzitten. Jammer, maar ik ben al lang blij dat ik terug een leven heb." 30

5 MEER WETEN OVER PIJN Vlaamse Pijnliga Een luisterend oor bij de Pijnlijn Vereniging voor pijnpatiënten en hun partner tiënten raken definitief van hun pijn verlost. Huisartsen en zelfs specialisten zijn volgens insiders te weinig op de hoogte van de pijnproblematiek en haar remedies en slechts sommige patiënten kunnen een beroep doen op de pijnklinieken met hun interdisciplinaire teams. Die zijn nochtans speciaal opgericht om chronische pijn zo goed mogelijk te verlichten en de levenskwaliteit van de patiënt te verbeteren, maar stellen heel wat voorwaarden aan de patiënt. MEER DAN MEDICIJNEN EN OPERATIES AANDACHT VOOR PATIËNT ALS GEHEEL Chronische pijn is bijzonder moeilijk te behandelen: maar weinig patiënten vinden verlichting in één enkele remedie. Medische behandelingen zoals geneesmiddelen (al dan niet op voorschrift) worden dan ook vaak gecombineerd met andere aanvullende technieken. Technieken zoals kinesitherapie focussen niet alleen op de oorzaak van de pijn, maar op het hele lichaam. Een dergelijke aanpak kan verlichting bieden omdat het de spieren ontspant én versterkt. Ontspanning helpt de pijngevoelens dikwijls te verminderen, en biedt een toegevoegde waarde boven op medische behandelingen. Precies daarom is een multidisciplinaire aanpak altijd te verkiezen voor de behandeling van pijn. Vooral bij spierpijn kan kinesitherapie verlichting brengen. Op zoek naar verlichting TEVREDENHEID Alternatieve therapieën zoals osteo- en homeopathie scoren het best op de tevredenheidsindex (op 100) van pijnpatiënten. 73 osteopathie 73 homepathie 70 chiropraxie 69 acupunctuur 68 relaxatie en meditatie 67 kruidenremedies 66 medicatie zonder voorschrift 66 beweging/sport KOSTEN Maandelijkse kosten die patiënten uit eigen zak betalen voor de behandelingen. medicatie zonder voorschrift 20 sport 40 medicatie op voorschrift 49 kinesitherapie 71 alternatieve therapieën 71 verandering levensstijl 81 Niet iedereen kan zomaar terecht bij een pijnkliniek Die moet worden doorverwezen door zijn arts, en dat kan pas nadat hij al minstens zes maanden werd behandeld voor chronische pijn. Bovendien komt de patiënt nadien gedurende twee jaar niet meer in aanmerking voor een nieuwe diagnose of behandeling in een pijncentrum. Een grondigere aandacht voor pijnbehandeling in de artsenopleiding zou daarom niet overbodig zijn, zodat een breder publiek met acute pijn in een eerder stadium kan worden geholpen, nog voordat chronische pijn zich kan ontwikkelen en voordat ze een gespecialiseerde aanpak nodig hebben. Tot het zover is, is het voor velen een kwestie van te leren leven met de pijn. Peter Kupers en Daisy Van Lissum 31