Datum van inontvangstneming : 13/07/2012

Transcriptie

1 Datum van inontvangstneming : 13/07/2012

2 C-284/12-1 Zaak C-284/12 Verzoek om een prejudiciële beslissing Datum van indiening: 7 juni 2012 Verwijzende rechter: Oberlandesgericht Koblenz (Duitsland) Datum van de verwijzingsbeslissing: 30 mei 2012 Verzoekster en appellante: Deutsche Lufthansa AG Verweerster en geïntimeerde: Flughafen Frankfurt-Hahn GmbH Oberlandesgericht Koblenz Beschikking Inzake Deutsche Lufthansa AG, [OMISSIS] Keulen, - verzoekster en appellante - [OMISSIS] tegen Flughafen Frankfurt-Hahn GmbH, [OMISSIS] Hahn-Flughafen (Lautzenhausen), - verweerster en geïntimeerde - [OMISSIS] NL

3 VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING VAN ZAAK C-284/12 betreffende terugvordering van aan Ryanair verleende staatssteun heeft de negende Zivilsenat van het Oberlandesgericht Koblenz [OMISSIS] op 30 mei 2012 de volgende beschikking gegeven: I. De behandeling van de zaak wordt geschorst. II. Aan het Hof van Justitie van de Europese Unie worden krachtens artikel 267 VWEU de volgende prejudiciële vragen gesteld: 1. Heeft een besluit van de Commissie om overeenkomstig artikel 108, lid 3, tweede zin, VWEU de formele onderzoeksprocedure in te leiden waartegen niet is opgekomen, tot gevolg dat een nationale rechterlijke instantie in een procedure tot terugvordering van reeds gedane betalingen en tot staking van toekomstige betalingen, aan de rechtsopvatting van de Commissie in haar besluit tot inleiding van deze procedure is gebonden bij de beoordeling of sprake is van staatssteun? 2. Indien de eerste vraag ontkennend wordt beantwoord: Zijn maatregelen van een openbaar bedrijf als bedoeld in artikel 2, sub b-i, van richtlijn 2006/111/EG van de Commissie van 16 november 2006 (PB L 318, blz ; transparantierichtlijn) dat een luchthaven exploiteert, uit het oogpunt van de staatssteunregels te beschouwen als selectieve maatregelen in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU louter op grond dat zij enkel ten goede komen van luchtvaartmaatschappijen die de luchthaven gebruiken? 3. Indien de tweede vraag ontkennend wordt beantwoord: a) Is de voorwaarde van selectiviteit dan niet vervuld wanneer het openbare bedrijf dat de luchthaven exploiteert, aan alle luchtvaartmaatschappijen die besluiten de luchthaven te gebruiken, op transparante wijze dezelfde gebruiksvoorwaarden verleent? b) Geldt dit ook wanneer de luchthavenexploitant werkt volgens een bepaald bedrijfsmodel (in casu samenwerking met zogenaamde goedkope luchtvaartmaatschappijen of lowcostcarriers), de gebruiksvoorwaarden op deze afnemers zijn afgestemd en derhalve niet voor alle luchtvaartmaatschappijen even aantrekkelijk zijn? c) Is in ieder geval sprake van een selectieve maatregel wanneer het grootste deel van de passagiers van de luchthaven al jarenlang afkomstig is van één luchtvaartmaatschappij? Motivering 2

4 DEUTSCHE LUFTHANSA 1. Feiten Verweerster, een openbaar bedrijf als bedoeld in de transparantierichtlijn, exploiteert de commerciële luchthaven Frankfurt-Hahn. Een zeer aanzienlijk deel van de passagiers van de luchthaven is afkomstig van Ryanair Ltd. Verweerster sloot met Ryanair meerdere overeenkomsten op grond waarvan de lastenschema s van de luchthaven in 2001 en 2006 werden vastgesteld. Overeenkomstig de lastenschema s moest per passagier een heffing worden betaald, die bij een toenemend aantal passagiers werd verlaagd. Er werden Ryanair geen start- en landingsrechten of naderingsheffingen aangerekend en evenmin een heffing voor het gebruik van de centrale infrastructuur. Ryanair gebruikte uitsluitend vliegtuigen die aan de overeenkomstige feitelijke voorwaarden voor verlaging voldeden. Bovendien verrichtte verweerster betalingen aan Ryanair als marketing support. Op 17 juni 2008 opende de Europese Commissie een formele onderzoeksprocedure met betrekking tot mogelijke staatssteun aan Ryanair (PB 2009, C 12, blz. 6). Verzoekster, Deutsche Lufthansa AG, ziet in de gebruiksvoorwaarden voor Ryanair prestaties die in strijd zijn met het verbod om steunmaatregelen tot uitvoering te brengen van artikel 108, lid 3, derde zin, VWEU. In de onderhavige procedure eist zij dat verweerster inlichtingen over de in 2001 tot en met 2005 verleende prestaties verstrekt en wordt veroordeeld tot terugvordering van deze prestaties van Ryanair. Bovendien vordert zij dat verweerster wordt verboden Ryanair Ltd. in de toekomst dergelijke prestaties te verlenen. Het Landgericht wees de vordering af. Het Oberlandesgericht Koblenz verwierp het hoger beroep [OMISSIS] op grond dat voor verzoeksters vordering geen rechtsgrondslag bestaat. Op verzoeksters beroep tot Revision vernietigde het Bundesgerichtshof [OMISSIS] de beslissing in hoger beroep en wees het de zaak naar de appèlrechter terug voor heronderzoek en verdere afdoening. [OMISSIS] [RECHTSGRONDSLAG] Het is op juridische gronden niet mogelijk de procedure te schorsen tot aan de eindbeschikking van de Commissie. [OMISSIS] [NATIONAAL PROCESRECHT] Het gevaar voor tegenstrijdige beslissingen kan worden voorkomen door de Europese Commissie om advies te vragen. Verzoekster is van mening dat het besluit van de Commissie tot inleiding van de formele onderzoeksprocedure voor de Senat als definitieve administratieve beslissing bindend is bij de beoordeling of de betrokken maatregelen staatssteun vormen. De maatregelen zijn selectief in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU aangezien geen enkele andere luchtvaartmaatschappij in staat is even hoge passagiersaantallen als Ryanair te halen. 3

5 VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING VAN ZAAK C-284/12 Verweerster betoogt dat niet is voldaan aan de voorwaarde inzake selectiviteit aangezien de voorwaarden van de lastenschema s en de voorwaarden voor de marketing support voor alle luchtvaartmaatschappijen gelden. Mocht de vraag stijgen, dan zou dit leiden tot een uitbreiding van de terminalcapaciteit. De Senat verzocht de Europese Commissie om advies [OMISSIS]. De Commissie bracht advies uit inzonderheid met betrekking tot de toerekenbaarheid aan de staat en de selectiviteit. Zij was van mening dat een eigen beoordeling van de steun door de Senat niet noodzakelijk was omdat de Commissie de onderzoeksprocedure had ingeleid. Aan de voorwaarde inzake selectiviteit was voldaan omdat de prestaties enkel ten goede kwamen van luchtvaartmaatschappijen die de luchthaven Frankfurt-Hahn gebruikten. Voor beide elementen ziet de Europese Commissie een tegenstrijdigheid tussen de rechtsopvatting van het Bundesgerichtshof en de rechtspraak van het Hof van Justitie. 2. Prejudiciële vragen a) Algemeen In Duitsland zijn verschillende civiele procedures aanhangig gemaakt door concurrenten van zogenaamde goedkope luchtvaartmaatschappijen tegen openbare bedrijven die commerciële luchthavens exploiteren [OMISSIS]. Volgens verzoekster [OMISSIS] heeft de Europese Commissie in februari 2012 zes bijkomende staatssteunprocedures tegen de Bondsrepubliek Duitsland geopend wegens de exploitatie van commerciële luchthavens. Deze procedures hebben ook betrekking op vermeende subsidies aan de daar werkzaam zijnde lowcostcarriers. In de onderhavige procedure rijzen vragen met betrekking tot de uitlegging van de artikelen 107 VWEU en 108 VWEU die in de rechtspraak van het Hof van Justitie niet volledig zijn opgehelderd en die voor de beslechting van de onderhavige procedure van belang zijn. Gelet op het economische belang van de procedure en het feit dat de Europese Commissie voor twee elementen een tegenstrijdigheid tussen de rechtspraak van het Hof van Justitie en de rechtsopvatting van het Bundesgerichtshof ziet, vindt de Senat het zinvol om gebruik te maken van de overeenkomstig artikel 267 VWEU niet tot rechterlijke instanties van laatste aanleg beperkte mogelijkheid om prejudiciële vragen te stellen. b) Eerste vraag Volgens de rechtspraak van het Hof van Justitie wijzigt het besluit van de Commissie om overeenkomstig artikel 108, lid 3, tweede zin, VWEU de formele 4

6 DEUTSCHE LUFTHANSA onderzoeksprocedure in te leiden, de rechtssituatie met betrekking tot de voortzetting van de tenuitvoerlegging van de betrokken maatregel. Volgens het oordeel van het Hof van Justitie in de zaak Tirrenia (arrest van 9 oktober 2001, C-400/99, punten 69 en 59) bestaat nadat de onderzoeksprocedure werd ingeleid, ernstige twijfel over de wettigheid van deze maatregel, die voor de lidstaat aanleiding moet zijn om de steunbetalingen op te schorten, hetgeen ook voor een nationale rechterlijke instantie kan worden aangevoerd. Deze beginselen zijn ook van toepassing wanneer het principiële steunkarakter van de maatregel, en niet alleen de indeling als nieuwe of als bestaande steun ter discussie staan. Indien de rechtspraak van het Hof van Justitie aldus wordt uitgelegd dat na inleiding van de onderzoeksprocedure tot aan het eindbesluit van de Commissie voor de lidstaat de materiële plicht bestaat om toekomstige betalingen op te schorten en reeds gedane betalingen terug te vorderen hoewel de Commissie in haar eindbesluit haar voorlopig oordeel kan wijzigen, kan dit leiden tot een beperking van de onderzoeksbevoegdheid van de nationale rechterlijke instanties. De Commissie verdedigt deze rechtsopvatting in haar advies van 29 februari 2012 [OMISSIS], waarin ze uiteenzette dat het niet noodzakelijk is dat de nationale rechterlijke instantie een eigen beoordeling van de steun uitvoert (punt 45). Het doeltreffendheidsbeginsel en de overweging dat nationale rechterlijke instanties gemeenschapsrechtelijk verplicht zijn zich te onthouden van maatregelen die de verwezenlijking van de doelstellingen van het Verdrag in gevaar kunnen brengen, kunnen voor deze uitlegging pleiten (arresten Hof van 14 december 2000, C-344/98, Masterfoods, punt 49, en 5 oktober 2006, C-368/04, Transalpine Ölleitung in Österreich, punt 45). De rechtspraak van de Duitse hoogste rechterlijke instanties, die zich in dit verband ook op arresten van het Hof van Justitie (Transalpine Ölleitung in Österreich, reeds aangehaald, punt 39; arrest Hof van 11 juli 1996, SFEI, C-39/94, punt 49) beroepen, gaat daarentegen ervan uit dat de nationale rechterlijke instanties krachtens een eigen bevoegdheid moeten beslissen of sprake is van niet aangemelde steun in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU en er daarom een verplichting bestaat toekomstige betalingen te staken en reeds gedane betalingen terug te vorderen. [OMISSIS]. De Senat sluit zich bij deze opvatting aan en wenst te onderzoeken of de genoemde maatregelen staatsteun in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU zijn. De overweging dat een onderzoeksprocedure louter op basis van een voorlopige beoordeling van de Commissie wordt ingeleid, pleit hiervoor. Het gevaar voor tegenstrijdige beslissingen op nationaal en op communautair niveau kan worden voorkomen door een vraag om advies van de nationale rechterlijke instantie aan de Europese Commissie en door de mogelijkheid het Hof van Justitie een prejudiciële vraag te stellen. 5

7 VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING VAN ZAAK C-284/12 Uit de bewoordingen van het arrest van het Hof van Justitie in de zaak Tirrenia zou evenwel ook een beperking van de onderzoeksbevoegdheid van de nationale rechterlijke instanties kunnen worden afgeleid. Omdat deze vraag in de rechtspraak van het Hof van Justitie tot dusver niet volledig is opgehelderd en omdat de Commissie in haar advies uitdrukkelijk een afwijkende opvatting verdedigt en wijst op de mogelijkheid om een prejudiciële vraag te stellen aan het Hof van Justitie, acht de Senat een verzoek om een prejudiciële beslissing noodzakelijk. c) Tweede vraag en derde vraag, sub a Volgens de rechtspraak van het Hof van Justitie is sprake van een selectieve maatregel in de zin van de regels inzake staatssteun wanneer hij bepaalde ondernemingen of bepaalde producties kan begunstigen die zich gelet op de doelstelling van de betrokken regeling in een juridisch en feitelijk vergelijkbare situatie bevinden (arrest Hof van 3 maart 2005, Heiser, C-172/03, punt 40). De Commissie zette in haar besluit van 17 [juni] 2008 uiteen dat voor verweersters lastenschema s van de jaren 2001 en 2006 sprake is van specifieke en selectieve maatregelen omdat zij enkel ten goede kwamen van luchtvaartmaatschappijen die de luchthaven Hahn gebruikten (punten 308 en 314). In haar advies van 29 februari 2012 aan de Senat bevestigde de Commissie deze opvatting op grond van de overweging dat sprake kan zijn van een selectieve maatregel ook al gaat die alle ondernemingen van een economische sector aan. Het onderhavige geval vertoont evenwel de bijzonderheid dat het gaat om de beoordeling van maatregelen die een openbaar bedrijf als bedoeld in de transparantierichtlijn treft in het kader van zijn activiteiten met winstoogmerk. Een feitelijk en juridisch vergelijkbare situatie van een onderneming kan enkel bestaan ten opzichte van dit openbare bedrijf. Slechts voor ondernemingen die zakelijke relaties willen beginnen met de luchthavenexploitant als openbaar bedrijf, is volgens de Senat sprake van een feitelijk en juridisch vergelijkbare situatie. Dit stemt ook overeen met de rechtspraak van het Bundesgerichtshof, dat meent dat niet langer sprake is van een selectieve maatregel wanneer aan alle luchtvaartmaatschappijen die besluiten de luchthaven te gebruiken, op transparante wijze dezelfde voorwaarden worden verleend [OMISSIS]. De Senat is geneigd de opvatting van het Bundesgerichtshof te volgen. De opvatting van de Commissie leidt tot het resultaat dat de gebruiksvoorwaarden van een als openbaar bedrijf in de zin van de transparantierichtlijn geëxploiteerde luchthaven in elk geval moeten worden beschouwd als selectieve maatregelen overeenkomstig artikel 107, lid 1, VWEU. 6

8 DEUTSCHE LUFTHANSA Verzoeksters bezwaar dat de luchthavenexploitant om capaciteitsredenen niet met alle potentiële luchtvaartmaatschappijen kan contracteren, is volgens de Senat niet overtuigend. Een onderneming moet veeleer ervan uitgegaan dat een stijging in de vraag zal leiden tot een uitbreiding van haar capaciteit. Voor zover bekend zijn deze vragen in de rechtspraak van het Hof van Justitie nog niet volledig opgehelderd. De Commissie stelt een tegenstrijdigheid tussen de opvatting van het Bundesgerichtshof en die van het Hof van Justitie vast. De Senat acht een verzoek om een prejudiciële beslissing derhalve noodzakelijk. c) Derde vraag, sub b Wanneer een openbaar bedrijf werkt volgens een bepaald bedrijfsmodel zoals in casu de samenwerking met zogenaamde lowcostcarriers, kan dit ertoe leiden dat de kring van potentiële contractanten wordt beperkt omdat dit bedrijfsmodel niet voor alle in aanmerking komende ondernemingen interessant is. Verzoekster voert dit in de onderhavige procedure ook aan. Volgens de Senat volstaat het niet dat een openbaar bedrijf werkt volgens een bepaalde commerciële strategie opdat aan de voorwaarde inzake selectiviteit is voldaan. De keuze voor een bepaald bedrijfsmodel is een voorafgaande commerciële beslissing. Luchtvaartmaatschappijen waarvoor dit bedrijfsmodel niet interessant is en die derhalve met het openbare bedrijf geen contractuele betrekkingen willen aangaan, bevinden zich niet in een feitelijk vergelijkbare situatie. Ook deze vraag is, voor zover bekend, in de rechtspraak van het Hof van Justitie nog niet opgehelderd. d) Derde vraag, sub c Volgens de rechtspraak van het Hof van Justitie kan een maatregel selectief zijn wanneer hij door de werkelijke gevolgen ervan bepaalde sectoren begunstigt. De regels inzake staatssteun maken geen onderscheid naar de redenen of doeleinden van de maatregelen van de staten, maar zien naar hun gevolgen (arrest Hof van 12 oktober 2000, Spanje/Commissie, C-480/98, punt 16; [OMISSIS]). Voor zover bekend heeft het Hof van Justitie zich nog niet uitgesproken over de vraag of dit beginsel ook voor de activiteiten met winstoogmerk van openbare bedrijven onbeperkt geldt. Volgens de Senat kan hierover twijfel bestaan. De toekomstige werkelijke gevolgen van een op een bepaald tijdstip genomen commerciële beslissing en een daarmee eventueel gepaard gaande overeenkomst met een klant zijn niet in elk geval voorzienbaar. De beslissing of aanmelding overeenkomstig artikel 108, lid 3, derde zin, VWEU noodzakelijk is, moet evenwel bij de invoering van de maatregel worden genomen. 7

9 VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING VAN ZAAK C-284/12 Voor de voorwaarde inzake selectiviteit zou derhalve enkel de omstandigheid of de voorwaarden voor de gebruikmaking van bepaalde prestaties voor alle gegadigden in dezelfde mate gelden, doorslaggevend mogen zijn. [handtekeningen] 8