Radiologisch toezicht in België Syntheseverslag

Transcriptie

1 RADIOLOGISCH TOEZICHT OP HET GRONDGEBIED Radiologisch toezicht in België Syntheseverslag Michelle BOUCHONVILLE - Dr Lionel SOMBRÉ December

2 Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle Departement Controle en Toezicht Dienst Toezicht op het Grondgebied Ravensteinstraat 36 te B-1000 Brussel - België Auteurs : Dr Lionel SOMBRÉ Tel. : +32 (0) Fax : +32 (0) lionel.sombre@fanc.fgov.be Mevr. Michelle BOUCHONVILLE Tel. : +32 (0) Diensthoofd: Fax : +32 (0) michelle.bouchonville@fanc.fgov.be J.M. LAMBOTTE, ing. Tel. : +32 (0) Fax : +32 (0) jean.marie.lambotte@fanc.fgov.be Secretariaat van de Dienst: Tel. : +32 (0) Fax : +32 (0)

3 Samenwerking met externe instellingen De volgende instellingen en hun respectieve medewerkers hebben de basisgegevens verschaft om dit verslag te kunnen uitwerken: Het Wetenschappelijk Instituut (voor de) Volksgezondheid - Louis Pasteur (WIV-LP) (ex-ihe: Instituut voor Hygiëne en Epidemiologie) - Brussel Onderzoeksverantwoordelijken: J-L. Avaux, P. Van Den Broeck, O. Laurent en V-H. Dang (2001) - J-L. Avaux, E. Minne en P. Van Den Broeck (2002) Technische medewerkers: C. Falisse, G. Jossart, J. Vanderlinden en C. Dehaese (2001) C. Falisse, G. Jossart, J. Vanderlinden, C. Dehaese, O. Laurent en V-H. Dang (2002) Administratieve medewerkster: N. Marechal Kwaliteitscoördinatrice: C. Delporte Programmaleiders: S. Hallez en J-M. Flémal (2001) J-M. Flémal (2002) Sectiehoofden: G. Verduyn (2001) S. Hallez (2002) Het Institut national des Radioéléments (IRE) - Fleurus Verzamelen, gereedmaken en analyseren van de stalen - Dosimetrie : V. Adam, E. Calande, C. De Lellis, J-L. De Stercke, E. Ferrari, J. Gustin en D. Tomasevszky Wetenschappelijke opvolging: Ph. van Put Coördinatie: A. Terranova Diensthoofd Veiligheid en algemeen nut: A. Debauche Het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK-CEN) - Mol Sectie Radio-ecologie: P. Bens, J. Sannen, E. Tessens, E. Van Bogaert en J. Wannijn Metingen lage niveaus: B. Bouwens, E. Dupuis, W. Van Baelen, B. Vennekens en R. Verkoyen Interne Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk (IDPBW): Ph. Antoine Onderhoud van de apparatuur: R. Boons, B. Marlein en M. Vreys Analyses: het gehele laboratoriumpersoneel Metingen lage niveaus ( supervisie) : Ch. Hurtgen, F. Verrezen Departement Safeguards en Metingen kernfysica (supervisie): M. Bruggeman Instrumentarium, kalibrering en dosimetrie (supervisie) : F. Vanhavere Wetenschappelijke opvolging: Ch.M. Vandecasteele Coördinatie: M. Van Hees Projectleider: F. Hardeman in samenwerking met : R.Z.O. : R. De Clerq Meteo Luchtmachtbasis te Koksijde; Administratie van de Antwerpse haven Universitaire Faculteit voor Landbouwwetenschappen te Gembloers (FUSA Gbx) Verzamelen en gereedmaken van de stalen: M. Meurice-Bourdon en O. Burton Analyses van de radioactiviteit: IRE Wetenschappelijke opvolging: M. Meurice-Bourdon en O. Burton

4 INHOUDSTAFEL 1. INLEIDING 1 2. BESCHRIJVING VAN HET TOEZICHTSNETWERK IN DE OMGEVING VAN DE NUCLEAIRE SITES UITSTOOT VAN NUCLEAIRE INSTALLATIES NUCLEAIRE SITES KUSTZONE DRINKWATERVOORZIENING RADIOACTIVITEIT IN DE LUCHT EN IN NEERSLAG STOFDEELTJES IN DE LUCHT NEERSLAG BESLUIT RADIOACTIVITEIT VAN DE BODEM 15 BESLUIT RADIOACTIVITEIT VAN DE BODEM EN LANDBOUWPRODUCTIE IN DE OMGEVING VAN CHOOZ 17 BESLUIT RADIOACTIVITEIT IN EEN VLOEIBARE OMGEVING RADIOACTIVITEIT VAN OPPERVLAKTEWATERS Maas 18 Besluit Schelde 20 Besluit Noordzee Algemeen besluit RADIOACTIVITEIT IN HET SEDIMENT Maas en Samber 24 Besluit Schelde en Netebekken (Laak) 26 Besluit Noordzee 28 Besluit RADIOACTIVITEIT VAN DE FAUNA EN DE FLORA IN HET WATER Maas 29 Besluit Schelde 31 Besluit Noordzee 32 Besluit RADIOACTIVITEIT IN DE VOEDSELKETEN DRINKWATERS 34 Besluit MELK 37 Besluit VLEES 39 Besluit VIS 40 Besluit GROENTEN 40 Besluit OPMERKINGEN BETREFFENDE DE VOEDSELKETEN ATMOSFERISCHE EN VLOEIBARE UITSTOOT VAN NUCLEAIRE SITES ATMOSFERISCHE UITSTOOT VLOEIBARE UITSTOOT 42 Besluit DOSIMETRIE ROND DE NUCLEAIRE SITES CENTRALE VAN TIHANGE CENTRALE VAN DOEL SITE VAN IRE TE FLEURUS CENTRALE VAN CHOOZ BESLUIT ALGEMEEN BESLUIT 49

5 1. INLEIDING Het radiologisch toezicht op het Belgisch grondgebied, hierin begrepen dit van de nucleaire sites, evenals de opvolging van de effecten op het leefmilieu, wordt, sinds september 2001, uitgeoefend onder de verantwoordelijkheid van het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC), overeenkomstig de artikels 70 en 71 van het Koninklijk Besluit van 20 juli 2001 houdende algemeen reglement op de bescherming van de bevolking, van de werknemers en het leefmilieu tegen het gevaar van de ioniserende stralingen. Het wordt verzekerd in samenwerking met het Wetenschappelijk Instituut voor de Volksgezondheid - Louis Pasteur (WIV-LP), ex-instituut voor Hygiëne en Epidemiologie (IHE), het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK) te Mol, het Nationaal Instituut voor Radioelementen (Institut national des Radio-éléments: IRE) te Fleurus en de Universitaire Faculteit voor Landbouwwetenschappen te Gembloux (FUSAGbx). Dit toezicht werd in het verleden beheerd door de Dienst voor Bescherming tegen Ioniserende Stralen (DBIS) van het Ministerie van Sociale Zaken, Volksgezondheid en Leefmilieu. De doeleinden van dit toezicht in de omgeving van de kerninstallaties en de nucleaire sites zijn veelvoudig: 1. Er borg voor staan dat de wettelijke en reglementaire voorschriften inzake de besmetting van het leefmilieu worden nageleefd; 2. Controle uitoefenen op i) de lozingsomstandigheden en de doeltreffendheid van de technische inrichtingen; ii) de goede werking van de lozingsinstallatie, zodanig dat een eventueel lek snel kan worden opgespoord en de juiste correctieve maatregelen kunnen worden genomen; 3. Desgevallend, een evaluatie maken van de doses waaraan bepaalde bevolkingsgroepen mogelijkerwijze werden blootgesteld; 4. Het publiek op een objectieve wijze informeren; 5. Aan de Europese Commissie alle gegevens overmaken die vereist zijn uit hoofde van de verschillende van kracht zijnde reglementeringen en richtlijnen. Het radiologisch toezicht wordt niet enkel in de omgeving van de kerncentrales van Tihange en Doel uitgeoefend, maar eveneens in de gebieden van ons grondgebied in de omgeving van de Franse centrales van Chooz en Gravelines (Grevelingen), die zich vlakbij onze grens bevinden. Het SCK te Mol en het IRE te Fleurus maken eveneens het voorwerp uit van een nauwgezette controle. De rest van het grondgebied wordt ook in aanmerking genomen al naar gelang de vastgestelde transfermechanismen van de radioactiviteit. In de praktijk wordt het toezicht op het grondgebied, bij een eventuele atmosferische besmetting, hoofdzakelijk op continue wijze uitgevoerd door middel van het nationale TELERAD netwerk. Deze benaderingswijze dient evenwel te worden aangevuld met in situ staalnames en met verfijnde labometingen. Dat is de rol van het programma voor het radiologisch toezicht op het grondgebied dat berust op campagnes met staalnames en op metingen van de radioactiviteit aanwezig in verschillende vectoren die een rol spelen bij de transfer ervan in het leefmilieu (lucht / regen-, rivier-, zee-, drinkwater / het sediment in rivieren en in de zee / fauna en flora in rivieren en in de zee / voedselketen, enz.)

6 Het toezicht op het grondgebied is noodzakelijk met het oog op het opsporen van incidenten en/of ongevallen die zich kunnen voordoen ten gevolge van een niet gecontroleerde lozing/uitstoot van bovenmatige hoeveelheden radioactieve stoffen in het water of in de lucht. Anderzijds dient elke lidstaat, ten aanzien van de Europese Unie (artikels 35 & 36 van het EURATOM-verdrag), de OSPAR-Conventie (OSlo-PARis) ter bescherming van het mariene milieu van de Noordzee en het noordoostelijke deel van de Atlantische Oceaan, de verzekering te geven te beschikken over een doeltreffend programma voor radiologisch toezicht op het grondgebied. Het programma werd daarenboven in het verleden nog aangevuld met radio-ecologische studies die tot doel hadden te komen tot een betere kennis van het gedrag van de radionucleïden in het leefmilieu, om zo een juiste interpretatie te verzekeren van de uit de controle voortspruitende gegevens en van de jaarlijkse follow-ups. Deze opdracht is essentieel om te kunnen garanderen dat in België de kennis van het milieu alsook de competentie inzake radio-ecologie / stralingsbescherming van het leefmilieu in stand worden gehouden. Dit soort ondersteuning maakt deel uit van de opdrachten van het FANC. Om de controle van het leefmilieu te kunnen garanderen, werd de keuze van de locaties voor de staalname bepaald, ofwel in functie van de omstandigheden van de atmosferische verspreiding, ofwel om, na een voorafgaand terreinonderzoek, rekening te houden met bijzondere omstandigheden. De frequentie waarmee stalen worden genomen en metingen worden uitgevoerd, werd zodanig bepaald dat men zou kunnen beschikken over de best mogelijke representatieve informatie betreffende een bepaalde radiologische situatie, dit alles rekening houdend met de technische en materiële mogelijkheden die ter onze beschikking staan. De verzamelde gegevens hebben hoofdzakelijk betrekking op de meting van de radioactiviteit in stofdeeltjes in de lucht, in de neerslag, in de melk en de weides, dit wat de eventuele invloed van de gasvormige uitstoot betreft; deze zelfde gegevens hebben betrekking op de meting van de radioactiviteit in het water, het sediment, de vissen en de waterplanten, voor wat de invloed van de vloeibare lozingen betreft. In dit verslag worden de resultaten van het toezichtsprogramma voor de periode weergegeven. Deze resultaten worden beknopt weergegeven voor de verschillende onderzochte transfervectoren van de radioactiviteit (in de atmosfeer, het water en de voedselketen). Alle ruwe -gegevens kunnen op aanvraag ter beschikking worden gesteld. De auteurs van dit verslag willen tenslotte de aandacht van de lezer vestigen op het feit dat de gegevens betreffende de voedselketen vooral betrekking hebben op de radioactiviteit in melk. Er werden in dit verslag evenwel ook enkele preliminaire gegevens met betrekking tot de andere voedingsmiddelen (meel, vlees, vis, groenten, enz.) opgenomen. De specifieke verslagen betreffende het toezicht op de voedselketen voor de jaren 2000, 2001 en 2002 werden nu al gepubliceerd en zijn op aanvraag beschikbaar (zie hoofdstuk 7, punt 7.6)

7 2. BESCHRIJVING VAN HET TOEZICHTSNETWERK IN DE OMGEVING VAN DE NUCLEAIRE SITES 2.1. UITSTOOT VAN NUCLEAIRE INSTALLATIES Metingen Verkregen gegevens Plaats van staalname Gammaspectrometrie Totale alfa-bèta-activiteit Maandelijks DOEL TIHANGE H-3 meting Totale alfa-bèta-activiteit H-3 meting Sr-90 meting Maandelijks SCK (BELGOPROCESS 2) I-131 meting Ra-226 meting Gammaspectrometrie Totale alfa-bèta-activiteit Wekelijks BELGOPROCESS Actiniden Alfa-activiteit Wekelijks Compagnie Franco-Belge de Fabrication de Combustibles (FBFC) - 3 -

8 2.2. NUCLEAIRE SITES METINGEN TIHANGE Radioactiviteit in de lucht Frequentie Plaats van staalname Stofdeeltjes in de lucht Wekelijks Tihange Neerslag Maandelijks Gamma dosisdebiet Permanent Ampsin hoeve (Ferme), Ampsin Socolie, Hoei (Huy), Ampsin steengroeve (Carrière) Melk (hoeve) Wekelijks straal van 20 km rondom Tihange Dosimetrie omgeving Tweemaandelijks Omheining en omgeving site van Tihange (30 meetpunten) Radioactiviteit in het water Gamma-activiteit Permanente automatische Ampsin meting Gammaspectrometrie Wekelijks Hoei (Huy), Ampsin, Monsin Totale alfa-bèta-activiteit wekelijks Hoei (Huy), Ampsin, Monsin H-3 meting Wekelijks Hoei (Huy), Ampsin, Monsin Radioactiviteit in het sediment Gammaspectrometrie Maandelijks Lixhe, Amay, Lanaye Radioactiviteit van planten en dieren in het water Gammaspectrometrie Driemaandelijks Sluis van Ivoz-Ramet - 4 -

9 METINGEN DOEL Radioactiviteit in de lucht Frequentie Plaats van staalname Stofdeeltjes in de lucht Maandelijks Site van Doel Melk (melkerij) Wekelijks Site van Doel Bodem Jaarlijks Site van Doel Dosimetrie omgeving Driemaandelijks Site van Doel (10 meetpunten) Radioactiviteit in het water Gamma-activiteit Maandelijks Antwerpen, Doel Gammaspectrometrie Wekelijks Doel Totale alfa-bèta-activiteit Maandelijks Doel H-3 meting Wekelijks Doel Radioactiviteit in het sediment Gammaspectrometrie Maandelijks Doel Radioactiviteit van planten en dieren in het water Gamma-activiteit Driemaandelijks Hoofdplaat, Kloosterzande, Yerseke, Kieldrecht Gammaspectrometrie Driemaandelijks Hoofdplaat, Kloosterzande, Yerseke, Kieldrecht - 5 -

10 METINGEN MOL SCK TESSENDERLO Radioactiviteit in de lucht Frequentie Plaats van staalname Stofdeeltjes in de lucht Dagelijks Site van het SCK Neerslag Wekelijks Site van het SCK Melk (melkerij) Wekelijks Dessel Bodem Jaarlijks Site van SCK - Dessel Radioactiviteit in het water Gamma-activiteit Wekelijks Rupelbekken (Boom) Gammaspectrometrie Wekelijks Molse Nete (Geel) Totale alfa-bèta-activiteit Maandelijks Molse Nete (Geel) Grote Laak (Tessenderlo) Grote Nete (Oosterlo) H-3 meting Wekelijks Molse Nete (Geel) Grote Laak (Tessenderlo) Grote Nete (Oosterlo) Radioactiviteit in het sediment Gamma-activiteit Maandelijks Molse Nete (Geel) Gammaspectrometrie Maandelijks Molse Nete (Geel) Grote Laak (Tessenderlo) Grote Nete (Oosterlo Lier) - 6 -

11 METINGEN FLEURUS IRE Radioactiviteit in de lucht Frequentie Plaats van staalname Stofdeeltjes in de lucht Dagelijks Site van het IRE WIV-LP (Brussel) Neerslag Maandelijks Site van het IRE Gammadosisdebiet Permanent 5 meetstations (omheining van de IRE site) Melk (hoeve) Wekelijks Straal van 20 km rond Fleurus Bodem Gras Jaarlijks Site van het IRE WIV-LP Dosimetrie omgeving Tweemaandelijks Omheining en omgeving van de site van Fleurus (12 meetpunten) Radioactiviteit in het sediment Gammaspectrometrie Maandelijks Floriffoux, Andenne Radioactiviteit in de voedselketen Nationaal melkmengsel Groenten Vlees Maandelijks In de handel Zeevis Riviervis - 7 -

12 METINGEN CHOOZ (Frankrijk) Radioactiviteit in de lucht Frequentie Plaats van staalname Stofdeeltjes in de lucht Dagelijks Dourbes Vielsalm Neerslag Maandelijks Hastière Vielsalm Gammadosisdebiet Permanent Hastière, Dion, Felenne, Treignes Melk (hoeve) Wekelijks Straal van 20 km rondom Chooz Bodem Gras Jaarlijks Hastière Vielsalm Dourbes Dosimetrie omgeving Tweemaandelijks Omgeving Chooz (11 meetpunten) Radioactiviteit in het water Gamma-activiteit Permanente automatische meting Hastière Gammaspectrometrie Wekelijks Hastière Totale alfa-bèta-activiteit Maandelijks Hastière H-3 meting Wekelijks Hastière Gammaspectrometrie Radioactiviteit in het sediment Maandelijks Droogleggen en schoonmaken van de Maas (om de drie jaar) Op verschillende plaatsen van de Boven-Maas (Tailfer) Givet Radioactiviteit van aquatische planten en dieren Gammaspectrometrie Driemaandelijks Hastière, Ham, Givet (mossen) H-3 meting Driemaandelijks Hastière, Ham, Givet (mossen) Radioactiviteit van de landvegetatie Gammaspectrometrie 16 x/jaar Chooz, Falmignoul (korstmossen) Meting organisch H-3 16 x/jaar Chooz, Falmignoul (korstmossen) Radioactiviteit in landbouwzones (bodem) Gamma-, alfaspectrometrie en Sr-90, Ra meetpunten/jaar Rondom de laars van Chooz Radioactiviteit in landbouwzones Gammaspectrometrie en Sr-90, H-3 en C-14 (plantaardige productie) 30 meetpunten/jaar Rondom de laars van Chooz - 8 -

13 2.3. KUSTZONE METINGEN KUSTZONE Radioactiviteit in de lucht Frequentie Plaats van staalname Stofdeeltjes in de lucht Maandelijks Koksijde Neerslag Dagelijks Koksijde (Koninklijk Meteorologisch Instituut : KMI) Bodem Jaarlijks Koksijde Radioactiviteit in het water Gammaspectrometrie Driemaandelijks Zones 1, 2 en 3 Dumping 1 en 2 totale alfa-bèta-activiteit Driemaandelijks Zones 1, 2 en 3 Dumping 1 en 2 Radioactiviteit in het sediment Gammaspectrometrie Driemaandelijks Bijdrage RZO, Belgica Radioactiviteit van aquatische planten en dieren Gamma-activiteit Driemaandelijks Bijdrage R.Z.O., Belgica Gammaspectrometrie Driemaandelijks bijdrage R.Z.O., Belgica - 9 -

14 2.4. DRINKWATERVOORZIENING Gamma-activiteit Metingen Frequentie Plaats van staalname BIWM/CIBE (Brusselse Totale alfa-bèta-activiteit H-3 meting Driemaandelijks Intercommunale Water- Maatschappij/Compagnie Intercommunale Bruxelloise des Eaux) : Modave, Assesse, Braine, Namen (Namur) TMVW (Tussengemeentelijke Maatschappij der Vlaanderen voor Watervoorziening) : St.- Ghislain, Beloeil SWDE (Société Wallonne (des Distributions) des Eaux) : St.- Léger, Walcourt, Soignies VMW (Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening) : Evergem Koksijde, De Panne, Luik (Liège), Clavier

15 3. RADIOACTIVITEIT IN DE LUCHT EN IN DE NEERSLAG De analyse van de stofdeeltjes in de lucht is een doeltreffende methode om de uitstoot van radioactieve stoffen in de atmosfeer op te sporen. De aërosols (deeltjes > 0,5 µm) zijn inderdaad een van de vormen van atmosferische uitstoot afkomstig van nucleaire installaties; ze bevatten in hoofdzaak op een partikelkern gecondenseerde splijtingsproducten (β-γstralers). Soms worden er ook α-stralers aangetroffen. Deze detectiemethode werd in het bijzonder gebruikt om de gevolgen van atmosferische nucleaire proeven - op het ogenblik dat ze werden uitgevoerd («fall out») - na te gaan, evenals voor de opvolging van het voorbijtrekken van de radioactieve wolken na de ramp in Tsjernobyl. Deze stofdeeltjes kunnen zich rechtstreeks op de grond afzetten (droge afzetting) of ze kunnen worden uitgeloogd door de regen (natte afzetting). Dit is de reden waarom het meten van de radioactiviteit aanwezig in stofdeeltjes in de lucht en in de neerslag belangrijke en aanvullende elementen uitmaken bij een radiologisch controlenetwerk STOFDEELTJES IN DE LUCHT Voor de bètastralers in de stofdeeltjes in de lucht, die op de site van het IRE te Fleurus, op de site van het SCK te Mol, en te Vielsalm (referentiezone) worden gemeten, liggen de waarden (uitgedrukt in mbq/m³) van de totale gemeten bètastralers per kubieke meter zeer laag : < 0,5 mbq/m³ (grootteorde van 0,2 tot 0,5 mbq/m³). Er dient te worden opgemerkt dat bij dit soort meting rekening wordt gehouden met de aanwezigheid van producten met korte vervaltijd, afkomstig van het radiologisch verval van radon, van natuurlijke oorsprong, die overheersen in de radioactiviteit van de atmosfeer. Beryllium 7, een natuurlijke radionucleïde geproduceerd door de kosmische stralingen, is aanwezig in aërosols met gemeten waarden die schommelen tussen 1 en 3 mbq/m 3. Deze merker van de natuurlijke radioactiviteit wordt gemeten in de nabijheid van de nucleaire sites van het IRE te Fleurus, van het SCK te Mol, van Tihange en Doel, aan de kust te Koksijde, in de Ardennen te Vielsalm, te Dourbes (2001), en in een grote agglomeratie : Brussel (10% van de Belgische bevolking). De gemeten waarden zijn van dezelfde grootteorde als deze die in andere Europese landen worden opgetekend (Zweden, Luxemburg, Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk, Italië, enz.) alwaar deze in het algemeen variëren van 1 tot 30 mbq/m³. Voor de gammastralers ( 134,137 Cs, 103,106 Ru, 141,144 Ce, 95 Nb, 95 Zr) die op dezelfde sites worden opgespoord, en voor 131 I rond het IRE, liggen de metingen steeds beneden de detectiedrempels van de spectrometrie-apparaten : tussen 3 à 30 µbq/m 3. De metingen uitgevoerd voor de totale alfa s rond de nucleaire site van het SCK te Mol geven geregistreerde gehaltes aan die in het algemeen tussen 20 à 30 µbq/m 3 lucht schommelen (detectielimiet op ~5 µbq/m 3 )

16 Deze waarden zijn geheel in overeenstemming met hetgeen in andere Europese landen kan worden opgetekend; in de streek rond Parijs kan inderdaad een jaarlijkse gemiddelde activiteit van alfastralers worden opgetekend die, in haar totaliteit, lager ligt dan 150 µbq/m 3 lucht. Het betreft hier bijna uitsluitend natuurlijke radioactiviteit. Tot slot kan men stellen dat de lucht in België en in het bijzonder in de omgeving van de nucleaire installaties, geen enkel radiologisch probleem toont. De gemeten waarden liggen allen lager dan, of in de buurt van, de - zeer lage - detectiedrempels van de meetapparatuur NEERSLAG De neerslag loogt de atmosfeer uit en vormt een goed controlemiddel voor de kwaliteit van de lucht in de omgeving evenals voor een eventuele radioactieve besmetting ervan. De analyse van de resultaten met betrekking tot de radioactiviteit in de neerslag, die hoofdzakelijk rondom de nucleaire sites en in de Brusselse agglomeratie worden verzameld, geeft een activiteit aan die zeer laag blijft en die wordt verklaard door de aanwezigheid van radioactieve elementen van natuurlijke oorsprong. In Brussel is de radioactiviteit die in het regenwater wordt vastgesteld inderdaad afkomstig van natuurlijke radioactieve elementen zoals : Be-7 53,2 dagen halfwaardetijd veroorzaakt door kosmische straling; K-40 1,26 x 10 9 jaren halfwaardetijd behorende tot de familie van de primaire natuurlijke radio-elementen, waarvan de oorsprong teruggaat tot het ontstaan van het zonnestelsel en waarvan de aanwezigheid een verklaring is voor de quasi-totaliteit van de totale gemeten bètaradioactiviteit en tenslotte, sporen van alfaradioactiviteit, eveneens van natuurlijke oorsprong (enkele mbq/l, detectielimiet op 4 mbq/l). Er dient te worden opgemerkt dat Be-7 veruit het meest in het oog springt, terwijl dit element nochtans vanzelfsprekend zeer lage waarden behaalt : < 1 Bq/liter (detectielimiet rond 0,7-0,9 Bq/liter). Deze waarden zijn, zoals kan worden verwacht, rekening gehouden met de oorsprong van dit radio-element, geheel vergelijkbaar met deze die in de buurlanden van de Europese Unie kunnen worden gemeten. De analyse van de verkregen resultaten, voor de alfa-, bèta- en gammastralers rondom de nucleaire sites (IRE te Fleurus, kerncentrale van Tihange, kerncentrale van Chooz in Frankrijk, gecontroleerd nabij de grens te Heer-Agimont, SCK te Mol), in Brussel en in een "schone" site te Vielsalm, toont aan dat de meeste radioactieve elementen waarnaar onderzoek wordt verricht, in het algemeen niet opspoorbaar zijn (metingen liggen lager dan de detectiedrempels van de toestellen). Dit is in het bijzonder het geval voor de gammastralers, waarvan de detectiedrempels in het bereik van de meetapparatuur, voor Brussel bijvoorbeeld, zeer laag zijn : 0,17-0,18 Bq/l voor Ce-141; 0,5 Bq/l voor Ce-144; 0,08 tot 0,09 Bq/l voor Cs-134 en Cs-137; 0,3 à 0,4 Bq/l voor I-131; 0,1 Bq/l voor Nb-95; 0,1 Bq/l voor Ru-103; 0,7 tot 0,8 Bq/l voor Ru-106; 0,004 tot 0,006 Bq/l voor Sr-90; 0,004 Bq/l voor het totaal van de α- en 0,008 Bq/l voor het totaal van de β-activiteit

17 Met betrekking tot de aanwezigheid van alfa- en bètastralers in de omgeving van de nucleaire sites en in een controleregio (Vielsalm), toont de analyse van de resultaten, verkregen via vooraf gefilterd regenwater (analyses uitgevoerd op het filtraat en op het residu van de filtering), aan dat de metingen, voor het grootste deel van de tijd, onder de detectielimieten liggen en dat, wanneer er toch een meting mogelijk is, de gedetecteerde waarden nauwelijks boven deze limieten - die schommelen van 0,02 tot 0,03 Bq/l voor de totale β-activiteit, tussen 0,005 en 0,015 Bq/l voor Sr-90, en tussen 0,015 en 0,020 Bq/l voor de totale α-activiteit - uitstijgen. De weinige waarden die voor gefilterd regenwater werden opgemeten, liggen zeer laag en overschrijden nauwelijks de detectiedrempels van de meetapparatuur : 0,03 à 0,12 Bq/liter. De waarden die in de omgeving van de nucleaire sites geregistreerd worden, zijn vergelijkbaar met deze die in de controleregio Vielsalm werden opgemeten. Dezelfde vaststelling aangaande de residu s na filtratie. Het is bijgevolg evident dat de gedetecteerde sporen van alfa- en bètastralers kunnen worden verklaard door het feit dat er in dit water stralers aanwezig zijn van natuurlijke oorsprong. De resultaten die in de omgeving van de nucleaire site van het SCK te Mol worden verkregen, hebben hoofdzakelijk betrekking op de totale alfa- en bètastraling. Deze resultaten worden uitgedrukt in Bq per oppervlakte-eenheid (m²), via de neerslag gedeponeerd. De detectiedrempels bedragen respectievelijk 0,04 Bq/m² en 0,3-0,4 Bq/m 2 voor α en β stralers. De verkregen waarden, hoewel ze de detectielimieten overschrijden, blijven in absolute cijfers uitgedrukt, laag (waarden die 2 tot 3 maal de detectielimiet bereiken, geassocieerd met berekeningsfouten van 50 tot 100% bij de meting); de aanwezigheid van natuurlijke stralers is verantwoordelijk voor een groot deel van de voor deze familie van radio-elementen geregistreerde waarden. De gegevens met betrekking tot de oppervlaktebesmetting (via droge of natte afzetting - regen in bakken gevuld met water - groot oppervlak en dunne waterfilm) die op de site van het IRE werden verkregen, bevestigen de metingen van het regenwater die op deze zelfde site werden uitgevoerd. De H-3 metingen liggen in het algemeen lager dan de detectielimieten (4 Bq/l), soms kan er een weinig tritium worden aangetroffen met waarden in de buurt van 5 à 7 Bq/l (geassocieerd met berekeningsfouten van ± 2 tot 3 Bq/l). Deze waarden, die zeer laag liggen, zijn bijgevolg nauwelijks significant en zonder gevaar voor de arbeiders en de bevolking. Het netwerk voor de opsporing van de atmosferische radioactiviteit, via het meten van de radioactiviteit van de regen, geeft hiermee blijk van zijn doeltreffendheid in het ontdekken van zeer lage radioactiviteitswaarden, dankzij de detectiedrempels die door de meetapparatuur kunnen worden bereikt BESLUIT de natuurlijke radioactiviteit is hoofdzakelijk verantwoordelijk voor het - zeer lage - niveau van radioactieve besmetting van de atmosfeer; buiten elk ongevalscenario, is de impact van de nucleaire installaties op de atmosfeer, en onrechtstreeks op het leefmilieu, steeds verwaarloosbaar en zelfs niet detecteerbaar; dit aspect van de controle van de atmosferische radioactiviteit berust op meetgegevens die continu door het geheel van de lucht -meetstations, die in het kader van het

18 automatisch toezichtsnet TELERAD over het grondgebied verspreid werden opgesteld, worden verstrekt

19 4. RADIOACTIVITEIT VAN DE BODEM De radioactieve besmetting van de bodem is hoofdzakelijk te wijten aan de neerslag van radioactieve elementen die in de atmosfeer aanwezig zijn (meestal geassocieerd met zeer fijne partikels of aërosols) door droge of vochtige afzetting (uitloging van de atmosfeer door de regen). Bodemstalen worden, normaal gezien, eens per jaar genomen en geanalyseerd. Per plaats wordt de eventuele radioactieve afzetting onderzocht via stalen van grassen (oppervlakteafzettingen). Bij uitzonderlijke gevallen van besmetting (lekken in afvoerleidingen of bij opslag van radioactief afval) zouden bijkomende stalen worden genomen. De analyses hebben betrekking op de detectie van gammastraling. De detectiedrempels kunnen variëren afhankelijk van de hoeveelheid en de densiteit van de bodemstalen, van de geometrie die wordt gebruikt om de metingen uit te voeren, en van het globale activiteitsniveau van het staal. De concentratie aan kalium 40 in de bodem volgt deze van het stabiele kalium ( 40 K vertegenwoordigt 0,0119% van het totale gehalte aan kalium) dat van bodem tot bodem verschilt en seizoensgebonden variaties toont. Met betrekking tot de afzetting op het gras, werden de controles in de zone van Dourbes (regio ten westen van Chooz) en te Brussel uitgevoerd. Enkel Be-7 - een natuurlijk kosmogeen radioactief element - springt in het oog. Op te merken valt dat de detectieniveaus die voor de andere gecontroleerde radioactieve elementen werden bekomen, zeer laag liggen: 4 Bq/kg voor Ce-141, 9 à 15 Bq/kg voor Ce-144, 1 tot 2 Bq/kg voor Cs-134 en Cs-137, < 20 Bq/kg voor I-131, 2,5 Bq/kg voor Nb-95 en Ru-103, en ~15 Bq/kg voor Ru-106. De bodemstalen die in de regio Vielsalm (gekozen als controleregio, een bosrijk gebied en daardoor afgelegen, ver van de agglomeraties en van de nucleaire installaties) werden genomen, zijn radiologisch gezien schoon. Deze bodemstalen werden genomen op een oppervlakte van 1m² en op een diepte van ongeveer 10 cm (wat overeenkomt met de organische en hemi-organische horizontale oppervlaktelagen, die samengesteld zijn uit organisch materiaal in ontbinding, min of meer vermengd met mineraal materiaal - waarop zich in het bijzonder radiocesium vastzet - en betrokken zijn bij het vasthouden van radio-elementen die langs atmosferische weg worden afgezet). Enkel sporen van Cs-137 (1 tot 3 kbq/m², wat overeenkomt met de zeer zwakke fall-out van Tsjernobyl) en van Be-7 (natuurlijk kosmogeen) worden gedetecteerd en, natuurlijk, de aanwezigheid van kalium 40, beide laatste natuurlijke radioactieve elementen. Hetzelfde soort resultaten wordt verkregen voor de bodemstalen afkomstig van de streek ten noorden van Chooz te Hastière - 0,4 à 0,8 kbq/m² (in de mogelijke invloedszone van de Franse kerncentrale van Chooz), de bodemstalen van Tihange - 1 tot 2 kbq/m², en Fleurus - 0,5 à 0,8 kbq/m². Daar opnieuw komt de natuurlijke radioactiviteit openlijk en duidelijk tot uiting (kalium 40)

20 In de omgeving van de sites van Doel, Mol, Dessel en Koksijde, is de radioactiviteit die wordt gedetecteerd in de gemeten bodemstalen hoofdzakelijk te wijten aan de natuurlijke radio-elementen (K, Ra, Th en U), en zijn sporen van radiocesium aanwezig (10 tot 17 Bq/kg te Mol, 6 à 7 Bq/kg te Doel en 8 à 9 Bq/kg te Koksijde). De detectiedrempels zijn ook hier zeer laag: 2,0 à 2,5 Bq/kg voor Co-60, 2 Bq/kg voor Cs-137,-134, 1 Bq/kg voor de U-isotopen en 0,8 tot 1,3 Bq/kg voor Pu-238,-239, enz. In de streek van Dessel kan enkel natuurlijke radioactiviteit (uranium) worden gedetecteerd (enkele Bq/kg), en worden in de bodem geen sporen van zware elementen teruggevonden die behoren tot de familie van americium en plutonium die afkomstig zouden kunnen zijn van de uitstoot van de installaties van de site, waaronder deze van Belgoprocess 1 (Cilva - verbrandingsovenvoor vast afval, Pamela - verglazingsfabriek voor hoogradioactief afval), deze van Belgoprocess 2 (oude verwerkingszone voor het afval van het SCK) en deze van Belgonucleaire, betrokken door de uitstoot van alfastralers en Pu. Er dient te worden opgemerkt dat FBFC International - fabriek voor de aanmaak van nucleaire brandstof verrijkt met U-235 en op dit ogenblik van MOX - hier niet bij betrokken is, vermits zijn atmosferische uitstoot in termen van activiteit verwaarloosbaar is. De bodemstalen afkomstig van de kuststreek te Koksijde bevatten zeer weinig radioactiviteit; deze is hoofdzakelijk van natuurlijke oorsprong (K, Ra, Th). BESLUIT De kerncentrales en de nucleaire installaties van de site van Dessel, het SCK en het IRE hebben geen meetbare impact op hun omgeving. Dit is een bevestiging van de afname - die sinds de jaren wordt waargenomen - van de artificiële radioactiviteit die door deze installaties in het leefmilieu wordt afgegeven

21 5. RADIOACTIVITEIT VAN DE BODEM EN VAN DE LANDBOUWPRODUCTIE IN DE OMGEVING VAN CHOOZ In 2001 en 2002 werd de radio-ecologische kwaliteit - op het Belgisch grondgebied - van de bodem en van de typische landbouwproductie in de omgeving van de in werking zijnde kerncentrale van Chooz (straal van 15 km -meer dan 30 meetpunten voor staalname) gecontroleerd met als doel: er de radioactiviteitconcentraties te bepalen die in reële omstandigheden van landbouwproductie kunnen worden waargenomen; de jaarlijkse evolutie van deze concentraties op te volgen en te interpreteren. Er werden al eerder meerdere soortgelijke campagnes gevoerd in het kader van contracten die met de Dienst voor Bescherming tegen Ioniserende Stralingen (DBIS) van het Ministerie van Sociale Zaken, Volksgezondheid en Leefmilieu werden afgesloten. De analyses inzake radioactiviteit houden in : * voor de bodem : gammaspectrometrie, alfaspectrometrie, Sr-90, Ra-226; * voor de vegetatie (weidegras, luzerne, hooi, tarwe, maïs, diverse granen, aardappels, bieten) : gammaspectrometrie, Sr-90, organisch H-3, C-14. BESLUIT De metingen die werden uitgevoerd, tonen in het algemeen zeer lage waarden, zelfs zeer vaak lager dan de detectielimiet van de meetapparatuur. Dit fenomeen is gemeenschappelijk aan de radionucleïden van natuurlijke en van artificiële oorsprong. Voor de resultaten van de gammaspectrometrie, liggen de concentraties van isotopen van natuurlijke oorsprong ver boven deze die worden aangetroffen voor de isotopen van artificiële oorsprong die, met uitzondering van Cs-137 in de bodem, niet meer worden gedetecteerd. De concentraties die in 2002 en 2001 werden bekomen, zijn helemaal in dezelfde grootteorde als van deze die bij voorgaande campagnes werden verkregen. De waargenomen concentraties aan artificiële radio-isotopen die in het licht werden gesteld, blijven naar alle waarschijnlijkheid te wijten aan de restanten van de fall-out in de jaren 60 (Sr-90 en Cs-137) en van het ongeval te Tsjernobyl (Cs-137). De impact van de nucleaire site van Chooz is dus in het geheel niet meetbaar en kan daardoor als onbestaande worden beschouwd. Aangezien de plaatsen voor de staalname precies werden uitgekozen en de overeenkomstige bodemsoorten duidelijk werden gedefinieerd (pedologie); laat dit toe om, in het kader van de radio-ecologische opvolgingscampagnes, een vergelijking te maken van de resultaten die op verschillende ogenblikken voor geïdentificeerde afnamestations werden verkregen

22 6. RADIOACTIVITEIT IN EEN VLOEIBARE OMGEVING 6.1. RADIOACTIVITEIT VAN DE OPPERVLAKTEWATERS DE MAAS De Maas is een belangrijke stroom die de radioactieve lozingen te verwerken krijgt van de nucleaire site van Chooz in Frankrijk, van deze van Tihange en van het IRE via de Samber. Beide rivieren ontvangen eveneens de lozingen van de ziekenhuizen en laboratoria in de grote agglomeraties zoals Charleroi, Hoei (Huy), Namen (Namur), Luik (Liège), waar radioelementen worden aangewend. De Maas is, na behandeling, een belangrijke drinkwaterbron voor een belangrijk deel van de Belgische en Nederlandse bevolking. Daarom wordt er gezocht naar de totale α- en β- radioactiviteit, en worden er ook gammaspectrometrieën uitgevoerd. Deze controles zullen in de toekomst des te meer actueel zijn door het toepassen van de nieuwe Europese Richtlijn 98/83/EG van de Raad, van 3 november 1998, betreffende de kwaliteit van voor menselijke consumptie bestemd water, waarvan de technische bijlagen met betrekking tot de radioactiviteit begin 2004 zouden moeten gepubliceerd worden. Teneinde het voor de radioactiviteit fixerend vermogen van zwevend materiaal en van fijne sedimentpartikels te kunnen evalueren, worden analyses uitgevoerd op gefilterd en op niet gefilterd water. Het sediment, dat in rivierbeddingen en tegen de oevers wordt afgezet, vormt een belangrijk compartiment waarin zich radioactieve elementen kunnen vastzetten. Daarop worden afzonderlijke metingen verricht. De staalname- en controleplaatsen voor de radioactiviteit in het water werden zodanig gekozen dat de impact van de kerninstallaties langsheen de hele loop van de Maas kan worden geverifieerd: de site van Hastière; hier worden de lozingen van de Franse kerncentrale van Chooz evenals deze van de Franse ziekenhuizen uit het Maasbekken geïntegreerd; de site van Hoei; hier wordt de toevloed via de Samber geïntegreerd, deze van het IRE te Fleurus en de lozingen afkomstig van de ziekenhuizen van de agglomeraties van Namen en Charleroi; de site van Ampsin, stroomafwaarts gelegen van de kerncentrale van Tihange, laat ons door vergelijking met de gegevens van Hoei toe om de impact van de vloeibare lozingen vanuit Tihange in de Maas te controleren; de site van Ivoz-Ramet, nog iets meer stroomafwaarts van de centrale van Tihange, vóór Luik; de site van Monsin, stroomafwaarts van Luik, hierbij wordt het aandeel van de aanbreng vanuit de Luikse ziekenhuizen geïntegreerd; de site van Lanaye; hier wordt de gehele Belgische aanbreng aan de Nederlandse grens geïntegreerd

23 De resultaten tonen aan dat er sporen van radioactiviteit worden aangetroffen die te wijten zijn aan het geheel van de bètastralers (~ 0,10-0,15 Bq/liter) en aan de alfastralers in hun totaliteit (waarden de detectielimiet die ongeveer 0,03 Bq/liter bedraagt), dat er geen activiteit voor jodium-131 (limiet 0,2 Bq/liter) en voor radiocesium (limieten < 0,2 Bq/liter) wordt gemeten. Kalium-40 ligt eveneens onder de detectielimieten (< 2,0-2,5 Bq/liter). Met een gunstigere geometrie (stalen genomen te Lanaye), kunnen de gehaltes aan K-40 worden bepaald, die van een grootteorde zijn van 0,1 Bq/l. Enkel tritium wordt routinematig gedetecteerd en dit hoofdzakelijk in de stations die onmiddellijk stroomafwaarts van de centrales van Chooz en Tihange gelegen zijn (Heer- Agimont voor Chooz en Ampsin en Monsin voor Tihange): ongeveer 10 tot 25 Bq/liter te Heer-Agimont, 10 à 50 Bq/liter te Ampsin. Van zodra men zich verder van de centrales verwijdert, speelt het verdunningseffect en nemen de waarden af om te schommelen rond 5 à 15 Bq/liter te Hoei, en van 8 tot 30 Bq/liter te Monsin, stroomafwaarts van Luik. De gegevens die voor tritium werden verkregen, blijken seizoensgebonden fluctuaties te tonen die reeds zichtbaar zijn te Heer-Agimont en meer uitgesproken zijn vanaf Hoei; deze vertalen zich in verhoogde concentraties s zomers en in het begin van de herfst, die in verband moeten gebracht worden met de lagere debieten van de rivier gedurende deze periodes evenals met maandelijkse puntlozingen die iets meer uitgesproken zijn. Toch blijven de gehaltes aan tritium in absolute cijfers zeer laag en, hoewel het hier onbehandeld niet drinkbaar water betreft, blijven ze in aanzienlijke mate beneden de waarde die, op Europees niveau, door de Richtlijn betreffende de kwaliteit van voor menselijke consumptie bestemd water (drinkwater), gepubliceerd in 1998 (Richtlijn 98/83/EG van de Raad van 3 november 1998), werd vastgelegd. Hierin worden immers twee parameters vermeld, één betreffende tritium, met een concentratie van: 100Bq/liter en de andere een dosiswaarde totale indicatieve dosis (behalve tritium) vastgelegd op 0,1 msv/jaar. Zo blijkt direct dat het onbewerkte Maaswater, dat als dusdanig niet voor menselijke consumptie kan gebruikt worden, toch ruimschoots deze parameter van 100 Bq/liter voor tritium respecteert. De invloed van Chooz te Heer-Agimont is zichtbaar wat tritium betreft, maar de gevolgen ervan zijn verwaarloosbaar vanuit het gezichtspunt van de stralingsbescherming van de bevolking. De gegevens die voor de site van Hoei werden verkregen, tonen aan dat de site van het IRE geen enkele impact heeft op de rivier. De bijdrage (aanbreng van tritium) van de nucleaire site van Tihange is, zoals in het geval van de centrale van Chooz, en hoewel weinig uitgesproken, detecteerbaar stroomafwaarts van de centrale te Ampsin evenals te Monsin, wat een aanwijzing is voor een geringe impact van de centrale. Met betrekking tot Lanaye (grens met Nederland), kan het merendeel van de totale bètaradioactiviteit door de aanwezigheid van K-40 worden verklaard. Deze bètaradioactiviteit is dus hoofdzakelijk van natuurlijke oorsprong. De sporen van Sr-90 zijn te wijten aan (zeer) zwakke lozingen afkomstig van de centrale te Tihange, deze van de alfastralers in hun totaliteit (en van Ra-226) zijn van natuurlijke oorsprong

24 Besluit Indien dit water rechtstreeks voor menselijke consumptie bestemd moest zijn, dan zou het, zelfs zonder behandeling, aan de criteria van de Europese richtlijn betreffende radioactiviteit voldoen. Daarenboven houdt de totale indicatieve dosis, waarvan de maximale waarde vastgelegd is op 0,1mSv/jaar, geen rekening met K-40, met radon en de ervan afstammende producten die, heel zeker, een aandeel hebben in de totaliteit van de gemeten bèta-activiteit. Het Maaswater dus geen bijzonder radiologisch probleem. Toch dient er, via deze radiologische opvolging, verder te worden gecontroleerd of de aangiften die door de elektriciteitsproducenten in verband met de lozingen worden gedaan, met de realiteit overeenstemmen DE SCHELDE Deze krijgt niet alleen de radioactieve lozingen van de kerncentrale van Doel, en van het SCK te Mol, via de Molse Nete - bijrivier van de Grote Nete - te verwerken, maar ook Ra-226 dat in verband kan worden gebracht met de industriële lozingen in het Netebekken, afkomstig van de industriële bedrijven van Kwaadmechelen en Tessenderlo, meer bepaald in de Grote Laak en de Winterbeek. In de Molse Nete, die de vloeibare lozingen van de site van Mol opneemt, springen een aantal radioactieve elementen duidelijk in het oog. Bètastralers - behalve tritium -, waaronder Sr-90, worden gedetecteerd met waarden van respectievelijk minder dan 0,5 Bq/liter en 0,2 Bq/liter. Sporen van alfastralers zijn nog meetbaar: bepaalde zijn van natuurlijke oorsprong, zoals Ra- 226, U-234/235 en U-238, andere van kunstmatige oorsprong; het betreft hier elementen die zwaarder zijn dan uranium zoals Pu-238/239/240 en Am-241. De gemeten activiteitsniveaus van de alfastralers zijn zeer zwak, zelfs nauwelijks hoger dan de detectielimieten van de meetapparatuur. In het algemeen dient er te worden opgemerkt dat het niveau van de totale alfa-activiteit van een grootteorde van 0,01 Bq/liter is en dat deze van de urania 234 en 238 0,001 Bq/l bedraagt. Alleen het Am-241 wordt dikwijls gemeten met gehaltes in de buurt van 0,1 à 0,2 mbq/l (nauwelijks hoger dan de detectielimieten die gemiddeld van 0,11 tot 0,13 mbq/l bedragen). Op te merken valt dat de detectielimieten voor de plutonia 0,13-0,14 bedragen. De oorsprong van deze radio-elementen in het leefmilieu is te vinden in activiteiten die, wat de natuurlijke radio-elementen betreft, verband houden met de brandstofproductie, en, voor de artificiële, met de activiteiten van de nucleaire onderzoekscentra en deze van de kernreactoren. Voor de Molse Nete is deze aanvoer te wijten aan de lozingen van de installatie Belgoprocess 2 (voormalige verwerkingsinstallatie voor vloeibare lozingen van het SCK). Inderdaad dit complex, dat alle vloeibare lozingen van de andere nucleaire installaties van de site ontvangt, kan effluenten lozen in de rivier à rato van 166 GBq/maand aan alfa-, bèta- en gammaradioactiviteit, volgens de volgende formule:

25 [β totaal ]+5[α totaal]+3[ 131 I]+7.5[ 90 Sr]+300[ 226 Ra]+10-3 [ 3 H] 166 GBq/maand in de rivier de Molse Nete. Met betrekking tot de lozingen van tritium liggen de gehaltes hoger: ze zijn in het algemeen lager dan 50 Bq/liter, met pieken tot 200 à 300 Bq/l, hetzij hoger dan de parameterwaarde van 100 Bq/l die in de Europese richtlijn betreffende het drinkwater werd vastgelegd. Uit deze waarneming kan worden afgeleid dat de lozingen van tritium in deze waterloop niet verwaarloosbaar zijn en bijgevolg nauwgezet moeten worden gecontroleerd. De ecologische situatie van deze rivier is problematisch, gezien de chemische vervuiling in het algemeen. Vanuit radiologisch standpunt bevatten deze waterlopen abnormaal hoge radioactieve waarden (o.a. van tritium), het resultaat van de nucleaire industriële activiteit van de site die evenwel de voor haar vastgelegde lozingslimieten respecteert. Deze vaststelling vergt enige afweging waarbij opgemerkt wordt dat dit water niet als zodanig voor menselijke consumptie kan worden bestemd. Het doorstroomt echter wel landbouwzones die aldus plaatselijk besmet kunnen worden vooral dan chemisch (bermen, zones waar baggerspecie wordt afgezet, enz.). Het zou raadzaam zijn in de toekomst de toevoer van chemische en radioactieve contaminanten te verminderen. De auteurs van dit verslag raden aan om in deze regio chemische en radiologische effectstudies uit te voeren ten einde de besmette zones te bepalen en een toepasselijke strategie uit te stippelen om zo een (radio-)ecologisch meer aanvaardbare situatie te herstellen. Meer stroomafwaarts op de Grote Nete, nabij Geel, kunnen er nog steeds bètastralers worden gedetecteerd: de activiteitsniveaus van de totale bètastraling liggen voornamelijk lager dan 0,3 Bq/liter. Deze waarden zijn van dezelfde grootteorde als deze van het (natuurlijke) kalium 40. Sporen van alfastralers (meting van de alfastraling in haar totaliteit) kunnen nog worden vastgesteld (waarden in de buurt van de detectielimieten: 0,02 Bq/liter). Tritium is steeds aanwezig, maar de waarden liggen lager dan deze in de Molse Nete: in het algemeen minder dan 10 Bq/liter met enkele pieken in de buurt van 17 Bq/liter. Het is onmogelijk om deze variaties perfect te doen correleren met de geregistreerde waarden in de Molse Nete voor dezelfde periodes. Deze waterlopen krijgen inderdaad enorm veel afvalwater van de industrie te verwerken en dit heeft een duidelijke invloed op het hydrosysteem van deze rivieren en bijgevolg op de dilutiefenomenen en dus op de gerapporteerde meetresultaten die per volume-eenheid (Bq/liter) worden weergegeven. Met betrekking tot de Grote Laak, die afvalwater van het industriegebied van Tessenderlo te verwerken krijgt, wordt er hoofdzakelijk alfa- en bèta-emissie gedetecteerd. Sinds 1993 kan er een afnemende tendens worden vastgesteld van de waarden van de alfastralers in hun totaliteit (waaronder 226 Ra): van gemiddeld 4-5 Bq/liter gaat men nu naar gemiddeld 0,1-0,2 Bq/liter. Ter herinnering; deze afname is te wijten aan een wijziging van de verwerkingsprocédés voor het afval afkomstig van de productie-installaties van fosfaathoudende producten te Tessenderlo. De gehaltes aan (natuurlijk) K-40 liggen grotendeels aan de basis van de totale bèta-activiteit die in deze waterlopen kan worden opgetekend (2-3 Bq/l)

26 Sinds 2000 krijgt een andere waterloop de lozingen van de installaties te verwerken: de Winterbeek. De totale alfa-activiteit die in deze waterloop wordt opgemeten, ligt in de buurt van deze in de Laak: 1 Bq/liter. Het gehalte aan Ra-226 schommelt van 0,1 tot 0,3 Bq/liter. De radiologische situatie van deze wateren wordt beter en is niet gevaarlijk, toch is het noodzakelijk verder te gaan met de controle van de impact van deze effluenten op deze waterlopen (Grote Laak en Winterbeek). Inderdaad, Ra een natuurlijk radio-element - met een fysische halfwaardetijd van 1620 jaar, wordt ondergebracht in de categorie van de zeer hoogradiotoxische radionucleïden (dochterproducten zijn radon 222 in gasvorm, 3,8 dagen halveringstijd, en lood jaar halveringstijd). Bij deze niveaus van 0,1 tot 0,3 Bq/liter voor Ra-226, die in verband moeten worden gebracht met de Europese richtlijn betreffende drinkwater waarin een screeningwaarde voor de totale α - straling wordt voorgesteld van 0,1 Bq/liter, en hoewel het onbehandeld water betreft dat sterk vervuild is met zware metalen en niet voor consumptie geschikt is, kan men niet geheel uitsluiten dat er zich in bepaalde omstandigheden nefaste biologische gevolgen kunnen manifesteren. Inderdaad, deze waterlopen, waarvan het debiet quasi volledig door de lozing van chemische effluenten van het complex te Tessenderlo wordt bepaald, doorstromen ook woon- en landbouwgebieden. Een duidelijk waarneembare besmetting van de bermen werd nu al vastgesteld. In bepaalde zones kan er dus worden gevreesd voor een overdracht naar de voedselketen. De auteurs van dit verslag raden in ieder geval aan om in deze regio chemische (zware metalen) en radiologische (radium) effectstudies uit te voeren teneinde de besmette zones af te bakenen en een toe te passen strategie uit te stippelen om zo een (radio-)ecologisch meer aanvaardbare situatie te herstellen. Te Boom, op de Rupel, kon enkel Ra-226 worden gemeten. Hier moet het verdunningseffect bij de afvoer vanuit het stroomgebied van de Nete worden geverifieerd. De waarden zijn afgenomen en zijn van hetzelfde niveau als deze die sinds 1994 werden opgemeten: tussen 0,010 en 0,015 Bq/liter. Dit water blijkt nog steeds met een chronisch probleem, van een nog steeds niet onbelangrijk belastende radiumvervuiling, te kampen. Nabij Antwerpen en in Doel zijn de opgemeten waarden voor radium verwaarloosbaar (enkele mbq/liter tot een tiental mbq/liter). Stroomafwaarts van Doel (kerncentrale) vindt men blijvend de zware elementen onder de vorm van sporen terug (uranium van natuurlijke oorsprong), of kan men ze zelfs niet meten (plutonium en americium). De bètastralers kunnen iets beter worden gedetecteerd, maar ook deze waarden blijven op een laag activiteitsniveau: in het algemeen 1 tot 2 Bq/liter. Besluit De waterlopen van het Netebekken (Molse Nete, Laak, Winterbeek) moeten verder worden gecontroleerd want, zelfs indien hun grootste probleem te wijten is aan zware chemische vervuiling, moet hun gehalte aan Ra-226 (en de concentratie ervan in het sediment en in het slib) in de gaten worden gehouden

27 Het is daarentegen wel geruststellend te constateren dat de installaties die hun afval in deze waterlopen lozen, zich belangrijk hebben ingespannen om hun impact op deze ecosystemen te verminderen. Toch zijn de geloosde hoeveelheden nog steeds niet te verwaarlozen en komt dit bovenop een historiek die beter zou moeten begrepen worden door studies die erop gericht zijn de getroffen gebieden exact te lokaliseren en strategieën uit te werken die toelaten de radiochemische kwaliteit binnen deze ecosystemen opnieuw op een meer aanvaardbaar niveau te brengen HET NOORDZEEWATER Verschillende plaatsen vóór de Belgische kust werden gekozen voor het nemen van stalen van het zeewater, het sediment en de bodemvissen; dit wordt 4x/jaar georganiseerd door het oceanografische schip de Belgica. De uitgevoerde metingen hebben betrekking op een opvolging van de gehaltes aan radio-elementen die alfa-, bèta-, en gammastralen uitzenden en van K-40 voor wat betreft de natuurlijke radioactiviteit. De verkregen resultaten tonen aan dat de activiteitsniveaus van het zeewater, die in hoofdzaak te wijten zijn aan sporen van bètastralers, zeer zwak zijn en van dezelfde grootteorde blijven als de natuurlijke achtergrondstraling ( 40 K): ~ 11Bq/liter ALGEMEEN BESLUIT Uit voorgaande resultaten blijkt dat de impact van kerninstallaties op het rivier- of zeewater verwaarloosbaar is en geen gevolgen heeft voor de gezondheid van de mens. Inderdaad, enkel de aanwezigheid van tritium wordt regelmatig vastgesteld in het Maaswater (enkele tientallen Bq) en in het water van de rivieren in het Netebekken (oorsprong : Molse Nete). Voor de andere radio-elementen liggen de gerapporteerde waarden meestal nauwelijks hoger dan de detectiedrempels van de meetapparatuur. Ra-226 wordt regelmatig gedetecteerd in de rivieren van het Netebekken maar de gehaltes die nabij Tessenderlo (Grote Laak en Winterbeek) worden gemeten, blijven de hoogste (< dan de waarden van kalium 40). De Grote Laak en de Winterbeek, waarvan het debiet bijna volledig wordt bepaald door de lozingen vanuit het chemisch complex te Tessenderlo, doorstromen eveneens woon- en landbouwzones waarbij gevreesd kan worden dat er in bepaalde zones een overdracht naar de voedselketen kan plaatsvinden. Het is wenselijk dat er effectstudies worden gevoerd om de chemische (zware metalen) en radiologische (radium) gevolgen in deze regio te bepalen, met als doel de besmette zones af te bakenen en een toe te passen strategie uit te stippelen om zodoende opnieuw tot een meer aanvaardbare (radio-)ecologische situatie te komen. Het radio-element dat vervolgens het meest in het licht wordt gesteld is K-40, een natuurlijk radioactief element. Wanneer bèta- of gammastraling wordt opgemeten, vindt men een lager of, meer nog, een radioactiviteitsniveau van dezelfde grootteorde als dit van K