Verwijdering van de prostaat (radicale prostatectomie)

Transcriptie

1 Verwijdering van de prostaat (radicale prostatectomie)

2

3 Inhoud Algemeen Inleiding 3 De prostaat 3 Prostaatkanker 3 Voor de opname Voorbereiding 4 Anesthesie 4 Oproep 5 Opname 5 Opname Melden 5 Gesprekken en onderzoeken 5 Medicijnen 5 Operatie Voorbereiding 6 Ingreep 6 Kort na de operatie 7 Na de operatie Eerste dag 8 Tweede dag 8 Derde dag 8 Vierde dag en verder 9 Ontslag 9 Weer thuis Algemeen 10 Contact opnemen 10 Persoonlijke verzorging 10

4 Katheter 11 Verwijdering van de katheter 12 Incontinentie 12 Seksualiteit 13 Meer informatie 14

5 Algemeen Inleiding In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten tot een operatie waarbij de prostaat in het geheel wordt verwijderd (radicale prostatectomie). Deze operatie vindt plaats op de afdeling Urologie van het Radboudumc. In deze folder vindt u informatie over de operatie. Heeft u na het lezen nog vragen, stel deze dan gerust aan de arts of verpleegkundige. De prostaat De prostaat is een klier ter grootte van een walnoot. Hij bevindt zich rondom de plasbuis onder de blaas. Tussen de blaas en de prostaat bevindt zich een sluitspier van de blaas, de tweede sluitspier zit onder de prostaat. De prostaatklier produceert vloeistof, het prostaatvocht. Het prostaatvocht komt samen met het zaad (dat in de zaadbal wordt gemaakt) tijdens een zaadlozing naar buiten (sperma), en houdt de zaadcellen in leven tijdens hun tocht naar de eicel. Vóór radicale prostatectomie Prostaatkanker Een kwaadaardig gezwel ontstaat meestal aan de rand van de prostaat, soms in het prostaatweefsel rond de plasbuis. Het gezwel groeit doorgaans langzaam. Prostaatkanker komt voor bij 80 op de mannen. De kans op het krijgen van prostaatkanker is afhankelijk van de leeftijd: hoe ouder iemand is, hoe groter de kans. Zo is bij een man van 50 jaar die kans ongeveer 15% en bij iemand van 100 jaar vrijwel 100%. Voor prostaatkanker bestaat een groot aantal behandelingsmogelijkheden. De uroloog heeft bij u een operatie voorgesteld waarbij de prostaat in het geheel wordt verwijderd. Hierbij worden ook de zaadblaasjes weggenomen, waardoor u onvruchtbaar wordt. 3

6 Voor de opname Voorbereiding Scheren Het is van groot belang dat u vijf dagen voor de geplande ingreep het gedeelte van het lichaam waar u wordt geopereerd niet scheert met een scheermes. Dit vermindert het risico op een infectie. Als de chirurg scheren noodzakelijk acht, gebeurt dit op de operatiekamer. Vette creme Wilt u op de dag van de operatie geen gebruik maken van vette crèmes? Vette crème zorgt ervoor dat het te opereren gebied niet goed gedesinfecteerd kan worden. Sieraden, piercings etc. Nagellak, make-up, contactlenzen, bril, gebitsprotheses en sieraden (ook piercings) mag u niet dragen tijdens de operatie. Indien u acryl- of gelnagels heeft, dient u deze vóór de operatie van alle vingers te laten verwijderen. Veiligheid Rondom uw operatie zijn diverse veiligheidsmomenten ingebouwd. Vlak voordat de operatie van start gaat wordt bijvoorbeeld door het gehele operatieteam een zogenaamde Time out genomen. Tijdens dit controlemoment wordt uw naam, geboortedatum en het te opereren lichaamsdeel en de operatiebenodigdheden gecontroleerd. Medicijnen De anesthesioloog bepreekt met u welke medicijnen u mag blijven gebruiken en met welke u moet stoppen. Indien u bloedverdunners gebruikt, overlegt uw behandelend arts met u of u deze kunt door gebruiken of daarmee moet stoppen. Heeft u hierover vragen, stel ze dan aan uw behandelend arts. Anesthesie Omdat de ingreep onder anesthesie (verdoving/narcose) gebeurt, brengt u vooraf een bezoek aan het preoperatieve spreekuur van de anesthesioloog. Tijdens dit gesprek wordt uw algehele gezondheidstoestand beoordeeld. Indien nodig worden aanvullende onderzoeken afgesproken. Ook krijgt u uitleg over de mogelijke vormen van anesthesie en de gang van zaken rondom de operatie. 4

7 Informatie over de anesthesie, het nuchter zijn, de verkoeverafdeling en de pijnbehandeling vindt u ook in de folder Behandeling of onderzoek onder anesthesie. Oproep Ongeveer één à twee weken voor de operatie neemt de secretaresse van de afdeling telefonisch contact met u op om u te informeren over de dag, het tijdstip en de afdeling van opname, en over de dag van de operatie. Als u telefonisch niet bereikbaar bent, stelt zij u schriftelijk op de hoogte. Als u bloedverdunnende medicijnen gebruikt, geeft zij aan wanneer u hiermee moet stoppen. Opname Breng bij de opname uw medicijnen en de gegevens van uw ziektekostenverzekering mee. In de volgende hoofdstukken volgt een beschrijving van de medische behandeling en de daarbij behorende verpleegkundige zorg. Opname Melden Meestal wordt u rond uur op de afdeling verwacht. U meldt zich bij de secretaresse. Tijdens de opnamedag kunt u uw dagelijkse kleding dragen. Als u de afdeling wilt verlaten, dient u de verpleegkundige op de hoogte te stellen. Soms is namelijk aanvullend onderzoek nodig. Gesprekken en onderzoeken Op de dag van opname heeft u een opnamegesprek met de verpleegkundige. Deze geeft u een korte rondleiding over de afdeling. Uw partner of andere familieleden kunnen hierbij aanwezig zijn. Er wordt bloed bij u afgenomen en u heeft een gesprek met de zaalarts, die ook een lichamelijk onderzoek uitvoert.het is mogelijk dat u gevraagd wordt deel te nemen aan wetenschappelijk onderzoek. Medicijnen Om uur begint u met movicolon. Dit is een poeder om de ontlasting soepel te houden. Het wordt meestal in water opgelost. Na de operatie mag u niet hard 5

8 persen omdat dit de wond teveel zou belasten. Op de operatiedag krijgt u geen movicolon. De dag na de operatie om 7.00 uur s ochtends begint u opnieuw met movicolon als het drinken goed gaat. Verder krijgt u s avonds voor de operatie een laxeermiddel, zodat uw darmen leeg raken. Het kan ook voorkomen dat u op de dag van de operatie wordt opgenomen. In dat geval vinden er géén onderzoeken en gesprekken met de zaalarts plaats. U hoeft dan voor de operatie géén movicolon te gebruiken. Wel krijgt u op de polikliniek een recept voor microlax mee. Dit is een laxeermiddel dat u de avond voor de operatie thuis inbrengt. Operatie Voorbereiding De operatie vindt meestal s ochtends plaats, een enkele keer s middags. U krijgt een operatiejasje aan. Daarna krijgt u de premedicatie voor de narcose. Dit zijn medicijnen waarvan u wat slaperig wordt, zodat u rustig naar de operatiekamer gaat. Ook krijgt u een pijnstiller. De verpleegkundige brengt u naar de operatiekamer. Na radicale prostatectomie Ingreep De prostaat wordt in zijn geheel verwijderd. Zo nodig worden omliggende lymfeklieren mee verwijderd, dit wordt met u vooraf door de uroloog besproken. Een deel van het weggenomen weefsel wordt in het laboratorium verder onderzocht (PA-onderzoek). De uitslag van dit onderzoek krijgt u binnen twee weken na de operatie. Hiervoor maakt de uroloog tijdens de opname nadere afspraken met u. 6

9 Kort na de operatie Na de operatie ontwaakt u op de verkoever. Kort na de operatie heeft u: Een infuus in de arm (voor het toedienen van vocht). Eén of twee slangetjes in de buurt van de wond voor het afvoeren van wondvocht (wonddrains). Een blaaskatheter in de plasbuis. Deze zorgt voor het gemakkelijk afvloeien van de urine. Als u na de operatie een sterke aandrang tot plassen krijgt, waarschuw dan de verpleegkundige. Het kan zijn dat de blaas reageert op de katheter of dat de katheter verstopt is. Bij verstopping kan er urinelekkage langs de katheter zijn. De urine kan er bloederig uitzien. Zonodig spoelt de verpleegkundige de blaaskatheter door of geeft u een medicijn tegen blaaskrampen. Soms een zuurstofslangetje in de neus. Afhankelijk van de soort narcose een dun slangetje in de rug voor pijnbestrijding (epidurale katheter). Uw scrotum en penis kunnen na de operatie opgezwollen zijn door vocht. Dit moet vanzelf overgaan. Scrotum en penis hoog leggen (door er een opgerolde handdoek onder te leggen) kan dit bevorderen. Scrotum en penis kunnen ook blauw verkleurd zijn door een bloeduitstorting. Ook dit moet vanzelf overgaan. Op de operatiedag heeft u bedrust. Als u niet misselijk bent mag u s avonds voorzichtig beginnen met drinken. s Avonds krijgt u een medicijn ter voorkoming van trombose (Fraxiparine ). Dit wordt elke avond met een kleine injectienaald onderhuids geïnjecteerd. De arts heeft met u afgesproken welke pijnstillers u krijgt. Blijft u toch pijn houden, geef dit dan altijd door aan de verpleegkundige. Meer informatie over pijnbehandeling vindt u in de folder Behandeling of onderzoek onder anesthesie. 7

10 Na de operatie Eerste dag De verpleegkundige helpt u bij uw lichamelijke verzorging. U mag twee keer gedurende 30 minuten op een stoel zitten. Hierbij assisteert de verpleegkundige u. Als u een slangetje in de rug heeft voor pijnbestrijding (epidurale katheter) is het mogelijk dat u onvoldoende kracht in uw benen heeft om te staan of te lopen. U mag normaal eten en drinken als u dit verdraagt. Om te zorgen dat u geen harde ontlasting krijgt, geeft de verpleegkundige u wederom movicolon.hierdoor wordt voorkomen dat u hard moet persen bij de ontlasting. Persen veroorzaakt teveel druk in het wondgebied, wat niet bevorder-lijk is voor de genezing. Als u toch last heeft van harde ontlasting, meldt dit dan aan de verpleegkundige. De verpleegkundige neemt bloed af. Tweede dag U mag uzelf op de rand van het bed wassen, of als u het kunt en wilt gaan douchen. U zit minimaal drie keer gedurende 30 minuten op een stoel. U kunt normaal eten en drinken. Als dit goed gaat, wordt het infuus verwijderd. Het is verstandig minimaal 2,5 liter vocht te drinken om verstopping van de blaaskatheter tegen te gaan. Soms wordt de wonddrain iets aangehaald. Dit is afhankelijk van de hoeveelheid wondvocht die de drain produceert. Bij veel wondvocht blijft de wonddrain wat langer zitten. Dit heeft geen nadelige invloed op het herstel. Derde dag U kunt uzelf verzorgen onder de douche en zelfstandig naar het toilet gaan. U mag zoveel uit bed komen als u zelf wilt. Vaak zult u op deze dag al wat op de gang lopen. Meestal wordt op deze dag de wonddrain verwijderd. 8

11 De verpleegkundige demonstreert de verzorging van de blaaskatheter en de wond. Vierde dag en verder U kunt uzelf geheel zelfstandig ver-zorgen. U gaat steeds meer rondlopen. U verzorgt vandaag zelf de wond en de blaaskatheter onder begeleiding van een verpleegkundige. Afhankelijk van de dag van ontslag bespreekt u met de verpleegkundige of thuis alles goed geregeld is en kunt u eventueel vragen stellen. Ontslag Afhankelijk van uw herstel gaat u op de vierde dag of later na de operatie naar huis. Bij ontslag informeert de verpleegkundige u over de periode thuis. U kunt naar huis als: U geen koorts heeft en uw wond goed geneest. Uw wonddrain(s) zijn verwijderd. Uw urine helder is (mag soms iets roze zijn). U geen harde ontlasting heeft. U voldoende mobiel bent en uzelf kunt verzorgen. U weer normaal kunt eten. U voor pijnstilling alleen tabletten nodig heeft. U zelfstandig uw katheter en de wond kunt verzorgen. Uw thuissituatie voldoende zorg biedt. U weet wanneer u een arts of verpleegkundige moet waarschuwen. De verpleegkundige op de afdeling zal u uitleggen hoe u thuis met de katheter moet omgaan. U krijgt alle benodigde materialen mee naar huis. Ongeveer een week na het ontslag wordt u opgenomen op de Short Stay Unit voor het verwijderen van de blaaskatheter. Hierna moet u evenveel drinken, zodat de blaas goed volloopt. Als vervolgens het plassen goed gaat en er niet teveel urine in de blaas achterblijft na het plassen mag u in de loop van de middag weer naar huis. De verpleegkundige zal na het plassen uw blaas scannen (met een soort echo-apparaat). 9

12 Weer thuis Algemeen De eerste zes weken na de operatie moet u het rustig aan doen. U mag wel autorijden (afhankelijk van de bepalingen van de verzekering), maar niet fietsen, niet zwaar tillen, geen zwaar huishoudelijk werk (zoals stofzuigen) verrichten en niet baden of zwemmen in openbare gelegenheden. Na zes weken kunt u deze activiteiten weer langzaam opbouwen. In het algemeen kunnen er na een operatie, in combinatie met de narcose, vermoeidheidsklachten optreden. De ernst van de vermoeidheid verschilt per persoon. U moet er rekening mee houden dat het een half jaar kan duren voordat u de conditie terug heeft van voor de operatie. Als u pijn heeft, kunt u paracetamol nemen, maximaal viermaal per dag één à twee tabletten van 500 mg. Paracetamol is verkrijgbaar bij iedere apotheek en drogist. Het wordt niet vergoed door de ziektekostenverzekeraars. De controles bij de uroloog vinden in het eerste jaar elke drie maanden plaats, in het tweede en derde jaar elke vier maanden, in het vierde en vijfde jaar elke zes maanden en daarna eenmaal per jaar. Contact opnemen Waarschuw de arts als: U aanhoudende pijn heeft die met paracetamol niet verdwijnt. De katheter eruit is gegaan (uw huisarts mag deze niet vervangen). U koorts heeft boven 38 ºC of als u een koude rilling heeft gehad. Er gedurende twee tot drie uur geen urine afvloeit. Uw urine erg bloederig is en dit met veel drinken niet verdwijnt. Persoonlijke verzorging Besteedt extra aandacht aan uw persoonlijke hygiëne. Neem elke dag een douche, gebruik daarbij alleen lauw water, eventueel met ongeparfumeerde zeep (bijvoorbeeld babyzeep). Gebruik geen crème of talkpoeder. Was twee keer per dag het gebied onder de voorhuid van uw penis. Als u zeep gebruikt, zorg er dan voor dat er geen zeepresten op de huid achterblijven. Dit kan huidirritatie veroorzaken. 10

13 Ook het wondgebied kunt u met lauw water en eventueel ongeparfumeerde zeep wassen. Droog de huid zorgvuldig. Het beste kunt u deppend drogen, dus niet wrijven. Dit kan pijn veroorzaken. Katheter Functie De blaaskatheter zorgt ervoor dat de aanhechting van de urinebuis, die tijdens de operatie is losgemaakt en weer opnieuw vastgemaakt, goed kan genezen. Hiertoe moet de katheter ongeveer twee weken blijven zitten. Via de blaaskatheter loopt de urine in de katheterzak. Het kan gebeuren dat urine langs de katheter gaat lekken. Deze urine kan er bloederig uitzien. Dit komt het meest voor als u opstaat uit de stoel of het bed of als u op het toilet ontlasting krijgt. Urinelekkage is niet verontrustend, maar wordt door de meeste mannen als zeer vervelend ervaren. In de meeste gevallen is hieraan helaas weinig te doen. Via de apotheek kunt u incontinentiemateriaal krijgen. Controleer regelmatig of er urine in de katheterzak loopt om er zeker van te zijn dat de katheter niet verstopt zit. Bij twijfel kunt u altijd contact opnemen met de afdeling. Verzorging Maak bij elke wasbeurt het katheterslangetje schoon met lauw water op de plek waar de katheter in het plasgaatje verdwijnt. Drinken en plassen Het is van belang dat u, zolang u een katheter heeft, extra drinkt en per dag minimaal 1,5 liter urine produceert. Katheterzakken Van de verpleegkundige op de afdeling heeft u instructies gekregen over de verzorging van de katheter. Ook heeft u de folder Blaaskatheter meegekregen. Het is belangrijk steeds uw handen te wassen voor en na het verwisselen van de katheterzak. De katheterzakken die u thuis nodig heeft, kunt u op twee manieren verkrijgen: Met een recept van de behandelend arts bij de apotheek halen. Bij een bandagist bestellen. In het laatste geval geeft de verpleegkundige u materiaal van deze bandagist mee. 11

14 Verwijdering van de katheter De katheter wordt ongeveer twee weken na de operatie verwijderd. Dit gebeurt tijdens een dagopname (terugkomdag) op de Short Stay Unit. Hiervoor mag de urine niet bloederig zijn. Als er op de dertiende dag na de operatie nog steeds wat bloed in uw urine zit, moet u op de terugkomdag tussen 9.00 uur en uur contact opnemen met de arts via telefoonnummer De arts besluit dan of de katheter een week langer moet blijven zitten. Nadat de katheter is verwijderd, kunt u gedurende één à twee dagen een geïrriteerd gevoel hebben bij het plassen. Dit verdwijnt vanzelf. Incontinentie Tijdelijk of blijvend Het is mogelijk dat u na verwijdering van de katheter tijdelijk onvoldoende controle heeft over de sluitspier. Hierdoor kan ongewild urineverlies optreden (incontinentie). In 90% van de gevallen verdwijnt dit na verloop van tijd geleidelijk. Bij de overige 10% is de incontinentie blijvend. Als u na ongeveer zes maanden nog steeds regelmatig urine verliest, bespreek dit dan met uw behandelend arts. Materiaal Bij ontslag krijgt u incontinentiemateriaal mee. Hierbij zit informatie over de verschillende materialen. Deze zijn bij de apotheek te bestellen met een recept van uw arts. Breng het incontinentieverband altijd zorgvuldig aan, zodat geen lekkage langs het verband optreedt. Het is belangrijk om het verband voor gebruik eerst in de lengterichting te vouwen om zo een plasgootje te creëren. Zorg er ook voor dat het verband goed bij de liezen aansluit. Draag een goed passende slip of netbroekje, zodat het verband op zijn plaats blijft. Mocht u nog vragen hebben over incontinentiemateriaal, dan kunt u terecht bij de incontinentieverpleegkundige op de polikliniek Urologie ( ). 12

15 Adviezen Drink per dag 1,5 tot 2 liter vocht. Als u te weinig drinkt, heeft u meer kans op urineweginfecties, nierstenen en obstipatie (harde ontlasting). Streef ernaar om regelmatig het toilet te bezoeken om te plassen, ongeveer zes keer per dag. Let bij het plassen op dat u niet geforceerd plast, dus niet met de buik perst. Gebruik geen of zo min mogelijk zeep om de huid te reinigen. Het is beter de huid wat vaker te wassen met alleen lauw water. Bescherm uw huid zonodig met een speciaal hiervoor ontwikkelde crème, zodat de urine niet op de huid kan inwerken. Deze crème, Simcare, is verkrijgbaar bij de apotheek. Gebruik geen crèmes die de huid zacht maken, zoals vaseline en babycrème. Bij de Thuiszorg zijn plastic hoezen verkrijgbaar om uw matras en stoel te beschermen. Seksualiteit De operatie kan gevolgen hebben voor uw seksueel functioneren. Omdat prostaat en zaadblaasjes verwijderd zijn, is het niet meer mogelijk een zaadlozing te krijgen. Het is nog wel mogelijk een orgasme te krijgen, maar omdat dit orgasme plaatsvindt zonder zaadlozing noemt men het ook wel een droog orgasme. Ook kan het voorkomen dat er tijdens de operatie zenuwen beschadigd worden, hierdoor kan een erectie-stoornis optreden. Vanzelfsprekend probeert de uroloog de zenuwen zoveel als mogelijk te sparen. Echter, tijdens de operatie is niet altijd te beoordelen of dit ook is gelukt. Als u geestelijk en lichamelijk voldoende hersteld bent van de operatie en u voelt de behoefte om weer seksueel actief te zijn, dan kunt u het beste weer gaan uitproberen wat er lukt. U moet er wel rekening mee houden dat het in het begin misschien nog niet lukt om bijvoorbeeld een erectie te krijgen. Dit hoeft niet altijd aan de operatie te liggen, maar kan ook veroorzaakt worden door de spanning van de eerste keer en de gedachte: werkt het allemaal nog wel?. Laat u zich niet te snel ontmoedigen en bespreek uw verwachtingen en onzekerheden met uw partner. U kunt uw ervaringen ook bespreken met uw uroloog. Hij kan u adviseren over mogelijke therapieën en u verwijzen naar een seksuoloog voor verdere begelei- 13

16 ding. De urologen in het Radboudumc adviseren meestal al snel, vaak binnen een maand na de operatie, te starten met medicijnen die het verkrijgen van een erectie bevorderen. Het snel stimuleren van erecties kan het herstel bespoedigen en het uiteindelijke resultaat lijkt beter te zijn dan zonder deze medicijnen. Of gebruik van deze medicijnen ook voor u zinvol is, bespreekt de uroloog met u tijdens het eerste controlebezoek op de polikliniek. Meer informatie Als u bent geopereerd in verband met prostaatkanker is dat een ingrijpende gebeurtenis voor u zelf en uw omgeving. Het is dan ook begrijpelijk dat u vragen heeft na de operatie. Bespreek deze met uw uroloog, bij wie u onder controle blijft. Voor meer informatie kunt u terecht bij: Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenverenigingen Churchilllaan 11 Postbus RD Utrecht Telefoon: secretariaat@nfkpv.nl Homepage: Stichting Contactgroep Prostaatkanker (SCP) Postbus AK Bussum Telefoon secretariaat@scprostaat.nl Annuleren van afspraken Voor het annuleren van afspraken kunt u ook het contactformulier invullen op onze website: 14

17 Noteer hier uw vragen

18

19

20 Adres Polikliniek Urologie Hoofdingang Geert Grooteplein-Zuid GA Nijmegen, volg route 725 Postadres Radboudumc 725 Polikliniek Urologie Postbus HB Nijmegen Verpleegafdeling Urologie / Gynaecologie Hoofdingang Geert Grooteplein-Zuid GA Nijmegen, volg route 753, zone C5 Short Stay Unit (SSU) Hoofdingang Geert Grooteplein-Zuid GA Nijmegen, volg route 821 Contact Polikliniek Urologie: (bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van uur (volg het keuzemenu) Verpleegafdeling Urologie / Gynaecologie SSU (maandag tot en met vrijdag) Radboud universitair medisch centrum