- PDF Free Download

Transcriptie

1 Te veel UV-straling verhoogt het risico op huidkanker. Gelukkig verkopen buitensportwinkels UV-werende kleding. Hoe presteert deze kleding ten opzichte van je katoenen T-shirt? TECHNIEK Getest in het Oppadlab Tekst Tjeerd Visser Fotografie Allart Blaauboer Factor 50 HET HOE & WAAROM VAN UV-WERENDE KLEDING

2

3 In Nederland sterven jaarlijks zo n 700 mensen aan huidkanker. Meer dan de helft daarvan zijn mannen. Dat laatste is opvallend, want er wordt in eerste instantie bij vrouwen vaker huidkanker geregistreerd, ondanks het hogere aantal buitenberoepen onder mannen. Mogelijk reageren vrouwen adequater op de kenmerken. Hoe dan ook, omdat het gat in de ozonlaag niet meer toeneemt, lijken in Noordwest-Europa vooral sociaal-culturele factoren en de daarbij horende blootstelling aan UV-straling tot deze aantallen te leiden. We doelen uiteraard op het statussymbool van de gebruinde (blanke) huid, desnoods van de ene dag op de andere in de tropen. Naar een smeerseltje met factor 30 grijpen we wel, maar veel verder gaan we nog niet. Voordat we ingaan op de rol van textiel bij zonbescherming leggen we eerst een paar begrippen uit die een rol spelen bij UV-wering. BESCHERMINGSFACTOREN Het is een misverstand om te denken dat zonbeschermingsfactor 10 5x zoveel UVstraling tegenhoudt als factor 2, of dat factor 100 alle UV-straling zou weren. Onderstaande tabel laat zien hoe het wel zit: Factor 2 laat 50% UV door, weert dus 50% UV Factor 5 laat 20% UV door, weert dus 80% UV Factor 10 laat 10% UV door, weert dus 90% UV Factor 30 laat 3,3% UV door, weert dus 96,7% UV Factor 50 laat 2% UV door, weert dus 98% UV Factor 100 laat 1% UV door, weert dus 99% UV Australische standaard UV-BESCHERMINGSKLASSE UPF-FACTOR DOORGELATEN UV-STRALING Goede bescherming 15, 20 6 tot 6,25% Zeer goede bescherming 25, 30, 35 2,6 tot 4,1% Uitstekende bescherming 40 of hoger 2,5% of minder Voor het factorgetal staat als het goed is de afkorting SPF (Sun Protection Factor) of UPF (Ultraviolet Protection Factor). Beide afkortingen staan voor dezelfde normen. Het verschil is dat SPF gebruikt wordt als het betreffende zonweringsproduct in vivo, ofwel op de huid van menselijke vrijwilligers is getest. SPF-factoren komen we dus vooral tegen bij zonnebrand crèmes. UPF mag worden gebruikt als de bescherming van het product in vitro, ofwel in een laboratorium is getest met een fotospectrummeter. UPF-factoren komen we met name bij kleding tegen. DE AUSTRALISCHE STANDAARD In 1996 werd, op basis van bovengenoemde normen, de zogenaamde Australische Standaard ingesteld. Hierbij werd voor zonwerend textiel de beschermingsklasse voor het risico van de ontwikkeling van huidkanker vastgesteld (zie tabel). Een beschermingsfactor hoger dan 50 betekent dat de penetratie van UV-straling door de stof zo gering is, dat dit geen biologisch nadelige reactie in de huid geeft. Alle gemeten beschermingsfactoren boven de 50, hoe hoog ook, worden daarom afgedaan met. Daarnaast leert een simpele rekensom dat met een beschermingsfactor van bijvoorbeeld 70 bij de meeste huidtypes de zon allang onder is voordat de opgestapelde hoeveelheid UV-straling schadelijk dreigt te worden. Textiel met een beschermingsfactor onder de 15 laat echter meer dan 6,6% van de schadelijke straling door en mag sinds 1996 geen UV-beschermingslabel voeren. Een UPF-factor van bijvoorbeeld 5 komen we dus, in tegenstelling tot een SPF-factor van 5 (bij zonnebrandcrèmes), niet tegen. Omdat kleding zich niet laat afvegen of afspoelen, weten we ook zeker dat UPF-factoren langdurig en permanent op hetzelfde niveau beschermen. Toch? Het vervolg laat helaas zien dat de praktijk iets ingewikkelder in elkaar steekt, en dat een ingenaaide beschermingsfactor op kleding alleen opgaat voor het ongebruikte kledingstuk. Zodra het wordt gewassen of gedragen, zal de factor positief of negatief worden beïnvloed. KATOEN VERSUS KUNSTVEZEL De vezel waarvan een kledingstuk wordt gemaakt is al bepalend voor de mate van UV-bescherming. Verschillende vezels bezitten een verschillende mate van reflectie en absorptie van de straling, wat de UVdoorlaatbaarheid beïnvloedt. Sommige vezels, zoals gebleekt katoen en viscose, zijn van zichzelf relatief transparant voor UV-straling. Andere vezels, zoals ongebleekt katoen, bevatten een natuurlijk pigment dat UV-straling absorbeert (en dus niet doorlaat). Uit testgegevens is bijvoor

4 Testen voor Op Pad is keihard werken. beeld gebleken dat een 100% katoenen witte stof (veel gebruikt voor T-shirts) een gemiddelde UPF-factor van 15+ heeft. 100% Polyester komt gemiddeld niet hoger dan 10+. Omdat, zoals we hieronder zullen zien, de UV-werendheid afhankelijk is van vele variabelen, is het toch niet zinvol te stellen dat ongebleekt katoen betere UV-werende eigenschappen bezit dan nylon of polyester. NAT VERSUS DROOG Omdat licht gemakkelijker door natte stof heen dringt dan door droge, kijken we makkelijker door een nat dan door een droog T-shirt heen. Dit komt omdat water de eigenschap heeft om de stralingsverspreiding (en daarmee de -wering) te verminderen. Ook UV-straling kan dus makkelijker door een met vocht doordrenkt kledingstuk dringen, dus luidt de conclusie dat een nat kledingstuk meer UV doorlaat dan een identiek droog kledingstuk. Het verschilt echter per vezelsoort hoeveel water er kan worden opgenomen. Zo zuigt katoen meer water op dan nylon, en zal daardoor in potentie meer UV doorlaten. Uit een test die Op Pad in 1999 uitvoerde weerden natte kledingstukken zo n 20% minder UV dan droge. ZWART VERSUS WIT De kleur van textiel wordt bepaald door de aanwezigheid van natuurlijk pigment in de vezel en/of door toegevoegde kleurstoffen. Om een bepaalde kleur te geven moeten kleurstoffen selectief een stukje van het zichtbare licht (het kleurenspectrum) absorberen. Bij sommige kleurstoffen begeeft die absorptie zich in het UVgedeelte van het spectrum. Zo n kleurstof werkt dan tegelijkertijd als UV-absorber, en zal de beschermingsfactor verhogen. De UV-absorberende eigenschap van natuurlijk pigment en van kleurstoffen (er bestaan er ontelbare) is echter heel speci

5 Droge katoenen shirts lijken meer bescherming te bieden dan de speciale UPF-50 shirts je willen laten geloven fiek voor iedere kleurstof, waardoor het moeilijk is te generaliseren. In z n algemeenheid geldt desondanks dat hoe donkerder of hoe feller de kleur, hoe hoger de UV-protectie. Zwart, donkergroen en marineblauw bieden vrijwel zeker meer bescherming tegen UV-straling dan wit of pastelkleuren. Wat jammer nu dat juist de donkere kleuren minder geschikt zijn als zomerkleding, omdat ze meer infrarode straling opnemen en daardoor warmer aanvoelen. En blijkt de donkere kleurstof achteraf niet wasecht, dan is die hogere UV-bescherming van korte duur. UV-ABSORBERS Een kleur vertelt dus niet alles, en er is meer. Zo kunnen kunstmatig toegevoegde witmakers eveneens UV-straling absorberen en aan alle kleurstoffen kunnen UVabsorbers worden toegevoegd. Dat zijn ongekleurde, chemische stoffen die de UV-wering doen stijgen. UV-absorbers worden al jaren toegepast in bijvoorbeeld verf of plastic. Het is de kunst voor de fabrikant om ervoor te zorgen dat deze UVabsorbers langdurig in de vezel aanwezig blijven en er niet worden uitgewassen. WASBEURTEN Per wasbeurt kan dus de toegevoegde hoeveelheid UV-absorbers en kleurstof worden aangetast en daarmee de UV-bescherming. En bleekmiddelen hebben zelfs een vernietigende uitwerking op het van nature UV-absorberende pigment in katoen. Een uitgebleekt T-shirt weert daarom (aanzienlijk) minder dan een vers geverfd kledingstuk. En natuurlijk neemt de UV-bescherming van een kledingstuk waar de gaten in zijn gevallen ook af. Wasbeurten bederven in aanleg dus menig UV-beschermingsfeestje, maar omdat wol en katoen krimpen neemt de UV-bescherming van deze materialen na de eerste wasbeurten vrijwel altijd toe. De gaatjes tussen de vezels zijn bij een gekrompen kledingstuk immers kleiner. De UV-werende factor bij een standaard katoenen T-shirt verdubbelt daarom bijna na de eerste wasbeurt (een paar procent krimp kan beschermingsfactor 20 verhogen tot factor 40). Omdat de krimp er na de eerste wasbeurt meestal uit is, wordt daarna nauwelijks nog winst behaald. Nylon krimpt vrijwel niet, zodat de UV-wering door wassen nauwelijks wordt beïnvloed. WIJD VERSUS STRAK Krimpt je toch al niet te ruim vallende T- shirt dusdanig dat het als een tweede huid om je lichaam zit, dan rekt de stof weer uit en verlaagt de beschermingsfactor. Ook benige plekken (de punten van je schouders) kunnen een kledingstuk op die plek uitrekken en voor stretchmateriaal geldt hetzelfde. Verder zijn de gaatjes in een volledig geweven kledingstuk grofweg kleiner dan die in een gebreid kledingstuk. Er bestaan echter zowel zeer dicht geweven als gebreide materialen, zodat ook dit criterium op zich niets zegt. Simpel een weefsel naast een breisel tegen het licht houden kan wel een indruk geven van de lichtdoorlaatbaarheid. DE LABORATORIUMTEST Op Pad selecteerde waar mogelijk lichte kledingstukken van vier merken die zich voorstaan op hun UV-beschermende eigenschappen: Columbia, Nomad, Tropenzorg en Royal Robbins. De geselecteerde kledingstukken worden specifiek verkocht voor gebruik in warme streken en zijn UPF-factor gelabeld (Nomad gebruikt SPF). Daarnaast namen we van het merk Icebreaker een merinowollen shirt (geen UPF-vermelding), plus het goedkoopste witte T-shirt van de HEMA. Tot slot dook de testredacteur in z n eigen kledingkast een dertien jaar oud katoenen wit op, zwaar gebruikt. Vervolgens werden alle shirts aangeboden aan het Belgische Textiellab Centexbel (Gent) voor UV-metingen. Deze metingen (UV-a en UV-b) kunnen worden uitgevoerd volgens de USA-standaard (AATCC 183), de Australische en Nieuw-Zeelandse standaard (AS/NZS 4399) of de Europese standaard (EN ). Alhoewel de uitkomsten kunnen verschillen, zijn de afwijkingen niet significant en koos Op Pad uiteraard - voor de Europese testnorm. In een standaardopstelling wordt een lichtbundel bestaande uit het volledige spectrum (290 tot 400 nm) op het vrijhangende textiel geprojecteerd. Achter het textiel meet een fotospectrummeter alle doorgelaten straling, inclusief het percentage UV-licht. De zes nieuwe shirts werden zowel nieuw als 5x gewassen gemeten, op een enkele laag stof (sommige shirts hebben op de rug, tussen de schouderbladen, een dubbele laag stof). Het oude T-shirt werd uiteraard alleen in zijn volledig uitgewassen toestand gemeten. Bekijk de resultaten op de volgende pagina s. In het verleden waren vooral drijfgassen in spuitbussen en CFK s (chloorfluorkoolstofverbindingen), die in koelkasten en piepschuim werden verwerkt, zeer schadelijk voor de ozonlaag. Door deze stoffen werd die ozonlaag met name boven het Zuidpoolgebied jaarlijks dunner. Maatregelen eind vorige eeuw om de uitstoot van deze gassen te stoppen hebben er blijkbaar met succes toe geleid dat het gat sinds 2006 iets kleiner, en in ieder geval stabiel is geworden. Omdat tot 1996 echter nog CFK-houdende koelkasten werden geproduceerd en een koelkast gemiddeld een levensduur heeft van 15 jaar, zal pas de komende jaren blijken of het gat in de ozonlaag ook echt teruggedrongen gaat worden

6 Columbia, Silver Ridge Shirt, 54,95 MATERIAAL 100% nylon WASVOORSCHRIFT 30 C, mag in droger OPGEGEVEN BESCHERMING UPF ( Omnishade ). Omni-Shade kleding wordt gemaakt van UV-werende stof. De dichte weefmethode en kleurselectie zorgen voor de permanente zonbeschermende eigenschappen. UV-Blockers zijn niet toegevoegd, en kunnen dus ook niet worden uitgewassen. UPF-METING ONGEWASSEN 127 (=, UPF-METING GEWASSEN 107 (=, CONCLUSIE het shirt maakt z n zonbeschermende belofte royaal waar. Wasbeurten hebben nauwelijks invloed. INFORMATIE Helly Hansen, wit logoshirt uit 1998 MATERIAAL 100% katoen WASVOORSCHRIFT 30 C, mag in droger OPGEGEVEN BESCHERMING niets opgegeven UPF-METING ONGEWASSEN onbekend (2e hands shirt) UPF-METING GEWASSEN 53 (=, CONCLUSIE het 13 jaar oude, en vele malen gedragen en gewassen shirt biedt, zonder dat te beloven, zeer goede zonbescherming. Nomad, Lesotho, 49,95 MATERIAAL 100% nylon WASVOORSCHRIFT 30 C, niet in droger OPGEGEVEN BESCHERMING SPF. De permanente zonbescherming wordt veroorzaakt door het dichtgeweven nylon, zonder kunstmatige toevoegingen. UPF-METING ONGEWASSEN 111 (=, UPF-METING GEWASSEN 61 (=, CONCLUSIE het shirt maakt z n zonbeschermende belofte waar. Wasbeurten hebben echter invloed. INFORMATIE The Nomad Company, (0316) ; Royal Robbins, Release Short Sleeve, 69,95 MATERIAAL 70% nylon, 30% polyester WASVOORSCHRIFT 30 C, mag in droger OPGEGEVEN BESCHERMING UPF. De toegevoegde Burlington MCS Blocker maakt de stof permanent vochtafvoerend en UV-beschermend. UPF-METING ONGEWASSEN 82 (=, UPF-METING GEWASSEN 86 (=, CONCLUSIE het shirt maakt z n zonbeschermende belofte waar. Wasbeurten hebben geen invloed. INFORMATIE Jongejans Trading, (0172) ; OP1004_TestUVkledingB :40:20

7 Hema, Wit T-shirt, Icebreaker, SS Atlas Shirt, 49,95. MATERIAAL 100% merinowol (ultralite, 150 gram/m2) WASVOORSCHRIFT 40 C, niet in droger OPGEGEVEN BESCHERMING niets opgegeven. Algemene informatie levert op dat UV-protectie een natuurlijke eigenschap zou zijn van Merinowol UPF-METING ONGEWASSEN 35 (= 35, zeer goede bescherming) UPF-METING GEWASSEN 110 (=, CONCLUSIE het shirt biedt, zonder dat te beloven, zeer goede zonbescherming. Wasbeurten (krimp) verhogen die bescherming fors (wordt uitstekend ). INFORMATIE Ideavelop, (0547) ; (3 voor 15) MATERIAAL 100% katoen WASVOORSCHRIFT 40 C, mag in droger OPGEGEVEN BESCHERMING niets opgegeven UPF-METING ONGEWASSEN 29 (= 25, zeer goede bescherming) UPF-METING GEWASSEN 36 (= 35, zeer goede bescherming) CONCLUSIE het shirt biedt, zonder dat te beloven, zeer goede zonbescherming. Wasbeurten (krimp) verhogen die bescherming iets. INFORMATIE Tropenzorg, Gear CareTex Shirt Men s, 69,95 MATERIAAL 65% nylon, 35% katoen (Caretex) WASVOORSCHRIFT 40 C, niet in droger OPGEGEVEN BESCHERMING UPF. Caretex is een microvezelmateriaal met speciale vezelbehandelingen. UPF-METING ONGEWASSEN 297 (=, UPF-METING GEWASSEN 398 (=, CONCLUSIE het shirt maakt z n zonbeschermende belofte royaal waar. Wasbeurten (krimp) hebben een positieve invloed. INFORMATIE Tropenzorg, (036) ; 35 DE MORAAL Uit de labtest blijkt dat de vier speciale UV-werende shirts hun claim (gegarandeerd UPF, royaal waarmaken. Je kunt er langdurig mee onder de (tropen)zon lopen, zonder risico op verbranding door de textiel heen. De metingen bij het merinowollen shirt en de simpele witte katoenen T-shirts laten echter zien dat het met de UV-wering van deze lappen stof eveneens zeer goed tot uitstekend gesteld is. Een UVmeting van een oud zwart T-shirt in 1999 (destijds UPF-factor 35) bevestigt dit. Droge katoenen (of merinowollen) shirts, al dan niet oud en gewassen, lijken dus meer bescherming te bieden dan de aanbieders van speciale UPF-50 shirts je willen laten geloven. Als zo n T-shirt, ongeacht de kleur, dan ook nog eens lekker ruim om je lichaam valt, tilt dat de UVbescherming naar een zorgeloos niveau. De adder onder het UV-gras voor katoen zit m echter in het vasthouden van vocht. Een natte lap katoen (transpiratie) op je schouders en rug kan aangenaam verkoelend werken maar de UV-penetratie zal minimaal met 20% toenemen en nadert Fotografie: met dank aan Sun Heaven Amsterdam, OP1004_TestUVkledingB 85 daarmee de ondergrens van de Australische Standaard. Ook de UPF-factor van nat nylon zakt zo n 20%, maar blijft desondanks hoog genoeg voor afdoende bescherming. Daarnaast drogen nylon en polyester vele malen sneller dan katoen. Verder bieden de lange mouwen en de hoge kraag van sommige buitensportoverhemden altijd meer bescherming dan welk zonnebrandmiddel dan ook. Kopen dus zo n shirt? Als je een kwetsbaar huidtype hebt, en langdurig onder de zon staat of wandelt, zeker. Als dit niet zo is, laat je dan vooral niet bang maken :41:24